Ryzykiem finansowym konsekwencje realizacji ryzyka można ująć przy pomocy parametrów finansowych. W przeciwnym wypadku występuje ryzyko niefinansowe.
Ryzyko nazwiemy dynamicznym - wynika ze zmian technologicznych. ryzyka statycznego nie jest uzależnione od zmian.
Ryzyko czyste jego konsekwencją jest strata. Ryzyko spekulatywne jego konsekwencją jest poniesienie straty albo osiągnięcie zysku.
Ryzyko fundamentalne ma wpływ na dużą liczę podmiotów, czasem na całe społeczeństwa, pozostaje poza kontrolą pojedynczych podmiotów, a źródłem mogą być przyczyny ekonomiczne, społeczne, polityczne, może być też rezultatem działania sił przyrody np. ryzyko inflacji. Ryzyko partykularne powoduje straty w skali indywidualnej, można je częściowo kontrolować, a jego źródła tkwią najczęściej w aktywności pojedynczych podmiotów
Ryzyko osobowe – powoduje uszczerbek w dobrach osobistych człowieka. Ryzyko majątkowe – dotyczy majątku, na to ryzyko składa się ryzyko rzeczowe czyli polegające na zniszczeniu, utracie czy uszkodzeniu określonej rzeczy. Ryzyko majątkowe to również ryzyko związane z prawami majątkowymi oraz ryzyko związane z zobowiązaniami.
Zarządzanie ryzykiem – polega: -identyfikacja ryzyka – określeniu możliwych sytuacji, zdarzeń, działań, które mogą spowodować, albo zwiększyć szkody; -oszacowanie ryzyka i określeniu jego wpływu na majątek danego podmiotu. -kontroli ryzyka – może mieć charakter rzeczowy oraz finansowy
Kontrola rzeczowa: 1)unikanie ryzyka - negatywna metoda kontroli ponieważ hamuje postęp i rozwój; 2)podejmowanie działań prewencyjnych – mających na celu zapobieganie ich częstotliwości i rozmiaru
Kontrola finansowa: 1)zatrzymanie ryzyka: bierne zatrzymanie ryzyka - braku wiedzy dotyczącej ryzyka i konsekwencji realizacji; aktywne zatrzymanie ryzyka - organizacja w pełni zdając sobie sprawę z występującego ryzyka decyduje się go na siebie przyjąć całkowicie lub częściowo; samoubezpieczenie – tworzenie kapitału zapasowego na pokrycie strat; 2)transfer ryzyka – może mieć miejsce w sposób całkowity lub częściowy przenoszenie finansowania strat. Częściowe przeniesienie odpowiedzialności a finansowanie strat to dyspersja ryzyka. Całkowitego przeniesienia odpowiedzialności można dokonać poprzez działania organizacyjne albo prawne poprzez zawarcie umowy ubezpieczenia.
Istotą ub. jest wspólnota ryzyka. Ub. może działać pobierając składki od wspólnoty społeczeństwa.
Ub. może działać ponieważ może polegać na Prawie Wielkich Liczb.
Ub. jest to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele podmiotów, którymi te same zdarzenia zagrażają.
F.społ. – zapewnienie ustabilizowanych warunków działania osób ub. – podst. cecha ub.społ.
F.gosp. - zachowanie ciągłości działania gosp. i zapewnienie bytu ub. przez minimalizację konsekwencji wystąpienia wypadków; funkcja ochrony ub. – ub.dają poczucie bezpieczeństwa osobom ub. przedstawiana jako funkcja kompensacyjna czy wyrównawcza.; funkcja prewencyjna zapobieganie powstawaniu i rozszerzaniu się wypadków ub. podlegają też na tłumieniu i zmniejszaniu natężenia ich działania; można wyodrębnić prewencję: ogólną – która jest realizowana przez przepisy i w formie działania gospodarczego
Działania prewencyjne dokonują się przez: -działania finansowe, ZU ma obowiązek tworzenia funduszu prewencyjnego, który przeznaczony jest na badania naukowe, wdrożeniowe; -środki techniczno – ubezpieczeniowe – przepisy bezpieczeństwa ZU określają przepisy dotyczące stanu bezpieczeństwa obiektu przyjmowanego do ub. Przepisy te dot. stanu bezp.przedmiotu w czasie trwania umowy
Udział własny ub. w szkodzie ma na celu skłonienie ub. do większej dbałości o stan ub. mienia ma wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej.
Taryfa ubezpieczeniowa zawierająca zniżki i zwyżki składki czyli tzw. bonusy i malusy
Instytucja roszczeń regresowych w stosunku do sprawcy wypadku ub. ma charakter prewencyjny ponieważ konsekwentne dochodzenie tych roszczeń oddziałuje na zmniejszenie szkodowości w niektórych rodzajach ub. maj.
F. akumulacji kapitałowej – podst. f. ub. – przejawia się na płaszczyźnie technicznej (repartycja finansowych skutków zdarzeń losowych objętych ochroną ubezpieczeniową w ramach określonej wspólnoty ryzyka) i ekonomicznej (gromadzone są fundusze, które przez długi czas nie są wykorzystane na przeznaczone dla nich cele. Te wolne środki pieniężne są inwestowane).
ZU musi przestrzegać zasad w inwestowaniu: bezpieczeństwa – środki te mają w przyszłości być wypłacone w formie odszkodowań i świadczeń, ZU musi dbać aby inwestycje nie były ryzykowne; rentowności – zakład lokuje po to aby nastąpił wzrost wartości inwestycji; zachowania płynności środków – inwestycje powinny charakteryzować odpowiedni stopień płynności.
Funkcja redystrybucyjna – związana jest z ideą ubezpieczeń. Przejawia się tym iż następuje gromadzenie środków a następnie ich podział w celu wypłaty odszkodowań czy świadczeń. Poprzez ubezpieczenia następuje podział dochodu narodowego (wtórny podział).
Działalność redystrybucyjna ma specyficzne cechy :
jest ograniczona podmiotowo – jej zasięgiem objęte są osoby znajdujące się pod ochroną ubezpieczeniową.
liczba podmiotów świadczących na rzecz funduszu ubezpieczeniowego wielokrotnie przewyższa liczbę podmiotów korzystających ze świadczeń z tego funduszu.
redystrybucja ta dokonuje się w czasie i przestrzeni – redystrybucja w czasie dokonuje się gdy zakłady ubezpieczeń gromadzą rezerwy gdy szkodowość maleje, te rezerwy są wykorzystywane gdy szkodowość wzrasta. Redystrybucja w przestrzeni dokonuje się ponieważ występują różnice w wysokości szkodowości między różnymi regionami (nie chodzi tylko o regiony kraju, ale również następuje redystrybucja na arenie międzynarodowej).
Redystrybucja ubezpieczeń ma charakter stabilny – po to są dokonywane świadczenia a żeby doprowadzić do stanu sprzed szkody. zapobiega zmianom w majątku społeczny
Funkcja stymulacyjna ubezpieczeń polega na wykorzystywaniu przepływów strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi do stworzenia bodźców oddziałujących na podmioty narażone na ryzyko. Przejawem realizacji takiej funkcji są bonusy i malusy.
Funkcja kontrolna – polega na tym iż na podstawie obserwacji strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi uzyskuje się informację o przebiegu procesów gospodarczych czyli można powiedzieć że na bazie strumieni odszkodowań można wnioskować o tym co się dzieje w zakresie działań gospodarczych (czy te działania przebiegają w sposób bezpieczny, czy istnieje ryzyko)
Funkcja wychowawcza – przejawia się w tym, że ubezpieczenia skłaniają do przezornego przewidywania przyszłych zdarzeń (zjawisk). Przejawia się również tym że ubezpieczenia skłaniają do oszczędzania. Ubezpieczenia realizują się poprzez wspólnotę ryzyka, w tym przejawia się funkcja wychowawcza, występuje solidarność w ramach wspólnego ryzyka.
Ubezpieczenia działają wg określonych zasad. Zasady są ściśle z funkcjami związane. Im w większym zakresie będą przestrzegane zasady tym lepiej będą realizowane funkcje ubezpieczeń.
