HISTORIA POWSZECHNA notatka podręcznik cz.1.
Europa 1789 – 1814
Rewolucja we Francji
1782 – oddziały francuskie króla Ludwika XVI obalają władzę republikanów w Genewie
1787 – nieudana rewolucja w Holandii stłumiona przez wojska pruskie
1788 – wybuch „belgijskiej rewolty” = „brukselskiej rewolty” przeciw cesarzowi Józefowi II;
1789 – proklamowanie Stanów Zjednoczonych Belgii
1790 – Belgia pokonana przez wojska habsburskiej Austrii
7 VI 1788 Francja - w Definat chłopi podczas jarmarku w Grenoble zaatakowali wojsko królewskie dachówkami -> tzw. „dzień dachówek”;
IX 1788 – oficjalne zebranie Stanów Definatu i uchwalenie konstytucji prowincji (udział przywódców: Jeana Mouniera i Josepha Barnave); 1788 r. = „rok rewolucji delfinackiej”
24 I 1789 – Ludwik XVI zwołuje zebranie Stanów Generalnych na 5 V (pierwsze od 1614 r.!)
„Co to jest stan trzeci” – traktat kanonika z katedry w Chartes, Emmanuela Josepha Sieyès’a (1788) -> stan trzeci jest suwerenem, bo stanowi 99% narodu (= rewolucyjny manifest ludzi oświecenia)
1789 – wybory do Stanów Generalnych:
5 V 1789 – otwarcie Stanów Generalnych w pałacu w Wersalu = „święto zbratania”
17 VI – stan trzeci ogłasza się Zgromadzeniem Narodowym, stanowiącym władzę prawodawczą
27 VI – Ludwik XVI wydaje edykt o połączeniu trzech stanów
9 VII – Zgromadzenie Narodowe uznało się na Konstytuantę (Zgromadzenie Konstytucyjne) = okres „rewolucji prawników”
Marie Joseph La Fayette – markiz francuski, bohater wojny o niepodległość USA, zwolennik rewolucji, opozycjonista Ludwika XVI
Philippe Egalité – książę orleański, zwolennik rewolucji, opozycjonista Ludwika XVI
Jacques Necker – cieszący się uznaniem we Francji bankier i minister, zdymisjonowany przez Ludwika XVI w 1789 r.
Camille Desmoulins – mówca, który w lipcu 1789 r. wezwał lud do broni, wywołując rewolucję francuską; późniejszy jakobin
14 VII 1789 r. – zburzenie Bastylii przez rozsierdzony tłum (zamordowany dowódca Bastylii: Bernard Launay); 14 VII – święto narodowe Francji -> święto „powstania Narodu”
4/5 VIII 1789 – Konstytuanta dekretowała „całkowite obalenie systemu feudalnego” -> uchwały znoszące obciążenia chłopów wobec pana
26 VIII 1789 – Konstytuanta ogłosiła uchwaloną przez siebie „Deklarację praw człowieka i obywatela”
5 X 1789 – Ludwik XVI zmuszony przez rozruchy do podpisania „Deklaracji praw człowieka i obywatela” oraz przeniesienia się z Wersalu do pałacu w Paryżu
Jakobini – radykalna formacja rewolucjonistów powstała w 1789 r. , od 1792 r. oficjalnie jako Stowarzyszenie Jakobinów Przyjaciół Wolności i Równości; przywódcy: Camille Desmoulins, Antoine Louis Saint – Just, Augustin Robespierre, Maximilien Robespierre
Kordelierzy – Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela, od 1790 r.; przywódcy: Jean Paul Marat, Georges Jacques Danton
Felianci – klub zwolenników monarchii konstytucyjnej; przywódcy: Joseph Sieyès, Marie Joseph La Fayette, Gabriel Honorè Mirabeau
2 XI 1789 – przyjęcie przez Konstytuantę tzw. projektu Talleyranda (Charles Talleyrand, bp Autun): dobra kościelne własnością narodu; sprzedanie dóbr kościelnych
