Streszczenie wykładu o średniowieczu.
Średniowiecze jest to epoka w kulturze europejskiej, druga, co do czasu trwania. Jej początek datujemy na 5 wiek(istnieje wiele propozycji, np. koniec istnienia Imperium Rzymskiego, zamknięcie przez Justyniana Wielkiego Akademii Ateńskiej (529), zamordowanie Hypatii z Aleksandrii, koronacja Karola Wielkiego (800), ucieczka Mahometa z Mekki (622), bunt Nika w Konstantynopolu 532 czy chrzest Chlodwiga 496), a koniec-wiek 15. Jest kilka możliwych wydarzeń, które przyczyniły się do końca epoki: 1450r. - wynalezienie druku przez Jana Gutenberga(1399-3.02.1468), 1453r. - upadek Konstantynopola, koniec wojny stuletniej (rok 1453), dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (rok 1492), przyjęcie przez władcę Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, Iwana III Srogiego, tytułu "władcy Wszechrusi" lub powrót Krzysztofa Kolumba do Hiszpanii (rok 1493), a wreszcie wystąpienie Marcina Lutra (rok 1517). Nazwa epoki wywodzi się z łacińskiego określenia medius aevus (średni wiek), lub media tempora (wieki średnie)-wymyśloną ją jednak dopiero w renesansie i oznaczała ona okres przed odrodzeniem. Średniowiecze było pełne kontrastów, które miały swoje źródła w różnych aspektach ludzkiego życia, np.: Kościół-świeckość, pałace-biedota, Dekalog-krwawe krucjaty. Epoka ta, zwłaszcza kilka pierwszych jej stuleci (V - X wiek), była dawniej nazywana wiekami ciemnymi, ze względu na nieliczne źródła dotyczące tych czasów oraz przeświadczenie, że był to okres całkowitego upadku kultury.
W epoce średniowiecza religia chrześcijańska była uznawana w całej Europie. Mottem katolików było „Cuius regio, euius religio” czyli „czyja władza, tego religia”, dlatego na podbijanych ziemiach wprowadzano(czasem na siłę)chrześcijaństwo. Co ważne, cała kultura średniowieczna opierała się na teocentryzmie. Średniowieczni chrześcijanie uważali czasy, w których żyli, za interwał między pierwszym, a drugim przyjściem Chrystusa. Postrzegali oni Boga inaczej niż współcześni katolicy-wierzono, iż jest On okrutny, surowy, wszechpotężny i bardzo sprawiedliwy. Chcąc uciec od bojaźni bożej, średniowieczni ludzie stworzyli karnawały, które pozwalały im na uspokojenie się i odreagowanie wobec szacunku do Pana. Godne uwagi jest to, iż edukację w średniowieczu rozprzestrzenili chrześcijańscy duchowni. To oni podzielili je na trzy zasadnicze etapy, mianowicie: początkowe, przygotowujące do studiów i akademickie. Pierwsze dwa odbywały się w szkołach przykościelnych, prowadzone przez zakonników. Uczono się tam tzn. siedmiu sztuk wyzwolonych, m.in. muzyka, astronomia czy geometria. Ostatni etap odbywał się na uniwersytetach. Szkoły te nazywano początkowo studium generale, a potem zaczęła funkcjonować nazwa universitas. Uczelnie te posiadały autonomię - były prawnie niezależne od władz miejskich, miały także wyłączne prawo nauczania i nadawania stopni naukowych w całym świecie chrześcijańskim. Najsłynniejsze uniwersytety to Boloński, Paryski, Cambridge, Oksfordzki, Padewski, Krakowski. Wykładano tam na czterech wydziałach, najważniejsze z nich to medyczny i teologiczny. By ułatwić studentom, tzw. Żakom, kształcenie, wprowadzono łacinę, która stała się językiem uniwersalnym. Sztuka w średniowieczu także opierała się na teocentryzmie. Artyści nie podpisywali swoich dzieł, gdyż uważali, iż poprzez anonimowość oddawali Stwórcy większą cześć i chwałę. Prawie wszystkie obrazy posiadały inspirację biblijną. W malarstwie dominuje obraz płaski, gdyż w epoce średniowiecza nie znano jeszcze takiego zjawiska jak perspektywa. Najwięksi przedstawiciele to Hieronim Bosch, Hanz