Kalokagathia [piękny i dobry] – starogrecki ideał wychowawczy, który łączył wychowanie fizyczne i moralne (piękny zewnętrznie i piękny wewnętrznie). Wychowanie fizyczne głównie przez ćwiczenie pentatlonu i ćwiczenia wojskowe, a przygotowanie moralne przez wychowanie muzyczne.
Pentathlon – pięciobój: biegi, skoki, rzut dyskiem i oszczepem oraz zapasy. Podstawa wychowania fizycznego, czyli przygotowania do walki, ale również dla przyjemności.
Wychowanie muzyczne – podstawa wychowanie moralnego. W jego skład wchodziły muzyka, poezja, taniec i śpiew. Wiązano je z kształceniem literackim i umysłowym. Instrumentem narodowym była kitara.
Sofiści – nauczyciele mądrości. Wędrowni nauczyciele, którzy za pieniądze uczyli chłopców na polityków. Nauczali wymowy, uzasadniania swoich poglądów, dyskutowania. Wprowadzili relatywizm moralny (to jest dobre, co jest dobre dla mnie – zasada Kali’ego). Z ich nauczania powstało 7 sztuk wyzwolonych: (trivium) retoryka, dialektyka, gramatyka, (quadrivium) arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia.
Sokrates – adwersarz sofistów. Zarzucał im zbytnie nastawienie się na technikę, a nie na kształtowanie cnoty jako takiej. Był też przeciwnikiem relatywizmu, twierdził, że nauczanie powinno prowadzić do transcendentnej prawdy. Cnota to wiedza, a więc wychowanie moralne to wychowanie intelektualne. Celem nie jest jednak danie wiedzy, ale nauczenie jej zdobywania. Najbardziej znana jest jego metoda „naprowadzająca”. Dzieli się na dwa etapy: obalanie i akuszerię (położnictwo). Pedagog nie przekazuje wiedzy, ale zadając odpowiednie pytania (stosując ironię) sprawia, że uczeń sam zauważa, że się myli (dochodzi do absurdu), a później kolejnymi pytaniami naprowadza go naprawdę (akuszeria, wspomaganie w samodzielnym dochodzeniu do prawdy). Uczy to krytycznego myślenia. Etyka Sokratejska:
Istnieje obiektywne dobro i zło.
Można i trzeba je poznawać.
Kto wie co jest dobre, wybiera dobro.
Kto wybiera dobro ten jest szczęśliwy.
Platon – uczeń Sokratesa. Stworzył wizję idealnego państwa (czysto teoretyczna, nigdy nie zrealizowana). Państwem rządzili filozofowie, bronili go wojownicy, a pracowali żywiciele. Państwo całkowicie kontrolowało wychowanie. Dzieci były zabierane od matek. Stworzył ideę wychowania przedszkolnego, nastawionego na rozwój dziecka. Szkoła miała być obowiązkowa i opłacana przez państwo. Uczono czytania, pisania i liczenia. Kształcono muzycznie i literacko. Matematyka i dla nielicznych astronomia, miały zbliżać człowieka do świata idei. Wychowanie miało służyć państwu. Połączył Spartańskie wychowanie obywatelskie z Ateńskim wychowaniem intelektualnym.
Arystoteles – uczeń Platona, ale nie podzielał jego poglądów na Państwo. Szkoła miała być obowiązkowa, publiczna, prowadzona przez państwo. Wychowanie miało być propaństwowe, ale realizowane w rodzinie, bo to jest podstawowa potrzeba człowieka. Rozdzielał wychowanie moralne od intelektualnego, gdyż nie wierzył, że sama znajomość dobra sprawi dobre działanie. Kładł duży nacisk na kształtowanie nawyków. Stworzył teorię trójstopniowego uczenia się: spostrzeganie, zapamiętywanie (przez powtarzanie), opanowanie.
Zarówno Arystoteles i Platon stworzyli wzór obywatela państwa, jednak inaczej do niego dążyli. Obaj jednak byli zwolennikami oparcia wychowania na psychologii i przez kształtowanie tężyzny fizycznej.
I okres – republika
Wychowanie opierało się na poszanowaniu obyczajów i tradycji. Miejscem wychowania była rodzina. Do 7. roku życia wychowywał matka, a później ojciec. Uczył on syna Prawa XII Tablic, czytania, pisania i wprowadzał w świat dorosłego życia. Syn towarzyszył ojcu wszędzie, żeby go obserwować i uczyć się. Dziewczynki natomiast pod okiem matki uczyły się prac domowych. Nauczanie miało więc charakter praktyczny i pragmatyczny. W wieku ok. 16 lat chłopiec przywdziewał togę, poświęcał rok na naukę życia politycznego, a później szedł do wojska. Wzorem był przykładny obywatel, patriota, który dla państwa zrobi wszystko. Za wzór stawiano postacie i wydarzenia historyczne. Zakładano również szkoły ludyczne dla rodzin, gdzie rodzice musieli pracować i nie mieli czasu na nauczanie dzieci.
