5. Szkolnictwo i wychowanie w Polsce epoki oświecenia
Oswiecenie – Polska- lata 40 18w. VIII/XIX
Dynastia sasow- August II , August III- Wettynowie (pomiedzy nimi Stanisław Leszczyński)
Czasy saskie -okres największego upadku wszystkich dziedzin życia.
Powszechne zacofanie i konserwatyzm, niemal powszechna wiara w zabobony i gusła; niechęć do poważniejszego wysiłku myślowego; lęk przed jakimkolwiek postępem i najnowszymi zdobyczami nauki;
sarmatyzm – pozorne przywiązanie do tężyzny i tradycji narodowej, przysłaniające w rzeczywistości ogólny rozkład Rzeczypospolitej;
W okresie panowania Augusta II ogólny upadek dochodzi do punktu szczytowego.
krwawe wypadki toruńskie z 1724r. uczniowie kolegium jezuickiego w Toruniu swoja agresywna postawą wobec protestanckiego mieszczaństwa w czasie procesji.
Szkoły średnie - przeznaczone dla synów szlacheckich, prowadzone przez zakon jezuitów, częściowo pijarów oraz przez kolonie akademickie.
Wykształcenie filologiczne, nauczanie łaciny, zły styl, makaronizmy.
chłopcy opuszczali często szkolę przed klasą retoryki
dość wysokim procencie
analfabetów. wśród chłopów był całkowity.
unikanie szkoły
użytecznością wiedzy w życiu praktycznym.
program, odwracał umysły uczniów od spraw i zadań życiowych.
Obciążenie olbrzymią ilością reguł gramatycznych,
ograniczyła naukę retoryki do umiejętności wygłaszania mów pochwalnych,
przekonanie, że Polska jest tak ważnym i zasłużonym krajem Europy, iż ani mocarstwa sąsiednie, ani Bóg nie pozwoli jej upaść.
rodzice odbierali chłopców z kolegiów jezuickich przed ukończeniem najwyższych klas i uzupełniali ich wiedzę w kancelariach sądowych czy tez w innych instytucjach publicznych, starając się w ten sposób zapewnić im przygotowanie do życia.
działalność szkół wyższych, koncentrowała się według własnych, zupełnie przestarzałych spraw naukowych.
Uniwersytety prowadzone przez jezuitów we Lwowie i Wilnie nie przekraczały swoim poziomem kursów filozofii, prawa i teologii, organizowanych. przez wyżej stojące szkoły luterańskie
Kursy prawnicze ograniczały się do prawa kościelnego.
sytuacja Akademii Krakowskiej. zagłębiła się w scholastyce i przetrwała w niej niezłomnie aż do pierwszych lat działalności Komisji Edukacji Narodowej.
saska szkoła parafialna. Uzależniona całkowicie od dobrej woli proboszcza, pod i od szlachcica –który przeważnie nie chciał się zgodzić na naukę jego poddanych
Funkcjonowała jedynie w większych miasteczkach
Kolegium teatynów w Warszawie.
Sprowadzeni z Włoch teatyni otwierają w 1737 r. Collegium Varsaviense –
nowoczesna szkołę szlachecką w Warszawie.
program swojej szkoły opierali na programach i założeniach wychowawczych akademii rycerskich.
dostępne formalnie dla wszystkich synów szlacheckich, faktycznie tylko dla młodzieży magnackiej, -wysokie opłaty.
Wychowanie oparte było na religii,
Zasady moralne, opierały się na przesłankach zupełnie świeckich, żądza sławy, ambicja, honor, pogarda strachu, umiłowanie prawdy, umiejętność postępowania z ludźmi itp.
program nauczania usiłował pogodzić wiedzę językowo-retoryczną z przedmiotami matematyczno-przyrodniczymi,
preferował języki.
rozpoczynano od nauki łaciny, języka niemieckiego i francuskiego.
języka włoskiego, uczono przez konsekwencje przy stole.
Ze służba i nauczycielami mogła młodzież porozumiewać się tylko w jednym z tych języków.
historii uczyć jedynie w języku łacińskim, francuskim albo niemieckim.
Łacina nie głównym przedmiotem nauczania uczono jej rzez lekture autorów klasycznych.
naukę retoryki
uczono równocześnie z łacina historii,
historia nowożytna. Zaznajamiała z granicami każdego kraju, z prowincjami wchodzącymi w jego skład, z klimatem, obyczajami i formami rządów, domami panującymi i ich historią, rzekami i miejscami godnymi pamięci.
matematykę, geometrię wraz z trygonometria i astronomią.
geografii, część matematyczną (geografię sferyczna i uczyła się posługiwać globusem) i historyczną. (rozwój i dzieje znaczniejszych ludów)
geografie państw istniejących -położenie, granice, hydrografię, demografię, klimat, obyczaje, ustrój, bogactwa naturalne
posługiwanie się globusami i mapami.
geometrii, opartej na poglądowości.
dwa razy w tygodniu ćwiczenia praktyczne za miastem, tylko dorośli.
naukę filozofii od logiki i metafizyki.
mechaniki, statyki, hydrostatyki, balistyki oraz optyki.
