Filozofia- dziedzina poznawcza, wyodrębniona z umiejętności praktycznych i mitologii na przełomie VII i VI wieku przed Chrystusem w starożytnej Grecji.

Scjentyzm- filozofia uprawiana w związku z naukami szczegółowymi

Irracjonalizm- filozofia uprawiana w związku ze sztuką i mistyką

Światopogląd-próby odpowiedzi na nasze codzienne pytania

Ideologia- światopogląd pewnej grupy społecznej, powiązany z określonym programem działania społecznego

Argument filozoficzny-

Ma własną, racjonalną siłę przekonywania, domaga się akceptacji opartej na rozumie, a nie na wierze/autorytecie/posłuszeństwie.

Przedklasyczny okres filozofii- czasy powstawania problematyki filozoficznej, pierwsze szkoły filoz.: pitagorejska i olecka

Klasyczny okres filozofii-

Człowiek i jego działalność społeczna, sformułowane wielkie systemy problematyki filozoficznej (Platon i Arystoteles)

Platonizm( okres filozofii)-stawianie ogółu przed i ponad jednostkami

Arystotelizm ( okres filozofii)- teoria władz dusz

Hellenistyczny okres filozofii- szukano pośrednich ogniw pomiędzy Bogiem, człowiekiem a materią.

Presokratycy- zainteresowani filozofią przyrody. Problem: powstawania i przemijania rzeczy oraz bytu.

Tales z Miletu- „wszystko pełne jest bogów”, początkiem wszystkiego woda, pierwszy dalekowzroczny biznesmen, matematyk, astronom.

Pitagoras z Samos: Arche świata jest liczba, odkrył stosunki liczbowe w interwałach muzycznych i przeniósł na je na całą przyrodę; Podejście: nauk przyrodniczych ujmujących prawa przyrody za pomocą formuł matematycznych.

Parmenides: zasada niesprzeczności- nie jest możliwe, aby rzeczy sprzeczne mogły współistnieć jednocześnie (prawa logiki starożytnej i Zachodu)

Demokryt z Abdery, atomizm: istnieją tylko atomy i próżnia; nie ulegają zmianom; dusza ludzka nie jest nieśmiertelna.

Heraklit, wariabilizm- wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami; obrazem/przykładem - rzeka; Arche-ogień(żyje śmiercią tego, co spala); świat jest wieczny i odwieczny, nie stworzył go żaden bóg.

Sofiści(Protagoras, Gorgiasz, Trazymach)- cnoty można się nauczyć i że wychowanie polega na formacji umysłu; cnota- biegłość, cecha właściwa naturze danego przedmiotu, bycie cnotliwym to bycie profesjonalistą; język- instrument władzy; człowiek- każdy człowiek jest normą dla samego siebie, tylko norma jednostkowa.

PROTAGORAS z Abdery- sofista, twórca reguły homomensura, „Człowiek jest miarą wszczechrzeczy, istniejących, że istnieją, nieistniejących, że nie istnieją”.

SOKRATES- etyka, logika; intelektualizm etyczny- cnota jest wiedzą; istotą człowieka jest dusza, świadome „ja”; aby być szczęśliwym trzeba czynić dobro, zło bierze się z nieświadomości; wydobywanie prawdy poprzez pytania; „Wiem, że nic nie wiem”- uznanie własnej niewiedzy(wiedzy niewiedzy)= symbol dojrzałości intelektualnej. Dyskusja elenktyczna- do absurdu i sprzeczności rozmówcy z samym sobą; Dyskusja majeutyczna- na wydobywaniu z człowieka wiedzy, która już w nim jest; człowiek- istotą człowieka jest dusza, świadome „ja”, podmiot działań o charakterze moralnym; cnota- dobro bezwzględne <przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów>, dobro najwyższe(!).