Zasady ubezpieczeń:
wymagania stawiane świadczonym usługom ubezpieczeniowym
wtórne względem funkcji ubezpieczeń
charakter imperatywny (bezwzględnie obowiązujący) lub postulatywny (dobrze byłoby żeby były przestrzegane, jeśli te zasady będą przestrzegane to ubezpieczony i gospodarka narodowa odniosą korzyści)
podstawowe zasady: realność, pełność i powszechność ochrony ubezpieczeniowej
inne zasady: szybkości wypłat odszkodowań i świadczeń (związek z zasadą pełności), koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej, ograniczenia poza ubezpieczeniowej działalności zakładów ubezpieczeń, nadzoru państwa nad działalności ubezpieczeniową
Zasady mają charakter wtórny wobec funkcji ubezpieczeń.
Zasada szybkości wypłat odszkodowań – ma związek z zasadą pełności – im szybciej zostanie wypłacone odszkodowanie czy świadczenie tym szybciej nastąpi pełne pokrycie szkody.
Zasada koncesjonowania – warunki stawiane podmiotom które chcą prowadzić działalność ubezpieczeniową:
odpowiednie kapitały
wymogi osobowe – nie każdy może być w zarządzie zakładu ubezpieczeń, dotyczące niekaralności, wykształcenia, doświadczenia zawodowego
wymogi o charakterze formalnym – trzeba przedstawić plan działalności, odpowiadają dokumentację
Spełnienie tych wymogów jest sprawdzany przez organ nadzoru (Komisja Nadzoru Finansowego)
Zasada ograniczenia poza ubezpieczeniowej działalności– podmiot który prowadzi działalność ubezpieczeniową nie może zajmować się żadną inną działalnością. Czynności które może wykonywać zakład ubezpieczeń (wymienione w ustawie ubezpieczeń)
Zasada nadzoru – państwo sprawuje nadzór nad rynkiem ubezpieczeniowym
Podstawowe zasady dotyczą podstawowej funkcji ubezpieczeń. Pozostałe zasady dotyczą nie tylko samej ochrony ubezpieczeniowej ale również warunków w jakich ta umowa ubezpieczeniowa - zasady te kształtują system ubezpieczeń
Zasady ochrony ubezpieczeniowej
realność
gwarancje prawne
gwarancje ekonomiczne
pełność
aspekty techniczne
aspekty ekonomiczno – prawne
powszechność
podmiotowa
przedmiotowa
Realność – pewność, gwarancja urzeczywistnienia prawa do otrzymania odszkodowania ubezpieczeniowego, prawdziwa rękojmia tego prawa
Pełność – zapewnienie ubezpieczonym takiego poziomu finansowego wyrównania strat losowych jaki w danych warunkach możliwy jest do osiągnięcia
Powszechność – stworzenie takich organizacji i zasad funkcjonowania ubezpieczeń aby zabezpieczały każdej zainteresowanej w ubezpieczeniu jednostce możliwości korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb
Zasada realności ochrony ubezpieczeniowe:
o realności ochrony ubezpieczeniowej świadczy postępowanie zakładu ubezpieczeń względem ubezpieczającego
rozpatrywania jako
stopień pokrycia rzeczywistej szkody przez odszkodowanie (wskaźnik realności ochrony ubezpieczeniowej
stopień pewności otrzymania odszkodowania w celu wyrównania szkody sytuacja, w której ubezpieczający może – nie popełniając błędu z punktu widzenia ekonomicznego i prawnego – liczyć na to, że strata losowa zostanie mu wyrównana przez zakład ubezpieczeń w granicach ubezpieczenia i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. L. Pokorzyński
charakter imperatywny – ubezpieczenie stoi i pada wraz z realnością ochrony ubezpieczeniowej. L. Pokorzyński (jeśli ta zasada nie będzie przestrzegana to ubezpieczenie straci sens, mogą również wystąpić szkody społeczne jak i gospodarcze. Ochrona ubezpieczeniowa musi być realna)
na pojęcie realności ochrony ubezpieczeniowej składają się łącznie gwarancje ekonomiczne i prawne. (te dwa rodzaje gwarancji muszą występować jednocześnie, jeśli będzie występowała tylko jedna z tych gwarancji ochrona ubezpieczeniowa nie będzie realna)
Prawne i ekonomiczne gwarancje realności ochrony ubezpieczeniowej
Gwarancje prawne mają uchronić przed:
zwłoką w wypłacie odszkodowania (ustalone w przepisach prawnych terminy wypłat)
nieuzasadnioną odmową jego wypłaty (możliwość uruchomienia aparatu sądowego i egzekucyjnego)
niewłaściwym ustaleniem jego wysokości (ustalone metody obliczania)
rola instytucji rzecznika ubezpieczonych
rola organu nadzoru (kontrola OWU) – Komisja Nadzoru Finansowego – sprawdza (kontroluje) treść ogólnych warunków ubezpieczenia
przepisy prawne: ustawa o działalności ubezpieczeniowej (obowiązek doręczenia OWU i przedstawienia różnic między postanowieniami umowy a OWU) oraz kodeks cywilny (zasada contra preferentes)
Zakład ubezpieczeń ma obowiązek wypłacić odszkodowanie w ciągu 30 dni od daty zawiadomienia zakładu ubezpieczeń o wypadku ubezpieczeniowym części niespornej. Część sporna odszkodowania zakład ubezpieczeń powinien jak najszybciej wyjaśnić wszelkie spory, jeśli zostaną wyjaśnione i w ciągu 14 dni zakład ma obowiązek wypłacić resztę odszkodowania – dla ubezpieczeń dobrowolnych
Dla ubezpieczeń obowiązkowych – niesporna część odszkodowania – 30 dni; część sporna po wyjaśnieniu – nie później niż w ciągu 90 dni.
Metody obliczania odszkodowania
Gwarancje ekonomiczne stanowi odpowiednia zasobność zakładu ubezpieczeń w fundusze o charakterze indemnizacyjnym
rola nadzoru: kontrola płynności i wypłacalności zakładów ubezpieczeń
ważne: składka, kapitały, rezerwy, lokaty, reasekuracja
ekonomiczne gwarancje wspiera funkcjonowanie Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
Zakład ubezpieczeń musi przestrzegać podstawowe kanony gospodarki finansowej.
Podstawowym strumieniem pieniężnym zakładu ubezpieczeń są składki. Do ustalenia składek (taryf) ubezpieczeniowych zwykle zatrudnia się aktuariuszy. Ważne żeby składka nie była za wysoka ( nie może być za wysoka – zakład utraci klientów) ani za niska (nie może być za niska bo zakład ubezpieczeń utraci płynność).
Składki mają wystarczyć na pokrycie kosztów a także odpowiednich świadczeń.
Kapitały własne zakładu ubezpieczeń mają charakter gwarancyjny (nie mogą być wykorzystywane do bieżącej działalności).
Rezerwy – źródło przyszłych odszkodować i świadczeń, ich wysokość ustala aktuariusz
Lokaty –
Reasekuracja – ubezpieczenie ubezpieczyciela – odpowiednia polityk reasekuracyjna będzie decydowała o tym czy zakład ubezpieczeń działa bezpieczny.
Gwarancje ekonomiczne – w ramach upadku zakładu ubezpieczeń pokrywane są odszkodowania i świadczenia z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego tylko związane z ubezpieczeniami obowiązkowymi. Jeśli upadnie zakład ubezpieczeń na życie to wypłacane jest świadczenie z Funduszu w wysokości 50 % ale do pewnej określonej kwoty.
Rodzaje zakładów ubezpieczeń
zakłady ubezpieczeń majątkowych – realność ochrony ubezpieczeniowej jest uzależniona od cen ubezpieczonych obiektów, jeśli w momencie kalkulacji składki wiadomo że ceny wzrosną w okresie ubezpieczenia to można ten fakt uwzględnić w składce. Jeśli w trakcie trwania umowy ubezpieczający może zwrócić się do zakładu ubezpieczeń o tzw. doubezpieczenie.