12 VII 1790 – „konstytucja cywilna kleru” – ustawa Konstytuanty: zmniejszenie liczby biskupów do 83, podporządkowanie Kościoła państwu; księża musieli zaprzysięgać się na ustawę cywilną
1791 – Ludwik XVI próbuje zbiec z Paryża i uderzyć z wojskami na stolicę; król złapany i internowany
17 VII 1791 – „rzeź na Polu Marsowym” – ostrzelanie anty-królewskiej manifestacji rewolucyjnej
14 IX 1791 – król podpisuje konstytucję francuską; Francja dziedziczną monarchią konstytucyjną o trójpodziale władzy między króla, parlament i sądy; prawo wyborcze dla męskiej elity finansowej z wykształceniem; Konstytuantę zastąpiło Zgromadzenie Prawodawcze (Legislatywa)
Żyrondyści – jedna z radykalnych grup deputowanych Legislatywy; przywódcy: Jacques Pierre Brissot, Jean Roland wraz z żoną Madame Roland; opowiadali się za Francją federacyjną
Sankiuloci – warstwy drobnomieszczańskie, strażnicy rewolucji
1792 : rewolucjoniści wypowiadają wojnę Franciszkowi II (wkrótce został cesarzem) -> powstaje „Marsylianka” -> uchwała Zgromadzenia Prawodawczego „Ojczyzna w niebezpieczeństwie” -> Karol Wilhelm Ferdynand – książę brunszwicki, dowódca połączonych sił prusko – austriackich; wydał manifest zakazujący skrzywdzenia króla Francji rewolucjonistom -> aresztowanie Ludwika XVI przez Zgromadzenie Prawodawcze po zdobyciu pałacu królewskiego w Paryżu 10 VIII 1792 r. przez rozgniewany tłum -> M. Robespierre 17 VIII wprowadza „pierwszy terror rewolucyjny” = tzw. druga rewolucja francuska
Septembryści – nazwa rewolucjonistów po wrześniu 1792 r., kiedy to wymordowali w sumie 12 tys. więźniów i służb więziennych
20 IX 1792 – bitwa pod Valmy, zwycięstwo Francji (gen. Charles Dumouriez) nad Prusami
6 XI 1792 – bitwa pod Jemappes, zwycięstwo Francji nad Austrią, zajęcie Belgii, Nicei, Moguncji
Legislatywa (Zgromadzenie Prawodawcze) przekształca się w Konwent (Konwencję Narodową = Zgromadzenie Narodowe)
I Republika Francuska
22 IX 1792 – ogłoszenie przez jakobinów I Republiki Francuskiej po detronizacji Ludwika XVI (przyjmuje nazwisko Ludwik Capet)
21 I 1793 – zgilotynowanie Ludwika XVI
Amalgamat – technika wojenna Francji w walce z koalicją mocarstw europejskich; polegała na wcielaniu żołnierzy z nowych, świeżo wyszkolonych pułków w szeregi pułków starych i odwrotnie
Tyraliera – szyk rozproszony (metoda walki wojsk francuskich)
Lazare Carnot = Wielki Carnot, minister, członek Komitetu Ocalenia Publicznego we Francji; twórca przemysłu zbrojeniowego i wybitny taktyk wojenny
1795 – Francja zajmuje Holandię – powstaje Republika Batawska
5 IV 1793 – jakobini powołują Komitet Ocalenia Publicznego (rewolucyjny rząd) -> zgilotynowanie 29 przywódców żyrondystów -> 24 VI Konwent ogłasza konstytucję roku I (została jednak zawieszona)
16 X 1793 – zgilotynowanie Marii Antoniny (żony Ludwika XVI)
10 III 1793 – 1796 – antyrewolucyjne powstanie w Wandei (Królewska i Katolicka Armia Świętych); Wandea zrównana z ziemią ; wandeizm – termin rewolucjonistów, miał oznaczać najwyższy stopień wstecznictwa
Szuani – partyzanckie ugrupowania w Normandii i Bretanii, działające w latach 1793 – 1801 (przywódca: Jean Chouan)
