Funkcje dziedziny nauki „Badanie pracy”:

1)Badanie czasu pracy – dobór warunków i środków działania w procesie pracy.

2)Normowanie - racjonalne wykorzystywanie dysponowanym czasem pracy.

3)Wartościowanie (stanowiska pracy) - kryteria, określenie stopnia trudności pracy i ocena pracy.

Badanie i normowanie czasu pracy dotyczy procesów powtarzalnych, pracy fizycznej, jak i umysłowej, wymagającej pewnego nakładu pracy. Przez badanie pracy należy rozumieć usystematyzowaną procedurę projektowania łatwiejszych i efektywniejszych przebiegów pracy, wykonywanej przez człowieka, czy zespoły ludzkie dla realizacji przydzielonych zadań.

Nakład czasu pracy zależy od metody, narzędzi, przedmiotów, a także warunków pracy.

Norma pracy jako produkt tej techniki organizatorskiej bazuje na założeniu, że określone czynniki warunkujące przebieg pracy są ustalone tzn. unormowane. Cechy kwalifikacyjne człowieka i jego normalny poziom intensywności są także brane pod uwagę. Ostatecznie należy ustalić czas, jaki musi poświęcić człowiek na wykonanie przydzielonych mu zadań.

Stanowisko pracy stanowi indywidualny podsystem pracy, który to podsystem składa się z takich elementów jak: Człowiek, środki pracy i przedmiot pracy powiązane metodą pracy.

Stanowiska pracy powiązane metodami pracy tworzą określoną strukturę (podsystemy) np. takie jak: wydziały, zakłady, brygady, zespoły.

Badanie pracy:

1. Badanie metod pracy (aspekt organizacyjny, techniczny, ekonomiczny, przestrzenny – różne metody i techniki organizacji i zarządzania.

2. Mierzenie pracy – metody sumaryczne (statyczne, szacunkowe, porównawcze), i metody analityczne (obliczeniowe, badawcze, uproszczone, mieszane).

3. Wartościowanie pracy – metody sumaryczne i metody analityczne.

Metody sumaryczne:

1. Norma statystyczna – uprzednie dane służą do ustalenia tej normy.

2. Norma szacunkowa (ekspercka) – powstaje w wyniku doświadczenia organizatora lub wykonawcy pracy.

3. Norma porównawcza – skalkulowana w wyniku porównania normowanej pracy z innymi. Dokładność zależy od stopnia podobieństwa pracy normowanej i wzorcowej.

Metody analityczne:

1. Obliczeniowa – polega na rozpatrywaniu określonego zadania (pracy) jako sumy prostych czynności składowych (w granicznym przypadku są to ruchy elementarne) i wykorzystaniu normatywów (norm) tych czynności, których czas podlega sumowaniu.

2. Badawcza – gdy brak normatywów, chronometraż (fotografia czasu pracy ciągła lub migawkowa).

3. Uproszczona – wykorzystuje scalone normatywy czasu opracowane dla typowych zestawów czynności.

4. Mieszana – połączenie metody chronometrażu i uproszczonej.

Podział pracy:

1. Bezpośrednio produkcyjna – podlegająca badaniom

2. Pomocniczo produkcyjna

3. Umysłowa: zrutynizowana – np. zbieranie i ewidencja danych, twórcza – np. praca konstruktorów, projektantów, technologów, kierownicza – np. sterowanie pracą podległego personelu.

Różnice w warunkach towarzyszących pracy – Porównywalne elementy pracy:

1. Przydział zadań.

2. Powtarzalność.

3. Treść i kolejność elementów pracy w zadaniu.

4. Cykl przebiegu pracy.

5. Kontrola jakości produktu pracy.

6. Jakość produktu pracy.

7. Ciągłość procesu pracy.

8. Obecność na stanowisku pracy.

9. Materiały i środki pracy.

Podział pracy następuje nie tylko w samym procesie wytwarzania, ale i w procesach wspomagających niezbędne są odpowiednie metody pracy zapewniające pożądaną wydajność pracy.

W kształtowaniu metod pracy uwzględnia się takie elementy jak:

1. Dać wykonawcy szansę satysfakcji z pracy,

2. Minimalizować koszt zużycia środków pracy,

3. Osiągnąć elastyczność produkcji,

4. Uprosić nadzór nad przebiegiem produkcji,

5. Zapewnić bezpieczeństwo w wykonaniu operacji.

Czas pracy jest kategorią:

Socjalną – czas pracy to podział zasobów czasu człowieka na pracę i odpoczynek.

Ekonomiczną – społeczna wydajność pracy to umiejętność wykorzystania czasu na produkcję dóbr konsumpcyjnych, miernik efektywności pracy na ilość wyrobów.

