TEMAT 29 – CZASY SASKIE

UNIA PERSONALNA RZECZYPOSPOLITEJ Z SAKSONIĄ

Jan III Sobieski zmarł w 1696 r. i wówczas rozpoczęła się ostra rywalizacja między kandydatami do korony Rzeczypospolitej. Duże szanse miał początkowo syn króla, Jakub. Francja zdecydowała się poprzeć innego kandydata - księcia Conti. Niespodziewanie poważnym kandydatem do tronu okazał się elektor Saksonii, książę Fryderyk August z dynastii Wettinów, który przejściem na wiarę katolicką zyskał sympatię katolickiej większości. Wkroczył do Rzeczypospolitej na czele wojska, skłaniając szlachtę do uznania jego wyboru. W 1697 r. koronował się na króla jako August II. Saksonia dysponowała dobrą armią. Nie była jednak monarchią absolutną, bo pozycja przedstawicieli stanów zbierających się na sejmikach (landtagach) saskich i łużyckich była nadal silna. Wywierali oni też znaczący wpływ na organ przyboczny króla - Tajną Radę. Wybór władcy saksońskiego na tron Rzeczypospolitej spowodował połączenie obu państw unią personalną.

POCZĄTEK WIELKIEJ WOJNY PÓŁNOCNEJ (1700-1721)

August II po objęciu tronu Rzeczypospolitej kontynuował wojnę z Turcją. Chciał - podobnie jak Sobieski - zdobyć Mołdawię, co miało mu w przyszłości zapewnić zdobycie elekcyjnego tronu dla Wettinów. Wojnę zakończyło zawarcie pokoju w Karłowicach, nie przyniósł on jednak oczekiwanych przez Augusta II korzyści. Magnaci i szlachta coraz bardziej podejrzliwie patrzyli też na dążenia króla do sprawowania władzy absolutnej. Wojna przeciwko Szwecji, zwana III wojną północną albo wielką wojną północną, rozpoczęła się w 1700 r. i jej przebieg początkowo był niekorzystny dla koalicjantów. Młody szwedzki król, Karol XII, zmusił najpierw Danię do wycofania się z wojny, a następnie pokonał wojska cara Piotra I nad Narwą, po czym pokonał wojska Augusta II pod Rygą. W 1702 r. po klęsce Augusta II w bitwie pod Kliszowem prawie cała armia saska opuściła Rzeczpospolitą. W Warszawie zawiązała się konfederacja generalna, która w 1704 r. ogłosiła detronizację Augusta II i bezkrólewie. Elekcja przyniosła zwycięstwo Stanisławowi Leszczyńskiemu, którego poparł Karol XII. Zwolennicy Augusta II nie uznali jego detronizacji i zawiązali prosaską konfederację w Sandomierzu. Wojna rozpoczęła się na nowo; w przeciągu kilku miesięcy doszło do wielu starć, w których Szwedzi pokonali wojska saskie i rosyjskie.

SEJM NIEMY (1717)

Karol XII dążył do ostatecznego rozstrzygnięcia III wojny północnej i dlatego wyprawił się w 1709 r. na Ukrainę; tam doszło do rozstrzygającej wojnę bitwy pod Połtawą. Szwedzi wraz z posiłkami kozackimi zostali rozgromieni przez wojska Piotra I, a król schronił się w Turcji. W ciągu jednego roku zwolennicy Szwedów i Stanisława Leszczyńskiego zostali wyparci, a August II wrócił na tron. Oburzona szlachta zawiązała kolejną antykrólewską konfederację generalną w Tarnogrodzie w 1715 r. Walczące strony poprosiły cara Piotra I o mediację w rozstrzygnięciu konfliktu. W rezultacie wojska rosyjskie wkroczyły do Rzeczypospolitej i pod ich kontrolą w 1717 r. w Warszawie zebrał się jednodniowy sejm. Został on później nazwany Sejmem Niemym, ponieważ w obawie przed jego zerwaniem nie dopuszczono nikogo do głosu poza lektorem czytającym traktat. Sascy ministrowie Augusta II nie mogli podejmować decyzji w sprawach polsko-litewskich, a Polacy i Litwini - w saskich. Władca został zobowiązany do wycofania wojsk saskich z terenów Rzeczypospolitej. Postanowienia skarbowo - wojskowe Sejmu Niemego, choć na pozór reformatorskie, w rzeczywistości umacniały zasadnicze formy ustroju Rzeczypospolitej. Rzeczpospolita została w praktyce rozbrojona. Brak reform ustrojowych i osłabienie militarne Rzeczypospolitej leżało w interesie Rosji, od której państwo polsko-litewskie stało się zależne.

