ROZDZIAŁ 7
WRAŻENIA
Procesy sensoryczne - systemy związane z narządami zmysłowymi i peryferycznymi obszarami systemu nerwowego, które zapewniają nam bezpośredni kontakt ze źródłami stymulacji.
Dwoista funkcja zmysłów: przetrwania (alarmują o zagrożeniu, kirują ku wrażeniom przyjemnym jak jedzenie czy seks) i zmysłowości (NASTAWIONE NA PRZYJEMNOŚCI ZMYSŁWOE).
Sensoryczny obraz rzeczywistości;
Żeby zaspokoić potrzeby konieczne do przetrwania, potrzebujemy informacji o świecie w którym żyjemy.
Wrażenie - proces w którym pobudzony receptor zmysłowy daje początek impulsom nerwowym a ich wynikiem jest elementarne doznanie czucia, czyli świadomość zjawisk na zewnątrz lub wewnątrz organizmu.
Percepcja- spostrzeganie; opracowanie, interpretacja przypisywanie znaczenia doświadczeniu sensorycznemu. Rozgraniczenie pomiędzy wrażeniami i spostrzeżeniami nie jest całkiem wyraźne, niemniej jednak większość psychologów traktuje wrażenie jako doznanie prymitywne, sterowane danymi z zewnątrz; percepcję zaś jako opartą na działalności mózgu interpretację tych danych.
Bodziec dociera do receptorów jako jakaś postać energii fizycznej; tam podlega przemianie na sygnał elektrochemiczny, który przewodzony jest przez układ nerwowy; a więc energia fizyczna zakodowana przez nasz układ nerwowy, czyli bodziec, dociera do naszej kory mózgowej wywołując jakieś wrażenie.
Transdukcja- przemiana jednego rodzaju energii fizycznej w inną, np. światło na impulsy nerwowe.
Główne gałęzie psychologii wrażeń:
-psychofizyka - bada reakcje psychiczne na bodźce psychofizyczne
-fizjologia wrażeń - bada, w jaki sposób mechanizmy biologiczne przemieniają zjawiska fizyczne w zjawiska nerwowe.
Sensoryczny obraz świata zewnętrznego
próg absolutny (ang. absolute threshold), minimalna ilość energii fizycznej wystarczająca do wywołania doznania zmysłowego.
próg różnicy (ang. difference threshold), najmniejsza fizyczna różnica między dwoma bodźcami powodująca rozpoznawanie ich jako różniących się; zwany także ledwo dostrzegalną różnicą..
prawo Webera - twierdzenie, że wielkość progu różnicy jest proporcjonalna do intensywności bodźca standardowego.
Kodowanie sensoryczne - w jego trakcie tempo wyładowań neuronalnych i wzorzec impulsów nerwowych przenoszą informacją o natężeniu bodźca.
Wzrok
Fotoreceptory siatkówki; pręciki i czopki, przekształcają energię świetlną na impulsy nerwowe; powstają informacje na temat położenia obiektów, ich barwach, szczegółach przestrzennych.
Barwa powstaje w mózgu za pomocą fal świetlnych; informacje o nasyceniu, jakości i jasności barwy. Wielkość, kształt i połeżenie obiektu mózg okresla dzięki zarysowi i określeniu krawędzi, a to okresla dzięki kontrastowi jasności.
Ślepość na barwy - częściowa Lub całkowita niezdolność do rozróżniania barw
Teoria trzech barw:- Zakłada istnienie trzech receptorów barw. (SIR THOMAS YOUNG); czerwonego, niebieskiego i zielonego. Inne są kombinacją tych trzech. - Wostala ona obalona.
Teoria procesu przeciwstawnego - doznania barwne pochodza z trzech systemów, z których każdy zawiera dwa elementy przeciwstawne; czerwień i zieleń, niebieski i żółty, czerń (brak kolorów) i biel (wszystkie barwy). Kiedy jeden element systemu ulega zmęczeniu z powodu nadmiaru stymulacji, co wzmacnia odpowiedni udział elementu przeciwstawnego - w ten sposób powstają dopełniając się obrazy nastepcze.
Teoria widzenia barwnego - połączenie dwóch powyższych teorii; wykrywanie cech bodźca odbywa się za pośrednictwem czynności komórek detekcji (wykrywających) cech w siatkówce i wyższych ośrodkach wzrokowych oraz na analizie przestrzennych częstotliwości cykli jasność-ciemność.
SŁUCH
Słyszenie to efekt działania fal dźwiękowych zróżnicowanych pod względem częstotliwości, Amplitudy i złożoności. Ślimak - przekształca fale dźwiękowe na fale płynu, poruszającą błonę podstawową. Ta wysyła do mózgu powstałe w ten sposób impulsy nerwowe.
Wysokość dźwięku wyznaczana jest przez jego częstotliwośc; wyskoa tworzy dź. Wysokie; niska - niskie. Zakres ludzkiej wrażliwości na tony to od 20 (dź. Niskie)do 20 tys (wysokie) cykli na sekundę (Hz).
Głośność - natężenie fizyczne dźwięku. Wyznaczona jest przezx amplitudę - fale dź. O wysokiej amplitudzie tworzą dźwięki głośne; o nieskie -ciche. Człowiek ma b. wysoki zakres słyszalności dźwięków (prób absolutny - tykanie zegarka z odległości 7m). głośność mierzymy w decybelach.
Barwa dźwięku- wymiar wrażenia słuchowego odzwierciedlający złożoność fali dźwiękowej.
Szum - dźwięk zawierający wiele częstotliwości nie pozostających we wzajemnych systematycznych relacjach.
nerw słuchowy -nerw, który przenosi impulsy ze ślimaka do jądra ślimakowatego w mózgu.
kora słuchowa -okolica zlokalizowana w płatach skroniowych półkul mózgowych, która otrzymuje i przetwarza sygnały słuchowe.
