FILOZOFIA PRZEDPLATOŃSKA – GAJDA

HERAKLIT Z EFEZU – DROGA DO LOGOSU JAKO METODA

Koncepcja arche Heraklita jest nieco odmienna od innych filozofów pochodzących z tego samego regionu. Koncepcje ciemnego filozofa, zostały z biegiem czasu zdominowane przez arystotelejski logos. Hearklit jest też określany jako filozof wiecznej zmienności. Najistotniejsze jest to, że jego archai przynosi ważny przełom.

Żył w latach 540-480 p.n.e. Od początku VI w. p.n.e. w Efezie wystąpił okres panowania tyranów. Miletem targały wewnętrzne konflikty pomiędzy arystokracją a ludem. Powszechnie żądano spisania praw, które w końcu zostały spisane przez Efezjan, był to wariant praw Solona. Diogenes dostarcza kilka informacji o życiu Heraklita m. In. to, żer był wegetarianinem, miał puchlinę wodą, którą leczył nawozem oraz prowadził ożywioną korespondencję z perskim królem

Poglądy filozoficzne.

Dla Heraklita zasadą był wiecznie żywy ogień, zachowane fragmenty pozwalają na łączenie go z rozumnością zawierającą w sobie miarę i normę, którą określał Logosem.

Dzieło przez niego pozostawione „O naturze” było bardzo zawiłe stąd określa się go „niejasnym” „ciemnym filozofem” , „mówiącym zagadkami” specyfika tkwiła w stylu jakim pisał i używaniem słów w innych kontekstach niż powszechnie je stosowano, często sprzecznie z sensem. Do dzisiaj zachowało się 126 autentycznych fragmentów i 15 nie potwierdzonych. Spierali się także co do formy dzieła czy to traktat, czy zbiór sentencji – gnom.

Arystoteles uznaje go za pierwszego filozofa greckiego poszukującego przyczyn materialnych, wraz z Talesem Anaksymenesem i Diogenesem, z czego wynikało, że ogień traktował na równi z innymi żywiołami. Uważał, że tak jak inni twórcy jednej zasady nie był zdolny do tworzenia natury rzeczy, ponieważ zasada materialna nie może być przyczyną. Arystoteles pomija w swoich pismach Logos Heraklita, bo dopiero rozumną przyczynę uznaje za zalążki pojęcia. Arystoteles stwierdza, że dla Heraklita całokształt rzeczywistości znajduje się w stanie wiecznego przepływu., a wiedza i poznanie mogą dotyczyć bytu niezmiennego, byt ten, więc musi znajdować się poza rzeczami. Arystoteles pomija stwierdzenie heraklita, że Logos immamentny powinien być przedmiotem poznania, które daje prawdziwą mądrość. Arystoteles świadomie zredukował poglądy Heraklita w Metafizyce, aby uznać, że nie wykracza poza poglądy pierwszych filozofów. Nie tyle zafałszował jego poglądy co uprościł, być może ze względu na to, że Heraklit zestawił w swoi traktacie dwie wizje – obrazy całokształtu rzeczywistości, którego przeciwstawne czynniki były spójne (no że niby nie powinno być podziału, a on zestawił)

Heraklit pojawia się w momencie, kiedy na gruncie filozofii i nie tylko zostaje odkryty determinujący obraz koncepcji natury powiązaną z arche praprzyczyną. Punktem wyjścia była dla niego malezyjska koncepcja arche. Jego dzieła można podzielić na „fizyczne” i „logiczne”

„fizyczne”

-struktura wszechświata, kosmos pojmowany jako jednakowy dla wszystkich porządek, nie jest dziełem żadnego z bogów, ani ludzi i wyznaczają ją przemiany wiecznie żyjącego ognia, dokonującego się wg. miary

-wszystkie elementy (ziemia, powietrze, woda) są przemianami ognia

-ogólnie wszystko jest wymianą ognia i ogień wymianą wszystkiego,

-wszystkie rzeczy na świecie muszą mieć jednakową miarę w powstawaniu i ginięciu, którą wyznacza zasada

Są to poglądy, które mają korzenie w poglądach innych Malezyjczyków, ale głównym przedmiotem jego badań jest aspekt arche-zasady. Szuka uprawomocnienia duszy myślącej co doprowadza do wioski, że musi istnieć jakaś zasada rozumności kosmosu – szuka logosu świata, który odsłani tajemnice życia i natury.