II okres – cesarstwo
Zaznacza się olbrzymi wpływ kultury greckiej. Arystokracja zaczęła kupować pedagogów, którzy jednak mieli nie tylko opiekować się wychowankiem, ale również wspierać go w nauce. Powszechne stawało się również trójstopniowe nauczanie publiczne. Pierwszy etap szkół ludycznych obejmował zarówno chłopców jak i dziewczynki z biednych rodzin. Uczyli się tam pisania, czytania, rachunków i Prawa XII Tablic. Programy i sposoby nauczania zaczerpnięto z Grecji. Drugim poziomem były szkoły gramatyczne, przeznaczone dla chłopców z bogatszych grup społecznych. Uczono czytania ze zrozumieniem i interpretacji tekstów oraz pisania własnych. Szkolnictwo wyższe to szkoła retoryczna. W odróżnieniu od Greków kładziono duży nacisk na prawo, a nie na filozofię.
Wprowadzono po raz pierwszy opiekę państwa nad szkolnictwem. Nauczyciele mieli ulgi podatkowe i nie byli brani do wojska. Cesarze tworzyli stypendia dla uczniów np. z nieprawego łoża. Cesarze fundowali biblioteki oraz katedry gramatyki i retoryki. Szkolnictwo zostało upowszechnione.
Marek Fabiusz Kwintylian
„O wychowaniu mówcy”. Stworzył ideał wychowawczy – mówcę – który odznaczał się wysoką moralnością, znajomością życia społecznego, erudycją oraz umiejętnością ładnej i gładkiej mowy. Uważał, że mówcę należy kształcić od dziecka. Powinno się więc chłopca otaczać ludźmi mądrymi, wykształconymi, posługującymi się literackim językiem. Nauka ma być dostosowana do wieku rozwojowego dziecka, zawierać elementy zabawy. Nauczyciel ma znaczącą rolę i ma pomóc dziecku się rozwijać prawidłowo. Następnie należało dziecko posłać do szkoły gramatycznej, gdzie nie tylko miałby odpowiednie audytorium, ale również rozwijałby się społecznie. Uczono głównie literatury, interpretacji i tworzenia tekstów, ale również muzyki (przydatnej przy mówieniu), geometrii (nauka logiki) oraz gimnastyki i aktorstwa. Po ukończeniu szkoły gramatycznej kandydat na mówcę szedł do szkoły wyższej – retorycznej.
Retor powinien mieć nieskazitelny charakter, ojcowskie podejście do ludzi, ale również brak pobłażliwości dla słabych. Powinien być opanowany, dokładny (ale nie drobiazgowy), taktowny i wykształcony zarówno merytorycznie jak i metodycznie
Dwa odrodzenia średniowieczne: Karolińskie (VIII – IX w.) i drugie (XII – XIII w.) [kojarz z Benedyktynami]
Ze względu na konflikt i prześladowania Chrześcijaństwa oraz podejście do życia doczesnego jako tylko krótkiego etapu w czasie którego człowiek ma się uczyć pokory, a nie realizować nauczanie odchodzi na plan dalszy. Ojcowie kościoła św. Augustyn i św. Hieronim próbują łączyć świeckie nauki wiarą, ale głównie ma to na celu poznanie prawd wiary i naukę tego co jest potrzebne do zrozumienia Biblii. Miejscem przechowywania wiedzy stają się celtyckie klasztory irlandzkie, które nadal kultywują kulturę łacińską. Po XII wieku ich role przejmują Benedyktyni, którzy zgodnie z zasadą Ora et labora (módl się i pracuj) dbają o rozwój fizyczny i umysłowy. Benedyktyni: Beda, Alkwin.
W VIII wieku następuje rozwój szkolnictwa za sprawą Karola Wielkiego, który widział potrzebę kształcenia duchownych w 7 sztukach wyzwolonych. Założył również szkołę pałacową dla swoich dworzan. W szkołach klasztornych nauczano wszystkich chętnych podstaw pisania, czytania, rachunków i śpiewu.
Nauczanie w średniowieczu miało charakter stanowy.
Duchowni rozpoczynali naukę w szkole przyklasztornej, gdzie nauczano wyłącznie w łacinie wiedzy potrzebnej do pracy duszpasterskiej. Uczono gramatyki oraz sztuki mówienia. Następnym etapem były szkoły katedralne. Program obejmował teologię, 7 sztuk wyzwolonych oraz prawo. Do tych szkół od XII w. przyjmowano również bezpłatnie młodzież ubogą. Następnie mógł iść na studia teologiczne.
