Bolesław II
Szczodry (Śmiały) (ur. ok. 1042, zm. 2 lub 3 kwietnia 1081 lub
1082) – król Polski 1076-1079, książę Polski w latach 1058 -
1076.
Był pierworodnym synem Kazimierza Odnowiciela i
Marii Dobroniegi, córki Włodzimierza I Wielkiego, wielkiego księcia
kijowskiego. Brat Władysława I Hermana. Imię otrzymał po swoim
pradziadzie ojczystym Bolesławie I Chrobrym.
Dokładna
data urodzenia Bolesława II nie jest znana. Badacze zwykle kładą
ją na rok 1042.
Przydomek
Anonim zwany Gallem
przekazał, że Bolesław II nosił przydomek Szczodry (Largus).
Powstał on za życia władcy lub w najbliższym czasie po jego
śmierci. Uznaje się go za
jedyny
autentyczny przydomek tego władcy[2] i jest używany przez
literaturę naukową.
Bolesław II z określeniem Śmiały
pojawia się po raz pierwszy w późnym Poczcie królów polskich.
Określenie to było traktowane przez historiografię XIX i XX wieku
jako przydomek. Badacze wskazują, że epitet nadany kilka wieków po
śmierci danej osoby nie jest przydomkiem.
Panowanie
W
1058 roku, po śmierci ojca, Bolesław II Szczodry został księciem
Polski. Nie zachowały się informacje, czy otrzymał całe państwo,
czy też zmuszony był oddać młodszym braciom dzielnice.
Przypuszcza się, że Władysław Herman otrzymał Mazowsze.
Głównym
celem i zarazem programem politycznym Bolesława Szczodrego było
powstrzymanie ekspansji niemieckiej i wzmocnienie państwa polskiego
poprzez aktywną politykę zagraniczną. W ramach realizacji tych
celów Bolesław Szczodry dążył do utrzymywania na tronach Rusi i
Węgier przyjaznych sobie władców, co niejednokrotnie wymuszało
interwencję zbrojną w tych państwach. W 1060 roku zorganizował on
pierwszą wyprawę na Węgry w celu osadzenia na tamtejszym tronie
swojego sojusznika, Beli I.
W Europie zachodniej trwał w
tym czasie spór o inwestyturę, tj. konflikt pomiędzy papieżem
Grzegorzem VII i cesarzem Henrykiem IV o dominującą rolę w
Europie. W sporze tym Polska, wraz z Węgrami i Hiszpanią,
opowiedziała się za papieżem. Celem takiej polityki Bolesława
było z jednej strony osłabienie cesarza, z drugiej zaś uzyskanie
korony królewskiej. Cel ten został osiągnięty w Boże Narodzenie
(25 grudnia) 1076 roku, gdy arcybiskup gnieźnieński Bogumił w
obecności legatów papieskich koronował Bolesława w katedrze
gnieźnieńskiej na króla Polski.
Następnie próbował
Bolesław osadzić na tronie kijowskim innego swojego sojusznika.
Według kroniki Wincentego Kadłubka, w czasie długoletniej wyprawy
pozostawione w Polsce żony polskich rycerzy zdradzały ich z
zarządcami majątków. Rycerze postanowili wrócić do kraju bez
zgody króla, który oburzony zakończył wyprawę bez wygranej i
postanowił rozprawić się ze zdrajcami i niewiernymi żonami.
Jak
pisze Kadłubek, surowe kary (przystawianie szczeniąt do piersi)
spotkały się z krytyką biskupa krakowskiego Stanisława, który
wyciąga ku niemu miecz klątwy (nie jest jasne, czy oznacza to
faktyczne rzucenie klątwy, czy jedynie jej groźbę). Bolesław
niepokornego biskupa skazał na "obcięcie członków"
czyli rąk i nóg. Wcześniejszy kronikarz, Gall Anonim, nie podaje
dokładnej przyczyny konfliktu, a jedynie jego skutki, obie jego
strony obarczając równą winą, jednakże w stosunku do biskupa
używa określenia "biskup-zdrajca". Jak utrzymują
niektórzy historycy i badacze (np. Paweł Jasienica), biskup
Stanisław spiskował przeciw silnej władzy królewskiej. Widocznie
bliskie związki biskupa z kołami opozycji możnowładczej ściągnęły
nań zarzut zdrady i karę, jaką prawo przewidywało dla łamiących
obowiązek wierności królowi. Inni, jak Feliks Koneczny, wskazują
jeszcze inne przyczyny konfliktu biskupa i króla, a mianowicie walkę
Stanisława o uznanie testamentów i immunitet kościelny.
