Helen Bee

Rozdział 2 - Teorie rozwoju

1. Teorie psychoanalityczne (S. Freud, C. Jung, A. Adler, E. Erikson)

Cechą charakterystyczną dla tej teorii jest próba objaśnienia ludzkiego zachowania przez zrozumienie leżących u jego podstaw procesów zachodzących w psyche.

Freudowska teoria rozwoju psychoseksualnego

- procesy rządzące zachowaniem mogą być nieświadome;

- najbardziej podstawowy jest popęd seksualny zwany libido;

- mechanizmy obronne to codzienne, automatyczne, normalne i nieświadome strategie służące redukowaniu lęków (wyparcie, zaprzeczenie rzeczywistości, projekcja);

- struktura osobowości (rozwija się z biegiem czasu): ID - trzon stanowi libido, EGO - bardziej świadome, jest wykonawczym elementem osobowości i SUPEREGO - ośrodek świadomości i moralności uwzględniający wszelkie normy i zasady.

- fazy rozwoju psychoseksualnego:

Faza	Wiek	Strefy erogenne	Zadania rozwojowe (źródła konfliktu)	Cechy dorosłych zafiksowanych na tym etapie
Oralna	0-1	Usta, wargi, język	Odstawienie od piersi	Palenie tytoniu, objadanie się, bierność, łatwowierność
Analna	2-3	Odbyt	Trening czystości	Zorganizowanie, skąpstwo, upór (lub przeciwieństwa)
Falliczna	4-5	Genitalia	Kompleks Edypa	Próżność, beztroska (oraz przeciwieństwa)
Latencji	6-12	Brak	Rozwój mechanizmów obronnych	Brak
Genitalna	13-18	Genitalia	Dojrzała intymność seksualna	Integracja poprzednich etapów pozwala osiągnąć poziom szczerego zainteresowania innymi i dojrzałość seksualną

- W każdej z faz libido umiejscawia się w szczególnie wrażliwej dla tego okresu strefie erogennej;

- Z kompleksem Edypa chłopiec może sobie poradzić dzięki identyfikacji (dopasowywanie własnego wizerunku do wizerunku ojca);

- pierwszych 5 - 6 lat jest okresem szczególnie znaczącym dla procesu kreowania indywidualnego charakteru.

Teoria stadiów rozwoju psychospołecznego wg Eriksona

- Rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi i społecznymi wymaganiami (stąd stadia psychospołeczne a nie jak u Freuda psychoseksualne);

- Rozwój trwa przez całe życie (u dorosłego rozwija się poczucie tożsamości);

- Aby wykształcić tożsamość stabilną należy przejść przed 8 etapów - „kryzysów”:

1. Podstawowa ufność a nieufność nadzieja

2. Autonomia a wstyd i zwątpienie wola

3. Inicjatywa a poczucie winy zdecydowanie

4. Pracowitość a poczucie niższości kompetencja

5. Tożsamość a niepewność roli wierność

6. Intymność a izolacja miłość

7. Kreatywność i zainteresowanie sobą i stagnacja opiekuńczość

8. Integralność ego a rozpacz mądrość

Inni teoretycy psychoanalizy:

Model przywiązania Bowlby'ego

- korzenie osobowości tkwią w pierwszych nawiązywanych przez dziecko stosunkach społecznych;

- najważniejsze jest przywiązanie do matki;

- dziecko rodzi się wyposażone w pewien zestaw instynktownych zachowań.

Teoria rozwoju ego Loevinger

- wyróżniła 10 etapów wiodących od dzieciństwa do dorosłości (nie mają związku z wiekiem);

- reszta to takie pierdy =)

Krytyka <będę pisać o negatywach, bo jest ich mniej =) >:

- niejasność wielu pojęć;

- brak precyzyjnych definicji operacyjnych;

- zmusza do myślenia, ale nie jest w pełni sprawdzalna.

