Globalizacja – ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa^[1]; zanikanie kategorii państwa narodowego; kurczenie się przestrzeni społecznej i wzrost tempa interakcji poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych^[2] oraz wzrost znaczenia organizacji ponad- i międzynarodowych, w szczególności ponadnarodowych korporacji^[3]. Geneza tego procesu lokowana jest w epoce odkryć geograficznych, dokonywanych przez Europejczyków od XV wieku^[4], a rozpatrywany w nauce jest on dopiero od lat 80. XX wieku, mimo, że kwestia tworzenia porządku ponadnarodowego podejmowana była już na początku wieku XIX^[5]. Globalizacja jako realne zjawisko przez część naukowców jest postrzegana sceptycznie^[6]. Jest ona również postrzegana jako zjawisko powodujące wzrost nowych, nieprzewidywalnych form ryzyka^[7][8] oraz wzrost nierówności społecznych w skali globu czy też w skali poszczególnych społeczeństw^[9]. Skutki tych procesów nie są do końca rozpoznane, mogą prowadzić zarówno do większej homogenizacji kultury, jak i do jej kreolizacji i zwiększenia różnorodności kulturowej^[10].

Konsekwencje globalizacji:

1. Społeczeństwo ryzyka

Ze względu na brak wiedzy specjalistycznej jednostka opiera się na analizach profesjonalistów co do oceny ryzyka, jednakże ich opinie nie muszą mieć pokrycia w rzeczywistości. Dodatkowo państwa nie mogą często zagwarantować bezpieczeństwa obywatelom i o własne ubezpieczenie podejmowanych decyzji muszą troszczyć się sami. W ten sposób kształtuje się nowa wizja społeczeństwa jako społeczeństwa ryzyka^[8]. To ryzyko dotyczy nie tylko kwestii ekonomicznych, jak stabilność pracy, ale również zdrowia i środowiska naturalnego człowieka i dotyczy wszystkich klas społecznych^[7].

2. Nierówności społeczne

W globalizującym się świecie występują nie tylko nierówności społeczne w obrębie poszczególnych społeczeństw, ale także w wymiarze globalnym.

• Ze względu na to, że państwa oceniają nierówności wewnętrznie, ignorowany jest problem nierówności globalnej.

• Ponieważ z globalnego punktu widzenia występują obiektywne różnice w dochodach członków różnych społeczeństw, przy ich porównywaniu dominuje spojrzenie globalnie, a nie perspektywa członków danego społeczeństwa.

• Ponieważ przerzucanie ryzyka na kraje słabsze jest korzystne dla obywateli państw narodowych, powoduje to wzmocnienie władzy, która za takim zachowaniem się opowiada, a w konsekwencji działanie odwrotne do wyrównywania nierówności w perspektywie globalnej.

• Istnienie nierówności między konkretnymi kategoriami ludzi nie może wpływać na naruszanie statusów obywatelskich^[29].

Nierówności społeczne w wymiarze globalnym także się powiększają. Światowa organizacja Handlu zdominowana jest przez Stany Zjednoczone, a przedstawiciele krajów ubogich mają ograniczony wpływ na funkcjonowanie tej organizacji. Pod koniec XX wieku najbiedniejsze 20% ludności świata miała dochody ponad 70 razy mniejsze od 20% najbogatszej części globu^[30].

U Sztompki:

Roland Robertson: globalizacja to zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym. Jednym w sensie: nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych, a najbardziej wyrazistym tego przejawem staje się komputerowa sieć ogólnoświatowa Internet. Społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, strategicznych, kulturowych. Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturowych o charakterze ponadnarodowym, oderwane od jakiegokolwiek konkretnego kraju czy państwa. Pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywają się zupełnie od konkretnego miejsca.

