Streszczenie rozdziału

Badanie motywacji polega na poszukiwaniu przyczyn zachowania. Motywów nie

można zaobserwować bezpośrednio; są one |zmiennymi |pośredniczącymi, o

których możemy jedynie wnioskować badając zależność między bodźcami i

reakcjami. Motywacja obejmuje następujące aspekty: 1) wzbudzenie, 2)

ukierunkowanie wysiłku, 3) selektywną uwagę, 4) organizację aktywności,

5) wytrwałość.

Wnioskujemy o istnieniu motywów, aby: 1) wyjaśnić różnicę między

zachowaniem różnych jednostek, 2) wnioskować o wewnętrznych dyspozycjach

na podstawie obserwowalnych zachowań, 3) określić wewnętrzne źródła

zachowania, 4) przypisywać ludziom intencje, odpowiedzialność i winę, 5)

ustalać związki między procesami fizjologicznymi a zachowaniem zewnętrznym.

Chociaż poszczególne stany motywacyjne powodują wzbudzenie, to istnieje

także układ ogólnego wzburzenia. Jest to |siatkowaty |układ aktywujący znajdujący się w rdzeniu

przedłużonym w pniu mózgu i międzymózgowiu. Pośrednie poziomy wzbudzenia

prowadzą do bardziej efektywnego zachowania niż poziom wysoki lub niski

(|krzywa |w |kształcie |odwróconej |litery |U).

|Popędy |biologiczne wynikają z podstawowych potrzeb tkankowych

organizmu. |Homeostaza jest to tendencja do utrzymywania stałego środowiska

wewnętrznego w granicach niezbędnych dla równowagi fizjologicznej. Popędy

biologiczne można badać pozostawiając organizm jakiejś związanej z popędem

substancji lub poddając go jakiejś przykrej stymulacji, a następnie mierząc

spowodowane w ten sposób zmiany w zachowaniu.

|Popęd |głodu jest przedmiotem największej liczby badań. Stan głodu

wywołuje się pozbawiając organizm pokarmu. |Reakcja |konsumacyjna, w tym

wypadku jedzenie, zaspokaja organizm i redukuje stan popędu.

Skurcze żołądka odgrywają pewną rolę w wywoływaniu uczucia głodu,

podobnie jak poziom cukru we krwi. Podwzgórze odgrywa doniosłą rolę w

procesach związanych z głodem i innymi popędami, nie jest jednak jasne, czy

funkcjonuje ono jako "ośrodek motywacji", czy tylko jako "ośrodek

informacji" o stanach popędu.

Głód zdaje się wywierać wpływ "uwrażliwiający", obniżając progi dla

różnych rodzajów bodźców. Zarówno sygnały |zewnętrzne, jak i |wewnętrzne,

mogą wywołać popęd głodu. Stwierdzono, że zwierzęta żyjące w warunkach

niedostatku są bardziej wrażliwe na sygnały zewnętrzne; zwierzęta, które

żyją w warunkach obfitości, są bardziej wrażliwe na sygnały wewnętrzne.

Badania wykazują, że |pomiar |ilości |pobieranego |pokarmu zachodzi zarówno

w żołądku, jak i - w mniejszym stopniu - w jamie ustnej. Zarówno zwierzęta

jak i ludzie mogą odczuwać |głód |specyficznych |rodzajów |pokarmu,

zwłaszcza wtedy, gdy są pozbawieni potrzebnych substancji. Jednakże u ludzi

"głody" te są zdeterminowane przez wyuczone preferencje.

Długotrwałe niedożywienie prowadzi do wzmacniającej się apatii oraz

zaabsorbowania jedzeniem. |Anorexia |nervosa jest rzadką chorobą, której

ofiary, zwykle młode kobiety, po prostu przestają jeść i coraz bardziej

chudną. Przyczyny tej choroby nie są jeszcze dobrze poznane, lecz leczy się

ją skutecznie za pomocą technik modyfikacji zachowania. |Otyłość, rezultat

przejadania się, jest poważnym problemem dla wielu ludzi. Wyniki

kontynuowanych obecnie dwóch kierunków badań sugerują, że a) ludzie otyli

mogą mieć |więcej komórek tłuszczowych niż jednostki o przeciętnej wadze

ciała oraz b) u otyłych jedzenie jest raczej reakcją na sygnały |zewnętrzne

niż na sygnały wewnętrzne.

|Popęd |pragnienia w warunkach deprywacji jest silniejszy niż popęd

głodu, a ponadto występują tu pewne różnice jakościowe. Na przykład,

zachowanie zwierząt spragnionych jest zwykle stereotypowe, podczas gdy

zachowanie zwierząt głodnych jest zmienne. Pomiar ilości pobranej wody

zachodzi zarówno w żołądku, jak i w jamie ustnej. Fizjologiczną podstawą

popędu pragnienia jest utrzymanie właściwej równowagi płynów w komórkach

organizmu.

|Popęd |seksualny, w odróżnieniu od innych popędów biologicznych, nie

jest niezbędny dla przetrwania jednostki - aczkolwiek jest oczywiście

niezbędny dla przetrwania gatunku. Może być on wzbudzony przez prawie każdy

bodziec, jaki tylko można sobie wyobrazić, a jego wzbudzenie jest równie

aktywnie poszukiwane, jak i jego redukcja.

