Należności w sensie ekonomicznym rozumiane są jako zgodne z przepisami prawa, należne przedsiębiorstwu, niezapłacone kwoty pieniężne. Według przepisów o rachunkowości za należności uznaje się wynikające z kontraktu lub nie (należności podatkowe) prawo do otrzymania aktywów pieniężnych, które wiąże się z cyklem operacyjnym jednostki.
Należności bilansowe (czyli te, które są ujmowane w bilansie przedsiębiorstwa) są usystematyzowane według dwóch kryteriów. Pierwszym kryterium jest czas i w ramach tego podziału można wyróżnić należności:
długoterminowe,
krótkoterminowe.
Należności pozabilansowe
- umorzone należności w stosunku co do których nie zapadł termin ich przedawnienia
- należności z tytułu otrzymanych gwarancji lub umów przedwstępnych
Drugim kryterium jest tytuł powstania wierzytelności i tutaj można wyodrębnić należności:
z tytułu dostaw i usług,
z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych
dochodzone na drodze sądowej,
inne (np. wobec pracowników).
W tradycyjnym rozumieniu głównym celem zarządzania należnościami jest zwiększanie dochodu przedsiębiorstwa drogą poszukiwania optimum pomiędzy stymulowaniem przychodów ze sprzedaży i kosztami związanymi z finansowaniem należności przy danym poziomie ryzyka
Rodzaje platnosci
Zaliczka
Płatność kasowa
Kredyt kupiecki
Kredyt kupiecki jest to zakup towarów, produktów lub usług nie za gotówkę, lecz z odroczonym terminem zapłaty. Nie wymaga szczególnej formy prawnej przez co jest korzystną alternatywą dla kredytów bankowych. Banki udzielając kredytu najczęściej żądają spełnienia wielu warunków, proces decyzyjny jest dłuższy i sama procedura bardziej skomplikowana.
Atrakcyjność kredytów kupieckich polega również na tym, że są o wiele tańsze od kredytów bankowych, umożliwiają kredytowanie kontrahentów bez udziału banku i znacznie szybciej je uzyskać.
Klienci kupujący w kredycie kupieckim mogą dysponować towarem i do wyznaczonego terminu płatności nie muszą angażować na ten czas własnych środków ani korzystać z usług banku.
Kredytowi kupieckiemu zawsze towarzyszy:
konieczność finansowania swoich wierzytelności do czasu spłaty przez dłużników
ponoszenie dodatkowych kosztów z tym związanych
ryzyko ewentualnych strat wynikających w razie nieterminowych spłat lub w razie niewypłacalności dłużników.
Koszt kredytu kupieckiego liczy się na podstawie trzech parametrów:
stopy upustu (skonta)
okresu trwania upustu
okresu ostatecznego uregulowania zobowiązania
Zwyczajowo podaje się to w postaci np. 4/12/30 co oznacza, ze sprzedawca usługi lub produktu udziela rabatu 4 % (pierwsza liczba w zapisie) na okres 12 dni (druga liczba w zapisie), lecz jeżeli nie skorzysta się z tego rabatu w tym terminie, to trzeba będzie maksymalnie uregulować zobowiązania 30 dnia (trzecia liczba w zapisie).
Elementy kredytu kupieckiego
kwota kredytu kupieckiego i sposób jego zapłaty;
termin, na jaki został udzielony kredyt kupiecki
rabaty;
zabezpieczenie wierzytelności;
sposób odnawiania kredytu;
kara umowna;
odsetki i termin początkowy ich naliczania;
zmiana warunków kredytu;
Instrumenty zarządzania należnościami w przedsiębiorstwie
Faktoring jest to forma krótkoterminowego finansowania transakcji handlowych, alternatywna do kredytu obrotowego. Łączy w sobie cechy cesji wierzytelności, umowy zlecenia oraz dyskonta. Mamy tu do czynienia z trójstronnym stosunkiem prawnym, do którego dochodzi po podpisaniu umowy faktoringu.
Podmiotami faktoringu są:
Faktorant (zwany też klientem faktoringowym): dostawca towarów lub usług uprawniony do otrzymania świadczenia pieniężnego z tytułu dostawy lub usługi. Przysługuje mu wierzytelność (faktura sprzedaży) w stosunku do dłużnika, którą sprzedaje wyspecjalizowanej instytucji, zwanej faktorem.
Dłużnik faktoringowy: odbiorca towarów lub usług, zobowiązany z tytułu nabytych towarów lub usług do zapłaty wierzycielowi (faktorantowi) świadczenia pieniężnego.
Faktor (firma faktoringowa): wyspecjalizowana instytucja finansowa nabywająca wierzytelności przysługujące faktorantom wobec ich dłużników oraz świadcząca dodatkowe usługi na rzecz faktoranta.
