6. STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA: STRUKTURA AFEKTYWNA MAŁEJ GRUPY

6.1 Dwa oblicza struktury socjometrycznej

Pojawienie się wśród członków zbioru struktury socjometrycznej inicjuje powstanie grupy społecznej. Podstawą łączenia się jednostek w grupę jest silna indywidualna potrzeba emocjonalna.

Dwa oblicza struktury socjometrycznej:

1. uczucie/umysł grupowy

• aspekt głęboki, ukryty

• odnosi się zarówno do świadomych, jak i nieświadomych elementów emocjonalnych

• potrzeby, dążenia, uczucia satysfakcji/frustracji wynikające z doświadczenia grupowego, uczucia więzi z grupą jako całością/poczucie alienacji wobec grupy

• pole sił działających w każdym momencie i mających wpływ na zdarzenia w grupie, zwł. dużą rolę odgrywają potrzeby i dążenia

właściwa struktura socjometryczna

• aspekt bardziej dostrzegalny, silnie kojarzony z procesami atrakcyjności interpersonalnej

Dzięki strukturze socjometrycznej możemy dotrzeć do psychologicznego podłoża tworzenia się grupy oddziaływanie czynników psychologicznych na sferę społeczną

Świadomość własnej odrębności jest skutkiem istnienia struktur i nacisków strukturalnych grupy, nie generuje grupy, lecz jest wobec niej wtórna! błędne założenia Hogga i Turnera, że atrakcyjność interpersonalna nie musi prowadzić do powstania grupy; grupa może powstać bez tradycjnych determinant atrakcyjności interpersonalnej; grupa w sensie psychologicznym powstaje wskutek procesu samokategoryzacji członków

6.2. Czynniki generujące strukturę socjometryczną

Co powoduje tworzenie się wzorów atrakcyjności interpersonalnej?

Crosbie: struktura socjometryczna odnosi się do wzorów stosunków między uczuciami w grupie, wyrażania sympatii i antypatii pośród członków grupy; przeważnie stosunki przyjaźni nie pojawiają się przed grupą - członkowie muszą mieć sposobność wchodzenia w interakcje i poznania się

Trudności w ustaleniu co było pierwsze. Czynniki konstytuujące spójność grupową i atrakcyjność interpersonalną tworzą syndrom, co utrudnia ustalenie przyczyn jednego i drugiego. Procesy te wzajemnie się warunkują.

Udało się jednak ustalić pewną logiczną sekwencję zdarzeń prowadzących do krystalizowania się struktury socjometryczne:

6.2.1. Potrzeby emocjonalno-afiliacyjne

Ludzie łączą się, gdyż odczuwają taką potrzebę, niezależnie od tego czy jest to potrzeba akceptacji, znaczenia społecznego itp.

Teorie wymiany:

wzajemna potrzeba nagradzania się: skłonność do nawiązywania kontaktów z tymi, którzy dostarczają nam nagród lub spełniają nasze potrzeby, warunkowana przez postrzegane prawdopodobieństwo faktycznego uzyskania tych nagród

o tym, że dana osoba odwzajemni naszą sympatię musimy wiedzieć zanim powstanie związek

żaden związek sympatii czy przyjaźni nie jest związkiem o równych parytetach - sympatia nie jest odwzajemniana w tym samym stopniu

Potrzeby emocjonalno-afiliacyjne jako pojedynczy izolowany czynnik nie wystarczają do wywołania wzajemnych uczuć sympatii czy tworzenia się sieci stosunków interpersonalnych.

6.2.2. Dystanse międzyludzkie

Bezpośrednia bliskość jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na natężenie interakcji miedzy jednostkami. Dzięki niej jednostki mające możliwość wchodzenia w interakcję przejawiają tendencję do rozwijania „poczucia sympatii”.

Bliskość ma wpływ nawet na negatywne uczucia przesądu i jest w stanie je zredukować.