PLATON- uważał, że musi istnieć coś niezmiennego, jeśli w ogóle cokolwiek ma się zmieniać; rzeczywisty i niezmienny świat jest jednak przed nami ukryty; matematyk; dialogi- metoda dydaktyczna, mają charakter dialektyczny, tzn. filozofia przedstawiana jest w rozmowie i sporze, w stawianiu i obalaniu tez; dialogi wcześniejsze- definicje podst. Pojęć; Dialogi średnie- roztrząsają podstawowe sprawy życia; Dialogi późne- ontologia, dialektyka, matematyka i kosmologia, państwo. Mit jaskini- symbolizuje widzialny świat zmian, świat doświadczalnia, a rzeczywistość poza jaskinią- byt niezmienny i dający się tylko pomyśleć; interpretacja religijna: droga wyzwalania się z kajdan, to droga do zbawienia, triumf nad ciałem; interpretacja poetycka: wychodzenie z jaskini jest przekroczeniem siebie, pozbawieniem swojego ego uprzywilejowanej pozycji; interpretacja naukowa: droga od domysły do wiedzy pewnej, dotycz. Tego co wieczne i niezmienne; idea- czysta postać, forma, która sama nie jest widzialna, ale leży u podstaw wszystkich widzialnych rzeczy, całej zmysłowo dostępnej rzeczywistości, przysługuje im odrębna rzeczywistość, poznawane myślowo; tym, co łączy wszystkie idee jest istnienie i doskonałość; idea dobra/ forma form- przypomina ideę Boga, jej wszystko zawdzięcza swoje istnienie i doskonałość; najprawdziwsza rzeczywistość= świat idei inny od świata zmysłowego. Wiedza- wiedza pewna to wiedza zdobyta przez rozum. Natywizm-człowiek posiada wiedzę wrodzoną. Doktryna anamnezy-poznanie pojęciowe polega na przypominaniu sobie wiedzy, którą już mamy, a która zapomnieliśmy; droga dialektyczna-dostrzeganie relacji zachodzących między pojęciami, droga poprzez doświadczenia zmysłowe rzeczy; wykształcenie pomaga przypomnieć sobie zapomniane idee i zasady wrodzone. Przedmiotem poznania są jedynie przedmioty abstrakcyjne czyli idee; człowiek- dualizm :antropologiczny- człowiek to dusza uwięziona w ciele, ciało związane jest ze światem zmysłów. Dusza to zasada ruchu(życia); ontologiczny- rzeczywistość jest podzielona na 2 części: świat zmysłów(„wszystko płynie”) i świat idei(poznanie rozumem). Dusza- pożądliwa, gniewliwa, rozumna; jej element rozumny stawi o człowieku, dusza rozumna jest wieczna, każda dusza ma właściwą harmonię, harmonia duszy to cnota. Idealne państwo- 3 stany, każda część ma przypisaną funkcję; sprawiedliwość, rządzić filozofowie(mogą poznać świat idei, czyste myślenie, moralne życie), rola strażników; strażnicy wszystko wspólne, poza murami państwa poeci(kierują się boskim szałem), niewolnicy- „ożywione narzędzia”, równość kobiet i mężczyzn, odpowiedzialność państwa za wychowanie dzieci. Platońska koncepcja miłości- miłość to dążenie do osiągnięcia i wiecznego posiadania dobra, odzianego w szatę piękna. Pierwszym przedmiotem miłości- dobra realne, następnie piękno duszy w konkretnym ciele, potem dostrzeżenie piękna jako wspólnego innym dobrom, a następnie piękno wszystkich przedmiotów do dobra samego w sobie, czyli idei dobra i piękna. Miłość łączy świat zmysłowy ze światem idei. Zmysłami dostrzegamy coś, co może nas doprowadzić do umiłowania piękna w idei. Mit o żołnierzu Er- Er to człowiek, który szczęśliwie powrócił z krainy śmierci. O losie dusz. Obraz oddzielania owiec od kozłów; jedne dusze Ida do góry, drugie do dołu, po 1000lat dusze są gotowe na powtórne życie. Prawdziwe dobro możemy osiągnąć tylko poprzez dobre życie . Platon nie interesował się zmianami w przyrodzie; rozum był dla niego priorytetem; najwyższy poziom rzeczywistości- „to, co myślimy” z użyciem rozumu; jego dzieła pełne poetyckich przenośni.

