19. KATEDRA GOTYCKA JAKO FENOMEN IDEOWO-ARTYSTYCZNY:

- Katedra gotycka w świetle różnych interpretacji.

- Cechy konstytutywne i źródła ideowe gotyku katedralnego.

- Opat Suger i przebudowa Saint-Denis.

Katedra gotycka w świetle różnych interpretacji:

- „Gotycka forma nie powstałaby bez technicznych i konstrukcyjnych nowości, ale nie jest wyłącznie wczesną formą inżynierii architektonicznej. Gotyk można zrozumieć tylko wtedy , gdy podejmie się próbę odtworzenia dialektycznego związku tendencji estetycznych i konstrukcyjnych, politycznych i religijnych, gospodarczych i duchowych.”

-Katedra to nie odwzorowanie lecz urzeczywistnienie wizji Niebiańskiej Jerozolimy

-Sedlmayr: „Nie gotyk stworzył gotycką katedrę, a katedra gotycka stworzyła gotyk”

-„Sztuka katedr pełnię swą osiąga w głoszeniu chwały Boga wcielonego i w wyrażaniu spokojnego zespolenia Stwórcy z tym, co stworzył.”- Duby

Cechy konstytutywne i źródła ideowe gotyku katedralnego

-BÓG JAKO BUDOWNICZY WSZECHŚWIATA - Bóg jako budowniczy, kosmos jako budowla

-Spoiwem świata jest geometryczna proporcja- ona decyduje o pięknie kosmicznej budowli oraz o jej trwałości

-Architektura światła, która powinna widza wznieść „od sfery materialnej ku niematerialnej”

(Nowe pojmowanie światła jako konstytutywnej zasady gotyckiej katedry)

Diafaniczna struktura ściany-przepuszczalność ściany

-PROPORCJA, TEKTONIKA, ŚWIATŁO – system całkowicie antyromański

*Gotycka katedra znacznie różni się od katedry romańskiej:

- łuki ostre zamiast łuków pełnych

- system wsporników zamiast grubego muru

- przestrzenne ażurowe ściany zamiast grubych murów ze szczelinami okien

- rzeźbiarskie maswerki zamiast ścian o różnych podziałach i niszach

W architekturze gotyckiej wprowadzono wiele elementów, które służą nadaniu lekkości wnętrzu i zewnętrzu budowli, m.in.:

-wimpergi -wiązki służek

-sterczyny -rozety okienne

-kwiatony -wieniec kaplic chórowych

-żabki (czołganki) -gargulce

-Forma silnie rozczłonkowana , coraz większe dążenie do ażurowości

- smukłość budowli

- dwuwieżowa fasada o przejrzystym podziale

-strzelistość (podyktowana chęcią wznoszenia się do Boga) DEMATERIALIZACJA ŚCIAN

-inżynieryjna lekkość

-ogromna przestrzeń wewnątrz

-ściana gotycka jest przepuszczalna, ale barwna – co za tym idzie, kościoły bywają dość ciemne

-światło wpadające przez witraże określane jest mianem promieni boskiej światłości

-przestrzeń transcendentna

-Katedry górowały nad miastami „otoczenie żyło dla katedry i z katedry”

-Katedra modelem Uniwersum, model który „żyje jak kosmos”

-„Sztuka blasków i pielgrzymowania światła” - Duby

- zasada konsekwentnego, powtarzalnego podziału – scholastyczne manifestatio - „przejawia się w architekturze w dążeniu do ustalenia, jednego, doskonałego i klarownego planu i systemu, do zamknięcia całej wiedzy człowieka w wystroju katedry. Związana z nim artykulacja wyraża się w przeprowadzeniu ściśle sobie odpowiadających podziałów, opartych na podstawowych jednostkach podobnie stopniowanych. Precyzja i ścisła logika scholastycznego rozumowania znajduje wyraz w logice następstw, np. poszczególnych elementów filara.”

(-Katedra to kościół biskupi, czyli kościół miejski. Sztuka katedr oznaczała w Europie przede wszystkim renesans miast.)

Opat Suger i przebudowa Saint-Denis

Gotyk narodził się we Francji, w rejonie Ile-De-France.