Adresaci faktoringu
Klientem może zostać praktycznie każda firma spełniająca poniższe warunki:
przedstawi faktorowi umowę stałej współpracy z kilkoma swoimi klientami;
przedstawi faktorowi historię współpracy ze swoimi klientami;
podpisze umowę o świadczenie usług faktoringowych;
będzie się stosować do zaleceń wydanych przez faktora.
Korzyści i koszty faktoringu dla przedsiębiorstwa
Usługa faktoringu jest bardzo atrakcyjna dla małych i średnich przedsiębiorstw.
W rezultacie faktoring przyczynia się do przyśpieszenia przepływu gotówki oraz do zmniejszenia bieżących kosztów funkcjonowania, głównie kosztów administracyjnych.
Inne korzyści to:
stała zdolność do obsługi zobowiązań bieżących i poprawa wypłacalności firmy, dzięki której można negocjować korzystne warunki umów;
koncentrowanie się głównie przez małe i średnie firmy, na działalności podstawowej, bez konieczności przesuwania pracowników do administrowania dochodami i płynnością finansową;
możliwość wzrostu sprzedaży dzięki eliminowaniu strat z tytułu nieterminowo regulowanych zobowiązań;
możliwość korzystania z zakupów u dostawców na warunkach zapłaty gotówkowej, prawie zawsze korzystniejszych od warunków transakcji realizowanych w kredycie;
korzystny wpływ faktoringu na bilans firmy, ponieważ zmniejszają się należności i zobowiązania handlowe oraz uzyskuje się poprawę niektórych wskaźników finansowych;
dla niektórych przedsiębiorstw wprowadzenie faktoringu należności handlowych może stanowić uzupełnienie lub nawet zastąpić własny system polityki kredytowej.
Wady faktoringu
Skorzystanie z usług faktora w stosunkach z dotychczasowymi klientami, może spowodować obawy co do braku zaufania w relacji dostawca - odbiorca. Z drugiej strony firma podnosząca ten problem obawia się braku możliwości odraczania płatności po upływie terminu na fakturze. Faktor korzysta z odpowiednich instrumentów prawnych i posiada szeroką wiedzę z zakresu prawa gospodarczego
Forfaiting
Forfaiting - jest to forma średnio- i długoterminowego finansowania transakcji handlowych (skupowania wierzytelności) przed terminem jej płatności, przy czym wierzytelność handlowa powinna być odpowiednio zabezpieczona (najczęściej wekslami). Nabywanie wierzytelności jest ostateczne, czyli bank przejmuje na siebie całe ryzyko odzyskania pieniędzy od dłużnika. Forfaiting dotyczy dużych transakcji, dużych kwot i dość długich terminów. Są to z reguły transakcje opiewające na sumy kilkuset tysięcy USD z terminem płatności co najmniej 180 dni. Forfaiting dotyczy głównie obrotu międzynarodowego.
Podobnie, jak w przypadku faktoringu, forfaiting obejmuje trzy strony transakcji:
forfaiter - instytucja finansowa ( najczęściej bank lub towarzystwo ubezpieczeniowe) nabywająca wierzytelność w drodze umowy;
forfetysta - sprzedawca / dostawca towarów / usług zbywający wierzytelność, najczęściej potwierdzoną wekslem;
dłużnik forfaitingowy - kontrahent forfetysty, będący jego dłużnikiem z tytułu nabycia towarów czy usług.
Forfaiting a faktoring - różnice i podobieństwa
Forfaiting jest bardzo zbliżony do faktoringu. Obie transakcje wynikają ze stosunków umownych, dotyczą przekazania wierzytelności pieniężnych, umożliwiając szybsze odzyskanie kapitału związanego z dokonaną sprzedażą dostaw lub usług. Zarówno w umowie faktoringu, jak i forfaitingu podobnie kształtuje się sytuacja prawna dłużnika.
Podstawowe zalety forfaitingu są następujące:
forfaiting jest korzystnym dla eksportera i najtańszym sposobem finansowania jego transakcji,
umożliwia poprawę płynności eksportera dzięki wcześniejszemu otrzymaniu należności za dostarczony towar lub wykonaną usługę.
eliminuje ryzyko związane z transakcją handlową, np. ryzyko niewypłacalności importera,
uniknięcie potrzeby zaciągnięcia kredytu dla sfinansowania odroczonych wierzytelności.
eksporter ponosi odpowiedzialność tylko za autentyczność i poprawność dokumentów handlowych prezentowanych do forfaitingu i poprawne zabezpieczenie się w kontrakcie handlowym oraz wiarygodność żądania zapłaty.
w forfaitingu stosuje się standardowe dokumenty funkcjonujące w handlu zagranicznym i prostą procedurę realizacji.
eksporter może zaoferować importerowi korzystne warunki płatności, czyli kredyt kupiecki (odroczenie płatności).
ryzyko kursu walutowego ogranicza się do okresu od dnia zawarcia kontraktu handlowego do daty dyskontowania.