Rycerzy kształtowano przede wszystkim fizycznie, ale nie tylko. Musieli oni znać siedem cnót rycerskich: jazdę konną, pływanie, strzelanie z łuku, łowy, grę w szachy, szermierkę i poezję. Wychowanie odbywało się w domach rycerskich. Ok. 7. r. ż. chłopiec rozpoczynał swoją edukację jako paź. Uczył się etykiety, galanterii dworskiej czasami gry na instrumencie, z rzadka pisania i czytania. Uczył się 7 cnót rycerskich. Następnie paź stawał się giermkiem. Rozwijał się fizycznie poprzez łowy, turnieje i podróże pod okiem rycerza. Uczył się rzemiosła rycerskiego i heraldyki. Ok. 20 roku życia był pasowany na rycerza. Dziewczynki kształcono na ozdobę rycerzy, albo na osoby zarządzające służbą i domem.
Rzemieślnicy kształcili się również trójstopniowo. Chłopców oddawano pod opiekę majstrów, którzy mieli za zadanie nie tylko przystosować ich do zawodu, ale również dbać o ich wychowanie moralne. Terminator uczył się stosować do odpowiednich zwyczajów i norm panujących w warsztacie. Uczył się bezwzględnego posłuszeństwa względem majstra, czeladników i majstrowej. Był zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej. Kiedy mistrz stwierdził, że nauka dobiegła końca wyzwalał go na czeladnika, który mógł jeśli chciał pozostać w warsztacie mistrza, aby razem z nim pracować. Jeśli po latach doskonalenia rzemiosła chciał, mógł zdać egzamin na mistrza przed starszymi cechu i po uzyskaniu dyplomu otworzyć własny zakład rękodzielniczy.
Uniwersytety średniowieczne były dwojakiego typu.
Paryski – zorganizowany jako cech profesorów. Związany z teologią. Profesor przyjmował studentów podobnie jak majster terminatorów.
Boloński – cech studentów. Rektor wybierany spośród studentów. W gestii profesorów tylko nauczanie i egzaminy, a nie organizacja uczelni.
Uczono w nich 7 sztuk wyzwolonych (zwykle jako wstęp do pozostałych), medycyny, prawa i teologii.
Akademia Krakowska
W 1364 r. Kazimierz Wielki Dyplomem Fundacyjnym założył Akademię krakowską jako szkołę, która miała na celu kształcić ludzi do administracji publicznej, tak potrzebnej po czasach rozbicia dzielnicowego. Papież nie zgodził się na założenie wydziału teologicznego. Szkoła miała typ boloński. Głównie uczono prawa, w mniejszym stopniu medycyny, a w najmniejszym 7 sztuk wyzwolonych. Każdy egzamin zatwierdzał kanclerz królewski jako przedstawiciel władcy. Studenci mieli liczne przywileje, a finanse szkoła czerpała od króla z żup solnych wielickich.
Po śmierci króla uniwersytet podupadł. Sytuacja polityczna (potrzeba nawrócenia Litwy) sprawiła, że Władysław Jagiełło w 1400 r. wydał nowy dyplom fundacyjny Akademii Krakowskiej. Po odnowieniu uczelnia nabrała typu paryskiego, gdyż najważniejszą rolę odgrywał wydział teologiczny. Nadzór nad egzaminami sprawował biskup krakowski, a fundusze pochodziły z podatków miasta Krakowa.
Dzięki uniwersytetowi podniósł się poziom oświaty w Polsce, a bakałarze zasilili siły nauczające w szkołach parafialnych.
Vittorino da Feltre
Włoski pedagog. Na zlecenie domu Gonzagów stworzył szkołę Casa Giocosa (Dom radości). Była to szkoła koedukacyjna i ponadstanowa do której uczęszczały również dzieci biedne/. Charakteryzował ją powrót do naturalizmu, nie przymuszano dzieci (brak kar fizycznych), dawano im swobodę wyboru przedmiotów oraz kładziono duży nacisk na kontakt z przyrodą. Wrócono do antycznych programów nauczania: 7 sztuk wyzwolonych połączono z dbałością o rozwój fizyczny. Nauczano w sposób urozmaicony i poglądowy z uwzględnieniem zainteresowań i możliwości uczniów. Łaciny uczono w języku włoskim. Nie każdy człowiek musi być uczonym, ale każdy powinien współżyć harmonijnie ze zbiorowością. Wysokie wymagania względem nauczycieli.
Erazm z Rotterdamu
Silnie nawiązywał do Antyku. Uważał, że szkoła powinna być powszechna, kształcić należy każdego bez względu na status majątkowy, pochodzenie społeczne, czy płeć. W nauczania ważna jest wszechstronność. Rozwijajmy moralność (w oparciu o chrześcijaństwo), dbajmy o rozwój fizyczny i umysłowy (w wielu dziedzinach). Wszystko to w duchu łagodności.
