TEMAT 17 – ŚWIAT HELLENISTYCZNY

NOWA ORGANIZACJA ŚWIATA GRECKIEGO

Panowanie Aleksandra Wielkiego zapoczątkowało nową epokę, którą umownie nazy­wamy hellenizmem lub epoką hellenistyczną. Uformowały się trzy królestwa: Macedonia, której podlegała Grecja kontynentalna i część wysp, monarchia Seleukidów na Wschodzie oraz Egipt z dynastią Lagidów.

MIEJSCE POLIS W NOWEJ RZECZYWISTOŚCI

Miasta - państwa zatraciły swoją autonomię, czyli suwerenność. Stały się częścią wielkich monarchii. Musiały płacić im podatki, podporządkowywać się ich dyrektywom, słuchać ich urzędników. Stały się one jednostkami administracyjnymi, miastami z mniej lub bardziej rozwiniętymi samorządami.

HELLENIZM I JEGO KULTURA – NOWA WIZJA ŚWIATA

W sferze kultury hellenizm oznacza ekspansję kultury greckiej poza jej trady­cyjny zasięg, a zwłaszcza na obszar kul­tur wschodnich. Z wy­mieszania się obu składników i wzajem­nej inspiracji powstała niezwykle cieka­wa kultura, którą określamy hellenizmem. Głównymi jej ośrodkami stały się stolice wielkich monarchii. Wśród nich czołową rolę pełniła Aleksandria w Egipcie. Założył ją Aleksander Wielki w 332 r. przed Chr. Stała się szybko największym i najbogatszym miastem ówczesnego świata. W mieście powstała znakomita bibliote­ka, największa w starożytności. Zgromadzono w niej cały dorobek literacki Greków, ok. 700 tys. dzieł. Wybudowano także specjalny instytut badawczy - Museion. Hellenizm był kulturą zarówno literacką, jak i na­ukową. Na wy­żyny wyniosła się komedia z jej głównym przedsta­wicielem Menandrem z Attyki. Na czasy hellenizmu przypadają znaczące osiągnięcia w naukach przyrodniczych i matematyce, co wiąże się z tak wybitnymi postaciami jak Archimedes (prawo Archimedesa), Euklides (geometria euklidesowa), Eratostenes (geografia, obliczenie obwodu Ziemi, wprowadzenie siatki południków i równoleżników) i Arystarch (astronomia, „Ziemia krąży wokół Słońca"). Gwałtowna zmienność cechująca epokę helleni­styczną sprawiała, iż częściej stawiano sobie pytania o sens życia i możliwości przetrwania. Naprzeciw tym rozterkom wychodziła filo­zofia, której głównym ośrodkiem pozostały Ateny. Do najważniejszych jej nurtów zaliczyć należy epikureizm i stoicyzm. Pierwszy z nich nazwę swoją wziął od imienia jej twórcy - Epikura. Tezy epikureizmu sprowadzały się do zalecenia życia dniem dzisiejszym. Stoicyzm nazwę otrzymał od Portyku Wzorzy­stego, znajdującego się w Atenach przy agorze. Gromadzili się w nim zwolennicy Zenona z Kition - twórcy filozofii stoickiej. Nakazywała ona żyć w zgodzie z naturą. Jej przesłaniem było zało­żenie, że wszyscy ludzie są sobie z natury równi. Szły z tym w parze poważne zmiany w świadomo­ści religijnej. Najbar­dziej skrajną ich postacią było pojawienie się poglą­du, głoszonego przez pisarza i filozofa Euhemera, iż bogowie nie istnieją, że zostali stworzeni przez ludzi. Pogląd ten nazywamy euhemeryzmem. Ogromną za to popularnością zaczęła cieszyć się bogini losu - Tyche. Najciekawszym zjawiskiem religijnym epoki było powstanie kultu panującego, zapoczątkowanego już przez Aleksandra Wielkiego.

UNIWERSALIZM KULTURY HELLENISTYCZNEJ

Kultura hellenistyczna rozprzestrzeniła się na niebywale rozległym obszarze - od zachodnich wybrzeży Morza Śródziemnego po Indie. Język grecki, a ściślej jego dialekt attycki, stał się językiem powszechnej komunikacji. Obyczaje greckie zaczęto powszechnie naśladować, gdyż kultura zdobywców okazała się niezwy­kle atrakcyjna. Hellenem, czyli Grekiem, można było zostać nie przez urodzenie, ale z racji uzyskanego wykształcenia. Jednym słowem kultura hellenistyczna nabrała charakteru uniwersalnego, to znaczy stała się kulturą powszechną, akceptowaną na całym obszarze świata hellenistycznego. Ujednolicała go i zespalała zarazem.