Klaudia Kirstein
Polityka wewnętrzna cara Aleksandra II
Kiedy Aleksander II obejmował tron rosyjski po śmierci swego ojca (1855), trwała jeszcze wojna krymska. Miała ona niekorzystny przebieg dla Rosji, przeciw której walczyły Wielka Brytania, Francja, Turcja i Sardynia. Działania wojenne zakończyły się podpisaniem pokoju w Paryżu (III 1856), na mocy którego Rosja utraciła deltę Dunaju, a południową Besarabię musiała przekazać księstwu Mołdawii. Księstwo to, podobnie jak księstwo wołoskie i Serbia, pozostawało wasalem imperium osmańskiego, ale z gwarancjami mocarstwa europejskiego. Morze Czarne zostało ogłoszone terytorium zdemilitaryzowanym i neutralnym, a na Dunaju ustanowiono wolność żeglugi. Państwo tureckie uzyskało gwarancje nienaruszalności swych granic.
Zakończenie wojny krymskiej i postanowienia pokoju paryskiego przyniosły zasadnicze zmiany w układzie sił w Europie. Rosja, której sojusz z Wielką Brytanią został zerwany, utraciła dominującą pozycję we wschodniej Europie i na Bałkanach, a jej wpływy na Bliskim Wschodzie zostały znacznie ograniczone. Obowiązujący dotąd system Świętego Przymierza został ostatecznie zlikwidowany.
Niepowodzenia na polu militarnym i politycznym miały duży wpływ na wewnętrzne sprawy Rosji. W początkowym okresie swego panowania Aleksander II wprowadził szereg liberalnych reform. W 1861 r. ukazy carskie zapoczątkowały likwidację stosunków feudalnych na wsi rosyjskiej. W II 1861 r. wydany przez Aleksandra II manifest dawał osobistą wolność chłopom, między których rozdzielano ziemię. Mieli oni także prawo do kupna gruntów, jednak wysokie obciążenia finansowe skutecznie hamowały rozwój chłopskiej własności, a przeludnienie wsi powodowało, że reformy agrarne okazywały się połowiczne i ostatecznie niewystarczające. Stąd w wielu guberniach dochodziło do niepokojów i wystąpień chłopskich, które były brutalnie tłumione przez wojsko. Aleksander II wprowadził również reformę ziemską, sądową, wojskową, samorządową i szkolną. Zmiany spowodowały rozwój stosunków kapitalistycznych w Rosji i znaczący rozwój gospodarczy kraju. Wzrosła liczebność klasy robotniczej, powstały wielkie okręgi przemysłowe w Zagłębiu Donieckim i Baku, rozbudowana została sieć kolejowa.
Od 1863 r. Aleksander II przeszedł do polityki zdecydowanie reakcyjnej, co spowodowało w imperium rosyjskim wzmożenie aktywności ruchów rewolucyjnych, a także, jak na ziemiach polskich, nasilenie nastrojów niepodległościowych. Nielegalne organizacje o charakterze rewolucyjnym i demokratycznym były przez władze carskie bezwzględnie ścigane i likwidowane. Działacze na rzecz ludu rosyjskiego (narodnicy), skupiający się w takich organizacjach jak "Ziemia i Wola" czy "Narodna Wola" byli represjonowani, co w konsekwencji prowadziło do radykalizacji ich działań.
22 I 1863 r. na terenach Królestwa Polskiego, Litwy i części Ukrainy wybuchło przeciw Rosji narodowe powstanie Polaków, które trwało do późnej jesieni 1864 r. By odciągnąć chłopów polskich od walki, Aleksander II ogłosił w 1864 r. dekret wprowadzający na terenie Królestwa reformy uwłaszczeniowe. Po krwawym stłumieniu powstania styczniowego car nasilił represje wobec Polaków, masowo zsyłając uczestników i sympatyków powstania na Sybir i konfiskując ich majątki oraz prowadził politykę rusyfikacji ludności polskiej.
Aleksander II kontynuował zapoczątkowane za czasów Mikołaja I prześladowania unitów zamieszkujących ziemie polskie. W 1874 r. w Pratulinie na Podlasiu oddziały kozaków dokonały brutalnego mordu na unitach sprzeciwiających się włączeniu ich do Kościoła prawosławnego.
|
Najważniejsze daty:
|