6.2.3. Podobieństwo postaw

Ludzie o podobnych postawach będą dla siebie bardziej atrakcyjni.

Badania wykazały, że nie zawsze bliskość będzie wpływała na powstawanie atrakcyjności możliwe to będzie dopiero, gdy członkowie grupy staną się w pewnym stopniu homogeniczni intensyfikacji interakcji musi towarzyszyć postrzegane podobieństw przekonań i interesów.

Powyższe trzy cechy stanowią syndrom strukturotwórczy.

Istnieją także czynniki hamujące proces powstawania atrakcyjności interpersonalnej, np. gdy jednostki są zmuszone do wchodzenia w interakcję (np. przez rywalizację o prestiż, władzę itp.)

Trzy działające równocześnie czynniki prowadzą do powstania wzoru atrakcyjności interpersonalnej, który prowadzi do wyłonienia się struktury socjometrycznej.

6.3 Struktura socjometryczna, atrakcyjność interpersonalna, spójność - dystynkcje pojęciowe

Spójność a atrakcyjność interpersonalna

Często traktowane jako synonimy, jednak są to dwa różne wymiary grupy!

spójność 1.

= [Shaw] stopień, w jakim grupa „trzyma się razem” jako całość

= [Festinger, Schachter, Back-oparte na teorii pola Kurta Lewina] całościowe pole sił działających na członków w kierunku pozostania w grupie

= [Collins, Raven] siły działające w kierunku utrzymywania jednostki w grupie i powstrzymywania jej przed opuszczeniem grupy

=opór grupy wobec sił ją rozrywających

Definicje te krytykowano za brak precyzji pojęciowej, zbyt dużą ogólność, oraz, przede wszystkim, niedostateczną jasność pomiaru, brak trafnej definicji operacyjnej.

Za zamieszania dotyczące mylenia pojęć spójności i AI odpowiedzialne jest niedostrzeganie różnicy między pojęciem spójności a jego operacjonalizacją Festinger, Schachter, Back - wskazanie sił, które oddziałują na jednostkę uproszczone rozstrzygnięcie: głównym czynnikiem jest uznano AI nowa definicja spójności: odwołująca się do liczby, siły i wzorów przyciągań w obrębie grupy

AI definiowana w kategoriach empirycznych jako stosunek wewnątrzgrupowych wyborów socjometrycznych do wyborów zewnątrzgrupowych tym samym stała się spójność grupowa! = wzór atrakcyjności interpersonalnej.

Takie podejście do spójności zakłada, iż jest ona pewną charakterystyką grupy opierającą się jedynie na AI, a przecież są także inne źródła S [też już mam dość :>] np. ważność zadania, prestiż wypływający z członkostwa, satysfakcja itd.

Przekonania o silnym przyczynowo-skutkowym związku S i AI: Collins, Raven - atrakcja personalna jest zarówno przyczyną, jak i skutkiem SG interakcja z lubianymi i lubiącymi nas członkami grupy jest korzyścią samą w sobie.

spójność 2.

Hagstrom, Selvin - dwa źródłą SG:

1. satysfakcja jaką jednostka może czerpać z różnych form życia grupowego

2. wzory wyborów i odrzuceń w grupie (AI)

Oba wymiary S są statystycznie niezależne. Grupy o wysokiej satysfakcji mogą mieć niski stopień spójności socjometrycznej (opartej na wzorach AI) grupy, w których duża część członków to przyjaciele niekoniecznie muszą być wysoce atrakcyjne dla swoich członków.

Grupa spójna z powodu wysokiej satysfakcji ma odmienne właściwości niż grupa spójna z powodu AI.