Domniemany
grób Bolesława Śmiałego w Ossiach.
Legenda głosi, iż
rozszczepienie ciała biskupa spowodowało bunt możnowładców i po
przegranej w tym konflikcie król uszedł w 1079 roku z kraju na
Węgry, gdzie według kroniki Galla Anonima nie zsiadł nawet z konia
(co było oznaką wyższości, pogardy), przywitany przez króla
węgierskiego Władysława. Niektórzy historycy mówią, że
Bolesław został otruty. Według (wątpliwej wiarygodności[7])
podań późnośredniowiecznych Bolesław resztę życia spędził
jako mnich milczący w miejscowości Ossiach w Karyntii. Na cmentarzu
miejscowego klasztoru Benedyktynów znajduje się grób z kamienną,
starożytną płytą
nagrobną rzymskiego legionisty z wyrzeźbionym wizerunkiem konia bez
siodła z napisem wokół: Rex Boleslaus Polonie occisor sancti
Stanislai Epi Cracoviensis (Bolesław król Polski, zabójca świętego
Stanisława, biskupa krakowskiego). Grób tzw. zewnętrzny stanowi
wspomniana płyta, wmurowana w ścianę kościoła od strony
cmentarza, wychodzącą na stronę jeziora Ossiach, otoczona żelazną
balustradą z napisem:Sarmatis peregrinantibus salus. Grób
wewnętrzny znajduje się w łukowo sklepionej przypodłogowej niszy
wewnątrz kościoła. Widnieje na nim płyta z napisem:Boleslaus Rex
Poloniae. W latach 1953 i 1955 przeprowadzono badania grobu (pod
kierownictwem Karoliny Lanckorońskiej), które stwierdziły
pochodzenie grobu z wieku XI. Z drugiej strony sporą popularnością
cieszy się hipoteza (wysunięta przez Zofię Kozłowską-Budkową),
że zwłoki króla w 1086 roku zostały przeniesione do opactwa w
Tyńcu.
Bolesław II Śmiały, litografia W. Walkiewicza wg
rysunku Aleksandra Lessera.
Następcą Bolesława na
tronie Polski został jego brat, Władysław I Herman.
Bolesław
Szczodry uważany jest za jednego z najbardziej utalentowanych
władców z dynastii Piastów.
Genealogia
4. Mieszko II
Lambert zm. 10 maja 1034
2. Kazimierz I Odnowiciel zm. 28
listopada 1058
5. Rycheza Lotaryńska zm. 21 marca 1063
1.
Bolesław II Szczodry zm. 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082
6.
Włodzimierz I Wielki zm. 15 lipca 1015
3. Maria Dobroniega zm.
1087
7. nieznana osoba zm. po 1018
Małżeństwo i
potomstwo
Nie jest znane imię żony Bolesława
Szczodrego ani jej pochodzenie. Obecnie przyjmuje się, że
najprawdopodobniej pochodziła z Niemiec lub Rusi. Ślub miał
miejsce przed 1069 rokiem, kiedy urodził się ich jedyny znany
potomek - syn Mieszko. Wiadomo, że przeżyła męża i w 1086 roku
powróciła do Polski z synem. Uczestniczyła w pogrzebie tego
ostatniego w 1089 roku. Jej dalsze losy nie są znane.
Kronikarz
Jan Długosz twierdził, że żona Bolesława II Szczodrego miała na
imię Wyszesława i pochodziła z dynastii Rurykowiczów. Przekaz ten
za błędny uznał w 1895 roku Oswald Balzer, którego pogląd
spotkał się z akceptacją w literaturze przedmiotu.
Pojawił
się pogląd, że żoną Bolesława była najprawdopodobniej królowa
Agnieszka, której zgon odnotował nekrolog z Zwiefalten; przypuszcza
się też, że pochodziła z czeskiej dynastii Przemyślidów.