Zachowanie seksualne zwierząt jest regulowane przez czynniki

fizjologiczne (takie, jak cykle estralny u samic) w znacznie większym

stopniu niż u ludzi. Istnieją duże różnice między gatunkami pod względem

częstości i czasu kopulacji, lecz u wszystkich gatunków wzorce reakcji

zależą od złożonej wymiany sygnałów między samcem a samicą. Izolacja od

rówieśników we wczesnym okresie życia może prowadzić do nieadekwatnego

zachowania seksualnego w życiu dojrzałym.

Chociaż powszechnie uznaje się istnienie wrodzonego "popędu

macierzyńskiego", to jednak istnieją dane, które skłaniają do

zakwestionowania tego twierdzenia. U zwierząt zaakceptowanie potomstwa

przez matki zdaje się zależeć w dużym stopniu od sygnałów węchowych.

Wczesne badania nad przyjemnością wynikającą z kontaktu fizycznego

wykazały, że małe małpki wychowywane ze sztucznymi matkami wolały o wiele

bardziej matkę pokrytą włochatą tkaniną - nawet wówczas, gdy mleko dawała

im "matka" zrobiona z drutu. Wydawało się, że u małpek tych kształtują się

normalne reakcje afektywne w stosunku do ich matek zastępczych i sądzono,

ze rozwijają się one normalnie. Jednakże w końcu okazało się, że gdy małpki

wychowywane bez matek osiągnęły wiek dojrzały, to ich zachowanie seksualne

było całkowicie nieadekwatne - a gdy niektóre z nich w końcu same stały się

matkami, wówczas odrzucały swoje małe. Widocznie zarówno "prawdziwa" opieka

macierzyńska, jak i interakcje społeczne z rówieśnikami są niezbędne dla

adekwatnego przystosowania heteroseksualnego w wieku dojrzałym.

Jeszcze w początkach bieżącego stulecia seks uważano za "zło konieczne",

o którym nie mówi się w kulturalnym towarzystwie. Mogło to być jedną z

przyczyn, dla których stał się on tak potężnym czynnikiem wzmacniającym w

obecnych czasach. Do niedawna badania nad seksem u ludzi ograniczały się do

sprawozdań klinicznych i wywiadów.

Różnice psychoseksualne między mężczyznami i kobietami zależą zarówno od

czynników fizjologicznych (zdeterminowanych głównie przez hormony), jak i

czynników psychologicznych (takich, jak wyuczona rola związana z płcią).

|Hermafrodyci (Porównaj przypis na s.339 (przyp. red.)) są to jednostki, u

których występuje sprzeczność między zewnętrznymi i wewnętrznymi cechami

płciowymi.

Przez długi czas przyjmowano, że mężczyźni i kobiety różnią się znacznie

pod względem swych reakcji seksualnych, lecz niedawno badania podważają to

założenie. W badaniach, w których stosowano kontrolowaną ekspozycję bodźców

erotycznych (filmy lub literatura pornograficzna), zarówno mężczyźni jak i

kobiety podawali, że bodźce wzrokowe wywołują u nich pobudzenie

fizjologiczne. Pozostało jeszcze do rozwiązania wiele problemów

metodologicznych, lecz kontrolowane badania w tej dziedzinie powinny

przyczynić się w znacznym stopniu do zastąpienia mitów faktami.

Większość ludzi jest zdolnych do zachowań seksualnych przez większą część

swego życia, aczkolwiek aktywność seksualna zmniejsza się na ogół z

wiekiem. Czynniki natury psychologicznej, jak również zmiany w zdrowiu

fizycznym mogą prowadzić do obniżenia się reaktywności seksualnej. Postawy

seksualne i wzorce zachowania w wielkim stopniu są uzależnione od czynników

kulturowych. |Homoseksualizm, który przez długi czas uważano za występny i

(lub) patologiczny, zaczyna być traktowana jako kwestia osobistych

preferencji, wymagająca leczenia tylko wtedy, jeśli dana osoba tego

pragnie.