ARYSTOTELES- ojciec logiki; wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych; byt jest jednostkowy, a wiedza ogólna; podział nauki: logika i metafizyka; rzeczy posiadają ideę, które są wieczne i niezmienne; idee nie istnieją same w sobie; idea/forma- jest immamentna tzn. działa wewnątrz materii, jest zasadą aktywną, kształtująca materię; Naukowiec- wytyczył podstawowe dziedziny wiedzy, wymyślił dla nich nazwy, autor technicznych terminów. Interesował się procesami zachodzącymi w przyrodzie; wykorzystywał i rozum i zmysły; najwyższym stopniem rzeczywistości- „to, co spostrzegamy” za pomocą zmysłów; suche i szczegółowe analizy. Podział filozofii: teoretyczne(metafizyka),praktyczne( etyka, polityka), poietyczne (retoryka, rzemiosło, poezja, medycyna). Badania metafizyki: teoria, najbardziej ogólnych zasad myślenia, teoria bytu jako bytu, nauka o sprawach boskich. Hylemorfizm: substancja= materia + forma. Substancja- coś określonego, wewnętrznie jednolitego; forma- udziela bytu i jedności materii. Argument przeciwko idealizmowi i materializmowi: Platon wprowadzając argument idei, podwajał liczbę przedmiotów; o człowieku nie stanowi tylko jego ciało, ale również forma- dusza, która organizuje materię. Sylogizm- formalne wnioskowanie składa się z dwóch poprzedników, z których z koniecznością wynika wniosek. „Skoro śmiertelność przysługuje wszystkim ludziom i bycie człowiekiem Sokratesowi, to śmiertelność przysługuje Sokratesowi”. Typy przyczyn: materialna- niwa rzecz jest wytworzona z jakiegoś surowca; formalna- projekt; sprawcza- proces tworzenia przez poruszycie la, celowa- cel, racja stawania się; Filozofia praktyczna-etyka: człowiek będzie szczęśliwy, gdy wykorzysta swoje umiejętności; 3 formy szczęście(eudajmonia); etyka cnót- bierze pod uwagę bogactwo i okoliczności sytuacji; w doktrynie złotego środka określał cnotę jako „usposobienie zachowujące środki”; polityka- człowiek stworzony do życia we wspólnocie; 3 rodzaje państw: monarchia, arystokracja i demokracja. Forma nie może istnieć bez materii. Relacja między formą a materią na wzór relacji między naczyniem i wodą. Forma- możliwości i ograniczenia tkwiące w danej rzeczy.

KARL POPPER- autor „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”, określa platońską koncepcję państwa jako konserwatywną i totalitarną; do wrogów społeczeństwa twartego zalicza: Platona, Hegla i Marksa.

WERNER JEAGER –autor „Paideia”, uważał, że błędem jest interpretowanie pl. konc. Państwa w duchu współczesnego rozumienia ustrojów politycznych, bo istota państwa Platona nie tkwi w jego zewnętrznej strukturze, lecz w jego metafizycznym jądrze;

SCEPTYCYZM- odrzucanie możliwości uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej; nieufnie, niedowierzająco, powątpiewająco; (Pirron, Tymon z Fliuntu, Aryzylakos, Karneades); założenia: tylko sceptycyzm zapewnia szczęście, bo zapewnia spokój; zajmowali się rozwijaniem krytyki wiedzy ludzkiej; chcąc potępić jakieś twierdzenie przeciwstawiali mu inne; poznanie zmysłowe, pojęciowe-niemożliwe; nie można zdefiniować ani dobra ani zła; nie chodzi im o ustalenie prawdy, lecz o obalenie fałszu. Trzeba wciąż poszukiwać prawdy.

EPIKUR – nie ateista, uważał, że bogowie istnieją poza światem i nie wtrącają się w istnienie świata; śmierć nie dotyczy zmarłego, a tylko tych, którzy pozostają; 4 typy lęku: obawa przed śmiercią, obawa przed bogami, brak szczęścia, obawa przed cierpieniem.

