Stanisław
Wawrzyniec Staszic (1755-1826) zasłynął jednocześnie jako ksiądz,
uczony, filozof, geolog i geograf, filantrop, działacz polityczny i
oświatowy, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego
oświecenia, prekursor badań terenowych i turystyki górskiej, mąż
stanu.
S. W. Staszic urodził się 6 listopada 1755 r. w
Pile. Był synem Wawrzyńca i Katarzyny Stasziców. Jego ojciec był
burmistrzem Piły. Stanisław miał dwoje braci: Andrzeja i Antoniego
oraz siostrę Annę. Gdy był jeszcze młody uczył się w szkole
parafialnej w swoim ojczystym mieście potem w Poznańskiej szkole
średniej następnie w seminarium duchownym, które ukończył
święceniami kapłańskimi na przełomie lat 1778-1779.
W
1779 r. wyjechał na studia zagraniczne do College Royal w Paryżu,
gdzie poświęcił się głównie naukom przyrodniczym i fizycznym.
Poznał tam bardzo głośnego, jak na owe czasy, filozofa Buffona,
autora wielotomowej "Historii naturalnej" oraz "Epoki
natury", dzieła przedstawiającego ewolucyjny tok dziejów
świata. Po powrocie do kraju w 1781 r. Staszic został wychowawcą
synów Andrzeja Zamoyskiego. Wpłynęło to wiele na jego poglądy na
świat, ponieważ do tej pory interesowały go tylko sprawy czysto
naukowe, a teraz stał się bardzo wrażliwy na aspekty polityczne z
tego względu, że Zamoyski był bardzo popularnym patriotą.
Wpłynęło to również bardzo na jego późniejsze zdanie o wolnej
Polsce. W 1787 r. wydał książkę pt. "Uwagi nad życiem Jana
Zamoyskiego", a w 1890 "Przestrogi dla Polski". W tym
samym roku wyruszył w podróż do Włoch, podczas której powstał
"Dziennik podróż".
Po roku 1795, gdy Polska
została wymazana z mapy Europy , zajął się działalnością na
rzecz rozwoju gospodarczego kraju oraz pracą naukową. W dniach 3-22
sierpnia 1805 r. odbywa wyprawę naukową w Tatry i rozpoczyna
pisanie dzieła "O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i
równin Polski". Od 16 października 1808 r. był prezesem
Towarzystwa Przyjaciół Nauk, które istniało w Warszawie od 16
listopada 1800 r. Na tym stanowisku Staszic działał aż do śmierci.
W latach 1807-15 był członkiem Izby Edukacyjnej i Dyrekcji Edukacji
Narodowej Księstwa Warszawskiego. Później został członkiem
Towarzystwa Elementarnego do Ksiąg. 1807 r. ubiega się o urząd
referendarza. Mianowany zostaje nim przez Fryderyka Augusta w
listopadzie 1808 r. Następnie w 1810 r. rozpoczyna prace na
stanowisku radcy w Radzie Stanu. W czerwcu 1815 r. przyjął
nominacje na wysoki urząd członka Rady Stanu. Ponadto w tymże
samym roku w grudniu został członkiem Komisji Rządowej Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa. Zajmował się tam
sprawami organizacji szkolnictwa. W 1816 r. był mianowany na
dyrektorem Wydziału (później Dyrekcji) Przemysłu i Kunsztów w
Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji. Urząd ten sprawował
do maja 1824 r., kiedy to po konflikcie z Druckim-Lubeckim, na prośbę
Staszica car Rosji zdymisjonował go z tego stanowiska. W 1824 r.
został ministrem Stanu Królestwa Polskiego.
Stanisław
Staszic wniósł wielki wkład w rozwijanie szkolnictwa. W 1816 r.
założył Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach i Instytut
Agronomiczny w Marymoncie. W 1816 r. utworzono Królewski Uniwersytet
w Warszawie, w którym na czele Rady Głównej stanął ten wielki
Polak. Także na wniosek Staszica założona została w Warszawie w
1825 r. Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego, która
w 1827 r. osiągnęła status wyższej uczelni. Do jednych z
największych osiągnięć Staszica należy utworzone w 1816 r.
Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze. Można powiedzieć, iż proces
tworzenia HTR rozpoczął się już w 1801 r., kiedy to ten wielki
Polak zakupił dobra Hrubieszowskie. Jednakże dopiero w 1811 r. stał
się prawnym ich właścicielem. Tereny te miały powierzchnię 6000
hektarów (12000 morgów) i oprócz miasta Hrubieszów znajdowało
się tam kilka wiosek. Statut HTR zniósł w tych dobrach pańszczyznę
i nadał chłopom prawo własności użytkowanej ziemi, a na własność
wspólną przeznaczył lasy, stawy, część gruntów uprawnych oraz
młyny, tartak, cegielnie itp. Towarzystwo prowadziło kasę
pożyczkową, szpital, organizowało szkoły, udzielało stypendiów
itp. HTR było wówczas jedną z najbardziej dojrzałych organizacji
przedspółdzielczych w Europie.
Do najwybitniejszych
dzieł literackich Stanisława Staszica należą: "Uwagi nad
życiem Jana Zamoyskiego" (1787), "Przestrogi dla Polski"
(1790), "O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin
Polski" (1815), "Ród ludzki" (1819-20). Ponadto
przetłumaczył on wiele książek jak choćby "Epoki natury"
Buffona.
Staszic był w Warszawie postacią bardzo
popularną, bohaterem licznych anegdot. Dzięki Jego staraniom i
hojnie ofiarowanym funduszom wzniesione zostały do dziś istniejące:
Pałac Staszica oraz pomniki - Mikołaja Kopernika i ks. Józefa
Poniatowskiego; przeznaczył znaczne środki w swym testamencie na
rzecz kilku warszawskich szpitali, na wydział lekarski Uniwersytetu
Warszawskiego i Instytut Głuchoniemych oraz na budowę dla ubogich
Domu Przytułku i Pracy przy ul. Wolskiej. Ten wielki Polak otrzymał
za swe dokonania order św. Stanisława I klasy. w 1815 r. i order
Orła Białegow w 1824 r. Zmarł 20 stycznia 1826 r., a 24 stycznia
odbył się jego pogrzeb będący wielką manifestacją. Jego grób
znajduje się przy dawnym kościele klasztornym Ojców Kamedułów na
Bielanach.