Wyjątkowa pozycja szlachty ustosunkowana była wcześniej nadanymi przywilejami, np. bez zgody szlachty król nie mógł zwołać pospolitego ruszenia.
Kolejni królowie Polski nadawali , co raz to nowe przywileje, by m.i. zapewnić potomkowi miejsce na tronie.
Główną rolą sejmików ziemskich było wydawanie zgody na pospolite ruszenia i wprowadzenie nowych podatków. W Polsce istniało 70 sejmików. Na mocy przywileju w Cerekwicy i Nieszawie miały one ogromny wpływ na politykę państwa(zwłaszcza finansową).
Szlachta przybywała na zjazdy walne, by nie dopuścić do podjęcia niekorzystnych dla siebie uchwał. Sejm walny powstał na początku XV wieku, gdy na ogólnopolskie zjazdy urzędnicze zaczęła przybywać szlachta i przedstawiciele miast. Trzy stany sejmujące: Król, Senatorowie, Posłowie. Posłowie to szlachta polska.A Senatorowie to dostojnicy i duchowieństwo.
Konstytucja Nihil novi - nic nowego. Uchwalenie jej było wielkim zwycięstem szlachty nad magnaterią. Teraz każda ustawa wymagała zgody również szlachty. Szlachta stała się siłą współrządzącą państwem. Król na sejmie walnym miał takie zadania: przewodniczył sejmowym posiedzenią, sprawował sądy najwyższe, przedstawiał własne projekty ustaw. Rola senatu: zgłasza poprawy do ustaw, ma inicjatywę ustawodawczą, prawo publicznego wyrażania opinii w ważnych sprawach państwowych, bierze udział w obsadzeniu niektórych ważnych stanowisk w państwie. Zadaniem izby poselskiej było przyjęcie wspólnego stanowiska i przedstawienia go królowi.
Król zwoływał sejm walny dokąd chciał. Potem najczęściej w Warszawie. Sesja trwała od kilku dni do kilku tygodni, a zwoływane były co dwa lata. Dwie zasady sejmu: zasada jedności i jednomyślności. W XVI wieku szlachta osiągnęła całkowitą przewagę polityczną oraz gospodarczą nad mieszczaństwem. Rzeczeni nie mogli posiadać ziem, nie mogli głosować.
Czasami zygmuntowskimi nazywamy czas rządów Zygmuntów – Starego i Augusta. Był to okres świetności. W 1519 roku Zygmunt S. zdecydował się walczyć z Krzyżakami. W 1525 roku Prusy przekształciły się w świeckie państwo, które zostało lennem Polski. Wielki mistrz krzyżacki złożył Zygmuntowi Staremu hołd lenny. Ruch egzekucyjny - dążenie szlachty do reformy państwa. Chcieli zawrzeć ściślejszą unię z Litwą. Żądali też zwrotu królewszczyzn. Monarcha przekazywał jedną czwartą dochodu z dóbr państwowych na kwartę, by opłacić stałe wojsko, zwane kwarcianym. Ci żołnieże zabezpieczali granice przed Tatarami. W Inflantach, Polska wsparła Litwę w pierwszej wojnie północnej przeciwko Moskwie i Szwecji.
Unia polsko-litewska: łączy ich tylko osoba króla, osobne są instytucje państwowe, prawa, języki, pieniądze i armia. Ruch egzekucyjny żądał ściślejszej unii, ale Litwini tego nie chcieli, przede wszystkim litewscy magnaci. Postanowienia unii lubelskiej: wspólne to król, sejm, moneta, polityka, osobne terytoria, urzędy, wojsko, skarb, prawa i język. Unia personalna – kraje łączy tylko osoba króla, unia realna – związek oparty na wspólnych instytucjach państwowych.
Królowa Bona budowała warownie, mosty, szkoły i szpitale. Szlachta jej nie lubiło, bo rzekomo gromadziła dobra. Jej przyjazd wpłynął na polskie odrodzenie, ponieważ razem ze sobą przywiozła dworzan, uczonych i artystów. Złoty wiek był w XVI wieku. Był to okres świetności, państwo było potęgą, mieszkańcy nie byli niepokojeni wojnami, wzrastał eksport zboża, na którym opierała się gospodarka. Wzrosła zamożność wszystkich grup społeczeństw, zniknęły klęski głodu. W 1580 roku Jan Zamoyski założył Zamość. Żydzi byli uważani za „sługi skarbu” , ze względu na prowadzoną przez nich działalność finansową. Polacy studiowali w Wilnie, we Włoszech i w Niemczech. Wybitni Jan Kochanowski i Andrzej Modrzewski.
Bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta postawiła Rzeczpospolitą w trudnym położeniu. Wygasła dynastia, pozbawione władzy państwo było narażone na ataki wrogów. Podczas bezkrólewia krajem władał zastępca króla, tzw. Interrex (międzykról). Protestanci zawarli z katolikami konfederację warszawską. Miała ona zapobiec wojną religijnym. Wolna elekcja polegała na tym, że każdy szlachcic mógł głosować na kogo chce. Królami zostawali często cudzoziemcy, którzy nie obchodzili się Rzeczpospolitą. W 1573 roku na króla wybrano Henryka Walezego.
Artykuły henrykowskie to zobowiązania władców elekcyjnych, zobowiązania : król uznaje wolną elekcję, nie będzie monarchą dziedzicznym, będzie przestrzegał konfederacji warszawskiej, co dwa lata zwoła sejm, jeśli złamie postanowienie, poddani będą mogli wymówić mu posłuszeństwo.
Pacta conventa to dodatkowe zobowiązania, inne dla każdego króla. Walezy obiecał wybudować flotę na Bałtyku. Obie te rzeczone miały uchronić państwo przed absolutyzmem.
Po pół roku panowania, Walezy uciekł. Następnym był książę Siedmiogrodu Stefan Batory. Stoczył on zwycięską wojnę z Moskwą o Inflanty. Piechota wybraniecka była to stała siła zbrojna, złożona z chłopów.
Ustrój monarchiczno – republikański :