105. Psalmodia polska Wespazjana Kochowskiego jako wykład ideologii sarmackiej .
Psalmodia polska- polskie śpiewanie psalmów ( polski odpowiednik Psałterza Dawidowego). Na Psalmodię polską złożyły się dwie doniosłe tradycje polskiej poezji barokowej: rozważania poezji metafizycznej wokół podstawowego pytania „co jest człowiek?” i szlachecka historiozofia skupiona wokół sporu o doskonałości polskiego ustroju społecznego. Kochowski uczynił z niej poetycki wykład sarmackiej antropologii, sumę dociekań i doświadczeń o sobie samym i o własnym narodzie, a surowy ton psalmisty dopomagał mu zawrzeć w tej spowiedzi myśli trudne, gorzkie i gniewne wyznania.
Na pierwszy plan wysuwają się wyznania poety. W ich treści, w ich powiązaniu kryją się luźne fragmenty nie dokończonej kompozycji. Psalmodia polska nie jest syntezą , ale dramatycznym poszukiwaniem syntezy.
Jest dostrzegalny porządek myślowy kryjący się za wyznaniami pierwszych psalmów:
- Psalm I- wszechmocność boska.
- Psalm II- samotność, o wrogim otoczeniu człowieka.
- Psalm III- złożona natura człowieka.
- Psalm IV- o opiece Boga nad człowiekiem. W ten sposób został określony podstawowy układ BÓG- CZŁOWIEK.
-Psalm V- wprowadzenie w rozważania społeczne. Przedstawienie pochodzenia narodu i państwa polskiego.
W następnych mówi o rozbiciu jedności narodowej przez herezje, o szczególnej opiece boskiej nad wolnością polską, o aktualnym stanie państwa, zaś w dalszym ciągu Psalmodii ów podstawowy układ odniesień myślowych „BÓG- JEDNOSTKA- SPOŁECZEŃSTWO SARMACJI” pojawia się w dowolnych kombinacjach kompozycyjnych.
W Psalmodii istnieje również kompozycja liczbowa. Kochowski przywiązywał szczególna wagę do magii liczb i właśnie w Psalmodii wyłożył swój pogląd „ na rewolucyje państw w klimakterykach”. W jego przekonaniu liczba 7 to jeden z niebieskich sekretów, liczba boskiego kalendarza , która wywołuje zmiany w życiu jednostki i społeczeństwa.
Główną więzią kompozycyjną całości jest postać narratora.
Psalmodia stała się osobistym pamiętnikiem, którego autor, patrząc wstecz na własne życie, nie opowiada wydarzeń ani historii, lecz formułuje ostateczne oceny i konkluzje, przeprowadza rozliczenie z życia, chce w wersetach psalmów zobaczyć siebie, by przez ten obraz zobaczyć człowieka.
Psalmodia tak jak Psałterz zbudowana jest z trzech osi tematycznych:
1. Stosunek człowieka do Boga.
2. Stosunek narodu do Boga.
Stosunek króla ( Jan III Sobieski) do Boga.
Człowiek jawi się jako reprezentant narodu wybranego ( SARMACJI)
BÓG - CZŁOWIEK - SPOŁECZEŃSTWO SARMACJI
Kochowski nie buduje konsekwentnej syntezy, do rejestru metafizycznych wartości wpisuje- zgodnie z własnym odczuciem prawdy-jedną szczególną wartość ziemską: SARMACJĘ.
W przeciwieństwie do losu jednostki, która na ziemi próbuje smaku szczęścia, a pewne wartości osiąga dopiero po śmierci SARMACJA pojęta jako wartość zbiorowa- jest dobrem wyłącznie ziemskim. Byłoby to przekonanie sprzeczne z metafizycznym porządkiem świata.
Kochowski wprowadza przekonanie, że los Rzeczypospolitej nie może podlegać zwyczajnej ocenie historycznej, kryje się bowiem w dziejach tego narodu pewien sens metafizyczny: z mapy świata Bóg wyróżnił ten jeden kraj znakiem osobistej sympatii. Konsekwentnie w XVII-wiecznej świadomości społecznej, tkwi przekonanie, że naród polski spełnia szczególna misję w strategii Boskiej. A skoro wybór padł na ten naród, to znaczy, że tym, co mówią w imieniu Sarmatów przysługuje prawo sakralnej stylizacji- to pozwalało mu swobodnie łączyć rozważania o człowieku i o państwie, tradycję poezji metafizycznej i tradycję publicystyki szlacheckiej, zdaniom narratora nadawał niezwykłą rangę, Psałterzowi Żydów przeciwstawiał „psalmodię polską” - Psałterz Sarmatów.
Prywatne osobiste wyznania poety w których mówi o swojej niepłodności, to rozliczenie indywidualne . Indywidualne poczucie winy przenosi się na analizę sarmackiej zbiorowości , a przekonanie, że „wszyscy odstąpili zakonu”, otrzymuje wykładnię społeczną.
W krytyce społeczeństwa podjął Kochowski podstawowe idee szlacheckiej literatury reformistycznej- to znaczy, nie ograniczał się do krytyki magnaterii, rady i senatu, ale szukał we własnym stanie źródła ogólnej degeneracji ustrojowej, dowodów że „owe cnoty staropolskie w zapomnienie idą”, a szczególna wagę przywiązał do najważniejszego zniekształcenia ustroju feudalnego- przemiany rycerstwa w stan ziemiański.
Aktywność stanu szlacheckiego, osłabła w zakresie wykonywania obowiązków rycerskich , wzmogła się w zakresie wykorzystywania przywilejów obywatelskich, ziemiańskich, prowadząc do nadużyć moralnych, prawnych, społecznych.
Rezultaty tej przemiany:
- osłabienie państwa,
- pomniejszenie jego terytorium.
Dochodzi do wniosku, że uspokojenie przynosi mu naiwna ufność w Boga, jego osobista skłonność i sympatię dla narodu polskiego, oczekiwał ważnych i pozytywnych przemian w 7 wieku istnienia królestwa polskiego.
W Psalmodii najbardziej widoczny jest Mesjanizm:
Naród występuje ze wszystkimi elementami tej idei,
Wolność polska to klejnot dany od Boga w dowód miłości,
Powołaniem narodu jest podeptanie innowierców,
Polska ukazana jest jako przedmurze chrześcijaństwa.