Teoria miejsca - różne częstotliwości dźwięku wytwarzają maksymalną aktywację w różnych miejscach błony podstawowej, co sprawia, że wysokość dźwięku jest kodowana za pośrednictwem miejsca aktywacji.
Teoria częstotliwości - teoria głosząca, że tempo wyładowań neuronalnych zależy od częstotliwości tonu.
Człowiek może zlokalizować źródło dźwięku (choć nie ma w tym kierunku tak wyspecjalizowanych zdolności jak np. nietoperze.) dzięki określeniu przez mózg czasu docierania dźwięków do każdego z uszu (dźwięk docierający najpierw do prawego ucha daje znać, że pochodzi on z prawej strony) i względnej wysokości docierającego dźwięku (rozprzestrzenianie się dźwięku zmienia w niewielkim stopniu jego wysokość).
Głuchota przewodzeniowa - problemy z przewodzeniem drgań ślimaku (da się ją skorygować, jest mniej poważną formą głuchoty)
Głuchota nerwowa - defekt mechanizmów nerwowychodpowiedzialnych za za przesyłanie impulsów z ucha do kory słuchowej; może do niej prowadzić uszkodzenie kory słuchowej. Nie ma na razie sposobów na jej leczenie.
Dźwiękowe zanieczyszczenie środowiska - natłok, nadmiar hałasów i szumów we współczesnym świecie. Zbyt głośne dźwięki mogą uszkadzac słuch. Długotrwałe działanie hałasu lub nawet krótkotrwałe dział. Bardzo silnego hałasu uszkadza komórki włosowe które przekładają ruchy błony podstawowej na impulsy nerwowe; komórki te nie regenerują się, nie da się ich regenerować sztucznie.
INNE ZMYSŁY
Zmysł równowagi - informuje o kierunku i tempie ruchu całą. Zmysł kinestetyczny informuje o pozycji części ciała i pomaga w koordynacji ruchowej.
Węch i smak reagują na chemiczne właściwości substancji - pomagaja w poszukiwaniu i próbowaniu jedzenia.
Narząd węchu - komórki węchowe w głębi przewodów nosowych.
Po pobudzeniu co najmniej 40 komóre nerwowych impuls nerwowy przekazuje informację o zapachu do opuszki węchowej; znajdującej się poniżej płatów czołowych kory mózgowej. Odczuwanie bodźców odbywa się dzięki napływ substancji chemicznych do przewodow jonowych neuronów węchowych, które wyzwalają wyładowania potencjałów czynnościowych. Informacje zapachowe przetwarza węchomózgowie.
feromony -wonne wydzieliny specjalnych gruczołów uwalniane przez zwierzęta do środowiska; substancje chemiczne dzięki którym zwierzęta porozumiewają się w obrębie swego gatunku jako sygnał receptywności płciowej, niebezpieczeństwa, granic terytorialnych i źródeł pożywienia.
Receptory smaku umieszczone są w kubkach smakowych na brodawkach na języku. Smak w większości odbierany jest jednak przez receptory węchowe. Jakości smakowe: słodki, kwaśny, gorzki i słony. Brodawki i receptory może uszkodzić np. alkohol, papierosy, kwasy. Podlegają one jednak wymianie co parę dni (jeszcze częściej niż receptory węchowe).
Dotyk i zmysły skórne (powierzchniowe) dostarczają wrażeń nacisku i temperatury. Umożliwiają one przetrwanie.
Skóra chroni nas przed powierzchniowymi uszkodzeniami i utrzymuje ciało w jego formie, pomaga regulować temp., a także zawiera na powierzchni komórki nerwowe dostarczające informacji o bodźcach dotykowych i temperaturze w otoczeniu.
Wrażliwośc skóry na nacisk zalezy od strefy ciała. Największa jest na dłoniach, języku i twarzy.
Dotyk jest wazny w relacjach międzyludzkich,emocjach i zachowaniach seksualnych. Poprzez niego komunikujemy różne emocje i pragnienia. Jest to tez pierwotny bodziec seksualny; strefy erogenne to miejsca wrażliwe a stymulację i dające początek doznaniom seksualnym.
Ból -reakcja na bodźce potencjalnie szkodliwe. Człowiek uczy się unikać sytuacji w których odczuwa ból, uznając je za szkodliwe. Ból jest ostrzeżeniem , alarmuje nas o tym, że z naszym ciałem dzieje się coś złego; jest on konieczny dla zdrowego funkcjonowania.
Ból nociceptywny - nieprzyjemne uczucie powodowane przez szkodliwe bodźce zewnętrzne; można go zahamować poprzez np. cofnięcie ręki od parzącego ognia.
Ból neuropatyczny - jego źródłem jest uszkodzenie lub choroba nerwów spowodowana np. przez wypadek czy nowotwór; Można ten ból łagodzić za pomocą leków.
Ból chroniczny może powodowac apatię, depresję.
teoria tamy - teoria modulacji bólu, która głosi, że pewne komórki w rdzeniu przedłużonym działają jak tama, przerywając i blokując pewne sygnały bólowe, jeśli jest ich zbyt dużo i dopuszczając do mózgu tylko niektóre z nich.
Ból to także reakcja psychologiczna.
Bóle fantomowe - bóle odczuwane w miejscu gdzie znajdowała się amputowana kończyna.
Terapia placebo - podawanie leku nie posiadającego właściwości przeciwbólowych, jako zawierający takowe. Pacjent pozbywa się bólu dzięki wierze w pozytywne działanie leku.