Leszek Bednarczuk Władza nad mową

Artykuł ten powstał po konferencji poświęconej nowo-mowie która odbyła się 16 i 17 stycznia 1981 na UJ.

Oficjalnym językiem państw totalitarnych jest nowo-mowa. Termin ten utworzony został przez Orwella i w powieści Rok 1984 miał służyć zaspakajaniu potrzeb ideologicznych. Nowo-mowa została skonstruowana tak, że nie da się w niej nazwać pojęć ani sformułować w sposób poprawny zdań, które by nie były zgodne z aktualną polityką rządzącej partii.

Jak mówi autor: za pomocą terminu nowo-mowa określa się język zmonopolizowanej przez państwo propagandy politycznej w społeczeństwach zamkniętych, rozumianych jako przeciwieństw społeczeństwa otwartego.

Zainteresowanie nowo-mową wykracza poza ramy językoznawstwa ze względu na jej zasięg społeczny oraz towarzyszące jej zwykle odpowiednie gesty, symbole, obrazy, muzykę i inne środki komunikacji niewerbalnej.

Termin nowo-mowa budzi sprzeciw niektórych badaczy ponieważ istnieje wiele różnic miedzy orwellowski new-speak a językiem propagandy politycznej systemów zamkniętych. Termin ten przyjął się jako określenie:

• „propagandy sukcesu”

• „kampanii nienawiści” po marcu 1968

podobieństwa między oboma modelami języka:

1. język ze środka komunikacji społecznej staje się narzędziem sprawowania władzy,

2. jedna z odmian języka rozszerza się kosztem pozostałych,

3. działa na sam mechanizm językowy – arbitralna zmiana uzusu językowego przez nadawcę dla wytworzenia pożądanej postawy odbiorcy,

autor przedstawia w artykule najważniejsze wyniki sesji. ujmuje je w VII punktów:

1. Historia problemu

nowo-mowa jako zjawisko społeczne o masowej skali odziaływania pojawiła się dopiero w xX wieku, jednak użycie języka w celach perswazyjnych jest znane od dawna. nowo mowa będąc rodzajem kamuflażu werbalnego rózni się od innych postACI JĘZYKA TYM, ŻE FAŁSZ WYNIKA TU Z SAMEGO ZAŁEŻENIA. OBEJMUJE OM ZNACZENIE POSZCZEGÓLNYCH WYRAZÓW ORAZ TREŚĆ WYTWORZONYCH PRZEZ NIE ZDAŃ, PODWAŻA WIĘC WIARYGODNOŚC JĘZYKA I SIĘGA DO PODŚWIADOMOŚCI. PEWE MECHANIZMY STOSOWANE DZIŚ W NOWO-MOWIE SĄ STOSOWANE W DIALEKTYCE UPRAWIANEJ PRZEZ SZKOŁĘ MEGAREJSKĄ I SOFISTÓW. CHODZI O DIALEKTYKĘ ERYSTYCZNĄ, SŁUŻĄCĄ DO PRZEKAZYWANIA NIEZALEŻNIE OD PRAWDZIWOŚCI GŁOSZONYCH POGLĄDÓW.

JUŻ HITLER NIE CHCIAŁ nazywać rzeczy po imieniu, np. praktyki oświęcimia usiłowano przedstawić jako przedsięwzięcie wychowawcze. casirrer badając zmiany językowe zachodzące w niemczech nazistowskich wprowadził odróżnienie między słowami semantycznymi a słowami magicznymi.

największą rolę odegrała tu jednak wspomniana książka Orwella ukazująca jak w skrajnym systemie zamkniętym specjalnie skonstruowany język może zastąpić wszelkie formy życia duchowego.

2. Mechanizmy wewnętrzne

nowo-mowa obsługuje za pomocą podobnych środków formalnych różne systemy zamknięte, niezależnie od ich ideologii wynika, że nie odnosi się ona do treści doktryny, lecz do technologii władzy.

do mechanizmów władzy należy:

1. kontrola całego życia politycznego, społecznego i kulturalnego,

2. monopol środków masowego przekazu, służących nie do informacji lecz manipulacji,

3. izolacja w stosunku do otoczenia zewnętrznego, przeciwko któremu kieruje się niezadowolenie społeczne,

4. sprowadzenie więzi społecznych do perswazji i kontroli,

5. parareligijny status panującej doktryny zastępującej wszelkie formy życia duchowego,

tym mechanizmom odpowiadają pewne właściwości semantyczno-pragmatyczne nowo-mowy. głowiński wymienia tu:

1. wartościowanie – polega na tym, że dla podstawowych pojęć doktrynalnych nowo-mowy istnieją podwójne nazwy: jedna dodatnia (w odniesieniu do nadawcy), druga ujemna (do jego przeciwników, przy czym obie nazwy mają w zasadzie to samo odniesienie przedmiotowe, np. przerwa w pracy/strajk…

2. pragamtyzm i rytualność -

3. magiczność

4. arbitralność

5. niedookreśloność

6. idiomatyczność

7. selektywność

2