Traktat o Unii Europejskiej. Dokument został podpisany 7 lutego 1992 roku w Maastricht w Holandii, a wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Zmienił nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na Wspólnotę Europejską. Traktat z Maastricht stworzył ponadto nową strukturę Unii Europejskiej składającej się z trzech filarów: unii gospodarczej i walutowej, wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, współpracy w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości. Traktat z Maastricht sygnowało 12 krajów: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, RFN, Wielka Brytania i Włochy.

Celem sygnatariuszy było m.in utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych, potwierdzenie tożsamości Unii na arenie międzynarodowej i prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej.

Dokument stanowił nowy etap w historii wspólnoty, ponieważ otwierał drogę do integracji politycznej, ustanawiając Unię Europejską opartą na trzech filarach: unii gospodarczej, wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wspólnej polityce w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Traktat wprowadził pojęcie obywatelstwa europejskiego, wzmocnił kompetencje Parlamentu Europejskiego i ustanowił Unię Gospodarczą i Walutową.

Filary

Na pierwszy z filarów UE złożyły się Wspólnota Europejska, Europejska Wspólnota Węgla i Stali oraz Euratom. Traktat precyzował, że kraje członkowskie podejmują działania w tym obszarze za pośrednictwem instytucji wspólnotowych. Proces podejmowania decyzji przez poszczególne instytucje (regulowany przez tzw. metodę wspólnotową) wyglądał następująco: Komisja składa wniosek Radzie (ministrów) i Parlamentowi Europejskiemu, które go rozpatrują, proponują zmiany i ostatecznie przyjmują jako unijne prawo.

Drugi filar ustanowił wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, a także umożliwił krajom członkowskim podjęcie wspólnych działań w tym obszarze.

Trzeci z ustanowionych filarów dotyczył współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Kraje Unii Europejskiej zostały zobowiązane do współpracy, która miała zapewnić obywatelom bezpieczeństwo i wysoki poziom swobód.

Instytucje

Traktat z Maastricht, jako kolejny unijny dokument, wzmacniał rolę Parlamentu Europejskiego, zwiększając jego uprawnienia prawodawcze i kontrolne. Służyło temu m.in. wprowadzenie procedury współdecydowania, która umożliwiła PE przyjmowanie części aktów prawnych wspólnie z Radą, i rozszerzenie procedury współpracy. W myśl traktatu, Parlament został też zaangażowany w proces zatwierdzania Komisji Europejskiej.

Przyjęty w Maastricht dokument przedłużył ponadto kadencję Komisji Europejskiej z czterech do pięciu lat, tak aby zrównać ją z kadencją Parlamentu Europejskiego. Traktat stanowi też, że Rada (ministrów) większość decyzji ma podejmować kwalifikowaną większością głosów, a nie jednomyślnie.

Na mocy Traktatu z Maastricht powołany został Komitet Regionów, którego zadaniem jest opiniowanie aktów prawnych UE z perspektywy lokalnej i regionalnej. Komitet pełni rolę doradczą.

Kryteria konwergencji

Traktat wprowadził wskaźniki i zasady (w sumie pięć warunków), jakie musi spełniać kraj aspirujący do członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej i strefie wspólnej waluty euro. Najważniejsze to dług publiczny nieprzekraczający 60 proc. PKB i deficyt budżetowy nie wyższy niż 3 proc. PKB.

Obywatelstwo europejskie

Jedną z najważniejszych nowości, jakie wprowadził Traktat z Maastricht, było pojęcie obywatelstwa europejskiego, ponad obywatelstwem poszczególnych krajów. Obywatele Unii Europejskiej uzyskali tym samym nowe prawa m.in. do swobodnego poruszania się i mieszkania na obszarze wspólnoty, do ochrony przez władze dyplomatyczne i konsularne innego kraju członkowskiego, czy prawo do przedstawiania petycji do Parlamentu Europejskiego.