111. Scharakteryzuj Nie próżnujące próżnowanie
– zbiór utworów Wespazjana Kochowskiego, wydany 6 października 1674 roku w Krakowie. Tytuł zbioru, czyli Otium negotiosum wiąże się z tradycją starożytną. Otium w starożytnym Rzymie oznaczało zajęcia intelektualne, a negotiosum pracę fizyczną bądź zajęcia publiczne. W wieku XVI i XVII w Polsce wyrazy te nabrały nowego znaczenia - otium to próżnowanie, negotiosum - zabawa, czyli w zestawieniu unikanie bezczynności. Część pierwsza czyli zbiór liryków została podzielona na pięć ksiąg i epod. Każda z czterech ksiąg liryków zawiera 36 pieśni, a księga epod, czyli Lyricorum polskich epodon 26 pieśni. Księgi podzielone są tematycznie. Księga I zawiera w większości utwory historyczno – polityczne, II – religijne, III - wiersze humorystyczne i erotyki, IV i V to wiersze o tematyce historycznej i poważnej. Cały zbiór obramował poeta dedykacja i konkluzją liryków, a niektóre księgi otrzymały utwory wprowadzające. W wierszach Kochowski zawarł rozważania o człowieku, jego przeznaczeniu i przemijaniu. Wiele uwagi poświęca konfrontacji młodości ze starością, życiu szlacheckiemu, problemom moralnym i filozoficznym. Obraz życia ziemiańskiego i pochwała spokojnej wsi maja charakter autobiograficzny. Jego refleksje na temat historii człowieka są bardzo nieuporządkowane. Całokształt przemyśleń Kochowskiego nie jest umotywowany naukowo - jest to raczej przykład ludowego prymitywizmu. W drugiej części utworu zawarł autor epigramatu, czyli fraszki. Jest to przykład literatury ludycznej. Około sześciuset fraszek zostało podzielonych na dwie części i podobnie jak liryki są opatrzone ramą, która składa się z wypowiedzi autora do czytelnika. W tej części przeważają żarty, ale również moralne epigramaty, w których autor w zabawny sposób przekazuje prawdy i wartości, jakimi należy się kierować w życiu.
112. Wespazjan Kochowski
– żył w latach 1633–1700. Jego twórczość obejmuje mniejsze utwory: fraszki, pieśni, miniatury nagrobne. Dzieła Kochowskiego ukazują świat wartości sarmackich. Kochowski konstruuje bohatera, który jest jednej strony człowiekiem, znającym się na wojnie, mającym heroiczne pobudki bronienia ojczyzny swoim ciałem. Z drugiej strony bohater ten odczuwa niespełnienie z powodu rozterek. Chciałby mianowicie poświęcić się spokojnemu życiu ziemiańskiemu. Tytuły, które wyszły spod pióra Kochowskiego to: Nie próżnujące próżnowanie (1674) oraz Psalmodia polska (1695). Utwory te ujawniają głęboką religijność autora. Człowiek pokazany zwłaszcza w psalmach, wzorowanych na starotestamentowej Księdze Psalmów, uwikłany jest w dzieje narodu i Boże plany. Sarmaci opisywani są jako naród wybrany, a losy Rzeczypospolitej odzwierciedlają działanie Boże w świecie.