2. Teorie humanistyczne (A. Maslow)

- samourzeczywistnienie - określenie ostatecznego celu ludzkiego życia;

- gwóźdź programu to rozwój motywacji podzielony na: motywację niedoboru (działania mające na celu utrzymanie fizycznej i emocjonalnej homeostazy) i motywację wzrostu (pragnienie bycia zrozumianym, dawania innym i rozwijania się);

- hierarchia potrzeb (słynna piramidka Maslowa, rysunku nie będzie):

*fizjologiczne

*bezpieczeństwa

*miłości i przynależności

*docenienia (szacunku)

*samourzeczywistnienia

- zaspokajać <się =)> od dołu do góry.

Krytyka:

- nieprecyzyjne opisywanie pojęć;

- trudne sprawdzanie empiryczne.

3. Teorie poznawczo - rozwojowe.

Teoria Piageta

- konstruktywizm - dziecko buduje własny obraz świata, nie jest bierne, dąży do zrozumienia;

- zmiany jakościowe;

- stałość przedmiotu;

- klasyfikowanie;

- w naturze ludzkiego organizmu leży umiejętność przystosowywania się do środowiska, środowisko nadaje kształt i samo jest kształtowane;

- pojęcie schematu wg Piageta to działania umysłowe i fizyczne, jest w pewien sposób działaniem kategoryzującym;

- dziecko przechodzi od prostych schematów sensoryczno - motorycznych do tych bardziej zinternalizowanych, skomplikowanych;

- wyróżnił 3 procesy odpowiedzialne za uzyskiwanie nowych umiejętności:

*Asymilacja - wchłanianie, przyjmowanie nowych zdarzeń i doświadczeń przez któryś ze schematów, jest to proces selektywny.

*Akomodacja - proces uzupełniający, pod wpływem nowych informacji, docierających na drodze asymilacji, następuje modyfikacja schematu. Akomodacja jest kluczem dla zmian rozwojowych.

*Równoważenie - proces adaptacji dąży do zachowania równowagi koniecznej do racjonalnego rozumienia świata, wyróżnił 4 stadia: Sensomotoryczne, przedoperacyjne, operacji konkretnych, operacji formalnych. Każde stadium bierze swój początek ze stadium poprzedniego.

Teoria Wygotskiego

- złożone formy myślenia wynikają ze społecznych interakcji niż z prywatnych poszukiwań dziecka;

- dorosły modeluje i konstruuje doświadczenie poznawcze („buduje rusztowanie”)

- wiedze najlepiej zdobywa się w strefie najbliższego rozwoju (obejmuje zadania, których dziecko samo nie wykona, ale jest w stanie je spełnić, gdy będzie miało wsparcie ze strony bliskich);

- najważniejsza rzeczą jest język, jakiego rodzice używają;

- Wygotski podkreśla rolę warunków sprzyjających poszukiwaniom i aktywnemu uczestnictwu dziecka w procesie uczenia się;

Krytyka:

- Piaget dostarczał empirycznych dowodów, ale trudno je było wyjaśnić =)

- mylił się co do wieku dzieci osiągających dany stopień rozwoju.

4. Teorie uczenia się.

- ludzkie zachowania są niezwykle plastyczne, formowane przez dające się przewidzieć procesy uczenia się;

- najważniejsze procesy uczenia się to warunkowanie instrumentalne i klasyczne;

Warunkowanie

warunkowanie klasyczne (bardzo ogólnie):

- Pawłow i jego śliniące się psy;

- bodziec bezwarunkowy reakcja bezwarunkowa;

- bodziec warnukowy reakcja warunkowa (w międzyczasie dziecko się nauczyło, że gdy słyszy kroki tzn., że idzie mama, która pogłaszcze, więc można się już zacząć uśmiechać =) )

warunkowanie instrumentalne:

-Skinner;

- zakłada łączenie starych bodźców z nowymi reakcjami przy zastosowaniu odpowiednich zasad wzmocnienia;

- wzmocnienie pozytywne - zdarzenie występujące bezpośrednio po zachowaniu, zwiększające szanse jego ponownego wystąpienia;

- wzmocnienie negatywne - gdy jednostka zaprzestaje lub unika czegoś, co uważa za nieprzyjemne;

- kara ma na celu osłabienie zachowania niepożądanego;

- wygaszanie - zmniejszanie szansy prawdopodobieństwa wystąpienia pewnych reakcji przez stały brak wzmocnienia;

-wzmacnianie cząstkowe - tzn. nie wszystkich, ale niektórych sytuacji.