Podstawowe wady forfaitingu to:
wysoki koszt, bank potrąca z góry odsetki dyskontowe za cały okres transakcji,
ograniczone zastosowanie usługi.
Polityka kredytowa przedsiębiorstwa
Polityka kredytowa przedsiębiorstwa to decyzje, jakie przedsiębiorstwo podejmuje, aby osiągnąć zamierzony zysk przy akceptowanym poziomie ryzyka. Wiąże się ona z udzieleniem kredytu kupieckiego, czyli ze sprzedażą z odroczonym terminem płatności.
Polityka kredytowa firmy czyli decyzje o udzieleniu kredytu kupieckiego oznacza sprzedaż z wydłużonym terminem płatności. Decyzje te w konsekwencji dają zmianę wielkości sprzedaży, zmianę wyników finansowych czyli rozwój firmy przy czym należy uważać na utrzymanie płynności finansowej.
Polityka kredytowa powinna się opierać na trzech głównych zasadach:
Celem prowadzanej polityki kredytowej nie jest minimalizacja należności przeterminowanych, ale maksymalizacja sprzedaży.
Dostawca towarów lub usług powinien opracować jasne i spójne zasady polityki kredytowej , których będzie przestrzegać na co dzień.
Polityka kredytowa powinna uwzględnić dalekosiężne plany strategiczne firmy.
W ramach polityki kredytowej można wyróżnić następujące elementy:
standardy oceny kredytobiorców – wymagania odnoszące się do minimalnej zdolności kredytowej oraz wielkości kredytu stawianego do dyspozycji,
okres kredytowania – czas niezbędny do zapłacenia za kupione produkty,
rabaty – zniżki za wcześniejsze spłaty,
polityka ściągania należności – twardość lub elastyczność w traktowaniu klientów.
Politykę kredytową można sprowadzić do następujących obszarów:
oceny wiarygodności, rzetelności odbiorcy,
kalkulacji cen oraz terminów płatności,
monitorowania i windykacji należności.
Obszary zarządzania należnościami
Jedną z najistotniejszych kwestii w zarządzaniu należnościami jest określenie wiarygodności przyszłego odbiorcy.
Można tu wyobrazić sobie następujące podejścia:
brak oceny wiarygodności odbiorcy,
ocena intuicyjna,
zebranie opinii od innych przedsiębiorstw lub zakup informacji w wywiadowi gospodarczej,
stosowanie standardów oceny kredytobiorców.
Ryzyko kredytowe określa się na podstawie:
skłonności klienta do regulowania zobowiązań,
ryzyka straty lub niewypłacalności klienta,
ryzyka zmiany stopy procentowej,
ryzyka zmiany wartości pieniądza w czasie (niebezpieczeństwo spadku realnej wartości należności),
ryzyka kursu walutowego – dotyczy jedynie należności nominowanych w walutach obcych (zagrożenie deprecjacji wartości należności na skutek negatywnego kształtowania się kursu walutowego).
Przedsiębiorstwa mają do dyspozycji szereg sposobów analizy ryzyka kredytowego, do których można zaliczyć metody:
jakościowe,
ilościowe,
mieszane
Koncepcja „5C” kredytowania zaliczana jest do metody jakościowej oceny kredytobiorcy.
Oceną obejmuje się:
wielkość kapitału własnego kontrahenta,
dotychczasową skłonność do wywiązywania się z zobowiązań,
potencjalne zabezpieczenie zwrotu kredytu,
potencjał majątkowy,
warunki makroekonomiczne.
Nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich nazw rozważanych czynników w analizie: Capital, Character, Collateral, Capacity, Conditions.
W ramach kosztów związanych z należnościami można wyróżnić dwie kategorie:
koszty utrzymania należności i
koszty alternatywne, wielkość utraconej sprzedaży, wynikająca z odmówienia kredytu
Koszty utrzymania należności ponosi firma, gdy udziela kredytu kupieckiego. Rosną one wraz ze wzrostem wielkości przyznanego klientom kredytu oraz czasu jego trwania. Na koszty utrzymania należności składają się:
wymagana stopa zwrotu z należności (koszt kredytu krótkoterminowego)
wielkość strat z tytułu należności nieściągalnych,
koszt zarządzania kredytem i ściągania należności.