113 Echa wydarzeń historycznych w twórczości Kochowskiego
Za czasów Sobieskiego zwrócił się w stronę historii. W 1683 wydał pomnikowe Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV Climacteres (Roczników polskich od śmierci Władysława IV Klimaktery). Są to dzieje Rzeczypospolitej czasów Jana II Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Kochowski korzystał z opowieści bardzo wielu świadków, a także dokumentów i własnych doświadczeń, zachowując przy tym znaczny obiektywizm i krytycyzm. Praca ta jest do dziś jednym z podstawowych źródeł wiedzy o epoce staropolskiej. Jako historiographus privilegiatus (historyk uprzywilejowany) brał udział w odsieczy wiedeńskiej i sporządził z niej sprawozdanie - Commentarius belli adversus Turcas (Pamiętnik wojny przeciw Turkom, 1684). Następnie spróbował ułożyć na jego podstawie epopeję narodową, lecz udało mu się dokończyć tylko jedną pieśń, wydaną jako Dzieło Boskie albo Pieśni Wiednia wybawionego (1684). Ostatnim i najwybitniejszym dziełem Kochowskiego była Psalmodia polska (pełen tytuł: Psalmodia polska|Trybut należyty wdzięczności wszystkiego dobrego Dawcy, Panu i Bogu albo Psalmodia polska za dobrodziejstwa Boskie dziękująca (1695). Jest to zbiór psalmów, tekst modlitewny i swoisty testament duchowy, ujęty w formie parafrazy Księgi psalmów. Wyróżnia się ona z jednej strony stylizacją biblijną, a z drugiej - zmianą punktu widzenia z Izraelity na Polaka, z żyda na chrześcijanina, z człowieka starożytnego na nowożytnego. Składa się ona z przemieszanych z sobą 14 psalmów prywatnych i 22 publicznych. Ich naczelnymi ideami są: pokuta i miłosierdzie Boga, powstrzymanie namiętności i ufność w opatrzność (złota mierność), szczególna rola Polski w świecie (nowy naród wybrany, przedmurze chrześcijaństwa, Sobieski - obrońca wiary) oraz wyższość ustroju Rzeczypospolitej (złota wolność). Psalmodia - pisana rytmiczną prozą poetycką - uważana jest przez badaczy za arcydzieło polskiego baroku i znakomitą syntezę ówczesnej kultury. Uczestniczył w bitwie wiedeńskiej 1683 jako mianowany przez króla Jana III "historiographus privilegiatus" ("historyk uprzywilejowany"). Założył stowarzyszenie szlacheckie Rzeczpospolita Waśniowska. Wyznawał ideologię sarmatyzmu.
Prace historyczne, np. pisane po łacinie Roczniki (cz. 1-3, 1683-1698, w przekładzie 1853) z czasów Jana Kazimierza i Michała Wiśniowieckiego oraz relacja z wyprawy wiedeńskiej Commentarius belli adversum Turcas ad Viennam (1684), a także wierszowany diariusz Dzieło Boskie, albo Pieśni Wiednia wybawionego (1684). Pisma wierszem i prozą (1859), Psalmodia polska oraz wybór liryków i fraszek w serii Biblioteki Narodowej (1926), Lata potopu 1655-1657 (1967), Poezje wybrane (1977).
114.Religijność Wespazjana Kochowskiego w świetle wierszy z "Nie próżnujące próżnowanie"
jest przekładem łacińskiego "otium negotiosum", odsyłającego do starożytnych jeszcze tradycji. Część pierwsza "Nie próżnującego próżnowania" podzielona została na pięć ksiąg, ostatnia nazwana została "Lyricorum polskich epodon". Podziałowi temu patronował Horacy, odpowiada on czterem księgom ód i księdze epodów. Układ całości przypomina kompozycję zbioru Sarbiewskiego, który również pod jedną kartą tytułową umieścił księgi ód, księgi epodów i epigramaty. Utwory podejmujące pochwałę życia na wsi, obraz życia ziemiańskiego w utworach Kochowskiego ma charakter autobiograficzny. "Budynek" to pochwała nowego dworu w Goleniowach.
Liryki Kochowskiego odwołują się do baroku i klasycyzmu. Wyraźnie barokowa w "Nie próżnującym próżnowaniu" jest poezja religijna, reaktywująca wzory biblijne, średniowiecznej liryki brewiarzowej i popularnej pieśni. Ważna cechą liryków jest wielka rozmaitość strof, czasem bardzo skomplikowanych i nasyconych rymami. Jest to dziedzictwo liryki pieśniowej, melicznej, od początku XVII wieku uprawianej w kształcie barokowym.