• Programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniami

• Profilaktyka i działania skierowana do młodej grupy odbiorców ma ogromne znaczenie ponieważ zarówno dzieci jak i młodzież nie posiada jeszcze świadomości, że posiada zdolność wyboru.
  W szczególności dotyczy to zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży.

• Zachowania ryzykowne:

- Działania niosące za sobą ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego danego osobnika jak i dla jego otoczenia (środowiska).

• Najczęściej spotykane zachowania ryzykowne:

• Używanie alkoholu;

• Palenie tytoniu;

• Wczesna inicjacja seksualna;

• Zażywanie środków psychoaktywnych (narkotyki, środki wziewne, leki);

• Zachowania przestępcze;

• Zachowania agresywne (za A. Kazdin)

• Oprócz zachowań ryzykownych ogromną rolę odgrywają czynniki chroniące – sytuacje oraz warunki, które zwiększają odporność na działanie czynników ryzyka.

• Najważniejsze z nich to:

• 1. mocna więź emocjonalna z rodzicami;

• 2. poszanowanie prawa, norm, wartości;

• 3. zainteresowanie nauką;

• 4. przynależność do formalnej lub pozytywnej grupy rówieśniczej.

• 
  Profilaktyka – proces wspierający zdrowie psychiczne i fizyczne poprzez towarzyszenie i pomoc dzieciom i młodzieży w zdobywaniu wiedzy o zagrożeniach dla zdrowia oraz w nabywaniu umiejętności przeciwdziałania tym zagrożeniom(E. Kosińska 2002)

• Działania profilaktyczne w zakresie uzależnień kierowane są do wszystkich. Szczególnie obejmują dzieci i młodzież, a wśród nich:

• Osoby, które nie miały jeszcze kontaktu ze środkami psychoaktywnymi;

• Osoby, które eksperymentują z używkami;

• Osoby, u których ze względu na różne obciążające czynniki ryzyko wystąpienia uzależnienia jest wyższe niż u całej populacji.

• Program profilaktyczny: rodzaj specjalnych zajęć psychoedukacyjnych mających na celu osiągnięcie ważnych zmian w postawach i zachowaniach uczestników jakiegoś problemowego obszaru (K. Wojcieszek 2002).

• Programy profilaktyczne mają na celu wprowadzenie zmian w funkcjonowaniu dzieci i młodzieży na poziomach:

• 1. wiedzy i informacji o źródłach zagrożenia;

• 2. uwagi i świadomości o przedmiocie uzależnienia;

• 3.Postaw i wartości (J. Meliburda 1996)

• Do opracowywania programów profilaktycznych stosuje się strategie:

• Informacyjne – adekwatne informacje na temat skutków zachowań ryzykownych i umożliwianie racjonalnego wyboru;

• Edukacyjne – pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych (np. umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi, asertywność);

• Alternatyw – pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb (np. przynależności) oraz osiąganie satysfakcji życiowej (działalność np. artystyczna, sportowa)

• Interwencyjne – pomoc osobom mającym trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu swoich problemów oraz wspieranie w sytuacjach kryzysowych;

• Zmniejszania szkód – dotyczą profilaktyki trzeciorzędowej, adresaci to grupy najwyższego ryzyka, wobec, których zawiodła wczesna profilaktyka, interwencje, resocjalizacja (np. wymiana igieł, strzykawek itp. )

• Zbigniew Gaś do programów profilaktycznych zalicza:

• Programy informacyjno – edukacyjne: dostosowane do wieku dziecka, młodzieży, akcentujące kryterium przekazywanych treści, zintegrowane z programem nauczania poszczególnych przedmiotów;

• Program wczesnej interwencji: identyfikowanie dzieci i młodzieży z grup wysokiego ryzyka, doświadczających pierwszych trudności wychowawczych, życiowych (np. częste wagary, ciąża, ofiara przemocy, działania przestępcze, próby suicydalne), są to programy profesjonalne i rówieśnicze;

• Programy działań alternatywnych – zaspokojenie potrzeb i doświadczeń w sposób konstruktywny, akceptowany społecznie, satysfakcjonujący młodzież bez potrzeby uciekania w uzależnienie.

• Powodzenie programu profilaktycznego to:

• - całościowe podejście do problemu,

• -perspektywiczne podejście (zapewnienie długofalowych efektów),

• - wielopoziomowe podejście (od globalnych działań, a kończących się na wąskim gronie odbiorców)

• Trafne ekologiczne podejście ( program zaprojektowany dla określonego odbiorcy i do jego potrzeb);

• - interakcyjne podejście – współpraca z odbiorcą , środowiskiem lokalnym, sponsorem.

• Schemat postępowania przy konstruowaniu programu profilaktycznego:

• Diagnoza sytuacji (szczególne uwzględnienie potrzeb)

• Celem programu ( ustalenie jakiego zakresu ma dotyczyć program, kto ma być odbiorcą oraz jakie są założone cele długofalowe)

• Środki i zasoby potrzebne do realizacji programu ( kwalifikacje i liczba osób prowadzących, rodzaje i liczba materiałów pomocniczych (np. filmy, plakaty itp. )

• Finansowanie ( sporządzenie kosztorysu programu – fundusze np. ze źródeł centralnych, powiatów, gmin)

• Podział zadań ( podział zadań między uczestników oraz ustalenie osób odpowiedzialnych za realizację programu)

• Realizacja (zaplanowanych uprzednio działań)

• Ewaluacja (badanie wartości, cech programu, ocena skuteczności)

• Standardy etyczne i zawodowe przy konstruowaniu programów dla dzieci i młodzieży (za K. Wojcieszek i J, Szamańska)

• Respektowanie podmiotowości uczestników programu ( zgoda na udział w zajęciach)

• Poszanowanie godności i indywidualności

• Ochrona prywatności i zapewnienie dyskrecji

• Uwzględnienie wieku i poziomu rozwoju uczestników

• Uwzględnienie systemu wartości i stopnia wrażliwości uczestników

• Niestosowanie technik, które naruszają mechanizmy obronne osobowości (terapeutyczne, psychomanipulacyjne).