Bliskie przyjaźnie tworzące aspekt emocjonalno-afektywny grupy mogą być dysfunkcjonalne dla działania grupy, co może wpłynąć negatywnie na satysfakcję członków (czyli pośrednio na spójność opierającą się na satysfakcji).

wzór AI

= wzór wyborów i odrzuceń między członkami w grupie; bilans atrakcyjności i repulsji wzajemnej jednostek

Tak rozumiana AI jest bliska temu, co rozumie się jako strukturę socjometryczną.

socjogram wydaje się, że nie jest on graficznym obrazem struktury socjometrycznej, ale wzoru AI; pod warunkiem, że odrzuca się tezę o tożsamości struktury socjometrycznej i AI

Lazarsfled, Mendel - AI to własność strukturalna grupy, jeden z najważniejszych czynników decydujących o spójności grupowej

spojność 3.

spojność = stan wewnętrznej szeroko rozumianej unifikacji (podobne postawy, wartości, reakcje na problemy dotyczące grupy itd.). Może to prowadzić do większego zaangażowania członków w sprawy grupy, działania, większego poczucia bezpieczeństwa itp. Unifikacja pola grupowego może być wynikiem określonych wzorów AI, jak i np. satysfakcji z wykonywanego zadania.

Tak rozumiana S umożliwia łatwiejsze przewidywanie jej konsekwencji, tj. deindywidualizacja jednostek czy syndrom myślenia grupowego.

[uwaga do tekstu powyżej: każde kolejne ujęcie spójności jest pełniejsze i bardziej prawidłowe]

6.3.2. Głębokie struktury spójności grupowej

Powyższe koncepcje SG mają charakter „świadomościowych” czy „interakcyjnych” - procesy zdają się zachodzić na mocy swego rodzaju umowy społecznej. Tymczasem najistotniejszą cechą zjawisk grupowych jest przymus i naciski normatywne płynące z ukształtowanych struktur grupowych, nie zaś dobra wola członków. S nie jest generowana jedynie poprzez stosunki przyjaźni, satysfakcję czy wielkość nagród - jest czymś do czego grupa dąży jako całość, co jest niezbędne dla jej istnienia więc grupy dążą do pogłębiania wewnętrznej spójności. Tendencja ta jest różna w różnych grupach - w jednych może być bardzo lekka, w innych wywołuje bardzo rygorystyczny konformizm (autonomia przestaje być możliwa).

spójność = rezultat potrzeb afiliacyjnych jednostek + refleks typu przywództwa + efekt działania procesu grupowego, zwł. wpływu grupy jako całości na jednostkę. Przede wszystkim jest wynikiem nacisków i przymusu wywieranych na jednostkę przez wyspecjalizowane karzące struktury grupowe.

kultura grupy = systemy wartości, norm wewnątrzgrupowych, specyficzna etyka pracy, złożona sfera języka, filozofia stosunków wewnątrzgrupowych.

Jest czynnikiem generującym S oraz głęboką strukturą punitywną.

Funkcje struktur punitywnych:

1. tworzenie sieci nacisków, systemu wewnętrznego przymusu oraz systemu kar i sankcji oraz niedopuszczenie, dzięki nim, do osłabienia poziomu S

2. tworzenie systemów motywacyjnych skłaniających jednostki do pozostania w grupie, regulacja i wiązanie postaw grupowych w wewnętrznie niesprzeczne układy

3. rozwiązywanie problemów wewnątrzgrupowych

Trzy formy struktur punitywnych (tożsame z formą grupy jako całości, gdyż struktura punitywna jest równocześnie kulturą grupy):

• grupy ekstrapunitywne

• rozwiązywanie problemów i utrzymywanie S metodą kozła ofiarnego

• sprzyja głębokim procesom dezindywidualizacji jednostki, które pobudzają agresywne, kontrolowane przez grupę działania jednostki

• stosunki wewnątrzgrupowe cechuje hierarchiczność i antagonizm

• przykłady - grupy działające w ramach ruchu nazistowskiego sprowadzenie problemów do poszukiwania i unicestwienia Żydów

• grupy intrapunitywne

• orientacja do wewnątrz, poszukiwanie kozła ofiarnego jako środka rozwiązywania konfliktów