5 X 1793 – wprowadzenie kalendarza republikańskiego (Napoleon przywrócił kalendarz gregoriański w 1806 r.)
Jacques Hébert – przywódca radykalnej, antychrześcijańskiej grupy rewolucyjnej tzw. „wściekłych”; urządzali w Kościołach tzw. świątynie Rozumu
Istota Najwyższa – podmiot metafizycznego kultu, wprowadzony przez M. Robespierra jako element „Republiki Cnoty” (inauguracja nowego kultu w 1794)
Wielki Terror – sytuacja w post-rewolucyjnej Francji („Dla wrogów wolności nie ma wolności”); w okresie Wielkiego Terroru zgilotynowano 14 tys. osób („kosa równości”)
Republika termidoriańska
28 VII 1794 (10 thermidora III roku) – anty-jakobińscy spiskowcy pod wodzą Paula Barrasa, Jeana Talliena i Joseph’a Fouche, pojmali i zgilotynowali przywódców jakobinów: Robespierre’a, Saint – Justa, Georges’a Couthona (tzw. triumwirat) i innych
François Babeuf – twórca tajnej organizacji radykalnej Sprzysiężenie Równych; popierał masowe mordy; zgilotynowany w 1797
22 VIII 1795 – uchwalenie konstytucji „termidoriańskiej” – władza wykonawcza = Rada Pięciuset i Rada Starszych; władza wykonawcza = 5 dyrektorów (m.in. Barras i Sieyès)
Napoleone di Buonaparte (1769 – 1821) – ur. W Ajaccio na Korsyce, generał artylerii, a następnie wódz Armii Italii (w służbie Republiki Francuskiej);
15 II 1798 – wkroczenie do Rzymu wojsk francuskich, internowanie papieża Piusa VI
1797 – rozejm francusko – austriacki w Leoben
17 X 1797 – pokój francusko – austriacki w Campo Formio
1798 – Napoleon zajmuje Maltę i dociera do Aleksandrii
Horatio Nelson – admirał brytyjski; Murad Bej – dowódca egipskich Mameluków
1798 – c.d. trasy Napoleona: Aleksandria – Egipt – Kair – 1799 – Palestyna – 16 IV 1799 – bitwa pod górą Tabor, pokonanie wojsk tureckich – opór w Syrii – powrót do Egiptu
1 VIII 1798 – pod Abukirem Nelson niszczy flotę francuską
VIII 1799 – Napoleon opuszcza indywidualnie Egipt, dopływa do Tulonu w X 1799
25 III 1802 – pokój francusko – brytyjski w Amiens; Francuzi opuszczają Egipt przy pomocy statków brytyjskich
Po ogłoszeniu konstytucji termidoriańskiej Radzie Pięciuset przewodniczył Lucjan Bonaparte, brat Napoleona. Po powrocie Napoleona do Francji w X 1799r., Barras, Sieyès oraz Lucjan Bonaparte zaczęli planować zamach stanu, by osadzić u władzy Napoleona.
Francja Napoleona
9 XI 1799 (18 brumaire’a VII roku) – zamach stanu we Francji na czele z gen. Joachimem Muratem; powołanie triumwiratu: Sieyès, Pierre Roger – Ducos, Napoleon Bonaparte (pierwszy konsul)
24 XII 1799 – konstytucja roku VII -> niemal cała władza wykonawcza dla I konsula (faktyczny koniec republiki i rewolucji !!!!!!!)
1800 – wojna z drugą koalicją: Francja / Anglia, Austria;
14 VI – bitwa pod Marengo, przegrana Austrii ;
3 XII – bitwa pod Hohenlinden, przegrana Austrii -> francuscy generałowie: Moreau, Karol Otto Kniaziewicz;
9 II 1801 – pokój w Lunéville: Austria traci posiadłości włoskie prócz Wenecji
1801 – pokój w Amiens Francji z Anglią
„szlachta zasług” – jako pierwszy konsul, Bonaparte przywrócił tytuły szlacheckie i nadał je dorobkiewiczom oraz zdolnym oficerom pochodzenia plebejskiego
15 VII 1801 – podpisanie przez Francję napoleońską konkordatu z papieżem + artykuły organiczne z 1802 r. – podporządkowywały Kościół we Francji państwu francuskiemu
1804 – wprowadzenie kodeksu cywilnego, tzw. „Kodeksu Napoleona”
2 XII 1804 – koronacja Napoleona na Cesarza Francuzów (po plebiscycie); na koronacji obecny papież Pius VII; równoczesna koronacja żony Napoleona – Józefiny
25 V 1805 – koronacja Napoleona na króla Włoch;
Nadania dla rodziny Napoleona:
Eugeniusz – pasierb Napoleona, syn Józefiny – wicekrólem Włoch;
Józef Bonaparte – starszy brat Napoleona – od 1806 królem Neapolu;
Eliza – siostra Napoleona – księżną Lukki i Piombino
Trzecia koalicja antyfrancuska 1805: Austria (Franciszek II), Anglia, Rosja (Aleksander I), Szwecja (Gustaw IV Adolf), Królestwo Neapolu; po stronie Francji Hiszpania
21 X 1805 – bitwa morska pod Trafalgarem (przylądek); zwycięstwo Anglii (admirał Nelson) nad flotami: francuską i hiszpańską; Nelson ginie w bitwie
2 XII 1805 – bitwa pod Austerlitz (bitwa trzech cesarzy: Napoleona I, Aleksandra I, Franciszka II): zwycięstwo Francji;
26 XII – pokój w Preszburgu; Austria utraciła m.in. Wenecję, Tyrol, Dalmację
1806 – 16 książąt Rzeszy na wniosek Napoleona tworzy Związek Reński podległy cesarzowi Francuzów; Franciszek II cesarz zachodnio-rzymski przetytułowany na Franciszka I cesarza austriackiego
Czwarta koalicja antyfrancuska 1806 : Anglia, Rosja, Prusy (Fryderyk Wilhelm III)
14 X 1806 – bitwa pod Jeną – Napoleon pokonuje Prusaków;
- bitwa pod Auerstedt – marszałek franc. Louis Nicolas Davout pokonuje Prusaków -> Napoleon wkracza do Berlina
21 XI 1806 – w Berlinie Bonaparte ogłasza blokadę kontynentalną (miało to na celu odcięcie dostaw żywności i surowców do Anglii) -> była ona jednak nieszczelna
Napoleon wyrusza na Rosję:
XI 1806 – gen. J.H. Dąbrowski i gen. J. Wybicki rozpoczynają wzywać Polaków pod broń; 1807 – powstaje 40 tysięczna armia polska do wsparcia Francuzów w wyprawie rosyjskiej;
7-8 II 1807 – tzw. „rzeź iławska” – nierozstrzygnięta bitwa wojsk francuskich z rosyjsko – pruskimi pod Iławą Pruską
14 VI – zwycięstwo wojsk polsko – francuskich nad Rosją w bitwie pod Frydlandem -> 7 VII – pokój w Tylży: Aleksander I + Napoleon I + dwa dni później pokój francusko – pruski. Warunki pokoju w Tylży:
Rosja i Prusy biorą udział w blokadzie kontynentalnej przeciw Anglii
Prusy redukują armię do 42 tys.