Jan Ludwik Vives
Zmysły górują nad rozumem. Był zwolennikiem stworzenia jednolitego systemu edukacji. Edukacja moralna oparta na chrześcijaństwie. Zdobywanie wiedzy ma wzbogacać osobowość ucznia. Popierał Erazma, ale tylko w odniesieniu do chłopców. Miał bardzo konkretną wizję szkoły. Bazowała na łacinie, ale uczono wszystkich 7 sztuk wyzwolonych za wyjątkiem retoryki. Nauczanie oparte o psychologii dziecka. Nauczyciel po uniwersytecie z odpowiednim uposażeniem państwowym. Nauczyciel ma być jak łagodny ojciec dla swoich uczniów.
Andrzej Frycz Modrzewski
Był głównie politykiem publicystą wywodzącym się z mieszczaństwa. Jego głównym celem była naprawa Polski. Był orędownikiem zniesienia stanów i podziałów społecznych oraz wzmocnienia upadającej władzy króla. W dziele „O poprawie Rzeczpospolitej” jeden rozdział poświęcić na sprawy oświaty. Uważał, że wychowywać należy od najmłodszych lat i za niewłaściwe postawy etyczne u ludzi obarczał rodziców. Był zwolennikiem wychowania przez pracę. Nadzór nad szkolnictwem powierzał państwu (gdyż to jemu przynosiło największe korzyści), ale utrzymanie szkół było w gestii zakonów. W celu polepszenia stanu Rzeczypospolitej kształćmy młodzież, zwłaszcza szlachtę, gdyż nie są przygotowani do rządzenia państwem.
Mikołaj Rej
Polski szlachcic tradycjonalista. Zło w rzeczpospolitej było według niego głównie skutkiem upadku cnoty. Szlachta przestała postępować moralnie. Dobry szlachcic powinien być uczciwy, myśleć o innych i o państwie, być pracowity. Był patriotą gotowym do obrony państwa (a więc musiał dbać o swój rozwój fizyczny). Edukacja nie była zbyt rozbudowana, ale powinna przez całe życie być uzupełniana przez odpowiednie lektury, do których należy przyzwyczajać dzieci od młodości.
Gimnazjum Sturm’a w Strasburgu
Pierwsze gimnazjum humanistyczne. Jego celem było nauczenie uczniów pięknej wymowy i znajomości religii. Uczono więc religii, łaciny, greki, logiki i lektury utworów klasycznych. Po raz pierwszy wprowadzono zwyczaj zdawania egzaminów do następnej klasy.
Gimnazjum protestanckie w Gdańsku
Czteroletnia szkoła wzorowana na gimnazjum Sturm’a. Celem było wykształcenie dobrych urzędników, lekarzy i prawników. Uczono na bazie pism antycznych. Kolejni rektorzy wzbogacali program o nowe przedmioty, w tym nauki przyrodnicze, włącznie z elementami medycyny. Po 20 latach istnienia dodano dwie kolejne klasy o charakterze akademickim, gdzie nauczano matematyki, filozofii, historii, prawa, medycyny, poetyki i teologii. Zatrudniało wybitnych nauczycieli/naukowców, którzy regularnie modyfikowali program szkolny. Wprowadzono teorię Kopernika, lektury po polsku oraz wiele nowinek naukowych.
Kolegia jezuickie
Założycielem zakonu jezuitów był Ignacy Loyola. Zakon powstał jako zakon kontrreformacyjny. Były to szkoły średnie przeznaczone dla szlachty, aby odciągnąć młodzież szlachecką od wpływu protestantyzmu. Nauczycielami byli wyłącznie jezuici, którzy w tym celu przechodzili wieloletnie studia i praktyki pod okiem doświadczonych współbraci.
Były to szkoły gramatyczno – retoryczne. Szkoły były dostosowane pod względem technicznym do wymogów współczesności i stanu szlacheckiego. Uważano, że lepiej ciągły nadzór niż kary. Kary fizyczne (w ostateczności) wymierzał świecki pracownik – korektor. Bazowano na honorze uczniów, a ideał moralny wypracowano odsuwając młodzież od złych wpływów, zagospodarowując im wolny czas. Łacina była jedynym dozwolonym językiem nawet w czasie rekreacji i zabawy. Szkoły miały bardzo dokładny program zajęć. Wolnomyślicielstwo było zabronione. System sprzyjał szlachcie i ograniczał ich spojrzenie społeczne, a nadmierny nacisk na łacinę doprowadził do zubożenia języka ojczystego.
Program dla kolegiów napisany przez jednego z generałów zakonu – „Ratio Studiorum”.
Powstaje racjonalizm (Kartezjusz i Bacon), wiele odkryć naukowych. Zmienia się również model człowieka. Na dworach króluje sztuka, nauka, rozkwit literatury ojczystej. Młodzież dworska nie uczy się już łaciny i greki, ale francuskiego, historii, literatury ojczystej, geografii, poznaje najnowsze osiągnięcia nauki. Musi być biegły we wszelkich dyskusjach i mieć otwarty umysł.