CECHY MYŚLENIA STAROŻYTNYCH- necessytaryzm, racjonalizm i intelektualizm, uniwersalizm, brak pojęcia nicości, osoby(odkrycie Boecjusza), pojęcia czasu linearnego oraz wolności.; dualizm- świat i wszelkie wartości w dwóch kategoriach: dobro-zło, niebo-piekło, itp. ;

TEOCENTRYZM- Bóg w centrum świata, kierować się wartościami duchowymi;

UNIWERSALIZM- odzwierciedla porządek społeczny w Europie, dominował Kościół, papież zwierzchnik wszystkich narodów; Europa uniwersalną jednością.

ANONIMOWOŚĆ- dla tworzących najważniejsze było stworzenie dzieła, a nie popularność; „Ad majorem Dei gloriam”- Na większą chwałę Bogu.

AUGUSTYN- manicheizm- połączenie chrześcijaństwa, buddyzmu i zoroastryzmu; ontologiczny dualizm- człowiek- mikrokosmos; zbawienie- separacja światła od ciemności drogą zachowania „potrójnej pieczęci”; Bóg-jest uwięziony w materii, doznaje cierpienia i uszczerbku; noologiczny dowód na istnienie Boga- zasady liczbowe i zasady etyki sprowadzają się do siebie, istniejąc w jednej niezmiennej Prawdzie, którą jest najwyższy Byt, Bóg. Umysł odkrywcą, nie twórcą; Człowiek- to uwięziona w ciele cząstka Boga, która nie podlega grzechowi; zdjęcie odpowiedzialności za moralne decyzje i wyrządzone zło; Przeciw sceptykom- wykazuje, że istnieją prawdy logiczne i matematyczne; co do poznania zmysłowego, trzeba ograniczać naszą wypowiedź do tego, co jawi się nam w doświadczeniu; „Si fallor- sum”- „Ja się mylę”- akt wątpienia wskazuje na istnienie wątpiącego przedmiotu. Zło- w materii ani w cielesności nie należy dopatrywać się źródeł zła i grzechu; zło jest brakiem dobra; źródeł zła należy dopatrywać się w wolnej woli, która jest dobra, ale jest też słaba; przyzwyczajenie do zła sprawia, że w człowieku SA dwie wole. Czas- istnieje, tylko chwila obecna, powrót do własnego wnętrz wymaga koncentracji uwagi na chwili. Jest „rozciągłością umysłu”: przeszłość i przyszłość przeżywa się w teraźniejszości; tylko teraźniejszość ma znaczenie.

SCHOLASTYKA- nauka szukająca zgodności między objawieniem a rozumem; metody: Lectio- wykład, disputatio- ćwiczenia, quaestiones- rezultat ćwiczeń, summa- problem.

Miejsce filozofii w programie SIEDMIU SZTUK WYZWOLONYCH –septem artes librales; filozofia pod nazwą dialektyki – ogólna metodologia myślenia naukowego, 2 funckje: instrumentalną i autonomiczną; Dialektyka obejmuje logikę formalną i teorię argumentacji, teorię nauki, filozofię języka i metafizykę.

BOECJIUSZ- pierwszy scholastyk, osoba- „persona Est rationalis naturae invidualis substantia”;

TEIZM- Bóg istniej, argumenty: kosmologiczne- dotyczące przyczyn rzeczy, teologiczne- na temat celu, przeznaczenia rzeczy, ontologiczne- od porządku myśli do porządku istnienia. Charakter argumentów: aposterioryczny(św. Tomasz z Akwinu)-przynajmniej jedna z przesłanej argumentacji dotyczy faktu w świecie; aprioryczny- wychodzi od ontologicznego pojęcia Boga;

ŚW. ANZELM- ontologiczny dowód na istnienie Boga, XI w, maksymalnie wielki byt istnieje w intelekcie; czymś większym jest istnieć w rzeczywistości niż jedynie w intelekcie; Gdyby maksymalnie wielki byt istniał tylko w intelekcie, to nie byłby wielki.