Model procedury poznawczej.

Człowiek jest częścią świata składającą się, jak wszystko, z materialnego substratu, ale jest świadom tego, że posiada duszę- istota człowieczeństwa, jego rozumność, myślenie. Ta część nigdy nie może być do końca zbadana, nie można osiągnąć stanu pełnej świadomości „nie zgłębisz granic duszy, tak głęboki w niej logos”. Dusza wyznacza indywidualność, logos warunkuje duszę jako proces.

„Dla duszy jest śmiercią stanie się wodą, dla wody jest śmiercią stanie się ziemią, z ziemi zaś powstaje woda, z wody dusza”

Człowiek jak każdy byt wywodzi się z ognia, dusza pojmowana była jako suche tchnienie ognia . Koncepcja duszy i wprowadzenie kryterium rozumności jest tym co odróżni go od innych Malezyjczyków, w pewien sposób rewolucjonizuje dotychczasowe osiągnięcia filozofii. Na tym poziomie ów logos jest logosem duszy, czyli logosem subiektywnym.

„Naturalna koncepcja języka” – nazwy pozostają w ścisłym związku z rzeczami do których się odnoszą, wyrażając ich istotę i naturę, dla Heraklita słowo jest obiektywizacją rzeczywistości, nie człowiek to ustala, ale określenia są przynależne. Logos to nie tylko znaczenie, lecz i to co wyraża to słowo. Logos – istota wszystkiego,, jako dusza zobowiązuje człowieka do samopoznania do rozszerzania przedmiotu poznania

Ciągła zmienność, kosmos jako proces, człowiek, czyli ten którego narodziny warunkują śmierć, jego i jego potomków. Wszystko co człowiek widzi na jawie jest śmiercią. „Śmiercią jest to co, widzimy czuwając. To, że Heraklit pojmował spoczynek, jako coś przeciwstawnego, życiu doprowadziło najprawdopodobniej do tego, że doksografowie powiedzieli, że odebrał światu spoczynek.

Kolejnym etapem jest , jednak poszukiwanie przez niego czegoś stałego, nie szukał go w ogniu żyjącym. Stwierdza, że wszystko w swoim powstawaniu i umieraniu zmienia się i przemija, lecz jest w tym procesie powtarzalne, dostrzega w zmienności miarę, która musi być zachowana. „Słońce codziennie jest nowe, ale nie przekroczy swojej miary. Ogień płonie wg miary i wg niej gaśnie. Wszechświat funkcjonuje, jako kosmos, porządek nie jest dziełem, ani boga, ani człowieka, istnieje on, istniał i będzie istniał.

W kolejnym etapie Heraklit nie traktuje już zmienności i przemijania jako zagłady, warunke powstawania kosmosu, powoduje, że to co przemija musi być zastępowane przez nowe.. Czyli wszystko to co powstaje to już nie zmienność, ale wymiana przemijających bytów i zjawisk na inne. To ciągłe cykliczne powtarzanie się przemian ognia, procesów i stanów. Rzeczywistość to obwód koła, w którym początek i koniec jest ten sam. Odkrywa się kolejny aspekt walk przeciwieństw – dzień w noc, życie i śmierć to wzajemna wymian, a prze to stają się tożsame. Kosmos jest także jednością przeciwieństw. Wszechświat jest jednością ruchu i spokoju, zmiany i stabilności. Przeciwieństwa te pozostają wobec siebie w różnych stosunkach – niezgody bądź harmonii, równowagi. Harmonia dla Heraklita istnieje ogólna jako taka, i dostrzega jej względność.

Człowiek dla Heraklita podlega prawu natury jako jej część. Natura – rzeczywistość, pojmowana jako przemiany ognia dokonujące się wg prawidłowości i miary, natura jedność przeciwieństw. Heraklit dalej stwierdza, że „Wszystkim rządzi Błyskawica” – wieczny ogień, który wg niego jest rozumny. Rozumny ogień to wszechświat, jedność, ale jedność przeciwieństw. Wszechświat to wiecznie żyjący ogień, ale i rozum, który kieruje wszystkim poprzez wszystko.