Prawną – obowiązek trwania określonych czynności w czasie pracy (element umowy o pracę) gdy pracodawca za określone wynagrodzenie kupuje czas pracy pracownika.

Makro – (polityczną) bezrobocie, porządek socjalny, zawirowania polityczne.

Czas pracy

1. Czas dyspozycyjny (nominalny) – własność pracodawcy do czasu pracownika lub maszyny przez 8 godzin. Czas pracy, czas przerw – uzasadnionych (np. śniadanie), nieuzasadnionych – zależnych lub niezależnych od pracownika.

2. Czas normowany – uwzględniany w normie.

3. Czas nienormowany – czas start.

4. Czas pokryty – wykonywany równolegle z inną czynnością.

5. Czas niepokryty.

6. Czas kalendarzowy (fundusz kalendarzowy).

7. Czas nominalny (fundusz nominalny).

8. Czas efektywny pracownika / maszyny (fundusz efektywny).

Trendy gospodarowania czasem pracy:

1. Skracanie i uelastycznianie czasu pracy.

2. Wzrost znaczenia przesłanek ekonomicznych.

3. Odchodzenie od uregulowań ustawowych na korzyść umów, układów zbiorowych.

Normowanie:

1. Produkty pracy są policzalne, liczba obrabianych przedmiotów.

2. Metoda ich wykonania jest znana i daje się poprawnie ustalić.

3. Na metodę pracy składają się typowe elementy pracy, występujące w różnych kombinacjach i na innych stanowiskach pracy.

4. Czas poświęcony na bezpośrednie wykonanie zadania (produktu pracy) stanowi znaczącą część dnia roboczego (czasu zmiany roboczej).

5. Czas na uzasadnione czynności uboczne (sprzątanie stanowiska, wymiana narzędzi) i przerwy (śniadanie, odpoczynek) stanowi ustabilizowany poziom względem czasu pracy zasadniczej i daje się więc uwzględnić odpowiednim normatywnym wskaźnikiem.

6. Wypróbowany doświadczeniem system analizy i wymiarowania pracy zebrane z obserwacji materiały porównawcze.

Zjawisko unikania rozszerzenia zastosowań normowania czasu na inne rodzaje robót poza niezbędny zakres w bezpośredniej produkcji wynika z:

1. Braku przekonania o możliwości znalezienia odpowiednich metod i narzędzi normowania nietypowych, złożonych prac.

2. Opinii, że prace przy zautomatyzowanych procesach mają ustalony przez konstruktora-technologa określony przebieg i wydajność i wyznaczanie norm wydajności pracy nie jest celowe; obsadę ustali się wg potrzeb procesu.

3. Zakorzenionego ogólnego poglądu o niemożności normowania wykonawstwa pracy umysłowej przy określonych robotach, szczególnie projektowych.

Proces pracy – przez proces pracy rozumie się celowe działanie człowieka z pomocą odpowiednich narzędzi i maszyn dla osiągnięcia określonych produktów czy rezultatów działalności.

Elementy pracy i całe procesy pracy w zależności od tego kto je wykonuje mogą być:

1. Ręczne

2. Maszynowo-ręczne

3. Maszynowe

Techniki badania metod pracy

Badanie pracy jest dziedziną praktycznego zastosowania zasad i metod nauk o pracy, czyli nauk ergonomicznych. Obejmuje ono trzy zasadnicze dziedziny:

1. Kwalifikowanie pracy

Służy do określenia jakościowych właściwości pracy, a najczęściej stosowaną w praktyce metodą jest kwalifikowanie pracy na podstawie cech wyróżniających daną pracę. Kwalifikowanie pracy wg jej cech nazywane jest również wartościowaniem pracy i polega na wyodrębnieniu i określeniu stopnia natężenia cech charakteryzujących badany rodzaj pracy. W Polsce opracowana jest metoda UMEWAP, przewidująca cztery syntetyczne kryteria oceny pracy:

- złożoność pracy, - odpowiedzialność związana z pracą, - uciążliwość pracy, - warunki pracy.

2. Badanie metod pracy

Jest instrumentem służącym do ustalania sposobu i warunków wykonywania pracy ich krytycznej oceny oraz ustalenia optymalnej, w danym wypadku metody wykonywania pracy. Celem badania metod pracy jest uzyskanie większej sprawności ludzkiego działania, wyrażającej się w podniesieniu wydajności pracy w wyniku zmniejszenia wydatkowania czasu pracy na jednostkę produkcji oraz zmniejszenia materiałochłonności wyrobu. Zadania badania metod pracy są różne i zaliczyć do nich możemy np.:

- usprawnienie procesów produkcyjnych,

- lepsze rozplanowanie zakładu i komórek organizacyjnych w celu poprawy przebiegu materiału i pracowników.