• mniej agresywne i ekspansywne członkowie koncentrują się na własnych grzechach, ekspiacji, pokucie za grzechy

• przykłady - grupy religijne

• stosunki wewnątrzgrupowe hierarchiczne i antagonistyczne członkowie uzależnienie od władzy, nawet gdy ujawniają ekspiację, są posłuszni wobec narzuconych symboli

• ukryta idea, że zewnętrzne potrzeby jednostek muszą być kontrolowane; na te, które nie mogą być poddane kontroli nałożona zostaje sankcja ostracyzmu

Jednostka w powyższych grupach nie jest jednak do końca zniewolona - zniewoleniu towarzyszy akceptacja (świadoma bądź nie) i internalizacja kultury grupy agresja wobec kozła ofiarnego, jest dla członków tych grup, włączając samego kozła ofiarnego (w gr. intrapunitywnych) składnikiem naturalnych reakcji w określonych sytuacjach społecznych [osoba popełniająca samobójstwo z powodów religijnych jest wolna i przekonana o swoim wyjątkowym położeniu]. Grupy o takich strukturach mogą być niebezpieczne. Większa spoistość grupy powoduje wzrost jej siły i może być wykorzystana w celu wymuszania konformizmu wobec norm, uzyskania akceptacji celów, przypisania do zadań, ról itp.

• grupy niepunitywne

• brak dążenia do systematycznego stosowania nacisku i przymusu

• dążenie członków do pełnego wyrażania swych motywów, uczuć

• mniejszy stopień S, ale grupa nie jest w stanie wewnętrznego konfliktu

Niższy stopień S może wywoływać poczucie braku wolności:

[szczerze mówiąc nie za bardzo zrozumiałam wywód, jak do tego dochodzi, a że to jest jakieś pół str, nie chce mi się przepisywać :/ Podaję stronę: 247, ostatni - jedyny - akapit, i 248]

6.3.3. Atrakcyjność interpersonalna a struktury socjometryczne. Tworzenie się podziałów wewnątrzgrupowych: podgrupy i kliki.

Do uzyskania pełnego obrazu struktury socjometrycznej potrzebujemy:

1. częstotliwość interakcji

2. typ interakcji

3. cechy społeczne poszczególnych jednostek

ad (A)

Małą grupę społeczną określać można w kategoriach systemu interakcji między jednostkami: stanowią one pewien uporządkowany wzór. Istnieje korelacja między różnym natężeniem częstotliwości interakcji, interpersonalną sympatią oraz podobieństwem działań i uczuć. Powoduje to, że pary i większe liczby osób o początkowo wyższym natężeniu interakcji dążą do coraz większego wyróżniania się od reszty grupy tworzą się podgrupy i kliki wyższe natężenie dobrowolnej wymiany pozytywnych uczuć interpersonalnych.

W ten sposób tworzy się struktura o dwóch wymiarach:

i) zróżnicowanie na kliki i podgrupy w wymiarze poziomym

ii) układ hierarchiczny

Jedynym kryterium strukturotwórczym jest tutaj natężenie interakcji.

ad (B)

Podstawowym czynnikiem umożliwiającym powstanie struktury w obu jej wymiarach jest typ relacji:

• wzajemne relacje pozytywne

• relacje asymetryczne - wiążą ludzi na różnych poziomach tworzą hierarchię

• wzajemne relacje niepozytywne

Wzajemne relacje poz/niepoz rodzą zróżnicowanie w obrębie danego poziomu strukturalnego.

klika

= podzespół członków grupy, których przeciętna wzajemna sympatia jest większa niż ich przeciętna sympatia dla innych członków grupy

= podgrupa o wyższym natężeniu pozytywnych stosunków między jej członkami niż między outsiderami

Podkreślanie znaczenia zmienności natężenia interakcji w procesie tworzenia się klik. Zróżnicowania sympatii powodują, że działania podgrupy stają się coraz bardziej odmienne od działań innych podgrup, w końcu system kontroli szerszej grupy zaczyna przeciwdziałać temu procesowi i wyznacza granice odmienności.