Prusy tracą na rzecz Napoleona ziemie na zachód od Łaby -> powstaje Królestwo Westfalii (królem brat Napoleona, Hieronim Bonaparte)
Prusy tracą ziemie wschodnie na rzecz Księstwa Warszawskiego
Saksonia zostaje królestwem; królem Saksonii i księciem warszawskim zostaje elektor saksoński (wnuk Augusta Mocnego): Fryderyk August I Wettin
Rosja: zachowuje suwerenność, otrzymuje po Prusach okręg białostocki, odstępuje Francji Wyspy Jońskie (Grecja)
Dania – po zbombardowaniu przez Anglię Kopenhagi w 1807 r. przystąpiła do blokady kontynentalnej
Szwecja – odmawia przystąpienia do blokady kontynentalnej; Rosja pod tym pretekstem atakuje Szwecję i Finlandię;
17 IX 1809 – pokój we Fredrikshamn – Karol XIII zrzeka się Finlandii, Szwecja przystępuje do blokady kontynentalnej
Po Karolu XIII królem Szwecji zostaje Karol XIV Jan -> = marszałek francuski Jean – Baptiste Bernadotte, adoptowany przez Karola XIII -> zaczyna się polityka antyfrancuska; powstaje unia rzeczowa Szwecji i Norwegii
Portugalia – odmawia przystąpienia do blokady kontynentalnej;
30 XI 1807 – Francuzi zajmują Lizbonę (gen. Jean Junot)
Napoleon zmusza króla Hiszpanii Ferdynanda VII do ustąpienia z tronu – od 1808 r. królem Hiszpanii Józef Bonaparte -> silna laicyzacja państwa, likwidacja zakonów itp.
Hiszpanie organizują oddziały powstańcze, tzw. guerilla
Wydanie „Katechizmu Hiszpana” – zabicie Francuza dobrym uczynkiem
Krwawe walki powstańcze
Ukształtowanie się anty-francuskiej Najwyższej Centralnej Junty Administracyjnej: w 1810 r. organizuje ona wybory do Kortezów (parlamentu hiszpańskiego)
1812 – Kortezy przyjmują konstytucję: trójpodział władzy, zniesienie inkwizycji i tortur, katolicyzm religią uprzywilejowaną
1808 – porażka Francuzów w Cintrze k. Lizbony (zwycięstwo angielskiego gen. Arthura Wellesley’a – później pod nazwiskiem Wellington)
30 XI 1808 – bitwa w wąwozie Somosierra: Napoleon na czele wojsk francusko – polskich rusza na Hiszpanię; przekroczenie wąwozu dzięki 8 – minutowej szarży polskiego szwadronu szwoleżerów gwardii (dowódcą Jan Kozietulski)
3/4 XII 1808 – Francuzi zajmują stolicę Hiszpanii; nie ujarzmili jednak kraju (krwawe walki powstańcze)
Europa Napoleona ok. 1810 r.:
- państwa formalnie niezawisłe, lecz faktycznie „kolonie” Francuzów: Związek Reński, Królestwo Hanoweru, Królestwo Saksonii, Królestwo Holandii, Konfederacja Helwecka (= Szwajcaria), Księstwo Warszawskie, Królestwo Włoch, Królestwo Neapolu
- państwa suwerenne o ograniczonej samodzielności, które Francja zmusiła do blokady kontynentalnej: Austria, Prusy, Dania
Europa w czasie rewolucji francuskiej i za Napoleona
Wielka Brytania:
- od XVIII w. jest supermocarstwem, potęgą gospodarczą i polityczną
- monarchia parlamentarna
- Izba Gmin + Izba Lordów tworzą Parlament
- Izba Gmin: cenzus majątkowy; startowali doń w efekcie właściciele ziemscy i zamożne mieszczaństwo (bankierzy, kupcy)