Jeśli zakład ubezpieczeń oferuje ubezpieczenia zagraniczne to musi uwzględnić ryzyko kursowe (zawieranie umowy w walutach charakteryzujących się dużą stabilnością, w umowie można zawrzeć klauzule walutowe – kto w jakiej mierze będzie ponosił skutki zmian kursowych)
zakłady ubezpieczeń na życie – ustala na jakiej podstawie będą urealniane świadczenia, a drugi problem kto w jakim zakresie będzie ponosił skutki urealnienia świadczeń. Świadczenia urealniane są na podstawie wskaźników cen, utrzymania, są stosowane polisy dynamiczne (w rocznicę zawarcia umowy zakład ubezpieczeń proponuje ubezpieczonemu podwyższenie sumy ubezpieczenia o wskaźnik równy wskaźnikowi inflacji – za tym idzie podwyżka składki ubezpieczeniowej). Finansowe skutki urealnienia świadczenia ponosi ubezpieczyciel, po to prowadzi działalność inwestycyjną, lokacyjną aby miał środki na wypłatę świadczeń. Są takie produkty ubezpieczeń na życie które przerzucają to ryzyko na ubezpieczającego – ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (to takie ubezpieczenie z tytułu którego Sładka jest dzielona na 2 części, część składki przeznaczona jest na pokrycie ryzyka a druga część jest inwestowana, o podziale tej składki decyduje ubezpieczający, ale decyduje też w jakie instrumenty będzie inwestowana ta inwestycyjna część składki, jest ona lokowana w fundusze kapitałowe o różnym poziomie ryzyka np. pieniężne, akcyjne, dłużne. Ponieważ decyzja należy do ubezpieczającego to on ponosi ryzyko. Wysokość świadczenia uzależniona jest od tego jaka będzie stopa zwrotu.
Zasada pełność ochrony ubezpieczeniowej – ma zastosowanie tylko w odniesieniu do ubezpieczeń majątkowych, bo tylko w tych ubezpieczeniach mamy do czynienia ze szkodą i odszkodowaniem.
Aspekty prawne – podstawowym zagadnieniem jest pojęcie szkody.
Szkody – wszelki uszczerbek majątku osoby poszkodowanej (wg kodeksu cywilnego)
Szkody bezpośrednie: straty (rzeczywiste uszczuplenie majątku oraz koszty konieczne w związku z wystąpieniem szkody)
Szkody pośrednie: utracone korzyści tj.:
- szkody przyszłe
- utrata osiągniętego dochodu
- utrata spodziewanego zysku (ubezpieczenie utraty zysku – dołączane do ubezpieczenia od ognia dla firm)
Ochrona ubezpieczeniowa powinna umożliwiać każdemu ubezpieczającemu – bez względu na jego status prawno – ekonomiczny – taki finansowy poziom pokrycia strat losowych, jaki wynika z jego indywidualnej potrzeby oraz na jaki pozwalają w danych warunkach istotne względy polityki gospodarczej i społecznej państwa.
Pełność ochrony ubezpieczeniowej w aspekcie technicznym
Na poziom finansowy pokrycia strat losowych wpływają: poziom ubezpieczenia i wysokość odszkodowania.
Poziom ubezpieczenia określa stosunek sumy ubezpieczenia do wartości przedmiotu ubezpieczenia. W zależności od relacji tych wielkości może wystąpić:
niedoubezpieczenie, gdy suma ubezpieczenia jest niższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia
ubezpieczenie w pełnej wartości, gdy suma ubezpieczenia jest równa wartości przedmiotu ubezpieczenia
nadubezpieczenie, gdy suma ubezpieczenia jest wyższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia.
Suma ubezpieczenia – suma która zostanie zapisana w umowie, górna granica odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń
Wartość przedmiotu ubezpieczenia – faktyczna wartość, ile danej chwili przedmiot ubezpieczenia jest wart.
Ubezpieczenie dwu lub wielokrotne – występuje gdy ten sam przedmiot ubezpieczenia jest ubezpieczony w więcej niż u jednego ubezpieczyciela.
Ubezpieczenie w pełni pokryje szkodę w przypadku ubezpieczenia w pełnej wartości i nadubezpieczenia
Zasada odpowiedzialności proporcjonalnej
Zasada zgodnie z którą odszkodowanie pozostanie w stosunku do szkody w takiej relacji w jakiej suma ubezpieczenia pozostanie do wartości ubezpieczenia
Zakład ubezpieczeń może też zasadę odpowiedzialności tzw. za pierwsze ryzyko – polega na tym że każda szkoda wyrównywana jest w pełni przy czym granicą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest suma ubezpieczenia czyli ryzyko które jest przedmiotem ubezpieczenia jest dzielona na 2 części; pierwsza część – ryzyko ubezpieczone – szkoda pokrywana jest w pełni, druga cześć – ryzyko nieubezpieczone – szkoda nie jest pokrywana wcale.
Instrumenty które korygują wysokość odszkodowania:
udział własny ubezpieczającego w szkodzie – polega na tym, że ubezpieczający w każdym przypadku partycypuje (uczestniczy) w części powstałej szkody; każda szkoda jest dzielona na 2 części; jedna jest pokrywana przez zakład ubezpieczeń, druga przez ubezpieczonego. Ten udział własny jest określany jako procent szkody. Ma wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej – to znaczy że jeśli zakład ubezpieczeń zaproponuje umowę w której nie jest przewidziany udział własny a składka jest wysoka możemy zaproponować udział procentowy - składka będzie mniejsza.
franszyza – może występować w dwóch rodzajach:
Franszyza integralna (warunkowa) – oznacza granice poniżej której zakład ubezpieczeń nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Jeśli wysokość szkody przekroczy te granice wówczas zakład ubezpieczeń pokrywa całą szkodę – tak jakby tej franszyzy w ogóle nie było. Celem franszyzy integralnej jest uwolnienie zakładu ubezpieczeń od odpowiedzialności za szkody drobne, które nie uzasadniają nakładów związanych z postępowaniem likwidacyjnym.
Franszyza redukcyjna polega na tym że odszkodowanie zawsze ulega zmniejszeniu o określony procent lub kwotę. Uzasadnieniem franszyzy redukcyjnej jest potrzeba wyłączenia z odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń szkód drobnych które praktycznie są szkodami losowymi ale wynikają z ubytków naturalnych takich jak wysychanie, parowanie ubezpieczonych towarów a także z ewentualnych różnic wagowych, które mogą występować przy ładunkach masowych.
Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej powinna być rozpatrywana w następujących aspektach:
podmiotowym
przedmiotowym
rodzajów ryzyka objętych ochroną ubezpieczeniową
Zasada ta zawiera wskazanie, aby organizacja i funkcjonowanie ubezpieczeń zabezpieczały każdej zainteresowanej w ubezpieczeniu jednostce możliwość korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb, a więc w odniesieniu do interesujących ją przedmiotów i realnie zagrażających jej ryzyk.
Interpretacja tej zasady powinna uwzględniać:
społeczna i gospodarcza użyteczność ubezpieczeń
istotna rola państwa w zakresie spełnienia zasady pełności ochrony ubezpieczeniowej
świadomość ubezpieczeniowa a przymus o charakterze ekonomicznym a nie prawnym
Ubezpieczenia powinny być powszechne – należy tak je zorganizować a by każdy podmiot, przedmiot i ryzyko były ubezpieczone.
Instrumentem badania ekstensywności ubezpieczeń jest wskaźnik intensywności – stanowi relacja ilości podmiotów albo przedmiotów ubezpieczonych do ogólnej liczby podmiotów czy przedmiotów narażonych na określone ryzyko.
Podział ubezpieczeń
Korzyści teoretyczne podziału ubezpieczeń:
jeśli prawidłowo zostanie dokonany podział ubezpieczeń – łatwiej jest dotrzeć do samego sedna ubezpieczeń.
można precyzyjnie określić zapotrzebowanie na ubezpieczenia
można wyodrębnić techniki i przystosować je do poszczególnych grup ubezpieczeń
wyodrębnienie cech ubezpieczeń a następnie wyodrębnienie działów (grup, rodzajów) ubezpieczeń
Wyodrębnienie ubezpieczeń społecznych i gospodarczych
Czym są ubezpieczenia społeczne ?