Wzór AI to pojęcie bezpośrednio przekładalne na język badań empirycznych; da się je przedstawić w postaci graficznej - socjogram lub ogólniejszy schemat rozłożenia i zależności klik w grupie.

ad (C)

Wymiar ten odróżnia strukturę socjometryczną od atrakcyjności interpersonalnej.

Przykłady: płeć, rasa, wiek, status, wykształcenie, religia, postawa polityczna itp.

Związki pozytywne między jednostkami nie opierają się jedynie na natężeniu interakcji i sympatii, lecz także na podobieństwie.

Im większa liczba kategorii społecznych na jakie podzielona jest grupa, tym większa liczba klik, jakie w tej grupie powstaną. Kliki będą się charakteryzować pewnym stopniem homogeniczności, co wzmagać będzie związki sympatii.

Zjawisko wzajemnej współzależności atrybutów poszczególnych jednostek wywołuje w strukturze socjometrycznej następujące konsekwencje:

• im silniejsze powiązania, tym większy rozmiar kliki utworzonej przez osoby mające te właściwości

• im silniejsza współzależność między atrybutami, tym większe zróżnicowanie między członkami kliki a innymi członkami grupy

• przeważająca część grupy będzie podzielona na dwie wrogie kliki (jedna - wszyscy mający dane właściwości, druga - ci, nie posiadający żadnej)

Podział grup ze względu na strukturę socjometryczną:

• grupa jednolita - członkowie lubią się wzajemnie

• grupa podzielona - tendencja do skrajnej sympatii i skrajnego braku sympatii/wrogości

Typologia struktur socjometrycznych powstaje po skrzyżowaniu dwóch wymiarów:

Liczba istotnych cech	Powiązania miedzy poszczególnymi charakterystykami
		Małe i wzajemnie sprzeczne	Duże i wzajemnie niesprzeczne
Wiele	Struktura wzajemnie „sprzęgająca się”	Struktura spolaryzowana
Niewiele	Struktura prosta	Struktura zdychotomizowana

• Prosta struktura socjometryczna

- społeczności prymitywne, izobaty społeczne, większość amerykańskich szkół podstawowych, gdzie zrózniocwanie przebiega wg dwóch niezależnych osi wieku i płci

- sprzyja tworzeniu wielkiej liczby dużych klik

- wysoki stopień jednolitości wewnętrznej, podział na kliki nie ma cech dychotomiczności

• Zdychotomizowana struktura socjometryczna

- mniejszy stopień jednolitości wewnętrznej, kliki mają tendencję do stawania wobec siebie w opozycji

- tradycyjne miasteczko na południu USA [te przykłady są amerykańskie, bo Szmatka przywołuje amerykańskich autorów] - skorelowanie rasy i statusu - biali o wysokim sts, i czarni o niskim

• Wzajemnie sprzęgająca się struktura socjometryczna

- duża liczba małych, słabo zróżnicowanych klik

- szkoła wyższa - prócz płci i wieku, zróżnicowanie na msce zamieszkania, kierunek studiów, członkostwo w organizacjach studenckich - duża liczba wymiarów, nie tworzących syndromu większa jednolitość niż w strukturze zdychotomizowanej

• Spolaryzowana struktura socjometryczna

- rośnie liczba podgrup

- tendencjs do wzrostu wielkości skrajnych grup społecznych

- tradycyjne miasteczko Nowej Anglii - zróżnicowane ze wzgl. na zamożność, religię, preferencje polityczne, narodowość, ale przejawia silne tendencje do polaryzacji - wymienione charakterystyki układają się w syndromy: bogaty-protestant-republikanin-tu urodzony vs ubogi-katolik-demokrata-obcego pochodzenia

- jednolitość oscyluje między poziomem właściwym strukturze dychotomicznej a poziomem charakterystycznym dla struktury wzajemnie sprzęgającej się

5

---