Pod wpływem tego wszystkiego zmienia się pogląd na cele i sposoby kształcenia i wychowania.
Jan Amos Komeński (1592 – 1670)
Czeski pedagog, po wojnie religijnej uciekł na Wielkopolskę, gdzie był rektorem dwóch gimnazjów. Stamtąd również został wygnany i swoją główne dzieło dydaktyczne opublikował w Amsterdamie. Stworzył używany przez blisko dwa wieki elementarz do nauki łaciny „Janua linguarum reserata” („Drzwi języków otworzone”), który zawierał w sobie w 1000 zdań łacińskich całą szkloną wiedze encyklopedyczną.
Jego głównym dziełem była „Wielka dydaktyka” pisana przez ponad 20 lat. We wstępie autor krytykuje aktualny stan oświaty i wychowania. Książka składa się z 4 części. Pierwsza z nich porusza ogólne problemy pedagogiczne takie jak cele i istota wychowania oraz podstawy ideologiczne. Druga zawiera system dydaktyki ogólnej i dydaktyk szczegółowych. W trzeciej Komeński pisze o zasadach wychowania religijnego, moralnego, społecznego i o karności szkolnej. Część czwarta uzasadnia szczegółowo plan organizacji szkół. Całość rozważań zamykają uwagi o potrzebie zapewnienia szkołom dobrych nauczycieli oraz przygotowania odpowiednich podręczników.
Był zwolennikiem powszechności nauki pod względem płci, stanu, czy miejsca zamieszkania (szkoły elementarne w każdej gminie, a nawet wiosce, gimnazja w każdym większym mieście)). Uważał również, że szkoła powinna być dostosowana do rozwoju ucznia. Jego system szkolnictwa zakładał 4 szkoły po 6 lat każda. Szkoła macierzyńska – czyli przedszkole (dom), szkoła elementarna – czyli szkoła języka ojczystego, gimnazjum – czyli szkoła języka łacińskiego oraz akademię – czyli studia uniwersyteckie.
Największą nowością były szkoły macierzyńskie. Komeński zakładał, że rodzice powinni troszczyć się o dzieci nie tylko pod względem fizycznym, ale również o ich rozwój duchowy i moralny, o właściwe wychowanie umysłu i charakteru. W tym celu należało czytać starannie dobrane bajki i opowiastki, zapewnić różne zajęcia sprawnościowe (a więc dawać dziecku odpowiednie zabawki) oraz pomóc dziecku w rozwijaniu swojej kreatywności i zdolności manualnych (lepienie z gliny, budowanie z klocków, rysowanie, uczenie łatwych piosenek). Należy również uczyć dziecka ładnie i poprawnie mówić. Wychowanie moralne miało się opierać na naśladownictwie, ale również na systemie kar. Należy również dziecko przyzwyczajać do czynności religijnych oraz uczyć katechizmu.
Szkoły elementarne (dla wielu ostatni etap szkolnictwa) miały uczyć języka ojczystego (czytania, pisania), rachunków, podstaw geometrii, śpiewu, religii, zarysu historii powszechnej, podstaw geografii oraz podstawowych informacji o rzemiosłach.
Do gimnazjum Komeński wprowadzał obok łaciny naukę wiedzy społeczno-moralnej, historii oraz nauk przyrodniczych. Każda z klas opierała się na łacinie, ale dodatkowo uczono dwóch innych przedmiotów.
Szkoły według jego pomysłu miały uczyć poglądowo i empirycznie. Kładziono nacisk na doświadczenia, obserwacje oraz naukę na przykładzie. Zaczynano od przykładu z którego później wyciągano reguły. Apelował, by dostosować naukę do psychologii dziecka, by zaczynać od rzeczy najłatwiejszych, by odwoływać się ciągle do poznania zmysłowego i wykorzystywać charakterystyczną dla dzieci ciekawość świat. Nowy materiał ma się opierać na czymś już znanym.
Wyznawał zasadę „rozum, mowa, ręka”, czyli trzy rzeczy, które Bóg dał tylko człowiekowi. Rozum, aby mógł rozumieć siebie i innych, mowę, aby mógł wyrazić swoje myśli i rękę, aby móc wykonać to co myśli i mówi.
Nauczyciel powinien umieć rozbudzić w uczniu chęć do nauki poprzez zachęcanie, nagrody i współpracę z rodzicami, a nie przez przymuszanie i bicie. Powinien się zachowywać naturalnie, a nie wyniośle i sztucznie. Wygląd budynku szkolnego również powinien być zachęcający. Klasy jasne i schludne. Podkreślał ważność przerw rekreacyjnych, nie jako zorganizowanych zajęć, ale jako czasu wolnego dla uczniów, jednak zawsze pod nadzorem nauczyciela.
Nauczanie było tylko środkiem do celu, jakim było wychowywanie.
