Eliza Orzeszkowa - „Gloria victis”

PLAN WYDARZEŃ:

I.Przybycie wiatru do lasu horeckiego.

II.Rozmowa wiatru z drzewami.

III.Opowieść dębu:

1. Przybycie powstańców do obozu u stóp drzewa.

2. Przedstawienie postaci Traugutta.

3. Przedstawienie postaci Jagmina.

4. Przedstawienie postaci Mariana Tarłowskiego i jego siostry:

1. porzucenie kariery naukowej i przybycie na Podole, aby uczyć młodzież;

2. serdeczna przyjaźń z Jaśminem;

3. decyzja o wzięciu udziału w powstaniu;

IV.Opowieść świerka:

1. Powstańcze losy Marysia:

1. uratowanie życia Trauguttowi;

2. poczucie osamotnienia i niechęci do działań, które zmuszony jest wykonywać (jest to typ intelektualisty, stworzony do innych rzeczy, niż walka)

V.Opowieść brzozy:

1. Dalsze losy Marysia:

1. potwierdzenie przez brzozę wrażliwej i delikatnej natury chłopca;

2. nocne rozmowy Marysia z Jagminem;

2. Zapowiedź ostatecznej bitwy.

VI.Uzupełnienie relacji przez dąb:

1. Przegrana bitwa:

1. szybki atak niezwykle licznej armii;

2. wielogodzinne walki;

3. zranienie Marysia;

4. odtransportowanie przyjaciela do punktu pomocy medycznej (przez Jagmina);

5. napaść agresora na namiot z rannymi;

6. zabicie wszystkich bezbronnych i rannych powstańców;

7. scena konania Marysi (dar dla siostry – zakrwawiona chusta)

VII.Rozpacz wiatru.

VIII.Opowieść dzwonków liliowych o jedynej wizycie Anieli i zatknięciu przez nią krzyżyka na zbiorowej mogile.

IX.Wyruszenie wiatru w dalszą drogę i rozgłaszanie przezeń historii powstańców spointowanej słowami Gloria victis!

BOHATEROWIE:

Maryś Tarłowski

Młody naukowiec, przyrodnik. Razem z siostrą przyjechał "z daleka". Bada przyrodę i stara się ją zrozumieć, chce również dzielić się wiedzą z "maluczkimi" (być może jest nauczycielem). Łączy go głęboka więź z siostrą i z przyjacielem - Jagminem. Ma jasne włosy i niebieskie oczy. Jest drobny, delikatny, wrażliwy. Mimo wątpliwości i oporów moralnych, jakie budzi w nim zabijanie, w czasie powstania styczniowego dołącza wraz z Jagminem do zbrojnego oddziału, dowodzonego przez Romualda Traugutta. Wykazuje się ogromną odwagą w walce; w czasie jednej z potyczek ratuje życie Trauguttowi. Nawet w powstańczym obozie nie porzuca swoich zainteresowań; potrafi zajmująco opowiadać przyjaciołom o roślinach. W czasie ostatecznego starcia powstańców z przeważającymi siłami wroga zostaje ranny. Przeniesiony do szpitala polowego, zostaje tam w okrutny sposób zamordowany. Ostatnim tchem prosi Jagmina o przekazanie siostrze zakrwawionej chustki.

Jagmin

Dowódca jazdy w oddziale powstańczym. Wysoki, czarnowłosy, silny i dobrze zbudowany. Jest przyjacielem Marysia Tarłowskiego i kocha jego siostrę Anielę. Razem z nimi snuje plany na przyszłość, marzy o odnowie ojczyzny i całego świata. Przed dołączeniem do powstańczego oddziału przyrzeka Anieli chronić jej brata i niemal wyznaje jej miłość: całuje jej ręce, lecz przed wyruszeniem na wojnę nie chce podejmować żadnych zobowiązań. Jagmin towarzyszy Marysiowi w powstańczych walkach. W czasie ostatniej bitwy chce przyjść z pomocą rannemu przyjacielowi, znajduje go już jednak konającego, nabitego na piki. Chwilę potem sam ginie ugodzony kulą.

