ZABÓR PRUSKI

-obszar: 131 tys. km²

ludność: 2,6 mln

-I rozbiór (36 tys. km² i 580 tys. os. )

*Prusy Królewskie (bez Gdańska)

*Kujawy

-II rozbiór (57 tys. km² i ponad 1 mln os.)

*Wielkopolska

*zachodnie Mazowsze z Płockiem

*ziemia sieradzka

*okolice Częstochowy
-III rozbiór (ok. 48 tys. km² i 1 mln os.)

*Mazowsze z Warszawą

*Podlasie

*Suwalszczyzna z Kownem

WIELKIE KSIĘSTWO POZNAŃSKIE

-ustanowione podczas Kongresu Wiedeńskiego

-,,enklawa polskości w morzu niemieckim”

-obszar: 29 tys. km²

-ludność: 776 tys.

-terytorium:

*departament poznański i bydgoski Księstwa Warszawskiego

*część departamentu kaliskiego

Po reformach z lat 1815-1820 na czele prowincji stał nadprezydent zajmujący się szkolnictwem, skarbowością, stosunkami wyznaniowymi, realizujący uwłaszczenie.

-nie było osobnym tworem państwowym (integralna część Prus), ale miało uzyskać autonomię

-przejawy odrębności:

*nazwa akcentująca organizacyjną odrębność (Wielkie Księstwo) *herb *flaga

*wyłączenie Księstwa (1815) ze Związku Niemieckiego

- prowincjonalny sejm postulatowy (brak w innych prowincjach pruskich), złożony z przedstawicieli zemiaństwa, mieszczan i chłopów. Zbierał się raz na 3 lat pod przewodnictwem mianowanego przez króla marszałka. Otwarcia obrad dokonywał namiestnik. Obrady były tajne.

SYTUCJA POLAKÓW W ZABORZE PRUSKIM

-dekret o równouprawnieniu ludności polskiej i niemieckiej w dostępie do urzędów i używaniu języka polskiego w szkołach, sądach i administracji nie dotyczył Polaków poza WKs.P
-1823r. – reforma uwłaszczeniowa
-ograniczanie swobód po powstaniu listopadowym

*namiestnik niemiecki w miejsce polskiego (E. Flottwell)

*1832 r. – językiem urzędowym niemiecki

*konfiskata dóbr uczestników powstania

*akcja wykupywania ziem polskich

*reorganizacja sądownictwa na wzór pruski

*j. niemiecki w szkołach

-zarządzenia wprowadzone w zaborze po powstaniu listopadowym obowiązywały wcześniej na terenie Śląska i Pomorza, gdzie germanizację prowadzono od czasów Fryderyka II

-,,rugi pruskie”

-1886r. – Komisja Kolonizacyjna (za pieniądze rządu niemieckiego skupywano polskie i osiedlano na nich Niemców – brak spektakularnych sukcesów)

-1901r. – religia po niemiecku

-1904r. – ustawa o osadnictwie (brak pozwolenia na budowanie bez zgody władz)

-1908 -ustawa kagańcowa (gdy < niż 60% Polaków na danym terenie – to zebrania przeprowadzano w języku niemieckim)

-1908- ustawa wywłaszczeniowa (rząd niemiecki może przymusowo wykupić ziemie z rąk Polskich)

Kulturkampf (od lat 70. XIX w.)

• Dążenie do podporządkowania kościoła katolickiego państwu;

• Nadzór nad obsadą stanowisk kościelnych

• Ograniczenie szkolnictwa kościelnego

• Ograniczenia prawa do wolności zgromadzeń i stowarzyszeń

• Ograniczenia w możliwości używania języka polskiego na zgromadzeniach

ORGANIZACJA ADMINISTRACJI

-systematyczna rozbudowa administracji rządowej oraz
samorządowej w XIX i XX w.
-najlepiej rozwinięty ustrój spośród wszystkich zaborów

-1815-20 – wielka reforma administracyjna

*usprawnienie funkcjonowania administracji publicznej (ułatwiło to także germanizację)

*wprowadzono podział terytorialny państwa, którego jednostkami
były: prowincje, rejencje, powiaty, gminy miejskie i wiejskie
(wcześniej: departamenty kamer, powiaty, gminy miejskie i wiejskie)

-1871 – pojedyncza wieś uznana za gminę (wcześniej gminę tworzyło kilka wsi z folwarkiem
-1872 – powiat stał sie podstawową jednostką podziału
terytorialnego, spełniającą funkcje samorządowe
i administracyjne; miasta powyżej 25 tys. mieszkańców
przemianowano na powiaty miejskie