- Izba Lordów: lordowie angielscy, szkoccy, biskupi anglikańscy
- partie polityczne: torysi =konserwatyści; wigowie = liberałowie
- William Pitt młodszy – szef Parlamentu angielskiego mianowany w 1783 r. przez króla Jerzego III; zreformował skarb i administrację, wzmocnił pozycję rządu
- Irlandia (podbita przez Anglię w 1691) – nigdy nie pogodziła się z przynależnością do Anglii; Irlandczycy reagują na rewolucję francuską:
1791 – Theobald Wolfe Tone zakłada w Belfaście Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków;
1798 – powstanie Irlandczyków krwawo stłumione przez Anglię;
1800 – Anglia wprowadza „unię” z Irlandią – likwidacja odrębnego parlamentu w Dublinie; katolikom przyznano czynne prawo wyborcze
Prusy (Hohenzollernowie):
- po klęsce pod Jeną decydują się na reformy
- 1794 – Powszechne Prawo Krajowe (= Landrecht)
- Karl von und zum Stein – reformator; w 1807 r. król pruski Fryderyk Wilhelm III mianował go ministrem spraw wewnętrznych oraz premierem
- edykty wydane przez von Stein’a: 1807 – edykt królewski, znosił dziedziczne poddaństwo chłopów; 1811 – edykt określający zasady uwłaszczenia – wolny obrót ziemią; 1808 – edykt przyznający miastom samorząd; edykt reorganizujący władze centralne -> wprowadził 5 urzędów resortowych (nad-prezydenci na czele prowincji)
- ksiądz Karl August Hardenberg – od 1810 r. kanclerz pruski i nowy minister spraw wewnętrznych (po odwołaniu Steina za jego poglądy anty-napoleońskie)
- Johann Gottlieb Fichte – filozof pruski, w 1810 r. doprowadził do otwarcia uniwersytetu w Berlinie; pierwszy rektor uniwersytetu berlińskiego
- Wilhelm von Humboldt – filozof pruski, który zapoczątkował reformy w szkolnictwie pruskim w myśl edukacji narodowej (pro-niemieckiej); współzałożyciel uniwersytetu berlińskiego
- Friedrich Schelling – filozof pruski, zaangażowany w tworzenie uniwersytetu berlińskiego wraz z Fichte; krzewił wartości pruskie oraz ogólno niemieckie
- reforma wojskowa gen. Gerhard’a Scharnhorst’a oraz jego sztabowców August’a Gneisenau i Karla Clausewitz’a: podniesienie rangi żołnierza, awans niezależny od pochodzenia stanowego, założenie akademii wojskowej
- nastroje anty-napoleońskie po 1806 r. ; pojawia się przekonanie o wyższości ludu niemieckiego nad innymi ludami i jego misji (Fichte)
Austria (Habsburgowie):
- na tle innych państw europejskich bardzo niewiele reform
- 1811 – nowoczesny kodeks cywilny
1809 – piąta koalicja anty-francuska: Hiszpania, Portugalia, Anglia, Austria; bitwy przegrane przez Austrię ( dowodził arcyksiążę Karol):
IV 1809 – w Bawarii
6 VII 1809 – pod Wagram
1809 – pod Raszynem w Księstwie Warszawskim (dowodził arcyksiążę Ferdynand d’Este)
Wówczas książę Józef Poniatowski zajmuje Nową Galicję, opanowuje Sandomierz, Lublin, Kraków
14 X 1809 – pokój w Schönbrunn – Nowa Galicja do Księstwa Warszawskiego
Austria upokorzona!