John Locke (1632 - 1704)
Angielski polityk, filozof, lekarz i pedagog. Uważał, że człowiek rodzi się jako tabula rasa, a cała wiedza ludzka pochodzi z doświadczenia zewnętrznego (zmysły) i wewnętrznego (refleksja, obserwacja samego siebie). „Nie ma niczego w umyśle, czego wcześniej nie byłoby w zmysłach”. Wierzył przez to w olbrzymią siłę wychowania, gdyż to rodzice i pedagodzy dostarczali wrażeń zmysłowych, które zapisywały czystą tablicę życia.
Jego główne dzieło to „Myśli o wychowaniu”. Pisał tam głównie o dzieciach z wyższych stanów wychowywanych przez guwernerów. Stworzył model wychowania gentlemana. Prace pedagogiczna rozłożył na trzy wielkie działy. Troskę o zdrowie, charakter i wykształcenie umysłu.
Troskę o zdrowie stawiał na pierwszym miejscu, jako podstawę dla zdrowego ducha. Szczęście i nieszczęście człowieka zależą od niego samego, bo opierają się na jego stylu życia. Wychowanie fizyczne powinno być naturalne. Chłopiec powinien mieć dużo swobody, jeść proste potrawy i hartować się przyzwyczajając do zimna i gorąca.
Wychowanie moralne ma być oparte na honorze. Ma dążyć do wykształcenia odpowiedzialności za swoje czyny. Dziecko powinno samo rządzić i ponosić odpowiedzialność za swoje czyny. Wychowanek miał stać się człowiekiem uczciwym, nie szkodzącym innym i radzącym sobie w życiu. Wychowawca nie powinien tłumić i tłamsić dziecka, nadużywać przymusu, a zgłasza fizycznego. Dużo lepsze rezultaty jako kara wychowawcza ma wstyd, strach przed ośmieszeniem, gdyż tylko wstyd przed złym postępkiem jest hamulcem zdolnym utrzymać człowieka na drodze cnót.
W edukacji należy postępować z dzieckiem tak samo jak z dorosłym człowiekiem, darząc go szacunkiem i traktując serio. Dobre zachowanie należy chwalić, a za złe okazywać wzgardę i udzielać nagany. Podkreślał wagę spójności całego otoczenia dziecka (nawet służby). Należało tępić kłamstwo, pychę, narcyzm, płaczliwość i okrucieństwo.
Wychowanie umysłowe miało według Locke’a tylko charakter praktyczny, a nie wychowawczy, dlatego znajdowało się na ostatnim miejscu. Było potrzebne do pracy, albo obcowania w dobrym towarzystwie. Dla gentlemana polot ma większą wartość niż rzeczywista wiedza. Program nauki obejmował umiejętność pisania i czyania w języku ojczystym ze szczególnym naciskiem na pisanie listów i pięknym wypowiadaniem się na różne tematy. Uczono również języka francuskiego oraz w małym stopniu łaciny, żeby umiał zrozumieć proste teksty. Greka była zbędna. Zamiast tego zalecał nauki praktyczne takie jak geometria, arytmetyka, geografia, astronomia i fizyka oraz historia, moralność i prawo. Podkreślał umiejętność prowadzenia ksiąg gospodarskich. Z ćwiczeń praktycznych chwalił taniec, jazdę konną, szermierkę. Artystyczne wychowanie było tylko dla tych, którzy przejawiali w tą stronę jakieś uzdolnienia.
Collegium Nobilium
Szkoła założona przez Stanisława Konarskiego w 1740 r. Ideą była zmiana sposobu myślenia magnatów, aby bardziej troszczyli się o sprawy polskie. Była to szkoła elitarna do której przyjmowano tylko bardzo bogatych, ale równocześnie zapewniono bardzo wysoki standard życia. Zachęcano do różnych ćwiczeń fizycznych. Prenumerowano gazety polityczne, a w dni wolne uczniowie uczęszczali do izby sejmowej i na pokoje królewskie, żeby ocierali się o sprawy publiczne. Poza tym stosowano metodę odizolowania od złych wpływów. Do domów nie wracano nawet na święta, nie można było chodzić do publicznych teatrów (Konarski w szkole założył własny teatr).
W swojej „Mowie o kształtowaniu uczciwego człowieka i dobrego obywatela” Konarski przedstawił cel swojej pracy pedagogicznej.
Podstawą wychowania miała być religijność (daleka od fanatyzmu), która miała budować moralność człowieka. Podkreślał trzy cnoty: posłuszeństwa (względem przełożonych, króla, praw ojczystych), sprawiedliwość, miłość ojczyzny (troszczenie się o jej dobro pod każdym względem).