Dla kandydatów do służby wojskowej -pirotechniki, architektury cywilnej i wojskowej.
obcego pochodzenia nauczyciel (Włochami)
będą oni wychowywali młodzież na dobrych Polaków, ale nie udawało im się
Szkoła rycerska Stanisława Leszczyńskiego w Luneville.
1737, powstała w Luneville akademia rycerska, ufundowana przez Stanisława Leszczyńskiego
dla młodzieży szlachecko-magnackiej polskiej, jak i dla lotaryńskiej.
zmuszony przez Rosję i Austrię do rezygnacji z tronu oraz do wyjazdu z Polski, udał się do Francji, otrzymał księstwo Lotaryngii.
Stanisław Leszczyński pisał w swojej rozprawie o konieczności założenia szkoły rycerskiej.
Akademię Rycerską, przygotować młodzież do życia publicznego i rzemiosła wojennego.
kształcenie w niej 42 wychowanków rocznie, połowę Polacy.
Warunkiem przyjęcia było pochodzenie szlacheckie oraz ukończenie co najmniej 15 roku życia.
Nauka trwała 3 lata,
przygotować do służby krajowi albo przez udział w życiu politycznym albo przez służbę wojskową.
języka niemieckiego, francuskiego, historii nowożytnej, filozofii, prawa, ponadto fizyki, matematyki, i architektury wojskowej.
fechtunek, musztra, jazda konna, nauka tańca oraz kultury salonowej. W
atmosfera wysokiej kultury umysłowej nastrój szczerego patriotyzmu,
Codzienna lektura dzienników wprowadzała w krąg zagadnień bieżącego życia politycznego.
dysputy na tematy polityczne lub czytano rozprawy Leszczyńskiego o treści filozoficzno-moralnej,
Organizacja wojskowa. Na czele komendant mający do pomocy dziesięciu oficerów, adiutanta i czterech kaprali.
uniformy kadeckie, porządek i karność.
koszty pokrywał Leszczyński z własnych środków.
Interesował się też zajęciami kadetów, a po ukończeniu studiów wysyłał ich do Paryża,.
młodzieńcy z uboższych rodzin szlacheckich, dostawali odprawę po ukończeniu studiów
działała do śmierci Leszczyńskiego (1776).
Najwybitniejszym z wychowanków był Feliks Oraczewski, jeden z inicjatorów Komisji Edukacji Narodowej, rektor Akademii Krakowskiej.
Korpus Kadetów.
Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 Akademii Szlacheckiej Korpusu Kadetów w Warszawie, zwanej popularnie Szkołą Rycerską.
Pacta Conventa - nowo obrany król powinien założyć własnym kosztem szkołę wojskową,
Na czele Szkoły Rycerskiej stal komendant, którym, Adam Czartoryski.
zastępcy komendanta, trzech wyższych oficerów trzech adiutantów oraz większej liczby brygadierów i podbrygadierów.
Kandydaci z niezamożnej szlachty, zacofanej pod względem umysłowym, moralnym,
była szkołą średnia ogólnokształcącą z przedmiotami zawodowymi.
W pierwszych latach miała charakter zupełnie wojskowy.
chłopców w wieku 16-18 lat,
matematyki teoretycznej i praktycznej, zasad fortyfikacji, rysunków, języków nowożytnych, nauk wyzwolonych oraz prawa natury.
Po reformie w 1768r.- chłopców od 8 roku życia.
Program podzieliła na część przygotowawczą, ogólnokształcącą oraz odrębną część zawodową.
Część ogólnokształcąca -4 lat wstępnych uczono kadetów j. francuskiego, niemieckiego i ewentualnie angielskiego, łaciny, nauk wyzwolonych, historii Polski i powszechnej, geografii, filozofii, matematyki i rysunków.
Ostatnie dwa lata - przedmiotom zawodowym o dwu równoległych kierunkach: kandydaci do służby wojskowej wybierali obok przedmiotów ogólnokształcących, jak język, historia i literatura, inżynierię wojskową; ci zaś, którzy wybierali służbę cywilną, uczyli się ponadto prawa i konstytucji.
Językiem wykładowym język polski.
W klasach najniższych -czytania, pisania, ortografii i stylu polskiego,
w klasach wyższych – obok literatury powszechnej – również historii literatury polskiej..
Głównym zadaniem - rzeczowe i ideowe przygotowanie kadetów do reform w Polsce.
kunszty, obejmujące fechtunek, jazdę konną, tańce oraz dla specjalnie uzdolnionych muzykę.
posiadała własna bibliotekę, bezpłatnie każdego kadeta we wszystkie podręczniki i pomoce naukowe.
gabinety.
przyrządy do nauki fizyki zbiory mineralogiczne, botaniczne i zoologiczne, w kolekcje gipsowych odlewów z mitologii starożytnej oraz ilustracjami służącymi do nauki poglądowej.
opracowywano też zarysy podręcznikowe
wychowanie obywatelskie. wychowaniu w dyscyplinie żołnierskiej oraz rozbudzaniu uczuć patriotycznych.