SPADEK MIĘDZYNARODOWEGO ZNACZENIA RZECZYPOSPOLITEJ

Wielka wojna północna zakończyła się zawarciem traktatu w Nystad w 1721 r. już po śmierci króla Szwecji Karola XII. Delegacji Rzeczypospolitej nawet nie zaproszono na obrady, mimo że wojna toczyła się na jej terenie. Wielka wojna północna zakończyła się utraceniem przez Szwecję mocarstwowej pozycji i wzrostem znaczenia Rosji i Prus. Prusy i Rosja w 1720 r. w Poczdamie zawarły porozumienie dotyczące utrzymania dotychczasowego ustroju państwa polsko-litewskiego. Prusy, Austria i Rosja w 1732 r. podpisały traktat przygotowany przez rosyjskiego dyplomatę von Loewenwolda. Porozumienie to nazywane jest również traktatem trzech czarnych orłów.

PODWÓJNA ELEKCJA (1733)

August II Mocny zmarł w 1733 r. i w Rzeczypospolitej rozpoczął się kolejny okres bezkrólewia. We wrześniu 1733 r. szlachta obwołała królem Stanisława Leszczyńskiego. Jednym z jego głównych doradców stał się zakonnik, pijar - Stanisław Konarski. O następstwie tronu w Rzeczypospolitej zadecydowała obca interwencja. Wojska rosyjskie i saskie zajęły Kraków, umożliwiając niewielkiej grapie przekupionej szlachty wybranie księcia saskiego i jego koronację na króla Augusta III Wettina. Francja wprawdzie wypowiedziała Austrii wojnę o sukcesję polską (1733-1735), ale zainteresowana była jedynie zdobyciem terytoriów w Rzeszy i we Włoszech. W 1736 r. sejm zatwierdził koronację Augusta [II i był to za jego panowania jedyny sejm, który zakończył się podjęciem uchwał. Zrywanie obrad przy pomocy liberum veto, ich przedłużanie przez niekończące się jałowe debaty to zjawiska charakterystyczne dla funkcjonowania sejmu w czasach saskich. Wkrótce po objęciu tronu przez Augusta III spośród magnaterii wyłoniły się dwie grupy rodów. Jedną z nich była rodzina Czartoryskich, zwana Familią, do której stronników należeli m.in. Stanisław Poniatowski i biskup krakowski, kanclerz koronny Andrzej Załuski. Drugim ugrupowaniem było finansowane przez Francję stronnictwo Potockich, do którego należeli też Braniccy, Radziwiłłowie, Sapiehowie i Ogińscy.

OCENA CZASÓW SASKICH

Rządy Sasów są jedną z głównych przyczyn upadku Rzeczypospolitej. Rozrzutność, rozpusta, korupcja i egoizm elit demoralizowały społeczeństwo, bowiem taki sposób życia stawał się normą wśród jego wyższych warstw. Po śmierci Augusta III okazało się też, że Rzeczpospolita nie ma wykształconych i kompetentnych w zakresie polityki światowej dyplomatów, bo za panowania Wettinów placówki dyplomatyczne obejmowali Sasi.