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY

*Prusy Wschodnie: rejencja królewiecka, gąbińska, olsztyńska (od 1905)

*Prusy Zachodnie (Królewskie): rejencja gdańska, kwidzyńska

*Wielkie Księstwo Poznańskie: rejencja poznańska, bydgoska

*Pomorze (Zachodnie): rejencja szczecińska, koszalińska

*Brandenburgia: rejencja frankfurcka (wcielona do Pomorza)

*Śląsk: rejencja legnicka, wrocławska, opolska

SAMORZĄD TERYTORIALNY

-wydzielony obszar dworski

-cztery hierarchicznie podporządkowane szczeble terytorialne:

*prowincja (namiestnik)

*rejencja (prezydent)

*powiat (starosta) Landrad urzędnik państwowy szef policji

*gminy miejskie i wiejskie (wybory w systemie kurialnym)

-organy samorządu prowincjonalnego:

*sejmik prowincjonalny (kompetencje uchwałodawcze: budżet lokalny, liczba etatów urzędniczych oraz opiniodawcze)

*wydział prowincjonalny (z udziałem dyrektora krajowego -
reprezentanta społeczeństwa prowincji)

-rejencje: *brak organów samorządowych

*wydział obwodowy – organ doradczy wobec prezydenta, sąd administracyjny II instancji

-powiaty: *sejmik powiatowy

*wydział powiatowy (organ wykonawczy sejmiku; związany
z administracją rządową osobą starosty; sąd administracyjny I instancji)

-miasta: *rada miejska – organ uchwałodawczy

*magistrat – organ wykonawczy

-wsie:

*przedstawicielstwo gminne (rodzaj rady) - organ uchwałodawczy

*zarząd gminny (naczelnik gminy i ławnicy) - organ wykonawczy

PRACA ORGANICZNA

-większe możliwości niż w innych zaborach

*wczesny rozwój gospodarczy

*charakter ustawodawstwa pruskiego

-germanizacja

*zmuszała do obrony i przeciwdziałania

*walka z nią spychała na dalszy plan różnice polityczne i społeczne,
ale ich nie eliminowała

-wzrost znaczenia drobnomieszczaństwa

-angażowanie się w pracę organiczną właścicieli ziemskich (zachęcali drobne mieszczaństwo i chłopów)

1862 – Towarzystwo Rolnicze (zrzeszało zamożnych chłopów,
utworzone w Piasecznie), z jego inicjatywy powstały:
*spółka pożyczkowa *kasa oszczędności

*kółko rolnicze *kółko gospodyń *pismo rolnicze
-powstawanie kółek w innych miejscowościach (kontrolę nad
nimi przejęło ziemiaństwo, duchowieństwo)
-rola kółek:

*pracowały samodzielnie, ale miały ujednolicony statut, korzystały z opracowywanych centralnie materiałów

*przyczyniły się do podwyższenia poziomu dobrej gospodarki rolnej

*statutowo nie uprawiały polityki

*były szkołą uświadomienia narodowego i obywatelskiego, wpajały obowiązek obrony mowy, wiary i ziemi ojczystej

-tworzenie towarzystw przemysłowych skupiających

drobnomieszczaństwo

*nie były scentralizowane

*nie podlegały kontroli ziemiaństwa

*obok interesów zawodowych uwzględniały w swej działalności cele kulturalne i towarzyskie

-spółki zarobkowe

*pierwsza – 1850 r. w Śremie (właściwy rozwój- od założenia przez
Mieczysława Łyskowskiego w Poznaniu w 1861r. Towarzystwa
Pożyczkowego; 1871r.- powstał Związek Spółek Zarobkowych)

*organizacje spółdzielcze typu oszczędnościowo-kredytowego

*skupiały oszczędności swoich członków w formie udziałów
i depozytów, udzielały im kredytów wekslowych

-1861 – Centralne Towarzystwo Gospodarcze (zrzeszało ziemian)

-Towarzystwo Naukowej Pomocy, Towarzystwo Oświaty
Ludowej (1872)

FORMY OPORU NARODOWEGO

kultywowanie narodowych zwyczajów

-ochrona dóbr kultury, języka polskiego realizowana poprzez organizowanie tajnego nauczania

-strajk we Wrześni (1901)

-,,wóz Drzymały”

-podnoszenie kulturalnego i gospodarczego poziomu kraju (towarzystwa, kółka, spółki zarobkowe)

-praca organiczna

-współpraca i współdziałanie stanów społecznych

- udział w powstaniach

5