POJĘCIE GLOBALIZACJI

Terminy pokrewne: macdonaldyzacja, coca-colizacja, amerykanizacja, westernizacja,

imperializm kulturowy

ROLAND ROBERTSON – socjolog amerykański- definiuje globalizację jako ,,zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym’’

Wyraża się to na kilka sposobów:

Nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych, najbardziej wyrazistym tego przejawem staje się Internet – komputerowa ,,sieć ogólnoświatowa’’

Społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, strategicznych, kulturalnych

Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturalnych, o charakterze ponadnarodowym, oderwane od jakiegokolwiek konkretnego kraju czy państwa: wielkie korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe:

• niektóre zachowują jeszcze symboliczny związek z krajem, z którego się wywodzą: Sony, Toyota, Microsoft, Boeing

• inne istnieją już w czysto międzynarodowej przestrzeni: Coca-Cola, McDonald’s, Carrefour, General Motors, Citibank itp. Skala ich operacji przekracza rozmiary ekonomii niejednego państwa

• w polityce, organizacje międzynarodowe typu ONZ, UNESCO, Interpol przejmują dziś pewne atrybuty suwerenności państwowej, uzyskując uprawnienia do podejmowania decyzji władczych wiążących kraje członkowskie: np. Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

• ponadnarodowy charakter mają nowe ruchy społeczne: np. ruch ekologiczny, Greenpeace, ruch praw człowieka, Amnesty International

• w świecie mediów istnieją ponadnarodowe sieci telewizyjne: CNN, międzynarodowe czasopisma: np. ,,International Herald Tribune’’ czy ,,Time’’

• w dziedzinie sportu najsłynniejsze kluby piłkarskie przestają reprezentować swoje kraje

globalizują się także organizacje przestępcze

Pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywają się zupełnie od konkretnego miejsca: środowisko biznesu, menedżerowie, finansiści, personel lotniczy, zawodowi sportowcy, artyści, w pewnym stopniu naukowcy nieustannie zmieniają oni miejsce pobytu, krążą po świecie, spędzają sporo życia w hotelach, mają biura i mieszkania w wielu metropoliach, nie wysiadają z transkontynentalnych samolotów na wielkich lotniskach przygotowane są dla nich sale konferencyjne, by mogli się spotkać i załatwić interesy

EFEKTY ZMIAN

Postępująca uniformizacja świata:

kapitalistyczny rynek ekonomiczny – z charakterystycznymi dla siebie formami transakcji, organizacjami, instytucjami, etosem konkurencji, mentalnością konsumpcyjną – opanował świat najwcześniej

w polityce – kolejna ,,trzecia fala demokratyzacji’’ przeszła przez świat w latach osiemdziesiątych i pozostawiła jedynie enklawy systemów autorytarnych czy totalitarnych

typowe demokratyczne instytucje i formy życia politycznego: parlamenty, wybory, kampanie, aktywna opinia publiczna itp., są dziś takie same w większości krajów świata

Homogenizacja w dziedzinie kultury:

międzynarodowa kariera języka angielskiego – rozpoczęła się od środowiska pilotów i kontrolerów ruchu powietrznego, przechodząc do dziedziny turystyki, nauki, techniki, programowania komputerowego, biznesu itp.

upodabnia się ogromnie kultura materialna i dziedzina konsumpcji, moda, styl życia

GLOBALIZACJA KULTURY

• Uniformizacja kultury w skali globalnej dokonuje się przede wszystkim za pośrednictwem mass mediów, masowych kontaktów osobistych (łatwość podróżowania i popularność turystyki), oraz jako otoczka kulturowa masowo nabywanych produktów technicznych czy konsumpcyjnych

• Mówi się o imperializmie mediów i dyktaturze konsumpcji, która nakazuje wszystkim kupować i używać podobne artykuły

• Dominuje ekspansja kultury najbardziej rozwiniętych krajów Zachodu, a zwłaszcza kultury amerykańskiej kierunku przepływu kulturowego decyduje siła ekonomiczna:

• W dziedzinie mediów, to w USA produkuje się najwięcej filmów, seriali telewizyjnych, programów rozrywkowych, sprzedawanych następnie czy licencjonowanych do innych krajów

• To w USA powstają globalne stacje informacyjne typu CNN czy globalne gazety typu ,,IHT’’

• Stany Zjednoczone dysponują największymi możliwościami marketingowymi dla swoich produktów

• W dziedzinie turystyki, podróżują po świecie głównie mieszkańcy krajów najbardziej rozwiniętych, którzy dysponują nadwyżkami dochodu – samymi sobą, swoim zachowaniem, ubiorem itp. demonstrują wzory kultury zachodniej

• Określone wzory kulturowe są narzucane przez urządzenia i produkty, od samochodu niosącego cały ogromny kompleks kultury samochodowej, po komputer i kulturę Internetu. Dotyczy to również ubrań, produktów spożywczych, gadżetów domowych i wielu innych rzeczy