Przez pierwsze trzy lata uczono historii biblijnej, historii Polski, polskiego prawa politycznego i arytmetyki. Później koncentrowano się na retoryce i polityce z dużym naciskiem na kształtowanie moralności. Opierano się na lekturach pisarzy i poetów polskich i zagranicznych. Pod okiem nauczycieli dyskutowano na różne sprawy społeczne. Ostatnie dwa lata poświęcano na filozofię, zwłaszcza współczesną, oraz na nauki przyrodnicze. Po 7 latach można było dodatkowo ukończyć dwuletni kurs prawa polskiego i międzynarodowego. Ważnym elementem była nauka języków obcych nowożytnych prowadzona w formie książkowej, ale również konwersacji, która trwała przez cały czas nauki.
Konarski zreformował również sejmiki szkolne i pokazał uczniom, że tego typu zgromadzenie może być uporządkowanym spotkaniem merytorycznym. Najważniejszym sejmikiem tego typu był ten z 1757 r. w czasie którego uczniowie wygłosili ułożoną przez Konarskiego „Rozprawę o uszczęśliwieniu własnej ojczyzny”. Składała się ona z 10 mów, które mówiły o najważniejszych reformach potrzebnych w kraju.
Korpus kadetów – Szkoła Rycerska w Warszawie
Założona w 1765 r przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Miała na celu kształcenie oficerów Polskiej Armii. W 1768 przeszła reformę, która umożliwiła wstępowanie do niej młodszych chłopców. Program zmienił się na bardziej wychowawczy oraz dołożono edukację ogólną. Pierwsze pięć lat była to nauka języków, historii, geografii, algebry i geometrii oraz fizyki. Na ostatnie dwa lata wybierano specjalizację prawną, albo wojskową.
Komendant Czartoryski stworzył model absolwenta pisząc „Katechizm moralny uczniów Korpusu Kadetów” i „Definicje różne przez pytania i odpowiedzi”. Szczególny nacisk położył na zachowania moralne i patriotyczne. Dbano również o ukulturalnienie młodzieży, która później niosła do domów zmianę postępowania i powiew kultury.
W odróżnieniu od Collegium Nobilium do Korpusu Kadetów przyjmowano również chłopców z biednej szlachty.
Komisja edukacji narodowej
Bezpośrednią przyczyną jej powstania było rozwiązanie w 1773 r. zakonu Jezuitów. Po licznych debatach ustalono, że zostanie powołany organ pod patronatem króla, ale zależny od sejmu, który zajmie się sprawami edukacji (do tej pory zdominowanej przez jezuitów) oraz który dostanie cały majątek likwidowanego zakonu.
Prezesem Komisji został Ignacy Massalski, zwolennik fizjokratyzmu (doktryny, która za podstawę dobrobytu państwa przyjmuje produkcję rolną i zakłada, że kształcenie ludu jest warunkiem koniecznym jej poprawnego rozwoju).
Drugim prezesem został Michał Poniatowski, również zwolennik fizjokratyzmu. Opowiadał się za zniesieniem pańszczyzny i napisał program dla szkół ludowych.
Większość członków komisji opowiadała się za głębokimi reformami kraju. Byli to ludzie oświeceni, domagający się zniesienia pańszczyzny, wprowadzenia powszechności w edukacji.
W pierwszych latach działania przeprowadzono liczne reformy, które miały na celu unowocześnienie programu nauczania, dostosowanie go do aktualnej wiedzy filozoficznej, ale również położenie nacisku na naukę moralności. Problemem okazali się nauczyciele, którzy zostali ci sami co przed reformą.
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – tworzenie programów i podręczników.
Hugo Kołłataj – reforma Akademii Krakowskiej w celu kształcenia nauczycieli. Uniwersytet współczesny, dużo nauk przyrodniczych.
Stworzenie Kodeksu Szkolnego, ustawy, która porządkowała cały system szkolnictwa w Polsce. Zmieniał organizację, metody kontroli, programy. Programy były bardzo oświeceniowe. Dla dużej części szlachty nawet za bardzo. To oraz brak świeckich nauczycieli sprawił, że nie udało się wprowadzić wszystkich zmian programowych.
Pomysł szkół ludowych nie wypalił, bo nie miał kto ich zakładać. Elementarz oraz O powinnościach nauczyciela napisał Grzegorz Piramowicz.
Jan Jakub Rousseau
Pedagogika naturalna. Dziecko z natury dobre i nie trzeba go tłamsić, tylko dać mu rozwinąć to co w nim naturalnie dobre. Wszystko dobre co wychodzi z rąk twórcy. Wyróżnił 4 etapy rozwoju dziecka. Niemowlęcy, dziecięcy, chłopięcy, młodzieńczy. W dwóch pierwszych dziecko kształtuje się fizycznie, w trzecim umysłowo, a w czwartym moralnie.
Najlepiej wychowywać na wsi, bez wygód, hartować. Kara naturalna. W dzieciństwie żadnych książek, tylko ćwiczenie zmysłów i nauka poprzez pracę. W chłopięctwie uczy się tylko tego czego chce i co jest użyteczne. W okresie młodzieńczym styka się z ludźmi i uczy takich rzeczy jak języki, historia, ale przede wszystkim wrażliwości na innych i miłości.