Ubezpieczenia społeczne są obok opieki społecznej oraz zabezpieczenia społecznego istotnym elementem polityki socjalnej państwa.
Ubezpieczenia społeczne jako całokształt środków, działań czy instytucji przy pomocy których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed groźbą niezaspokojenia podstawowych potrzeb społecznie uznanych za ważne.
Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze mają te same cele i spełniają te same funkcje, a więc to co najważniejsze je łączy. Spełniają podstawową funkcję ochrony ubezpieczeniowej a zatem zapewniają bezpieczeństwo finansowe, umożliwiają kompensowanie skutków zdarzeń losowych (zarówno tych o charakterze negatywnym jak i tych o charakterze pozytywnym gdy ich nastąpienie (realizacja) powoduje powstanie potrzeb majątkowych).
W obydwu przypadkach następstwa tych zdarzeń losowych są kompensowane z funduszu ubezpieczeniowego który tworzony jest ze składek ubezpieczeniowych.
Ale obok podobieństwa celów i funkcji między tymi ubezpieczeniami występuje wiele różnic.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE A UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE.
|
Kryteria |
Ubezpieczenia społeczne |
Ubezpieczenia gospodarcze |
|
Geneza |
II połowa XIX wieku Stworzone przez ustawodawcę |
Starożytność, Funkcjonowały na długo przed zastosowaniem uregulowań prawnych |
|
Zakres podmiotowy |
Osobowe |
Osobowe i majątkowe |
|
Nawiązanie stosunku ubezpieczeniowego |
Z mocy prawa, warz z podjęciem pracy |
Zawarcie umowy ubezpieczenia |
|
Instytucja |
Non profit, publiczna osoba prawna ZUS, KRUS |
Komercyjna lub non profit, Ubezpieczeniowa spółka akcyjna lub towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych |
|
Zaspakajanie roszczeń |
Świadczenia w formie pieniężnej (zasiłki) lub rzeczowej (zaopatrzenie w leki, porada lekarska) |
Świadczenia i odszkodowania głównie w formie pieniężnej |
|
Źródła finansowania |
Metoda repartycyjna i kapitałowa |
Metoda kapitałowa |
|
Gwarancje wypłaty świadczenia |
Państwo |
Zakłady ubezpieczeń, UFG (Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny) |
Instytucja non profit – jej celem nie jest osiąganie zysku.
Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych na zasadach non profit, działa zgodnie z zasada wzajemności (prawa kontraktowe wiążą się a prawami partnerskimi – każdy członek jest ubezpieczonym, każdy ubezpieczony jest członkiem towarzystwa).
Ubezpieczeniowa spółka akcyjna ma charakter komercyjny, musi mieć kapitały własne na poziomie wyższym niż każda inna spółka akcyjna.
Kapitały ubezpieczeniowej spółki akcyjnej mają charakter gwarancyjny (nie mogą być wykorzystane do bieżącej działalności). W podziale zysku uczestniczą nie tylko akcjonariusze ale również mogą uczestniczyć niektórzy ubezpieczeni np. jeśli prowadzi ubezpieczenia na życie może oferować polisy z udziałem zysku.
Metoda repartycyjna – istota tkwi w tym iż bezpośrednio z nagromadzonych składek wypłacane są odszkodowania.
Metoda kapitałowa – składki są gromadzone a następnie inwestowane i źródłem finansowania odszkodowań są nie tylko składki ale również korzyści z dokonanych inwestycji
Podział ubezpieczeń w odniesieniu do ubezpieczeń gospodarczych
Ubezpieczenia gospodarcze zostały podzielone w załączniku do ustawy ubezpieczeniowej na dwa działy:
dział pierwszy – ubezpieczenia na życie
dział drugi – pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe
Między tymi działami występują istotne różnice zarówno o charakterze organizacyjnym, techniczno - ubezpieczeniowym, a także finansowym.
Podział na dwa działy wynika z zastosowania zasady rozdzielności branż ubezpieczeniowych, przestrzeganie tej zasady postulują dyrektywy europejskie. Zgodnie z tą zasadą występuje zakaz prowadzenia przez jednego ubezpieczyciela ubezpieczeń działu pierwszego (na życie) i ubezpieczeń działu drugiego (osobowych i majątkowych), zakaz ten ma uniemożliwić wykorzystanie środków pochodzących z ubezpieczeń długoterminowych w celu pokrycia niedoborów w innych ubezpieczeniach.
Dział I
Ubezpieczenia na życie
Ubezpieczenia na życie (ubezpieczenia na wypadek śmierci)
Ubezpieczenia posagowe zaopatrzenia dzieci
Ubezpieczenia na życie, jeżeli SA związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
Ubezpieczenia rentowe
Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4
Grupa 1):
ubezpieczenia na wypadek śmierci
takie ubezpieczenia, które trwają przez całe życie
takie ubezpieczenia, które trwają przez określony czas (terminowe) – te produkty nabywane przez kredytobiorców, polisa wydawana jest na bank; nie ma pewności że zakład ubezpieczeń wypłaci świadczenie, umowa wygasa po spłacie kredytu
Ubezpieczenia na dożycie – świadczenie jest wypłacane kiedy ubezpieczony dożyje wieku określonego w polisie.
Ubezpieczenia mieszane (na życie i na dożycie) – zakład ubezpieczeń ma pewność że będzie musiał wypłacić świadczenie.
Grupa 2)
Spełniają ważną rolę społeczną, zawierane przez rodziców (opiekunów) na rzecz nieletnich dzieci. Świadczenie jest wypłacane gdy nastąpi zdarzenie określone w polisie ubezpieczeniowej (np. osiągnięcie określonego wieku przez uposażone dziecko 18, 21 lat, albo nastąpienie innego ważnego zdarzenia w życiu dziecka – otrzymanie mieszkania, wyjście za mąż, rozpoczęcie studiów). W warunkach takiego ubezpieczenia zawarte jest stwierdzenie że w przypadku jeśli rodzic umrze ubezpieczenia zamienia się w bezskładkowe.
Grupa 3)
Składka ubezpieczeniowa jest dzielona na część na pokrycie ryzyka i część przeznaczoną na inwestycje. Ubezpieczony sam decyduje jaka część składki na poszczególne cele jest przeznaczana, sam decyduje o kierunkach przeznaczenia składki.
Grupa 4)
Ubezpieczenia rentowe również mogą mieć zróżnicowaną konstrukcję, jest dostosowywana do istniejących warunków społecznych, gospodarczych a także do możliwości płatniczych ubezpieczającego. Wśród ubezpieczeń rentowych wyodrębnia się renty płatne natychmiast, renty odroczone, terminowe, dożywotnie, ze stałą (zmienną) sumą ubezpieczenia.
Grupa 5)
Ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe są elementem Działu II. W przypadku gdy stanowią dodatkową opcję do ubezpieczeń na życie.
Dział II
Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe.
1) ubezpieczenia wypadkowe
2) ubezpieczenia chorobowe
3) – 6) ubezpieczenia typu casco
7) ubezpieczenia typu cargo – ładunek w transporcie
8) ubezpieczenia rzeczowe – konkretne rodzaje ryzyka
10 – 13) ubezpieczenia typu OC
14) – 16) ubezpieczenia finansowe – ubezpieczenie kredytu, gwarancje ubezpieczeniowe, ubezpieczenie ryzyk finansowych
17) ubezpieczenie ochrony prawnej
18) ubezpieczenie assistance
Podział na ubezpieczenia osobowe i majątkowe, dokonywane ze względu na przedmiot ubezpieczenia:
ubezpieczenia osobowe – dobra osobiste człowieka
ubezpieczenia majątkowe – przedmiotem ubezpieczenia są konkretne dobra materialne a także bieżące lub przyszłe aktywa oraz pasywa podmiotu ubezpieczenia. Zgodnie z art. 21 Kodeksu Cywilnego
RÓŻNICE POMIĘDZY UBEZPIECZENIAMI OSOBOWYMI I MAJĄTKOWYMI
Ubezpieczenia gospodarcze:
osobowe:
pozytywne i negatywne zdarzenia losowe
prawa niemajątkowe
umowna suma ubezpieczenia zależna od woli stron i możliwości finansowych
świadczenia
dotyczy osób fizycznych
majątkowe
negatywne zdarzenia losowe
prawa i obowiązki majątkowe
suma ubezpieczenia a wartość przedmiotu ubezpieczenia
odszkodowanie
dotyczy osób fizycznych, prawnych i innych jednostek
W przypadku ubezpieczeń osobowych występuje strata niepowetowana.