• Ford model T, hamburger McDonalda, komputer IBM, coca-cola, dżinsy Levi-Straussa, telewizor – to wszystko zaczęło się w Ameryce. Dobra te, same w sobie użyteczne i atrakcyjne, mają wsparcie potężnej machiny marketingowej i reklamowej

• W ten sposób, kraje najsilniejsze ekonomicznie, eksportują na cały świat także swoją kulturę

TEORIE GLOBALIZACJI KULTUROWEJ

Szwedzki antropolog społeczny Ulf Hannerz wprowadza pojęcie ,,globalnej ekumeny’’, które w odniesieniu do zjawisk kultury jest analogią do idei ,,systemu światowego’’ skupionej na dziedzinie ekonomii.

Chodzi o zagęszczenie, intensywne relacje i zależności w skali ponadlokalnej

• Kultury tradycyjne – to ekumeny zamknięte, zlokalizowane w wyraźnych ramach przestrzennych i czasowych

• Kultura nowoczesna – to ekumena otwarta, przekraczająca ramy przestrzeni i czasu, zwłaszcza dzięki technikom komunikacji i transportu

Patrząc w przyszłość Hannerz kreśli cztery możliwe scenariusze losów globalnej ekumeny kulturowej:

Globalna homogenizacja – całkowita dominacja kultury zachodniej (zwłaszcza amerykańskiej), wszystkie społeczności staną się mniej lub bardziej udaną repliką zachodniego stylu życia, aspiracji, wartości i norm, wzorów konsumpcyjnych, idei, ideałów i przekonań

• Scenariusz nasycenia kulturowego – kraje peryferyjne powoli, z oporami, w toku kilku generacji, zastępują lokalne idee kulturowe, sensy i wartości, zuniformizowanymi treściami płynącymi z dominujących centrów

• Scenariusz deformacji kulturowej – oznacza uproszczenie, zubożenie, a nawet degradację kultury zachodniej w toku jej adaptacji przez kraje peryferyczne

• Amalgamacja kulturowa – zakłada się tutaj bardziej równorzędny dialog i wymianę między kulturami centrum i peryferii, co prowadzi do ogólnego wzbogacenia kultury

• Ostatecznym efektem takiego optymistycznego scenariusza jest, jak określa to Hannerz, ,,kreolizacja’’ albo ,,hybrydyzacja kultury’’ – kultury silniejsze mieszają się ze słabszymi, żadna nie pozostaje niezmienna i czysta.

CZTERY WIZJE GLOBALIZACJI – typologia Rolanda Robertsona w nawiązaniu do wprowadzonego przez Ferdinanda Toenniesa podziału zbiorowości ludzkich na wspólnoty (Gemeinschaft) i zorganizowane społeczności (Gesellschaft):

• ,,Globalny Gemeinschaft I’’ – świat jest tu postrzegany jako bogata mozaika zamkniętych, odgraniczonych wzajemnie wspólnot, albo unikalnych i egalitarnych, wyższych i niższych w rozwoju kulturowym, ale wzajemnie izolowanych i nie mających aspiracji do podporządkowania odmiennych od siebie – Jest to obraz typowy dla ideologii antyglobalizmu i fundamentalistycznych orientacji religijnych

• ,,Globalny Gemeinschaft II’’ – jest to idea ogólnoludzkiego konsensu wokół pewnych wspólnych wartości i ideałów – Takie przesłanie niosą chrześcijańska idea królestwa Bożego na ziemi, koncepcja Kościoła powszechnego oraz tendencje ekumeniczne we współczesnym katolicyzmie. W dziedzinie świeckiej takie ogólnoludzkie aspiracje wyrażają ruchy pokojowe czy ekologiczne, a także ruch praw człowieka

• ,,Globalny Gesellschaft I’’ – mozaika suwerennych, niezależnych państw narodowych powiązanych silnymi, wzajemnymi więziami kooperacyjnymi w dziedzinie ekonomii, polityki i kultury

• ,,Globalny Gesellschaft II’’ – przewiduje zanik państw narodowych i unifikację najpierw regionalną, a później globalną pod egidą wspólnej organizacji politycznej czy ponadnarodowego rządu światowego