Badanie metod pracy może być użyte wszędzie tam gidze odbywa się praca ręczna lub maszynowa.

Badanie metod pracy jest jak najbardziej opłacalne jeżeli badaniami obejmuje się:

1. Wąskie gardła, które hamują pozostałe operacje procesu produkcyjnego.

2. Transport materiałów na dalsze odległości między wydziałami lub stanowiskami pracy wymagający znacznej siły roboczej i dużej ilości stanowisk transportowych.

3. Operacje powtarzalne i bardzo pracochłonne lub materiałochłonne.

4. Prace wykonywane w warunkach niekorzystnych dla zdrowia pracowników.

Następnym etapem po wyborze przedmiotu badania jest rejestrowanie wszystkich zalet (cech) charakteryzujących badaną metodę pracy. Pozytywny rezultat badania zależy od dokładności z jaką poszczególne zdarzenia są zapisywane.

Do najczęściej stosowanych metod rejestrowania można zaliczyć:

1. Opis monograficzny – polegający na słownym zapisywaniu zaobserwowanych działań. Jest on stosunkowo rzadko stosowany ponieważ ma znaczną czasochłonność i mała przejrzystość.

2. Kwestionariusze – obejmujące pytania lub odpowiednio zestawione informacje dotyczące badanych zadań.

3. Arkusze obserwacyjne

4. Karta i wykres przebiegu – czyli arkusz, na którym przedstawia się kolejność przebiegu materiału, operacje składające się na daną metodę lub sposób pracy. Karta przebiegu jest najczęściej stosowanym sposobem rejestrowania metod badania pracy. Zdarzenia są przedstawione na nich za pomocą umownych symboli graficznych.

Zdarzenia w procesie:

1. Operacja technologiczna

2. Kontrola

3. Przemieszczanie

4. Przemieszczanie pod obciążeniem

5. Oczekiwanie

6. Składowanie (magazynowanie)

7. Czynności kombinowane

Najbardziej znane karty i wykresy przebiegu:

1. Karta procesu KPO

2. Karta przebiegu czynności (KPC)

3. Karta Czynności Zespołowych (KCZ)

4. Karta czynności obu rąk (KCOR)

5. Karta przebiegu materiału (KPM)

6. Karta obiegu dokumentów (KOD)

3. Mierzenie pracy

Wartościowanie pracy – proces obejmujący analizę i ocenę treści pracy w celu ustalenia jej miejsca w hierarchii innych prac dla potrzeb wynagradzania.

Wynagrodzenie - Wartości przekazywane pracobiorcy przez pracodawcę z tytułu wynagrodzenia

Składniki wynagrodzenia:

1. Wynagrodzenie podstawowe (zasadnicze)

2. Dodatki i świadczenia obligatoryjne

1. Dodatki

- Za wyniki pracy

- Za warunki pracy

- Za wykonywanie dodatkowych funkcji

2. Świadczenia

- Za czas niezdolności do pracy

- Odprawa rentowa

- Doprawa emerytalna

- Diety

- Wypłaty gwarancyjne

- Wypłaty odszkodowawcze

3. Nagrody i wyróżnienia

Wartościowanie pracy zwane też jest kwalifikowaniem pracy, jest postępowaniem zmierzającym do ustalenia różnic w treści (trudności) różnych prac i stanowisk pracy – głównie dla celów różnicowania płac zasadniczych.

Treść pracy to rodzaj i zakres wykonywanych prac. Treść pracy może być wąska lub szeroka, a prace mogą być bardziej lub mniej złożone, bardziej lub mniej odpowiedzialna, bardziej lub mniej uciążliwa. Wartościowanie pracy nie jest warunkiem wystarczającym dla logicznego i sprawiedliwego zróżnicowania płac. Oprócz wyników wartościowania pracy trzeba uwzględniać także rezultaty pracy a więc w praktyce stosować dodatkowo systemy oceny pracy i pracowników.

Kryteria oceny stopnia trudności pracy:

1. Kryteria psychiczne

2. Kryteria fizyczne (złożoność, zmienność, różnorodność wykonywanych czynności, czas trwania, natężenie, warunki organizacyjne)

3. Kryteria odpowiedzialności za przebieg i wyniki pracy

4. Kryteria środowiska pracy (materialne, informacyjne, społeczne)

Klasyfikacja metod wartościowania pracy:

1. Uniwersalne – autorskie, bazowe - adresowane dla wielu odbiorców w tej samej postaci, adoptowane

2. Specjalizowane – na wyłączny użytek konkretnego odbiorcy, realizowanej siłami własnymi bądź przez wyspecjalizowanie podmioty zewnętrze.