ŚW. TOMASZ z Akwinu- autor dowodów aposteriorycznych, dominikanin, jeden z największych myślicieli katolickich, twórca pięciu dróg: pierwsza- z ruchu, druga- z istnienia przyczyny sprawczej, trzecia- z istnienia rzeczy niekoniecznych, czwarta- ze stopni doskonałości, piąta- z celowości i ładu w świecie; korespondencyjna teoria prawdy- prawda nie jest zależna od kaprysu ludzkiej zdolności poznawczej; prawda- „odpowiedniość rzeczy i umysłu”; człowiek- compositum duszy i ciała, jest jednością, nierozerwalną całością, monolitem, zespoleniem; jedność zapewnia dusza ludzka; połączenie duszy z ciałem jest urzeczywistnieniem natury ludzkiej; jest jednostką i osobą; dusza każdego z nas jest przystosowana do konkretnego ciała; Bóg- istotą (naturą) Boga jest istnienie; pełnia urzeczywistnienia; „Bóg istnieje”- istnienie Boga może być dane tylko w doświadczeniu mistycznym, które nie ma nic wspólnego z oczywistością empiryczną czy logiczną; tajemnicą jest Bóg; między światem a Bogiem zachodzą minimalne tożsamości, Punty styczne. Każda odrobinka szczęścia jest odblaskiem Boga; Nie możemy zdefiniować Boga, możemy tylko stwierdzić Jego istnienie. imię Boga- „Jam Jest”; Optymizm- zachwyt nad cudownością rzeczy stworzonych, dowartościowanie cielesności i świata fizycznego;

RACJONALIZM(Kartezjusz, Spinoza, Leibniz)- jedynym źródłem wiedzy jest rozum; prymat teorii nad praktyką; przyjmują natywizm- wrodzoność idei; pierwszeństwo dają procedurom racjonalistycznym, przeprowadzają także eksperymenty.

EMPIRYZM(John Locke, Goerge Berkley, David Hume)- źródłem poznania są zmysły czyli szeroko rozumiane doświadczenie; praktyka nad teorią; na pierwszym miejscu doświadczenie; negują istnienie idei wrodzonych; charakter krytyczny i analityczny, minimalistyczny; koncentrują się na analizie poznania; rozum- miara wiedzy ( a nie źródłem);

Racjonaliści i empiryści marzyli o jednolitej i uniwersalnej nauce.

FRANCIS BACON- sformułował kanon wiedzy naukowej; prekursor krytycznego, naukowego sposobu myślenia; optymizm co do mościwości i zakresu nauki; statek( symbolizujący ciekawość i poznanie) przepływa Słupy Herkulesa (granice wiedzy); droga indukcji- obserwacja faktów, gromadzenie jak największej ilości danych aż z nich zaczną wyłaniać się pewne regularności i wzory; nacisk na eksperymentalne podstawy poznania naukowego i rolę dedukcji. Koncepcja idoli ­(złudzeń) –źródła błędu tkwią w idolach( plemienia, jaskini, rynku, teatru).