Ubezpieczenia gospodarcze
osobowe
życiowe
wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć lub dożycie określonego wieku
w większości przypadków mają charakter długoterminowy
w większości przypadków zdarzenie losowe musi nastąpić choć nieznany jest termin tego nastąpienia
wypadkowe
wypadkiem ubezpieczeniowym jest uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku
są zwykle krótkoterminowe
zdarzenie losowe nie musi wystąpić NNW (następstwa nieszczęśliwych wypadków) i chorobowe
majątkowe
majątkowe sensu stricte
wierzytelności i zobowiązania teraźniejsze i przyszłe np. OC
rzeczowe
dobra materialne
Mianem nieszczęśliwego wypadku określa się zdarzenie:
spowodowane przez siły działające z zewnątrz
występujące niezależnie (wbrew) woli poszkodowanego
nagle
powodujące trwały uszczerbek na zdrowiu w następstwie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia albo powodujące śmierć osoby ubezpieczonej
PORÓWNANIE UBEZPIECZENIA MIENIE I UBEZPIECZENIA OC
|
Kryterium porównawcze |
Ubezpieczenie mienia |
Ubezpieczenie OC |
|
Przedmiot ubezpieczenia |
Wartości majątkowe – materialny przedmiot ubezpieczenia (np.: mienie ruchome i nieruchome, urządzenia, środki transportu, ziemiopłody) |
Interes majątkowy – odpowiedzialność cywilna z tytułu szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego |
|
Wartość ubezpieczenia |
Wartość mienia objętego ochroną ubezpieczeniową |
Zobowiązanie z tytułu OC – przyrzeczenie wypłaty odszkodowania i świadczenia |
|
Wysokość zobowiązania ubezpieczyciela |
Suma ubezpieczenia nie wyższa niż wartość ubezpieczonego mienia |
Suma gwarancyjna – górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela |
|
Relacja ubezpieczeniowa |
Ubezpieczyciel - ubezpieczający |
Ubezpieczyciel – ubezpieczający – poszkodowany |
|
Funkcja ubezpieczenia |
Ochrona majątku ubezpieczonego |
- ochrona interesu majątkowego ubezpieczonego - ochrona poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy |
|
Postać szkody |
Postać rzeczowa (utrata zniszczenie, uszkodzenie rzeczy) |
- postać rzeczowa - postać osobowa (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć osoby poszkodowanej) |
|
Zakres funkcji kompensacyjnej |
Strata rzeczywista |
- suma rzeczywista - utracona korzyść |
|
Relacja między wysokością szkody a wartością majątku ubezpieczonego |
Relacja występuje: - szkoda nie może być większa od wartości majątku ubezpieczonego - szkoda obejmuje istniejący majątek ubezpieczonego |
Brak powiązania: - szkoda może być większa od wartości majątku ubezpieczonego - szkoda może obciążać zarówno istniejący jak i przyszły majątek ubezpieczonego |
Roszczenia z umowy ubezpieczenia OC
Szkody osobowe
rozstrój zdrowia
uszkodzenie ciała
śmierć osoby poszkodowanej
Roszczenia:
koszty związane z leczeniem (zakup leków, koszty transportu poszkodowanego, dodatkowe odżywianie w okresie leczenia i rehabilitacji, dodatkowe zabiegi rehabilitacyjne, dodatkowa opieka w okresie leczenia, zakup niezbędnego sprzętu ortopedycznego i protez)
koszty związane z przygotowaniem do innego zawodu (opłaty związane z Kurasami przygotowującymi do nowego zawodu, koszty zmiany wykształcenia)
renta z tytułu zwiększonych potrzeb – czasowa lub stała wypłacana poszkodowanemu (w przypadku stałych, powtarzalnych wydatków związanych z utrzymaniem zdrowia poszkodowanego oraz opieką nad nim)
renta z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej – zwana uzupełniającą lub wyrównawczą wypłacana poszkodowanemu (wyrównująca utracony dochód w stopniu w jakim utracił zdolność do jego osiągnięcia)
renta płatna w następstwie śmierci osoby poszkodowanej czasowa lub dożywotnia – płatna osobom bliskim (osobom, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny – dzieciom, małżonkowi, krewnym w linii prostej oraz innym osobom bliskim, którym zmarły poszkodowany dostarczał stale i dobrowolnie środków utrzymania)
odszkodowanie z tytułu zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu, gdy następstwem szkody jest śmierć osoby poszkodowanej, przysługujące każdemu, kto wykaże, że faktycznie je poniósł (koszty poniesione na leczenie w czasie pomiędzy zaistnieniem szkody a śmiercią osoby poszkodowanej, wydatki związane z pochówkiem odpowiadające zwyczajom środowiska, w tym koszty transportu zwłok, zakupu odzieży żałobnej, postawienia nagrobka itp.)
zadośćuczynienie wypłacane osobie poszkodowanej – jednorazowe świadczenie pieniężne (naprawie krzywdy, w celu złagodzenia już doznanych i przewidywanych w przyszłości cierpień fizycznych i psychicznych)
stosowne odszkodowanie – jednorazowe świadczenie pieniężne przyznawane osobom bliskim poszkodowanego, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej osób ubiegających się
Szkody rzeczowe:
zaginięcie rzeczy
utarta rzeczy
uszkodzenie rzeczy
Roszczenia:
koszty naprawy mienia
koszty odtworzenia mienia
koszty środków prewencyjnych
nakłady poniesione w związku z niemożnością korzystania z uszkodzonej, utraconej, zaginionej rzeczy
rekompensata utraconych korzyści w związku ze szkodą rzeczową
Podział ubezpieczeń wg kryterium liczby podmiotów objętych ochroną ubezpieczeniową:
ubezpieczenia zbiorowe – to takie w których ryzyka jednego rodzaju zostają pokryte przez objęcie większej liczby podmiotów (przedmiotów) jedną umową ubezpieczenia. Przedmiotem ubezpieczenia zbiorowego będzie kilka obiektów albo przedmiotów
ubezpieczenia grupowe – ich cechą jest to iż umowa takiego ubezpieczenia obejmuje wiele osób z których każda jest ubezpieczona na własny rachunek
Wg kryterium podmiotu ubezpieczenia można wyróżnić:
ubezpieczenia przedsiębiorstw
ubezpieczenia ludności
taki podział jest podziałem nieostrym
Wg formy własności instytucji oferującej ubezpieczenia:
Ubezpieczenia prywatne
Ubezpieczenia publiczne
Ze względu na cel oraz formę organizacyjno prawną instytucji oferującej ubezpieczenia:
Ubezpieczenia komercyjne
Ubezpieczenia wzajemne
Ze względu na tradycję, odmienność przedmiotu ubezpieczenia, odrębność zasad ubezpieczenia a także odrębność źródeł prawnych:
Ubezpieczenia morskie (uregulowane przepisami kodeksu morskiego)
Ubezpieczenia lądowe (uregulowane przepisami kodeksu cywilnego). Do ubezpieczeń lądowych zaliczamy również ubezpieczenia lotnicze.
Ze względu na zakres terytorialny świadczonej ochrony ubezpieczeniowej
Ubezpieczenia w obrocie krajowym
Ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym
Ze względu na podział ryzyka
ubezpieczenia bezpośrednie – mamy do czynienia w przypadku umów ubezpieczenia i koasekuracji
ubezpieczenia pośrednie – mamy do czynienia gdy następuje wtórny i dalszy podział ryzyka czyli występuje umowa reasekuracji albo umowa retrocesji czyli to zakład ubezpieczeń przekazuje przejęte na siebie ryzyka reasekurantowi albo retrocentowi
Wg występowania swobody albo brak swobody w nawiązywaniu stosunku ubezpieczenia:
Ubezpieczenia dobrowolne
Ubezpieczenia obowiązkowe
!!! We własnym zakresie: !!!