Memling, Stefan Lochner, Simone Martini, Cimabue. Architektura średniowiecza wydzieliła dwa nurty-style: romański i gotycki. Pierwszy z nich charakteryzował się przysadzistymi budowlami, grubymi, mocnymi, zimnymi murami, brakiem jakichkolwiek dekoracji oraz małą ilością okien, które jeżeli już były, to wyjątkowo niewielkie. Romańskie kościoły spełniały podwójną rolę: religijną i obronną. Natomiast styl gotycki odznacza się strzelistością form, witrażami, dużą ilością ogromnych, charakterystycznych okien oraz lekkimi sklepieniami. Przykładem jest katedra Notre Dame w Paryżu, opactwo Westminster, kościół Mariacki w Krakowie. Literatura średniowiecza to przede wszystkim epika. Wyjątkowo popularne były tzw. chanson de gest- pieśni rycerskie. Najsłynniejsza z nich to „Pieśń o Rolandzie”. W utworze tym pojawia się jeden ze wzorców średniowiecznych-rycerz. Jego cechy charakterystyczne to przede wszystkim odwaga, honor i bojaźń boża. Nie ulega wątpliwości, iż średniowieczny rycerz musiał być przystojny. Do największych polskich dzieł należą „Bogurodzica”( najstarsza utrwalona polska pieśń religijna i najstarszy utrwalony polski tekst poetycki, powstała we wczesnym średniowieczu. Przeważają hipotezy badaczy wskazujące na XI lub XII wiek jako czas jej powstania, ale dokładna data jest nieznana. Pierwszy zapis tekstu jest późny, bo z początku XV wieku, wcześniejsze zapisy mogły zaginąć, ale też tekst mógł krążyć w obiegu ustnym. Pełniła rolę hymnu państwowego. Często przypisywana jest św. Wojciechowi jako autorowi.),”Lament Świętokrzyski”( znany również jako Żale Matki Boskiej pod krzyżem, Posłuchajcie Bracia Miła - średniowieczny utwór z gatunku wypowiedzi lamentacyjnej. Tekst pochodzi z klasztoru benedyktyńskiego na Łysej Górze. Jego powstanie datuje się na koniec XV w. Lament świętokrzyski to portret Matki Boskiej, cierpiącej i lamentującej matki. Jest to obraz kobiety, jednej z wielu matek, nie świętej postaci, ale ludzkiej, która nie ma wpływu na losy syna, nie może mu pomóc. ) oraz legenda o św. Aleksym(średniowieczny utwór o charakterze hagiograficznym, wykorzystywany jako przykład dawnego języka polskiego. Najstarsza zapisana wersja pochodzi z XV wieku. Zabytek polskiej wersji utworu przechowywany jest obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.) W ostatnim z wymienionych dzieł pojawia się kolejny średniowieczny wzorzec-asceta. Musiał pochodzić z bogatego rodu, wyrzec się bogactwa i oddać cały majątek na rzecz biednych. Następnie miał obowiązek dbania o czystość fizyczną i psychiczną, modlić się, umartwiać, a czasem nawet biczować. Historie żywotów świętych ascetów to hagiografie. Gatunki liryczne tworzone w wiekach średnich to m.in. hymny, pieśni, tzw. liryka maryjna, misterium. W epoce średniowiecza żył Dante Alighieri, który dzięki napisanemu przez siebie utworowi ”Boska komedia” stał się drugim największym poetą wszechczasów. Filozofia średniowieczna opierała się na teoriach Sokratesa i Platona. Najsłynniejsi filozofowie średniowieczni to św. Franciszek z Asyżu, św. Tomasz(twórca tomizmu: prawda, piękno i dobro to powszechne atrybuty bytu) oraz św. Augustyn. W średniowieczu bardzo popularny był także wszechobecny motyw śmierci, a hasło „memento Mori” było bardzo często powtarzane. Ówcześnie tworzono poradniki umierania mające przygotować człowieka odpowiednio do odejścia z ludzkiego świata. Wyjątkowo popularnym motywem ikonograficznym i literackim był „danse macabre” czyli taniec śmierci.
Średniowiecze jest epoką bardzo zróżnicowaną, niezwykle bogatą i uważam, iż odgrywa wielką rolę w dziejach ludzkości, ze względu na swoje rozmaite etapy.