Jest to zarazem pierwsza metoda – heraklitejska droga modyfikacji arche.

Kolejna postać Heraklitejskiego drogi do logosu – introspekcja.

Heraklit po raz pierwszy podmiot poznający – Ja identyfikuje z przedmiotem poznania. Chociaż ów odkrycie nie od razu miało charakter filozoficzny, wnikanie w siebie zawiera elementy samooceny, ale i porównanie siebie z innymi istotami. Ta introspekcja doprowadziła Heraklita do kilku wniosków:

- ogól otaczający Heraklita to głupcy pogrążeni w uciechach zmysłowych i upatrujących w nich szczęście, dający fałszywą wiarę bogom, tylko nieliczni wyróżniają się z owego tłumu, odrazę budzi w nim też uczestnictwo rodaków w krwawych orgiastycznych misteriach.

- każdemu człowiekowi dana jest możliwość myślenia i poznawania, co wyróżnia go spośród innych istot, ludzie nie czynią jednak z tej możliwości pożytku trwając w głupocie, on sam różni się od nich wykorzystując tą możliwość

-prawda o przemijaniu, Heraklit widzi w świecie zagładę i nieuchronną śmierć, którą determinują już narodziny człowieka. Wszystko wokół człowieka jest śmiercią, wszyscy jesteśmy skazani. Heraklit odrzuca niezgodę z tym stanem rzeczy i przewalczanie tego misteriami, zaczyna postrzegać świat z dystansem

W świecie, który przedstawiał mu się jako wojna przeciwieństw nieustanna walka Heraklit zaczyna szukać jakieś reguły, prawa, normy. Czyli, że przemijaniem i narodzinami rządzi jakaś miara, gdyby taka nie istniała świat uległby zagładzie. Wszechświat jest strukturą uporządkowaną i stałą, to co przemija jest zastępowane przez nowe. To Logos wyznacza stałość kosmosu jako struktury, w której wszystkie części podlegają zmienności. Przemijanie i zmienność nie są więc już tożsame z zagładą i śmiercią „Nowe słońce wstaje każdego dnia, ale nie jest już tym samym słońcem, które świeciło wczoraj. W świetle prawdy kosmicznej przemijanie i śmierć, tracą znaczenie egzystencjalne, ale wpisują się w ogólne prawo rządzące wszystkim. Życie w takim porządku nie jest zakończone śmiercią, wręcz przeciwnie śmierć jest źródłem życia. Nieśmiertelni to śmiertelni, śmiertelni to nieśmiertelni, owa zmienność nie narusza struktury całości, żyjemy bo ktoś ustąpił nam miejsca, ale umieramy zwalniając to miejsce dla kogoś. Wobec tego nieśmiertelność bogów byłaby w sprzeczności z porządkiem kosmosu.

Heraklit na ostatnim etapie swojej drogi do prawdy o naturze rzeczywistości odrzuca egzystencjalną prawdę przemijania. Człowiek musi zaakceptować i zrozumieć fakt, że w wiecznym i stałym procesie wymiany warunkującym wieczność i nieprzemijalność kosmosu życie jednostki jest tylko ulotną chwilą, a nasza śmierć jest źródłem kolejnego życia. Niestety dla człowieka prawda egzystencjalna i prawda kosmiczna wykluczają siebie nawzajem. Jednak człowiek, który robi pożytek ze swojej rozumności, mądrość jest dla niego wartością najwyższą potrafi mówić o świecie, takim jakim jest w rzeczywistości i postępuje zgodnie z naturą. Uświadamia sobie, że jest częścią rozumnej rzeczywistości i powinien się jej podporządkować i znaleźć sobie miejsce w rzeczywistości fizycznej, pogodzić się z faktem, że jest bytem ulotnym. Ludzi nieświadomych i ogarniętych pychą – hybris, określa Heraklit jako głuchych, śpiących, nieobecnych, świat egzystencjalny jest dla niego światem snu, nie mającym nic wspólnego ze światem rzeczywistym, w tym co mówi śpiący zerwan jest tożsamość rzeczy i słowa, słowo nie wyraża już rzeczy