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym funduszu gwarancyjnym, ustawa o polskim biurze ubezpieczycieli komunikacyjnych
STOSUNEK UBEZPIECZENIA – UMOWA UBEZPIECZENIA
Stosunek ubezpieczenia możemy zdefiniować jako stosunek cywilno prawny wiążący zakład ubezpieczeń czyli ubezpieczyciela z ubezpieczającym na podstawie którego ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania albo innego świadczenia w razie nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego zaś ubezpieczający jest zobowiązany do przestrzegania warunków ubezpieczenia i opłacenia określonej składki.
Cechy stosunku ubezpieczenia
kwalifikowany – przynajmniej jedna strona (zakład ubezpieczeń) musi mieć odpowiednie kwalifikacje. Ta cecha oznacza że jedną ze stron jest zakład ubezpieczeń który ma odpowiednie zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej.
odpłatny – na ubezpieczającym ciąży obowiązek opłacenia składki ubezpieczeniowej
masowy – żaden pojedynczy stosunek ubezpieczenia nie mógłby istnieć bez wielkiej liczby takich stosunków prawnych
adhezyjny (adhezja – przyleganie, przystępowanie) oznacza iż większość stosunków ubezpieczenia polega na przystąpieniu ubezpieczającego do warunków określonych przez zakład ubezpieczeń
trwały (ciągły) – stosunek ubezpieczenia trwa przez wyznaczony czas
dwustronnie zobowiązujący – w jego wyniku dla obu stron stosunku powstają określone zobowiązania
kauzalny (causa cavendi) – przyczynowy – stosunek jest nieważny jeśli nie istnieje przedmiot ochrony w zachowaniu którego ubezpieczający ma swój interes
Wypadek ubezpieczeniowy
Pojęcie
Przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenia losowe z którego nastąpieniem ekspektatywa (oczekiwanie) ubezpieczającego, mająca za przedmiot spodziewane świadczenie pieniężne od zakładu ubezpieczeń przeradza się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo podmiotowe o charakterze majątkowym.
Cechy
zdarzenie przyszłe – następujące po zawarciu umowy ubezpieczenia (wyjątek art. 806 par1 k.c.)
zdarzenie niepewne – nastąpienie bądź nie wypadku niema wpływu na byt prawny umowy ubezpieczenia
zdarzenie prawne – jego zajście powoduje przekształcenie ekspektatywy prawa majątkowego w wierzytelność ubezpieczeniową (do czasu wystąpienia wypadku ubezpieczający miał tylko oczekiwanie)
Zdarzenie losowe
Pojęcie
Są to obiektywne (realne) stany świata zewnętrznego, będące skutkiem urzeczywistnienia się określonych ryzyk, powodujące stany bądź zwiększone potrzeby finansowe u osoby, w stosunku do której dane zdarzenie się zrealizuje.
Cechy:
masowość – występujące w skali losowość
statystyczna prawidłowość – posługując się rachunkiem prawdopodobieństwa jesteśmy w stanie określić czy takie zdarzenie wystąpi
możliwe, lecz niekonieczne (mogą, lecz nie muszą nastąpić)
nadzwyczajne (stanowią odstępstwo od normalnego biegu „rzeczy”)
„losowe” (nie można z góry przewidzieć, kogo „dotkną”)
niezależne od woli poszkodowanego
Wypadkiem ubezpieczeniowym jest zdarzenie niepewne.
!!! Sprawdzić w kodeksie cywilnym jak to jest w przypadku samobójstwa. Czy w przypadku samobójstwa może być wypłacone świadczenie
Strony i podmioty stosunku ubezpieczenia
ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)
ubezpieczający (podpisuje umowę i płaci składkę) przedstawia do ubezpieczenia określone rodzaje ryzyka (zdrowie, życie, zdolność do pracy, swoje dobra osobiste, majątkowe)
Ubezpieczony
imiennie oznaczony
imiennie nieoznaczony
Uposażony – osoba która jest wymieniona w polisie ubezpieczeniowej, dostanie ona świadczenie po śmierci ubezpieczonego, można uposażyć każdą osobę (niekoniecznie ktoś z rodziny), jeśli się nie wyznaczy uposażonej ma zastosowanie postępowanie spadkowe
Uprawniona osoba trzecia (to nie to samo co uposażony)
nabywca (np. rzeczy)
wierzyciel hipoteczny z tytułu ubezpieczenia obciążonej nieruchomości
poszkodowany na tle ubezpieczenia OC
cesjonariusz i zastawnik wierzytelności ubezpieczeniowej
SUMA UBEZPIECZENIA – DZIAŁANIA I FUNKCJE
Bezwzględna górna granica świadczenia: (nie dostaniemy więcej odszkodowania niż podana w umowie kwota ubezpieczenia)
W ubezpieczeniu osobowym JEDYNA (w przypadku ubezpieczeń osobowych nie dostaniemy więcej niż wynosi suma ubezpieczenia)
W ubezpieczeniu majątkowym WZGLĘDNA (obok wartości ubezpieczenia) (w przypadku ubezpieczeń majątkowych suma ubezpieczenia jest ustalana na podstawie faktycznej wartości majątku)
Górna granica odpowiedzialności
PER CAPITA z tytułu jednego wypadku art. 294 1-2 k.m (z tyt. 1 wypadku, ale też suma ub. Może dotyczyć danego ryzyka,)
Górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela za okres ubezpieczenia, niezależnie od liczny wypadków KONSUMPCA SUMY art. 824 par. 1k.c.
Podstawa obliczenia składki
Stopa składki brutto albo TARYFOWA STOPA SKŁADEK
SKŁADKA – STAWKA – TARYFA
Składka – świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest obowiązany zapłacić ubezpieczycielowi za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu okresu ubezpieczenia.
Stopa składki (stawka) – liczba jednostek pieniężnych przypadających na każde 1000 lub 100 jednostek pieniężnych sumy ubezpieczeń (w ujęciu rocznym). Podawana jest w:
Promilach (1000 jednostek)
Procentach (100 jednostek)
Taryfa składek – uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym rodzajom ryzyka (przedmiotom i niebezpieczeństwom), występującym w danym rodzaju ubezpieczenia. Oraz:
Wysokość rabatów (bonusów – rabaty, obniżki składki)
Tablice frakcyjne dla obliczania składek za ubezpieczenia krótkoterminowe (krótsze od roku) albo do obliczenia składek może służyć metoda pro rata temporis (proporcjonalnie do okresu ubezpieczenia)
Wysokość dodatków (malusy – zwyżki składki, dodatki do składki)
Do obliczenia składki trzeba stawkę taryfową przemnożyć przez sumę ubezpieczenia.
SKŁADKA (typologia techniczno – ubezpieczeniowa)
Składka brutto (przypisana) – łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy) (składka przypisana do umowy)
Składka netto (tzw. składka sprawiedliwa) – suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeń (administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty akwizycji (pozyskania ubezpieczenia) i inne koszty działalności zakładu ubezpieczeń.
Składka przypisana netto – składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu kosztów reasekuracji)
ZASADA ODSZKODOWANIA (la principe indemnitaire, Besson, 304)
Zakres działania
Rys 1
Regres w stosunku do sprawczy szkody (art. 828 k.c.) jeśli ktoś spowoduje szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia. W przypadku ubezpieczeń, jeśli szkodo została objęta ochroną ubezpieczeniową poszkodowany może zwrócić się do zakładu ubezpieczeń a nie do sprawcy szkody. Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie ale z chwilą wypłaty odszkodowania zakład ubezpieczeń przejmuje nasze prawa w stosunku do sprawcy szkody; sprawca szkody będzie musiał zwrócić pieniądze które zakład ubezpieczeń musiał wypłacić w formie odszkodowania. W przypadku gdyby zakład ubezpieczeń poprzez odszkodowanie nie pokrył całości szkody to mamy pierwszeństwo do pokrycia reszty szkody od sprawcy niż zakład ubezpieczeń.