3. Systematyczne – sumaryczno-porównawcza, szeregowania (rankingu), porównania parami.

4. Analityczne – UMEWAP, H.TIME, Sulzera, Hagnera-Wenga.

Stopnie i kryteria podziału czasu pracy:

Stopnie podstawowe:

1. Stopień I – podział na czas aktywności i bierności przedmiotu pracy

2. Stopień II – kryterium celu realizacji danego elementu

3. Stopień III – kryterium przyczyny wystąpienia danego elementu pracy

Stopnie uzupełniające:

1. Stopień IV – kryterium pokrycia czasem pracy maszyny

2. Stopień V – kryterium zasadności wielkości czasu

3. Stopień VI – kryterium rodzaju jednostki odniesienia wartości liczbowej czasu trwania elementu.

Analiza przebiegu pracy

Standard REFA – dla ewidencji i struktury cyklu produkcji i kontroli rzeczywistego wykorzystania stanowisk obejmuje analizę procesów w odniesieniu do:

- człowieka (M)

- środków produkcji (B)

- przedmiotów pracy (A)

- miejsca pracy (otoczenia pracy)

Normowanie – wykorzystanie istniejących doświadczeń i wyznaczanie na ich podstawie właściwie napiętych norm czasu pracy (wg A. Trepczyński, 1987 r.).

Normowanie – ustalanie niezbędnego nakładu czasu pracy człowieka lub urządzenia na wykonanie zadania w określonych warunkach technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych z uwzględnieniem wymagań stawianych przez psychologię, ergonomię i bezpieczeństwo pracy (M. Rzeszotarska, 1996 r.).

Norma jest dokumentem:

- opisującym sprawdzony stan wiedzy technicznej, opisem aktualnego poziomu światowego (regionalnego, krajowego) w danej dziedzinie

- przeznaczonym do dobrowolnego stosowania

- służącym ułatwieniu i uproszczenia przepływu towarów i usług pomiędzy rynkami

- mogącym stanowić podstawę porozumienia sfery gospodarczej, rządowej i społecznej w spełnieniu określonych warunków bezpieczeństwa i jakości wyrobów i usług

Odmiany norm pracy

Norma czasu – określa niezbędny czas na wykonanie określonego procesu, zadania lub operacji technologicznej.

Norma wydajności – stanowi odwrotność normy czasu i określa ilość wyrobów podawaną w jednostkach wymiernych.

Norma obsługi – ustala ekonomiczne uzasadnioną liczbę urządzeń przydzielonych do obsługi jednemu pracownikowi.

Norma obsady – określa wielkość potrzebnej obsady.

Sumaryczne techniki normowania

Polegają na ustaleniu normy czasu na cała operację lub zadanie bez wnikania w ich składowe elementy. Ustalenie normy odbywa się na podstawie materiałów statystycznych lub szacunku. Norma w ten sposób opracowana utrwala faktyczny stan organizacji pracy, nie mobilizuje do zmiany metod pracy.

Techniki analityczno-szacunkowe

Ten sposób ustalania norm stosuje się głównie do prac niepowtarzalnych (np. remontowych). Odcinki trwające krócej niż 1 minutę są grupowane. Norma stanowi kompromis między ustaleniem techniką sumaryczną na podstawie dowolnego szacunku a ich obliczeniem na podstawie chronometrażu.

Opracowanie norm przy tej pomocy wymaga wysokich kwalifikacji pracownika który przeprowadza szacunek.

Techniki szacunku porównawczego

Polega na mierzeniu czasu przez porównywanie tej pracy z czynnościami kilku podobnych prac, dla których opracowano tzw. wartości stałe. Stosuje się je do prac niepowtarzalnych lub rzadko powtarzalnych (np. prace serwisowe). Niezbędne jest ustalenie metody i czynności składających się na tę pracę. Dopiero po tym można dokonać syntezy poszczególnych elementów.

Techniki analityczne normowania pracy

Pomiarowe: fotografii dnia roboczego, obserwacji ciągłej, chronometrażu, obserwacji migawkowej. W tych technikach ważne jest ustalenie czasu trwania poszczególnych elementów składających się na zadanie.

Podstawy metody MTM:

- każda praca składa się z ruchów elementarnych,

- każdy ruch ma stałą wartość i wydajność,

- wartości czasowe ruchów zostały pomierzone.

Zalety metody MTM:

- usprawnienie pracy,

- kwalifikowanie czasu,

- wyznaczanie czasu.