Jan Pestalozzi
Nauczanie zgodne z rozwojem dziecka. Musi rozwijać jego naturalnie wrodzone umiejętności. Wiedza musi wypływać z człowieka, a nie być mu podawana z zewnątrz. Kładł nacisk na edukację elementarną i oświatę ludu. Program szkolny oparł na porządku rozwoju dziecka. Nauka miała być poglądowa, empiryczna. Szkoła elementarna miała być ogólnokształcąca, czyli dbająca o rozwój wszystkich sfer dziecka.
Rober Owen
Obserwował robotników i chciał uwydatnić ich pracę. Skrócił dzień pracy, założył kasy chorych, szkoły elementarne metodą wzajemnego nauczania, pierwsze przedszkole na wyspach brytyjskich. Wychowanie od 6 r.ż. może uczynić wszystko
Uniwerytety ludowe
Mikołaj Grundtvig zakładał w Dani, żeby dokształcać chłopów na temat literatury i historii ojczystej, żeby budować ich tożsamość narodową. Zajęcia w czasie wolnym od prac polowych. Pomysł bardzo udany.
Izba Edukacyjna
(Zabór rosyjski) Twór Stanisława Kostki Potockiego, który miał na celu kontynuować działania KENu. Dużo szkół elementarnych, gimnazja o charakterze humanistycznym. Szkoły elementarne przy fabrykach i niedzielne szkoły rzemieślnicze.
Uniwersytet Warszawski
(Zabór rosyjski) Powstał w 1816 r. za zgodą Cara. Po upadku powstania listopadowego zamknięty ponownie.
Reforma Wielopolskiego
(Zabór rosyjski) 1862 r. reforma, która unarodowiła szkoły na terytorium zaboru rosyjskiego. Stworzyła system szkół powiatowych (5 lat), gimnazjum (7 lat) i liceum lubelskie (8 lat). Pierwsze 4 lata takie same, gimnazjum takie samo jak 7 lat liceum. Uruchomienie Szkoły Głównej, czyli UW.
Aleksander Świętochowski
(Zabór rosyjski) Uczył, ze stany powinny być uczone inaczej, bo mają inne potrzeby. Krytyka wychowania kobiet.
Klementyna z Tańskich Hoffmanowa
(Zabór rosyjski) Wychowanie patriotyczne poprzez język, tradycję. Stworzyła czasopisma dla kobiet.
Józef Dietel
(Zabór austriacki) Rektor UJ, powołany, żeby zwiększyć germanizację szkolnictwa. Przeprowadził dobrą reformę. Szkoła elementarna dawała wychowanie i pewien kwant wiedzy, którą powinien mieć każdy (bo to jedyna szkoła dla chłopów).
Powołał Radę Szkolną Krajową
Oddało nadzór nad szkołami społeczeństwu. Szkoły wiejskie i miejskie kształciły dokładnie tak samo. Po zmianie prezesa na bardziej prorządowego kolejna reforma, która zróżnicowała szkoły miejsckie i wiejskie. Szkolnictwo elementarne było w fatalnym stanie, ale szkolnictwo średnie i wyższe na bardzo dobrym poziomie.
Kulturkampf
(Zabór pruski) Walka zaborcy o germanizację polaków, zwłaszcza z kościołem katolickim, żeby duchowni byli podlegli władzy świeckiej
Sejm nauczycielski
Dyskusja na temat systemu szkolnictwa w nowej RP. System dualistyczny przegrał z jednolitym.
„O ochronach wiejskich”
Przedszkola na wsiach.
Ustawa jędrzejewiczowska
Uregulowanie spraw ustrojowych od przedszkoli po szkoły wyższe. Określono cele kształcenia. Wprowadzono nauczanie państwowe. Obowiązkowa szkoła powszechna (7 lat) zróżnicowana na 3 stopnie. 4 klasowa (tylko do niższej szkoły zawodowej i koniec), 6 klasowa (po niej do gim. Ogólnokształcącego), 7 klasowa (do Gim. Zawodowego). Potem mała matura i możliwość pójścia do liceum ogólnokształcącego (z profilami), albo zawodowego (w ich ramach szkoły pedagogiczne).
Krytykowana za przyznanie ministrowi za szerokich uprawnień i narzucenie wychowania państwowego, brak drożności wewnętrznej.
Chwalono likwidację systemu dualistycznego, przesunięcie z 10 na 13 r.ż moment wyboru kierunku dalszego kształcenia. Podniesienie rangi szkolnictwa zawodowego, przez dopuszczenie absolwentów na studia.
Daty:
Akademia Krakowska – 1364, 1400
Powstanie KEN – 1773
Założenie UW – 1816
Strajk we wrześni – 1901
Dekret o obowiązku szkolnym – 1919
Sejm nauczycielski – 1919
Ustawa jędrzejewiczowska – 1932
Strona