Adam Czartoryski. Własne poglądy ideowo-moralne przedstawił w wydanym w 1767 Katechiźmie kadeckim. w 26 punktach zagadnienia z zakresu etyki indywidualnej i społecznej,
Podstaw moralności kadeta -poczuciu humoru i leku przed wstydem z powodu niewłaściwego postępowania.
Czartoryski napisał także Definicje różne, dla starszych kadetów i miały charakter jakby podręcznika moralnego dla całej szlachty polskiej.
dotychczasowe metody wychowania kadetów wyłącznie przez starszych postanowiono zastąpić organizowaniem dekurii, - samorządu kadetów. dzisiejsze zastępy harcerskie.
składała się z czterech zaprzyjaźnionych kadetów, którzy pragnęli wspólnie pracować nad własnym rozwojem pod kierownictwem dekuriona – kadety wzorowego
W razie złego postępowania kolegi dekurion decydował o jego dalszych losach. różnymi stopniami kar, zaczynając od napomnienia, aż do sądu koleżeńskiego i ewentualnego wniosku usunięcia ze szkoły.
troska o wychowanie fizyczne. wycieczki szkolne czy przechadzki w okolice podmiejskie.
umożliwiała swoim wychowankom udział w rożnych uroczystościach dworskich i państwowych
nacisk na czystość stroju i kulturę życia codziennego.
Z tej szkoły wyszedł Tadeusz Kościuszko, Jakub Jasiński, Kniaziewicz, Fiszer czy Mokronowski, Julian Ursyn Niemcewicz,
Colegium Nobilium
Założyciel Stanislaw Konarski- pijar, 1740r. Warszawa
Dla dzieci magnaow i bogatej szlachty
Przygotowanie dzieci do reform panstwa
Patriotyzm i wychowanie obywatelskie
5 klas- 8 lat, 2,4,5 kl. Maja 2 lata
Lacina jezyk wykładowy- ograniczony
Najuka jezyka ojczystego i j nowożytnych
Geografia fizyka historia ekonomia matematyka prawo filozofia- nauki scisle
Kultura jezyka
Cwiczenia fizyczne, muzyka , taniec, szermierka, jazda konna, dobre obyczaje
Pisanie wypracowan politycznych, obradowanie w sejmikach, sztuki polityczne
Loiczne myslenie . laczenie teorii z praktyka
Po skonczeniu- 2 letni kurs prawa
Zapoczatkowala reforme szkol pijaskich
Adam Naruszewiz, Ignacy Potocki, Stanislaw Kostka Potocki
Sytuacja dzieci w oswieceniu
Wysoka umieralność niemowlat
Brak opieki- tragiczne wypadki
Dzieciobójstwo
Konflikty pomiedzy dziecmi z nowego i starego małżeństwa
Dzieciństwo- okres Malo wazny
Dorosli nie czuli na zly los dzieci
Oddawanie dzieci do przytułków
Bicie dzieci
Nie przejmowanie się śmiercią dziecka
Duchownienstwo nie sprzeciwia się zlemu trkatowaniu i zlym warunkow w jakich zyja dzieci
Twierdzenie ze dzieci sa skazone grzechem pierworodnym
Rodzice prawo do wyrzekania się dzieci za wyrządzenie krzywdy fizycznej lub moralnej
Dzieci nieślubne – dyskryminacja pzez prawo i kościół upośledzenie spoleczne, podrzucanie do kościołów,
Dzieci nieslubne na wsi- brak praw do dziedziczenia po ojcu ,do nazwiska ojca i do adopcji przez ojca- te ograniczenia przechodzily na ich dzieci nawet z prawego loza
Dzieci nieślubne w miescie- nie mogli być przyjmowane na nauke, jeżeli rodzice wzieli slub stawaly się prawnymi dziecmi
Dzieci jadly ostatnie – glodne
Nie mialy ubran- chodzily nagie w zimie
Bogatsze dzieci mialy ubrania jak dorosli- miniaturki
W bogatszych rodzinach dzieci to zrodko pieniędzy kiedy pracowaly
powstawaly domy opieki nad sierotami- mamki opiekunki i siostry zakonne
oddawanie dzieci tylko kiedy uzasadniona przyczyna- biedne mamy
bogatsi oddawali za opłata
Instrukcje rodzicielskie- źródło do dziejow oswiaty
pokazywaly jaki bl stosunek rodzicow do wychowania i wykształcenia dzieci
JakubSobieski- posłal synow na nauke do gimnazjum w Krakowie- Oraczewski
Daje mu wskazowki dot zdrowia obyczajow nauki jezyka swoich synow
Wskazowki dotyczące studiow w paryzu