Jedną z najbardziej wpływowych postaci w XII w. był Suger z Saint Denis (1081-1151). Suger był politykiem, humanistą, inspiratorem największych osiągnięć architektonicznych i figuratywnych Ile-de- France. W roku 1122 został opatem Saint Denis.

Dla Sugera „Dom Boży powinien być schronieniem piękna, toteż wzorem dlań był król Salomon, a przewodnią regułą – Dilectio Decoris Domus Dei (Umiłowanie piękna Domu Bożego)”.

Opat Suger stanowił zarówno psychologiczne jak i moralne przeciwieństwo ascetycznego św. Bernarda z Clairvaux. Skarbiec Saint-Denis był pełen klejnotów i dzieł sztuki, Suger opisując je nie ukrywa zachwytu i satysfakcji z powodu przyozdobienia świątyni tak pięknymi przedmiotami.

Światło z okna, kamienie szlachetne – Światło Boga – Suger i jego estetyka wstępowania od sfery materialnej do duchowej.

Suger mówi o Lux mirabilit – cudownym świetle i o sacratissimae vitrae – najświętszych oknach.

Przebudowa Chóru Saint- Denis ok. 1140-1144

Suger od początku realizował swoje marzenie, o przywróceniu klasztorowi świetności poprzez gruntowną przebudowę kościoła opactwa.

„Przebudowywał i zdobił kościół dla chwały Boga, dla chwały Św. Dionizego, ale również i dla chwały królów Francji, którzy spoczywali w Saint-Denis po śmierci, i dla tego, który, żyjąc był jego przyjacielem i dobroczyńcą”

- Saint- Denis było bardzo ważne – miejsce pochówku królów Francuskich i królów z Dynastii Merowingów; miejsce, w którym koronowano na króla Frankonii Karola Wielkiego; miejsce spoczynku narodowego świętego francuskiego – Dionizego (* Przy konsekracji wybudowanego przez Sugera nowego chóru król Ludwik VII osobiście przeniósł szczątki Św. Dionizego ze starej krypty do nowego głównego chóru.) Opacki kościół w Saint-Denis odgrywał więc we francuskim królestwie rolę wielowymiarową i bardzo ważną dla polityki państwa.

-„Kiedy król Ludwik VII kładł kamień węgielny pod budowę chóru w Saint- Denis, podano mu kilka gemm, aby położył je przy nim, gdy tymczasem chór śpiewał psalm Mury Twoje jako kamienie szlachetne.”

Suger stał się głównym inicjatorem przebudowy kościoła. Wraz z anonimowym architektem udało mu się połączyć w jednej budowli elementy formalne pochodzenia burgundzkiego (ostrołuki) i normandzkiego (sklepienia żebrowe) – obok wielu innych nowatorskich pomysłów architektonicznych. Tym samym, opat Suger stał się niejako „Twórcą gotyku”.

- zebranie w jednym miejscu wszystkich nowości sztuki budowlanej (gdyby nie ta kumulacja nowych elementów budowla ta, nigdy nie stałaby się tak ważna dla historii architektury)

Np. sklepienie żebrowe, jeden z najważniejszych elementów arch. gotyckiej stosowano już po 1100, np. w północnych Włoszech, w Spirze w Nadrenii

- w architekturze kościoła znalazły wyraz 2 najważniejsze ideologiczne strategie, których celem było odnowienie królestwa w XII w. – przywrócenie świetności i godności temu co stare- przez odtworzenie w nowym duchu.

-„Budowla, wewnątrz wyposażona w grube filary wiązkowe i nowoczesne sklepienie krzyżowo-żebrowe, z zewnątrz jest architekturą symbolicznych znaczeń: blanki otaczają potężną, rytmicznie i plastycznie silnie rozczłonkowaną przez grube przypory dolną część budowli, która wydaje się zarazem bramą triumfalną i zamkiem. Kościół można więc interpretować jako znak świeckiej potęgi opata Saint-Denis i triumfalny symbol królestwa o odnowionej potędze. ”

-Duby: „W Saint-Denis wszystkie skarby świata zgromadzono po to, by uczcić Eucharystię, a do świateł sanktuarium wstępuje człowiek przez Chrystusa. Nowa sztuka, której Suger był twórcą, jest hołdem dla Syna Człowieczego.”