6 VII 1809 – aresztowanie przez francuskiego generała papieża Piusa VII w Rzymie; przewiezienie go do Francji i uwięzienie w pałacu w Fontainebleu na 5 lat -> było to zemstą za ekskomunikę Francuzów jako „rabusiów dziedzictwa św. Piotra”
1807 – 1810 – związek Napoleona z Marią Walewską ; ich synem Aleksander – oficjalnie utrzymywano, że był synem Marii i jej męża, Anastazego Colonny Walewskiego;
Aleksander Walewski – uczestnik powstania listopadowego, obywatel francuski; 1855 – 1860 minister spraw zagranicznych Francji; w 1856 r. przewodnik kongresu pokojowego w Paryżu; jego narodziny sprowokowały Napoleona do rozwodu z pierwszą żoną Józefiną
1810 – ślub Napoleona z Marią Ludwiką (córką cesarza austriackiego) -> syn Napoleon II, król Rzymu (zmarł w wieku 21 lat)
Rosja:
- Aleksander I pragnął liberalnych reform; wyznacza do tego Michaiła Spieranskiego (sekretarza stanu w ministerstwie spraw wewnętrznych)
- reformy Spieranskiego: 1811- utworzenie Rady Państwa jako ciała doradczego; rozbudowa przemysłu wojennego
- 1804 – opanowanie Gruzji
- 1805 – opanowanie Azerbejdżanu
- 1806 – opanowanie Osetii
- 1809 - 1812 – car szykuje się do wojny z Francją, której przodownictwa nie akceptuje
- 1806 – 1812 – wojna Rosji (gen. Michaił Kutuzow) z Turcją; przegrana Turcji; pokój w Bukareszcie – Rosja zyskuje Besarabię
Decydujące lata 1812 – 1814
Motywy Napoleona do wyruszenia na Rosję w 1812 r. : żądza władzy, chęć zepchnięcia Rosji do Azji oraz zmuszenia jej do uczciwego przestrzegania blokady kontynentalnej
Armia Napoleona w wyprawie na wschód w 1812 r. = Wielka Armia (400 tys. żołnierzy, w tym m.in.: 155 tys. francuskich, 20 tys. pruskich, 30 tys. austriackich, 80 tys. z Księstwa Warszawskiego – w tym słynne pułki ułanów i szwoleżerów)
24 VI 1812 – Napoleon przekracza Niemen i wkracza na teren Rosji -> wojska rosyjskie wycofują się wgłąb Rosji, a francuskie postępują za nimi;
17 VII 1812 – bitwa pod Smoleńskiem, wygrana Francuzów;
5-7 IX – bitwa pod Borodino (Napoleon / Kutuzow) – nierozstrzygnięta;
14 IX – huzarzy z 10.pułku płk. Jana Umińskiego wkraczają do Moskwy;
Wraz z Napoleonem dociera do Moskwy zaledwie 100 tys.żołnierzy.
Październik 1812 r. – Napoleon zarządza odwrót ze zdobytej Moskwy, by uciec przed zimą -> chciał iść na południowy zachód, lecz wojska rosyjskie zepchnęły go powrotem na szlak, którym przybył do Moskwy; dociera przez Wilno do Księstwa Warszawskiego i w grudniu do Paryża.
Z wyprawy powróciło do Księstwa Warszawskiego 30 tys. żołnierzy. 60 tys. – poległo w bojach; 60 tys. – zmarło z głodu, wycieńczenia, zamarzło, zmarło na tyfus lub gorączkę okopową.
Podczas powrotu: porzucanie rannych, ludożerstwo, samobójstwa, krojenie żywych koni itp.
28 II 1813 – król pruski podpisuje sojusz militarny z Rosją i 16 III wypowiada Francji wojnę; 12 VIII cesarz austriacki przystępuje do anty-francuskiej koalicji (teść Napoleona!)
16-19 X 1813 – „bitwa narodów” = pod Lipskiem, największa bitwa epoki napoleońskiej: 300 tys. wojsk szóstej koalicji / 150 tys. wojsk Francji (+ Polski: Dąbrowski, Poniatowski) -> przegrana Napoleona; ginie książę Poniatowski
1814 – „kampania francuska”
Francja traci Włochy (powrót Piusa VII do Rzymu)
31 III – kapitulacja Paryża (przed Rosją i Prusami)
2 IV – przewodniczący Senatu Talleyrand doprowadza do detronizacji Napoleona
6 IV – Senat ogłasza „królem Francuzów” Ludwika XVIII
11 IV – ugoda z Napoleonem w Fontainebleau: zachował tytuł, otrzymał dożywotnio Elbę; żona Maria Ludwika i małoletni syn otrzymują Parmę
30 V 1814 – pokój paryski zakończył wojnę Francji o wpływy w Hiszpanii; angielski dowódca Wellington zwycięża Francuzów
1814 – zakończenie „drugiej wojny stuletniej” Francji z Anglią (trwała z przerwami od 1688 r.); wygrana Anglii
Konsekwencje rewolucji i wojen napoleońskich:
- wzrost znaczenia państwa
- upowszechnienie wolności politycznych i praw obywatelskich
- regres sztuki i kultury wojskowej
- nowe środki masowej manipulacji i propagandy
- podważenie sensu feudalizmu i monarchii absolutnych
- osłabienie społeczeństw stanowych