Rodzaje zabezpieczeń wierzytelności
Osobiste zabezpieczenia wierzytelności (weksel, poręczenie cywilnoprawne, gwarancja bankowa, przystąpienie do długu);
Rzeczowe zabezpieczenia wierzytelności (hipoteka, zastaw rejestrowy, przewłaszczenie na zabezpieczenie, blokada rachunku bankowego);
Ubezpieczenie kredytu kupieckiego
Do najczęściej stosowanych zabezpieczeń osobistych należą:
weksel;
poręczenie;
gwarancja bankowa;
przystąpienie do długu;
Weksel
W obrocie gospodarczym bardzo popularnym sposobem zabezpieczania wierzytelności jest wystawienie przez dłużnika weksla, który następnie może być wręczony wierzycielowi lub złożony do depozytu u osoby trzeciej (np. u notariusza).
Weksel jest papierem wartościowym, w którym wystawca zobowiązuje się lub nakazuje osobie trzeciej wypłacenie określonej kwoty.
Poręczenie cywilnoprawne (cywilne)
Najprostszym i najtańszym wśród zabezpieczeń osobistych i najbardziej popularnym jest poręczenie cywilnoprawne.
Poręczenie jest umową, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela do wykonania zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
Gwarancja bankowa
Gwarancja bankowa jest to zobowiązanie banku do wypłacenia wierzycielowi określonej kwoty pieniężnej w przypadku, gdyby dłużnik nie uregulował zobowiązania. Jest powszechnie uznawana za jedną z bardziej wiarygodnych form zabezpieczenia wierzytelności, jako że (przy założeniu dobrej sytuacji finansowej banku-gwaranta) zapewnia wierzycielowi szybkie i skuteczne zaspokojenie objętych gwarancją roszczeń wobec dłużnika.
Przystąpienie do długu
Przystąpienie do długu polega na rozszerzeniu odpowiedzialności za zobowiązanie na dodatkową osobę, ponoszącą wraz z dłużnikiem odpowiedzialność solidarną.
Zabezpieczenia rzeczowe
hipoteka;
zastaw;
przewłaszczenie na zabezpieczenie;
blokada rachunku bankowego
Hipoteka
Hipoteka jest to ograniczone prawo rzeczowe, które reguluje przede wszystkim ustawa o księgach wieczystych i hipotece
Zastaw rejestrowy
Zastaw rejestrowy nadaje się do zabezpieczania najpowszechniej występujących wierzytelności z tytułu udzielania odbiorcy kredytu kupieckiego (odroczenia terminu płatności za zakupione dobra).
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Istota przewłaszczenia polega na przeniesieniu przez właściciela - dłużnika własności rzeczy ruchomej na wierzyciela z jednoczesnym zastrzeżeniem, że po dokonaniu spłaty zadłużenia nastąpi zwrotne przeniesienie własności na pierwotnego właściciela.
Dłużnik może cały czas dysponować rzeczą, która jest przedmiotem umowy przewłaszczenia i czerpać z niej korzyści.
Blokada rachunku bankowego
Blokada rachunku bankowego powstaje w drodze umowy pomiędzy bankiem a posiadaczem rachunku, w której posiadacz ustanawia nieodwołalną blokadę określonej kwoty pieniężnej i upoważnia wierzyciela do pobrania tej kwoty w przypadku nie wywiązania się posiadacza rachunku z zobowiązania, którego blokada stanowi zabezpieczenie.
Strategie zarządzania należnościami
Strategia ofensywna – domaganie się od klientów ścisłego przestrzegania krótkich terminów płatności, preferowanie klientów o małym ryzyku kredytowym, stosowanie prawnych zabezpieczeń należności. W efekcie czas rotacji jest krótki, a udział należności w aktywach jest niski (na tle branży).
Strategia defensywna – długie terminy płatności połączone z łagodnym podejściem do ściągania należności, udzielanie kredytu klientom o dużym ryzyku kredytowym, brak prawnych zabezpieczeń należności. W efekcie czas rotacji jest długi, a udział należności w aktywach jest wysoki (na tle branży).
Strategia umiarkowana – ma charakter pośredni między defensywną i ofensywną, np. średnie terminy płatności połączone z łagodnym podejściem do ściągania należności, preferowanie klientów o małym ryzyku kredytowym, brak prawnych zabezpieczeń należności.
Niedoskonałość mierników opartych na należnościach i przychodach
Należności bilansowe - istnieje ryzyko, że pomniejszono należności o utworzone na nie rezerwy (zawyża wskaźnik rotacji należności)
Podatek VAT należności obejmują kwotę brutto, natomiast przychody w rachunku zysków i strat są ewidencjonowane w kwocie netto (zaniża wskaźnik rotacji należności, niedokładność jest tym wyższa im wyższa stawka podatku VAT, możliwa jest sytuacja gdy oba błędy się znoszą)