Instytucja regresu w stosunku do sprawcy szkody ma charakter prewencyjny (jest większa skuteczność w dochodzeniu roszczeń od sprawcy szkody). Regres ma istotne znaczenie przy ustalaniu składek ubezpieczeniowych.
DEFINICJE UMOWY UBEZPIECZENIA
Bennett, 79
Umowa, na mocy której jedna strona – zwana ubezpieczycielem – zobowiązuje się za ustalonym wynagrodzeniem „płaconym” przez drugą (ubezpieczającego) zapłacić odszkodowanie albo jego ekwiwalent w razie zajścia pewnego uzgodnionego zdarzenia.
Fontanie, 52
Ubezpieczenie jest umową pomiędzy ubezpieczającym a ubezpieczycielem który zobowiązuje się za wynagrodzeniem wypłacić osobie ubezpieczonej świadczenie pieniężne na wypadek staty wywołanej pewnym zdarzeniem przyszłym oraz przez siłę wyższą
Besson, 1
Umowa ubezpieczenia w znaczeniu ścisłym (wąskim) to umowa pomiędzy ubezpieczającym a ubezpieczycielem który zobowiązuje się za wynagrodzeniem dostarczyć świadczenie pieniężne uprawnionemu na wypadek zrealizowania się określonego ryzyka.
CECHY UMOWY UBEZPIEZENIA
Umowa ubezpieczenia jest umową:
Nazwaną – jest ustawowo uregulowana (art. 805-834 k.c. oraz art. 262-307 k.m.)
Konsensualną – dochodzi do skutku poprzez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli przez strony (solo consensu).
Odpłatną – świadczenie ubezpieczyciela ma zawsze charakter odpłatny (odpłatność wyraża należna składka
Dwustronnie zobowiązującą – obie strony są wobec siebie wierzycielami i dłużnikami w zależności od tego, czy chodzi o składkę czy świadczenie ubezpieczeniowe
Najwyższej dobrej wiary (contractus uberrimae fedei) – strony darzą się najwyższym zaufaniem: ubezpieczający składa ubezpieczycielowi prawdziwe oświadczenia i informacje. Ubezpieczyciel nei stosuje „nieuczciwych praktyk” i kruczków prawnych pozbawiających ubezpieczającego ochrony
Adhezyjną – (przystępowanie) większość umów jest zawierana poprzez przystąpienie ubezpieczającego do ukształtowanej już w swej treści (przez OWU) umowy.
Stałej współpracy kontraktowe – strony ściśle w sposób ciągły ze sobą współpracują, zarówno przed zawarciem umowy (art. 815 par.1 k.c.) w czasie jej trwania (art. 815 par 2 i 816 par 1-2 k.c.) jak i po nastąpieniu wypadku (art. 826 k.c.)
Subiektywnie losową – o losowości tej umowy możemy mówić wyłącznie z punktu widzenia poszczególnych osób ubezpieczonych nie zaś z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń
Synalagmatyczną (wzajemną) (wg teorii ponoszenia ryzyka)
Kauzalną – umowa jest nieważna, jeśli nie istnieje przedmiot ochrony, w zachowaniu którego ubezpieczający posiada interes.
TRYBY ZAWIERANIA UMOWY UBEZPIECZENIA
Tryb ofertowy (najczęściej stosowany)
Prosty – ubezpieczający składa ofertę w praktyce najczęściej na standardowym formularzu zakładu ubezpieczeń. Przyjmuje się, że zakład udziela ochrony zgodnie z postanowieniami ogólnych warunków ubezpieczeń (OWU), Umowa może być również zawarta drogą milczącego akceptu – ubezpieczający składa wniosek i w ciągu 14 dni nie dostaje żadne odpowiedzi na ten wniosek od zakładu ubezpieczeń oznacza to że zakład ubezpieczeń zaakceptował ten wniosek. Kiedy wniosek jest złożony ustnie umowa nie może być zawarta drogą milczącego akceptu, umowę ubezpieczenia na życie również nie można zawrzeć drogą milczącego akceptu.
Złożony – jeżeli zakład chce zaproponować ubezpieczającemu zawarcie umowy na warunkach odbiegających na niekorzyść od treści wniosku lub OWU, musi w terminie 14 dni od złożenia wniosku przedstawić ubezpieczającemu kontrofertę, oraz zwrócić uwagę na niekorzystne postanowienia na piśmie. Ubezpieczający ma siedmiodniowy termin na sprzeciw lub aprobatę nowych warunków ubezpieczenia.
Tryb rokowaniowy
Strony stopniowo uzgadniają treść kontraktu, a zawarcie umowy następuje wówczas, gdy dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień umownych, które były przedmiotem rokowań
Tryb przetargowy
W tym trybie strona poszukująca ochrony ubezpieczeniowej ogłasza przetarg, czyli zaprasza do składania ofert, precyzując przy tym co najmniej czas, miejsce, przedmiot i warunku przetargu. Oferty składane są przez ubezpieczycieli, a ubezpieczający wybiera najkorzystniejszą. W określonych przypadkach jest obowiązkowy – kiedy zostaną spełnione warunki określone w ustawie o zamówieniach publicznych.
Polisa ubezpieczeniowa – dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczeniowej:
Zakład ubezpieczeń
Ubezpieczający
Przedmiot
Suma ubezpieczenia
Czas trwania ubezpieczenia
Wysokość ubezpieczenia
Wysokość składki
Ogólne warunki ubezpieczenia
Indywidualne klauzule
Dowodem przedłużenia umowy jest pokwitowanie że opłacono składkę na następny okres.
Różnego rodzaju polisy ubezpieczeniowe
Jednostkowe
Zbiorowe
Grupowe
Generalne
Polisy generalne można podzielić na: (w transporcie i różnego rodzaju przedsiębiorstwach)
zwykłe – dotyczą wielu określonych przedmiotów czy transakcji aktualnie istniejących albo takich które mogą się pojawić w trakcie trwania ubezpieczenia. Przedmiotowy zakres, faktyczną wartość ubezpieczenia i wysokość składki ustala się ex post na podstawie raportów ubezpieczającego albo też na podstawie prowadzonego przez niego dziennika ubezpieczeń, gdzie na bieżąco rejestrowane są obiekty oraz transakcje podlegające ubezpieczeniu. Tego rodzaju polisy stosowane są często w ubezpieczeniach typu cargo, czyli ubezpieczeniach ładunku w transporcie, ponieważ występuje duża liczba pojedynczych transakcji
obrotowe – mogą obejmować globalnie, całość transportu w trakcie ubezpieczenia albo mogą dotyczyć określonej części transportu, na określonej trasie. Wartość ubezpieczeniową a także składkę ustala się po zakończeniu bieżącego okresu ubezpieczenia na podstawie informacji zawartych w księgach handlowych.
odpisowe – z góry ustala się przewidywaną wartość przesyłek, którą traktuje się jako sumę ubezpieczenia i na jej podstawie ustala składkę. Wartość zrealizowanych przesyłek na bieżąco odpisuje się od zadeklarowanej sumy ubezpieczenia, z chwilą wyczerpania sumy ubezpieczenia to ubezpieczenie ustaje i może być wznowione przez zgłoszenie nowej sumy i opłacenie dalszej składki.
Certyfikat ubezpieczeniowy – wyciąg z polisy generalnej, nie podaje się w nim zwykle wszystkich warunków ubezpieczenia tylko powołuje się na warunki umowy generalnej.