- początek procesu uwłaszczenia chłopów
- „wykrwawienie” Europy – zginęło ok. 2 mln Francuzów i ok. 3 mln ich przeciwników
- osłabienie znaczenia Kościoła katolickiego jako wyznacznika norm moralnych i społecznych
- pojawienie się wśród wielu ludów świadomości narodowej
- zmiana charakteru wojen – walka armii uzupełniana walką społeczeństw
Kongres wiedeński 1814 – 1815
Rozpoczęcie – 25 IX 1814 w Wiedniu; kongres 16 państw w celu unormowania sytuacji w Europie po wojnach napoleońskich. Car Aleksander I i król pruski Fryderyk Wilhelm III zaprzysięgli sobie współpracę, co doprowadziło do wytworzenia się bloku opozycyjnego: Austria + Francja + Anglia + Hiszpania
O ustroju i granicach w Europie decydowały podczas kongresu: Anglia, Rosja, Prusy, Austria, z czasem też Francja
Ważniejsze postacie:
- Robert Stewart Castlereagh – główny delegat brytyjski
- Klemens Metternich – minister spraw zagranicznych Austrii, główny organizator kongresu
- Charles–Maurice Talleyrand–Perigord (Charles Talleyrand) – francuski biskup i minister spraw zagranicznych
- książę Adam Jerzy Czartoryski – jeden z ośmiu oficjalnych delegatów Rosji na kongresie; opracował tam konstytucję dla nowopowstałego Królestwa Polskiego
„Akt końcowy” – dokument kończący kongres, zawierał 120 artykułów, podpisało go 8 państw
100 tys. gości – kongres największym zjazdem europejskiej arystokracji i szlachty w dziejach Europy
Dążono do realizacji zasady równowagi (status quo)
Dążono do realizacji zasady legitymizmu (tylko rody dynastyczne mają prawo sprawować władzę, a nie lud)
Intensywne obrady na temat Księstwa Warszawskiego i Saksonii: Rosja chciała zachować dla siebie Księstwo Warszawskie; Prusy chciały zachować dla siebie Saksonię i ziemie nad Renem -> sprzeciw pozostałych państw:
Anglia + Austria + Francja Burbonów / Rosja + Prusy
Rozwiązanie: Saksonia traci na rzecz Prus 2/5 terytorium; Prusy zyskują też ziemie nadreńskie, Westfalię, Nadrenię, Pomorze Przednie, Gdańsk i Rugię (podwojenie liczby ludności w Prusach).
2/3 terytorium Księstwa Warszawskiego przypada Rosji; Rosja tworzy z nich Królestwo Polskie = Królestwo Kongresowe
Królestwo Polskie (Kongresowe, tzw. Kongresówka) – samodzielne państwo związane unią z Rosją; własne: armia, sejm, rząd, administracja, Bank Polski (narodowy bank emisyjny)
Utworzenie na południu Księstwa Warszawskiego maleńkiego, całkowicie niepodległego państwa: Rzeczypospolitej Krakowskiej
Anglia zyskuje na kongresie: Maltę, Mauritius, Cejlon, Kolonię Przylądkową w południowej Afryce, wyspę Helgoland (wybrzeże Niemiec) -> rok 1815 rozpoczął „wiek Imperium Brytyjskiego”
Austria odzyskuje: okręg tarnopolski, saliny wielickie, Tyrol, Salzburg; w miejsce dawnej Rzeszy powstaje Związek Niemiecki: 34 państwa + 4 wolne miasta; Austria w ramach rekompensaty zyskuje też: Lombardię, Wenecję, Dalmację, Mediolan
Burboni powracają do Neapolu i Sycylii: król Ferdynand IV w 1816 r. tworzy Królestwo Obojga Sycylii i zostaje Ferdynandem I
Belgowie tracą -> zostają przyłączeni do Królestwa Niderlandów
Podjęcie decyzji o neutralności Szwajcarii „po wsze czasy” (do dziś)
Dania traci Norwegię -> Norwegia przyłączona do Szwecji
Szwecja traci Finlandię -> Finlandia przyłączona do Rosji
8 II 1815 – 8 państw zadeklarowało zniesienie handlu niewolnikami
Wprowadzenie trwałych reguł reprezentacji dyplomatycznej w Europie (ambasadorzy) oraz stałych zasad w prawie dyplomatycznym (do dziś)
Wolność żeglugi na kilku rzekach europejskich
Nowy ład europejski został utworzony pod kontrolą najsilniejszych państw, tworzących tzw. koncert mocarstw: Rosja, Prusy, Austria, z czasem też Anglia i Francja („Europa to my!” – idea i pogląd koncertu mocarstw)
Na kongresie Europa dążyła do zbudowania systemu bezpieczeństwa i współpracy -> wynikiem tzw. system kongresowy = ład wiedeński
Powstanie ponadpaństwowego systemu: Święte Przymierze -> monarchowie zobowiązują się do udzielania sobie pomocy w celu tłumienia powstań i rewolucji kierowanych przeciwko ładowi wiedeńskiemu -> przystąpiła do niego większość państw Europy; odwoływało się do zasad chrześcijańskich – nie zaproszono Turcji; nie przyłączyła się Anglia; głównym organizatorem Świętego Przymierza Metternich, zaś inicjatorem car Aleksander I
