doktryny polityczno-prawne; 30.11.2010

Wszelkie pojęcia z zakresu prawa i polityki wywodzą się z religii (teologia polityczna). Nawiązywano do Boga w odniesieniu do władcy.

Nie każdy był osobą (persona), tytuł ten rezerwowano bowiem dla Jezusa Chrystusa. Kościół był mistycznym ciałem Chrystusa:

• głową ciała był Chrystus (Corpus mistici Christi),

• resztą członków Kościół.

Jan z Salisbury zaczerpnął z dorobku Kościoła i opracował organiczną koncepcję wspólnoty świeckiej. Przedstawiał wspólnotę świecką jako ciało, która wraz z innymi wspólnotami wchodziła w skład wspólnoty chrześcijańskiej (Res Publica Christiana).

Kolejność koncepcji:

1. mistyczne ciało Chrystusa,

2. mistyczne ciało Kościoła,

3. mistyczne ciało świeckie (Jan z Salisbury).

Schemat władzy w okresie 1100-1300 r.:

Bóg

papież – pośrednik pimiędzy Bogiem a monarchą

monarcha₁ monarcha₂ monarcha₃ monarcha₄

lud (wspólnota)

Władza monarchy płynie przez pośrednika z niebios. Władca jest jak ojciec dla poddanych , ma się nimi opiekować. Koncepcja zstępująca miesza się z koncepcją wstępującą (w jakiś sposób jego władza pochodzi także od ludu). Monarcha jest jednocześnie namiestnikiem Boga, ale też sługą prawa/ludu/sprawiedliwości.

Tyranobójstwo i prawo do oporu były ważnymi i budzącymi kontrowersje problemami średniowiecza. Władca z zasady powinien być nietykalny, jeśli jednak władca zachowuje się w sposób urągający jego pozycji to wtedy obowiązkiem poddanych jest „podniesienie na niego ręki”. Jeżeli władca łamie prawo boskie w szczególności to przestaje automatycznie być namiestnikiem Boga i staje się narzędziem Szatana. Obowiązkiem więc staje się jego usunięcie, gdyż będzie to realizacja woli Boga. Kontrowersje budziła jednak osoba, która miała decydować o tym, czy monarcha złamał prawo boskie, a także sposób jego usunięcia.

Władza świecka podporządkowana była władzy papieskiej i niektórzy uważali nawet, że we wspólnocie świeckiej władca (princeps) podlega biskupowi.

Cechy średniowiecza:

• teocentryzm

W centrum jest Bóg, który jest źródłem bytu, materii, dobra i mądrości. Jest on przyczyną i wszystko z niego wynika.

• hierarchiczność

Hierarchia według schematu: Bóg, namiestnik, pomocnicy i lud. Silnym argumentem wola boska. Posłuszeństwo władcy czy papieżowi to realizacja posłuszeństwa wobec Boga (imperatyw posłuszeństwa).

• monarchizm

Monarchia była uważana za naturalny ustrój, boska sacra i tradycja. Połączenie koncepcji zstępującej (teokratycznej) z koncepcją wstępującą (germańską) charakterystyczną np. dla demokracji plemiennej, w której władza pochodziła od wspólnoty.

• kolektywizm (korporacjonizm)

Zawsze występowała grupa czy wspólnota, później powstała konstrukcja osoby prawnej, jeszcze później pewne wspólnoty uzyskały autonomię (np. uniwersytety). Cechą charakterystyczną średniowiecza był pluralizm, mnogość wspólnot: cechów, uniwersytetów, stowarzyszeń, gild kupieckich. Był to swego rodzaju pierwotny demokratyzm.

• prawo jako podstawowa wartość

Prawo utożsamiane było z Bogiem i miało z nim wiązać, było także bezosobowym zwierzchnikiem, któremu wszyscy podlegali. Istniało także prawo intencjonalnie tworzone przez człowieka, pierwszym tego przykładem było prawo kanoniczne. Prawo było ściśle powiązane z problemem religii, było środkiem zbawienia i miało zbliżyć do Boga. Miało jak najbardziej odzwierciedlać ideały zawarte w Ewangelii i miało do tego ideału zbliżać. Prawo miało charakter obiektywny i wskazywało człowiekowi miejsce, w którym ma funkcjonować. Etyka pryncypialna chrześcijaństwa wskazywała ściśle to, co jest dobre i to, co jest złe. Religia była wyznacznikiem działań ludzkich. Niezwykle sformalizowana religia upodobniła się w jakiś sposób do prawa, gdyż ludzie musieli mieć pewność, że zachowanie się w konkretny sposób zapewni im zbawienie. Treść norm prawnych była stricte świecka, jednak skutki miały charakter religijny. Prawo i Sprawiedliwość utożsamiane były z Bogiem. Kto nie przestrzegał prawa naruszał odwieczny boski porządek.

W nauce o tyranie (tyranobójstwie) jeden argument nie budził kontrowersji. Naruszenie prawa boskiego automatycznie kwalifikowało władcę do usunięcia. Kontrowersje wzbudzało natomiast to, kto ma decydować o tym, że władca powinien zostać usunięty. W koncepcji Jana z Salisbury decydować mieli o tym biskupi. Uzasadniała to koncepcja zwierzchniości prawa, prawo do oporu. Tyranem był ten, kto zmuszał do łamania prawa boskiego poddanych i sam je łamał.

Szkoła z Chartres powstała pod koniec X wieku, jednak jej renesans przypada na XI/XII wiek. Jej głównymi założeniami były:

• rehabilitacja doczesności,

• rehabilitacja cielesności,

• rehabilitacja materii.

Początkowo ciało ludzkie uważane było za niewolę, od której uwalniała nas dopiero śmierć, a życie doczesne było jedynie etapem przejściowym. Również fizyczność stawiano w opozycji do Boga (grzeszne ciało i dobra dusza). Szkoła z Chartres zmniejszyła nieco ten kontrast. Nie podważała ona istnienia Boga, który stworzył świat, Naturę, lecz według niej ją „zaprogramował” i nie ingeruje już w to, co się dzieje na ziemi, gdyż wszystko to jest realizacją planu boskiego. Stwierdzono, że „cuda też są z góry przewidziane”. Człowiek może Naturę poznać i ją przekształcać, ona także świadczy o wielkości Boga. Pogląd ten stanął u podstawy tomizmu.