Polisy jednostkowe – dotyczą przedmiotów jednej osoby, jej dóbr osobistych, wyróżnia się tutaj polisy:
imienne – wystawiana na nazwisko (nazwę) ubezpieczającego, który posiądzie prawa i obowiązki wynikające z tej umowy
na okaziciela – osobą uprawnioną do roszczenia wypłaty odszkodowania jest osoba posiadająca polisę, która jednak musi udowodnić że ochrona ubezpieczeniowa dotyczy jej interesów majątkowych
na zlecenie – uprawnienia wynikające z polisy na zlecenie mogą być przenoszone na inne osoby poprzez oświadczenie ubezpieczającego zamieszczone na polisie nazywane imposem
Tendencje do zawierania polis ubezpieczeniowych:
dąży się to tzw. uproszczenia przy zawieraniu polis
Umowa ubezpieczeniowa:
strony ubezpieczenia (ubezpieczający,
przedmiot umowy
ubezpieczenia osobowego przedmiotem jest życie, zdrowie i zdolność do pracy; może obejmować: dobra osobiste jednej osoby
dobra osobiste jednej osoby - umowa indywidualna lub jednostkowa;
wielu osób - umowa ubezpieczenia grupowego lub zbiorowego. Gdy jedna umowa ubezpieczenia obejmuje dobra osobiste wielu osób z których każda jest ubezpieczona na własny rachunek mówimy o ubezpieczeniu grupowym, natomiast gdy jedna osoba występująca w charakterze ubezpieczającego zawiera umowę ubezpieczenia wielu osób na ich rzecz to mamy do czynienia z ubezpieczeniem zbiorowym.
ubezpieczenia majątkowego – interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i jest określony w pieniądzu; przedmioty należące do 1 osoby – jest to umowa jednostkowa albo indywidualna; lub wielu osób – umowa zbiorowa, szczególnym rodzajem umowy zbiorowej jest umowa generalna obejmująca dobra majątkowe wielu podmiotów i to zarówno te które istnieją w trakcie zawierania umowy jak i te które mogą powstać w trakcie jej trwania
Ryzyka objęte ochroną ubezpieczeniową – dla uniknięcia nieporozumień w umowie ubezpieczenia wymienia się konkretne niebezpieczeństwa objęte ochroną ubezpieczeniową. Niebezpieczeństwa te są definiowane (każdy zakład ubezpieczeń samodzielnie definiuje niebezpieczeństwa). Albo w umowie wymienia się ryzyka, albo znajduje się zapis że umowa obejmuje wszystkie ryzyka. Ryzyka wyłączone z ochrony ubezpieczeniowej najczęściej nie odpowiada za szkody wynikające z rażącego niedbalstwa, w okresie działań wojennych, okresie strajków, zamieszek.
Warunki ubezpieczenia – przepisy prawne dotyczące poszczególnych ubezpieczeń danego działu, grupy, rodzaju, które ustalają prawa i obowiązki stron oraz normują ich postępowanie wynikające z wykonywania umowy ubezpieczenia. W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych ustalane są one przez zakład ubezpieczeń przy czym standardowe warunki przekazywane są do komisji nadzoru finansowego, która sprawdza czy zakład ubezpieczeń nie działa przeciwko ubezpieczonemu. Ogólne warunki ubezpieczeń obowiązkowych zostały zamieszczone w Ustawie o Ubezpieczeniach Obowiązkowych przy czym w tej ustawie zostały zamieszczone podstawowe warunki ubezpieczeń OC kierowców, rolników oraz budynków gospodarstw rolnych od ognia i innych zdarzeń losowych. Pozostałe ogólne warunki ubezpieczeń losowych zostały określone przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia (oznacza to że wszystkie zakłady ubezpieczeń muszą stosować identyczne warunki ubezpieczeń obowiązkowych). Oprócz ogólnych warunków ubezpieczenia mogą występować szczególne warunki ubezpieczenia – postanowienia nietypowe wprowadzane do umowy ze względu na szczególne okoliczności związane z poszczególnym ryzykiem; te dodatkowe szczególne warunki ubezpieczenia mogą być dołączone do umowy albo zamieszczone w jej tekście (je określa się mianem klauzul polisowych)
Obowiązki stron
|
OBOWIĄZKI STRON UMOWY UBEZPIECZENIA |
|||
|
Ubezpieczający |
Zakład ubezpieczeń |
||
|
Dodatkowe (powinności) |
Podstawowe |
podstawowe |
Dodatkowe |
|
1) przed zawarciem umowy OBOWIĄZEK DEKLARACJI |
Zapłata składki |
Wypłata świadczenia |
Wydanie dowodu ubezpieczenia |
|
2) po zawarciu umowy OBOWIĄZEK NOTYFIKACJI |
|
|
Doręczenie Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (OWU) |
|
3) po wypadku ubezpieczeniowym OBOWIĄZEK RATOWANIA |
|
|
Protokół rozbieżności między umową a OWU |
|
|
|
|
Pisemne zwrócenie uwagi oraz wyznaczenia co najmniej 7-dniowego terminu do złożenia sprzeciwu |
Ubezpieczający ma obowiązek zapłacenia składki ubezpieczeniowej; zapłacenie składki ubezpieczeniowej najczęściej warunkuje rozpoczęcie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Deklaracja ryzyka ubezpieczeniowego – systemy
Wyjaśnienie
Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości ubezpieczyciela – zgodnie z prawdą – wszelkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka (niebezpieczeństwa)
System anglosaski
Obowiązek deklaracji spontanicznych: ubezpieczający – nawet bez uprzednich zapytań ze strony ubezpieczyciela – powinien informować o wszelkich okolicznościach, które ą lub powinny mu być znane.
System kontynentalny
System „odpowiedzi na pytania”: obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał ubezpieczyciel (w formularzu wniosku – oferty albo innych pismach).
System mieszany
Ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania ubezpieczyciela, ale ponadto jest obowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel o nie nie pytał.
Sankcje za naruszenie
Ubezpieczyciel
Jest wolny od odpowiedzialności
Może odstąpić od umowy
Może zwiększyć składkę
Obowiązek notyfikacji ryzyka – ubezpieczający ma informować zakład ubezpieczeń o wszystkich zmianach jaki następują w okolicznościach występowania ryzyka. Wszelkie istotne zmiany musza być podawane do wiadomości zakładu ubezpieczeń. Ten obowiązek nie dotyczy ubezpieczeń na życie.
Obowiązek ratowania – w przypadku jeśli ubezpieczony nie podejmie akcji ratowniczej i na skutek tego powiększy się szkoda, zakład ubezpieczeń może odmówić wypłaty odszkodowania. Trzeba zabezpieczyć możliwość dochodzenia roszczeń od sprawców szkody. Zakład ubezpieczeń pokrywa koszty ratunku.
Ustalenie okresu czasu
Krótkoterminowe (do 1 roku)
Roczne
Długoterminowe (dłużej niż rok)
Bezterminowe (nie można z góry określić jak długo będą trwały)
Nie zawsze zawarcie umowy jest tożsame z rozpoczęciem odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Karencja (okres oczekiwania) – okres pomiędzy zawarciem umowy i zapłaceniem składki a rozpoczęciem odpowiedzialności np.: umowa na życie – bez badań lekarskich
Okres ubezpieczenia:
Formalny – okres obowiązywania umowy
Materialny – okres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń
Techniczny – okres składkowy
Te 3 okresy wcale nie muszą się ze sobą pokrywać. Mogą zaczynać się i kończyć w różnych terminach. Różnicuje je karencja. Może wystąpić również karencja dodana – zakład ubezpieczeń odpowiada za skutki które pojawiły się w czasie trwania umowy.
Powstanie i wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia
Wyjaśnienie
Źródłem powstania prawnego stosunku ubezpieczenia jest zawarcie umowy. Z kolei rozwiązanie umowy powoduje wygaśnięcie tego stosunku. Jednakże może to nastąpić także z innych przyczyn.
Inne przyczyny
Upływ okresu na który zawarto umowę
Śmierć lub utrata pełnej zdolności do czynności prawnych ubezpieczającego oraz likwidacja czy upadłość zakładu ubezpieczeń
Abandon – występuje w ubezpieczeniach morskich i polega na zrzeczeniu się przez ubezpieczającego na rzecz zakładu ubezpieczeń praw do przedmiotu ubezpieczenia w zamian za wypłatę pewnej sumy ubezpieczenia
„odpadnięcie” interesu ubezpieczeniowego (np. zniszczenie, zużycie lub utrata przedmiotu ochrony)
Wyczerpanie sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancji
Wykup polisy w ubezpieczeniu na życie
Niezapłacenie składki w terminie (z wyjątkiem ubezpieczeń obowiązkowych) lub raty składki (tylko wtedy gdy umowa bądź OWU) taki skutek zastrzegły. Warunki ubezpieczeń obowiązkowych.