Powrót Europy do rządów autokratycznych niepokoił narody ujarzmione – wypowiadają one wojnę (ideową, poglądową) „wiedeńskiej Europie”: Polacy, Węgrzy, Niemcy, Włosi + liberałowie i demokraci z całej Europy
Od kongresu w Akwizgranie w 1818 aż do kongresu w Weronie w 1822 mocarstwa utwierdzały się w solidarności „ładu wiedeńskiego”
Kongres wiedeński uczynił wiek XIX stosunkowo pokojowym ; wojna powszechna wybuchła dopiero po 100 latach (1914)
Na kongresie debaty o tożsamości Europy; co to znaczy być Europejczykiem; dostrzeżenie jedności kulturowej Europy; nie byłoby Europy bez kultury i prawodawstwa antycznej Grecji i Rzymu; wielka rola chrześcijaństwa
Powrót Burbonów. Powrót Napoleona na 113 dni
Po Napoleonie na tronie francuskim zasiada Ludwik XVIII z dynastii Burbonów:
- nadał Francji „Kartę konstytucyjną” – równość wszystkich wobec prawa, wolności obywatelskie, trójpodział władzy
- niezadowolenie narodu z powodu: masowych powrotów emigrantów do Francji, zwalniania z armii oficerów napoleońskich, głodowych pensji dla inwalidów -> emisariusze docierają na Elbę i proszą Napoleona o powrót
1 III 1815 – Napoleon dociera do wybrzeży Francji i rozpoczyna „lot orła” – witany entuzjastycznie; miał polityczne wsparcie bonapartystów we Francji
Mocarstwa natychmiast reagują -> koncentracja wojsk: pod Brukselą 100 tys. żołnierzy Wellingtona + 150 tys. żołnierzy pruskich (gen. Gebhard Blücher)
18 VI 1815 – bitwa pod Waterloo (koło Brukseli); przegrana Francuzów; Wellington bohaterem narodowym Anglików
Napoleon podpisuje abdykację 22 VI 1815 r.; władza dla jego syna: Napoleona II;
Napoleon I Bonaparte wywieziony na Wyspę Świętej Heleny; umiera w 1821 na raka żołądka
20 IX 1815 - II pokój paryski: Francja utraciła pas ziemi z okręgiem Saary
Europa 1815 – 1847
Między restauracją a rewolucją
Po 1830 r. początki liberalizmu w Europie
Większość państw europejskich pragnęła restauracji stosunków na kontynencie, czyli powrotu do stanu z 1788 r. (powrót do starych dynastii, dworów, obyczajów politycznych, silniejszej pozycji Kościoła) -> było to już jednak niemożliwe ze względu na przemiany społeczne i kulturowe
Absolutyzm uchował się jedynie w Austrii Habsburgów, Rosji Romanowów i Turcji Osmanów
Konstytucje oktrojowane (uznawały trójpodział władzy oraz podstawowe wolności obywatelskie): Francja Ludwika XVIII, unia Norwegii i Szwecji, Królestwo Niderlandów, Królestwo Polskie (do 1832 r.), Rzeczpospolita Krakowska, Finlandia, księstwo sasko – weimarskie, Badenia, Wirtembergia
Portugalia – ciągłe zmiany polityczne – co chwilę to wprowadzano konstytucję, to ją zawieszano = „portugalizacja” (stałe eksperymentowanie i rozgardiasz polityczny); podobna sytuacja w Hiszpanii i Palermo
Stopniowa likwidacja społeczeństwa stanowego, słabnięcie roli szlachty i duchowieństwa
1789 – 1847 – koniec epoki poddaństwa (pozostało tylko w imperium rosyjskim i osmańskim); pojawia się warstwa robotników rolnych; ci, którzy nie znaleźli pracy na farmach migrowali do miast -> powstanie warstwy miejskich robotników przemysłowych i pracowników transportu; inni tworzą warstwę drobnomieszczaństwa; „ludzie interesu” (bankierzy, kupcy, przemysłowcy) tworzą burżuazję; „ludzie talentu” : uczeni, artyści, lekarze, adwokaci
Podziały warstwowe w wyniku różnic majątkowych, różnego wykształcenia i funkcji społecznej
W Europie Wschodniej i Środkowej zaistniała także warstwa nieznana na Zachodzie: inteligencja (twórcą nazwy Karol Libelt lata 40. XIX w.) = ludzie wykształceni, pracujący umysłowo, elita narodu, czuli się odpowiedzialni za naród
Po 1815 r.: państwa zaczynają uznawać rolę jednostki – obywatela; urzędnicy stawali się pracownikami państwowymi; proces biurokratyzacji społeczeństw – trwa do dzisiaj (coraz silniejsza kontrola obywateli); rozbudowa sił policyjnych (policja miejska)
NIECH ABSOLUT BĘDZIE Z WAMI!