Teoria poznania społecznego Bandury

- uczenie się nie zawsze wymaga bezpośredniego wzmocnienia uczenie się z obserwacji (modelowanie);

- wzmocnienia wewnętrzne - własne wzmocnienia dla danej jednostki;

- podkreślał POZNAWCZY element uczenia się (nie izolował teorii uczenia się i teorii poznawczo-rozwojowych).

Krytyka:

- kłopoty z uwzględnieniem różnorodności w zachowaniu;

- teorie te są mało rozwojowe, nie mówią zbyt wiele o zmianach w rozwoju.

5. Dwie teorie rozwoju w okresie dorosłości

Przechodzenie cyklów życia: perspektywa socjologiczna

- teoria roli - seria zazębiających się ze soba pozycji tj. „pracownik”, „rodzic”, „mąż” itp.;

- rolą jest treść pozycji społecznej - oczekiwane zachowanie, odpowiednia charakterystyka;

- role są zależne od kultury i grupy pokoleniowej;

- konflikt ról - sytuacja, w której 2 lub więcej ról są ze sobą, przynajmniej częściowo, nie do pogodzenia;

- obciążenie roli - pojawia się gdy właściwości i umiejętności jednostki są niewspółmierne z wymaganiami;

- stadia życia rodzinnego (Evelyn Duvall):

* dorosły zaraz po ślubie, bez dzieci, dochodzi rola małżonka;

* rodzi się 1 dziecko, dochodzi rola rodzica;

* najstarsze dziecko ma 2-6 lat, zmienia się rola rodzica;

* najstarsze dziecko na 6-12 lat, rola rodzica znów się zmienia, gdy dziecko idzie do szkoły;

* najstarsze dziecko wchodzi w wiek dojrzewania; kolejna zmiana roli rodzica;

* najstarsze dziecko opuszcza dom (centrum lotów kosmicznych - bo rodzice pomagają się usamodzielniać);

* wszystkie dzieci opuszczają dom, drastyczna zmiana roli (stadium pustego gniazda);

* jedno lub oboje małżonków odchodzą na emeryturę (stadium rodziny starzejącej się).

- myśl przewodnia: zachowania i poglądy jednostki ukształtowane są przez role, jakie pełni;

Krytyka:

- model pomija wiele ważnych ról (np. dziadków)

- w dzisiejszych czasach większość ludzi przechodzi role w różnej kolejności.

Współczesne interpretacje - nic konkretnego.

Model pór dorosłości Levinsona

- przedstawił dorosłe życie w kategoriach rytmu i powszechnych wzorców;

- struktura życia: wzorzec lub projekt leżący u podstaw życia ludzkiego w danym okresie, w jego skład wchodzą role i próby zachowania równowagi pomiędzy nimi;

- Levinson podzielił okres trwania życia na 4 długie ery (po ok. 25 lat) pomiędzy którymi występują tzw. okresy przejściowe;

- każda era ma 3 okresy:

* tworzenie początkowej struktury życia - faza nowicjatu;

* przejście śródokresowe - bilans fazy nowicjatu;

* faza kulminacyjna - tworzenie udoskonalonej struktury życia.

- każda faza ma okresloną treść;

- podstawą życia człowieka dorosłego są naprzemiennie pojawiające się struktury stabilne i okresy przejściowe;

- taki porządek jest wspólny dla wszystkich kultur.

Krytyka:

- nie dla wszystkich kultur okresy w dorosłości są takie same.

6. Porównanie teorii.

Zmiany ukierunkowane

Freud Erikson Piaget	Maslow
Duvall (etapy życia rodziny) Levinson	Teorie uczenia się

Brak etapów

Etapy

Zwykła zmiana bez konkretnego

celu czy kierunku

---