Pieśni - wiadomości wstępne

Czas, miejsce i okoliczności powstania 
Pieśni napisane przez Kochanowskiego zebrane zostały w dwóch zbiorach: Pieśni księgi dwoje i Pieśni kilka. Autor tworzył je przez blisko dwadzieścia lat, zarówno przebywając na dworach, jak i w Czarnolesie. ZbiórPieśni księgi dwoje, który tworzy 49 utworów, wydany został w roku 1586, a więc już po śmierci autora, w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Do wydanego zbioru liryk wydawca dołączył Pieśń Świętojańską o sobótce, a także jeden z wcześniejszych utworów poety Czego chcesz od nas, Panie. Kochanowski w swych pieśniach odwołuje się do wzorców stworzonych przez Horacego i Petrarkę. Utwory te są zróżnicowane pod względem tematycznym; wyróżnić wśród nich możemy dzieła miłosne, patriotyczne, religijne, filozoficzne, biesiadne.

Pieśń jako gatunek
Według słownika terminów literackich Stanisława Jaworskiego pieśń jest to gatunek liryczny, którego wywodzi się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Cechuje ją uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów. Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii. 

Pieśń należy do gatunku liryki, swymi korzeniami sięga do tradycji Antyku. Pierwotnie był to utwór o charakterze melicznym, a więc przeznaczony do śpiewania przy akompaniamencie muzyki. Z czasem pieśń zaczęła funkcjonować jako samodzielny utwór literacki. Początkowo w takim ujęciu pieśń uprawiał Horacy, który swoje utwory nazywał carmina. Pieśni są zróżnicowane pod względem tematycznym. Wyróżniamy pieśni patriotyczne, pochwalne, żałobne, biesiadne, historyczne, religijne, erotyczne, filozoficzno – refleksyjne. 

Pieśni Kochanowskiego - pieśni ładu i Fortuny
O ile Fraszki Kochanowskiego można uznać za intymny pamiętnik samego poety, o tyle Pieśni stanowią jego oficjalny program poetycki i filozoficzny, który tworzony był przez ponad dwadzieścia lat i wzorowany na antycznym twórcy lirycznym – Horacym. Od swego mistrza zaczerpnął Kochanowski zarówno nazwę, jak i formę gatunkową swoich pieśni. Cała filozofia życiowa poety pochodzi od Horacego i jego twórczości. 

Główną bohaterką Pieśni Kochanowskiego jest Fortuna - rzymska bogini zmienności losu (to jej imię pada w przysłowiu "Fortuna kołem się toczy"). Humaniści doby Renesansu marzyli o świecie, w którym dominującą pozycję zajmuje rozum. Jednak sami doskonale zdawali sobie sprawę z faktu, iż często ludzkim życiem rządzi przypadek. Taki porządek rzeczy był przyczyną powstawania wielu pytań, na które odpowiedzi dostarczyła dopiero filozofia stoicka, według której to właśnie mędrzec – filozof ma zachować spokój. Bez względu na to, jak toczą się jego losy, czy sprzyja mu szczęście, czy też doświadcza on nieszczęścia, ma zachować harmonię ducha. Ten wewnętrzny ład i spokój starożytni określali mianem cnoty.

W Pieśniach Kochanowskiego świat ludzkich spraw jest chaotyczny, nieuporządkowany i niepewny. Dlatego też człowiek powinien być stałym punktem w niestabilnym świecie. Inne spojrzenie na okrucieństwa Fortuny dostarczała filozofia epikurejska. Głosiła ona, iż skoro kolejny dzień jest niepewny, a człowiek i tak umrze, należy korzystać z przyjemności tego świata. Stąd też zaczerpnął Kochanowski hasło „chwytaj dzień” (łac. carpe diem), pochodzące od Horacego, a wykorzystane przez Kochanowskiego w wielu utworach. 

Dla humanisty prawdziwą nieśmiertelnością była dopiero pośmiertna sława. Dawcami i źródłem owego wiecznego życia byli właśnie poeci, wśród których należy wymienić Kochanowskiego. Był świadom wielkości dzieł, które tworzył. Być może właśnie dzięki temu są one po dziś dzień wspaniałymi utworami, które przemawiają także do człowieka dwudziestego pierwszego wieku.