Aniela Tarłowska

Siostra Marysia, z wyglądu bardzo do niego podobna. Pomaga mu w pracy, wszędzie mu towarzyszy. Z czasem łączy ją miłość z Jagminem. Kiedy młodzi ludzie postanawiają dołączyć do oddziału powstańców, Aniela nie może powstrzymać łez, lecz całkowicie aprobuje ich decyzję.

W dniu ostatniej bitwy Maryś otrzymuje list od siostry, nie ma już jednak czasu go przeczytać i jego treść pozostaje dla nas tajemnicą.

Anielę widzimy później na mogile powstańców. Blada, wyniszczona, w czarnej sukni, opłakuje ich śmierć i stawia na grobie krzyż. Z relacji drzew wiemy, że nigdy więcej nie wróciła już w te strony.

Romuald Traugutt

Dowódca powstańczego oddziału, w którym walczą Maryś i Jagmin. Ukazany jako ideał dowódcy, porównywany przez narratora do Leonidasa. Aby służyć sprawie niepodległości Polski, poświęcił swoje osobiste i rodzinne szczęście. W ostatniej mowie przed bitwą przekonuje żołnierzy, że ofiara ich życia nie pójdzie na marne.

Wiatr

Przedstawiony w spersonifikowanej postaci. Po długiej nieobecności wraca w znajome miejsca i pyta drzewa w lesie o wiadomości. W ten sposób słyszy historię powstańczego oddziału. Opłakuje tych, którzy polegli. Oddaje hołd ich postawie i roznosi po całym świecie płynące z niej przesłanie: gloria victis.

Dąb

Jeden z narratorów opowieści. Relacjonuje historię przyjaźni Marysia, Jagmina i Anieli oraz dzieje powstańczego oddziału, w tym jego ostatnią bitwę.

Świerk

Jeden z narratorów opowieści. Opowiada o potyczkach powstańców i życiu w obozie.

Brzoza

Narrator w jednym z fragmentów opowieści; mówi o uczuciach, nadziejach i wątpliwościach bohaterów.

Liliowe dzwonki

Rosną na mogile powstańców, opłakują ich śmierć. Opowiadają wiatrowi o tym, jak Aniela opłakiwała poległych i jak ustawiła na ich grobie krzyż.

Kalikst Radowicki

Poseł poczty obywatelskiej; przynosi do obozu powstańców wiadomość o zbliżających się przeważających siłach wroga. Przekazuje Marysiowi list od Anieli.

PROBLEMATYKA:

Gloria victis przynosi obraz jednego z tragicznych epizodów powstania styczniowego, które wybuchło w roku 1863, a rok później dogorywało. Wielu Polaków zostało wplątanych w dzieje historii, zmuszonych do walki, której wygrać nie mogli. Kanwą utworu stała się klęska powstańców walczących w lasach Horeckich na Polesiu. Niewielki oddział powstańczy musiał stawić czoła przeważającym siłom przeciwnika. Nierówna, z góry skazana na niepowodzenie walka z wielokrotnie liczniejszym wojskiem rosyjskim zakończyła się śmiercią wielu Polaków.

Bohaterskim oddziałem powstańczym dowodzi Romuald Traugutt, który w czasie, gdy rozgrywa się akcja utworu, jeszcze nie stał na czele całego powstania. Rycerzem bez skazy jest stojący na czele jazdy Jagmin. Z kolei niepozorny Maryś wyrasta na najdzielniejszego z powstańców, w czasie jednej z potyczek ratuje życie samemu wodzowi. Szczególnym tragizmem napiętnowany został - oparty na faktach - epizod dobijania rannych powstańców. Kiedy oddział rosyjski, po wyparciu rozpaczliwie broniących się Polaków z polany, wpadł do namiotu, w którym leżeli ranni powstańcy, rozpoczęła się masakra. Bezlitośni żołnierze wymordowali bezbronnych, nierzadko konających już Polaków. To właśnie wtedy ginie Maryś Tarłowski, życie traci również Jagmin.

W noweli Gloria victis mogiła bezimiennych powstańców staje się z jednej strony symbolem odwagi, męstwa i oddania ojczyźnie; ale i tragizmu młodych ludzi, którzy własne życie złożyli na ołtarzu ojczyzny. Razem z nimi zginęły ich marzenia, pragnienia, plany na przyszłość. Ich śmierć stała się także dramatem dla ludzi im bliskich: matek, sióstr, żon i przyjaciół.