KARTEZJUSZ-ojciec filozofii podmiotu, świadomości; jedynym faktem jest fakt myślenia; analizuje treści naszego umysłu; fundament wiedzy przyjmuje w podmiocie człowieka; opierając się na matematyce dokonał zwrotu w filozofii poznawczej( idealizm epistemologiczny); koncepcja poznania naukowego- filozofia jest jak drzewo, korzenie- metafizyka, pień- fizyka, konary- medycyna, mechanika i etyka. Jedna metoda poznania naukowego- matematyka; idea- jest bezpośrednim przedmiotem poznania; istnieje w umyśle; obejmuje wrażenia, jak i reprezentacje rzeczy; poznanie jasne i wyraźnie musi być oparte na ideach; 3 rodzaje idei: nabyte-za pośrednictwem zmysłów, konstrukcje- wyobraźni, podstawa sztuki, wrodzone- wrodzone potencjalnie, nauko twórcze, tylko one poznane w sposób jasny i wyraźny; kryterium prawdy- analityczność; prawdy pierwotne- oparte na zasadzie tożsamości, ; prawda rozumowa- zasada niesprzeczności; prawda faktyczna- zasada racji ostatecznej; prawda ma charakter bezwzględny; rodzaje dedukcji: bezpośrednia- gdy związek przesłanka- ujmowany w jednym akcie poznania, pośredni- intelekt ujmuje związek każdego ogniwa rozumowania z ogniwem mu najbliższym; pierwsze zasady ujmujemy za pomocą intuicji, a odległe wnioski- dedukcji. rola wątpienia- naczelnym argumentem uzasadniającym konieczność wyjścia od wątpienia jest fakt błędu; sceptycyzm metodyczny- nie odparł sceptycyzmu, lecz zręcznie go ominął; uznał istnienie idei wrodzonych, użył autorytetu Biga w roli gwaranta istnienia rzeczy oraz ich poznawalności. Hipoteza złośliwego demona- możliwość, że jakaś potężniejsza istota wprowadza nas w błąd.”Cogito ergo sum”- „myślę, więc jestem”, w kacie wątpienia objawia się moje istnienie. Aby wątpić, muszę istnieć. Cogito- najkrótszy sąd egzystencjalny; rola świadomości- utożsamiona z myśleniem; człowiek składa się z dwóch odrębnych elementów: duszy i ciała, czyli substancji myślącej i substancji rozciągłej; życie- czysto mechaniczny proces, determinowany przez impulsy materialne; zwierzęta są po prostu maszynami; dualizm substancjalny- człowiek złożony jest z dwóch odmiennych substancji, o odmiennej naturze. Ciało- substancja Przestrzenna, natura rzeczy materialnych; umysł( dusza)- substancja myśląca, natura duchowa. Różnica substancjalna- dusza w sensie umysłu jest nieśmiertelna, bo w istnieniu nie jest w sposób konieczny związana z ciałem. Dowody na istnienie Boga: 1- z idei bytu doskonałego, 2- z przyczyny mojej świadomości, 3- ontologiczny- w samym pojęciu Boga jest zawarte Jego istnienie. Istnienie świata materialnego- Bóg gwarantuje, że przyczyna idei rzeczy zmysłowych są rzeczy cielesne. Człowiek- człowiek to zwierze rozumne, jest myślący, ciało jest posłuszne myśli i woli człowieka, dusza kieruje ciałem. Dualizm antropologiczny- dusza ma 2 władze: intelekt i wola; wola jest przejawem aktywności umysłu, sąd nie jestem aktem wyłącznie intelektualnym, lecz aktem decyzji; gdy wola wychodzi poza granice rozumu dochodzi do błędu.

LOCKE- koncepcja umysłu- jest jak niezapisana tablica, która wypełnia doświadczenie(empiryzm- spostrzeżenie, refleksja, dośw. Wew.); idea- treść myśli, zdarzenie świadome. Kryterium identyczności osobowej- osoba zawsze posiada pamięć i osobowość, nie jest istotne jakie ciało ma osoba, bo zawsze będzie tą samą osobą. Tolerancja- sprawa wiary i przekonań religijnych to sprawa sumienia jednostki. Wszyscy mają możliwość rozwoju, każdy może zyskać wolność przez wykształcenie.

HUME- kwestionując konieczność praw nauki stwierdził, że poza matematyką nic nie wiemy na pewno, nauka i filozofia powinny ograniczyć swoje roszczenia do naukowości.

NEWTON- mechanizm świata posłuszny jest zasadom matematyki, koncepcja czasu i przestrzeni- ujęcie czasu i przestrzeni w kategoriach obiektywnych, nie zależnych od warunków lokalnych, podstawa nauki. Istnieje absolutna przestrzeń i czas;

GALILEUSZ- odkrycie plam na Słońcu; podważenie arystotelesowskiej fizyki odróżniającej świat księżycowy od zmiennego i niedoskonałego świata podksiężycowego; twórca nowego sposobu myślenia: wnioski powinno wysnuwać się na podstawie dobrze potwierdzonych faktów; 1617- oskarżony o herezje;

FILOZOFIA MECHANISTYCZNA-próba wytłumaczenia fizycznej struktury świata na podstawie analogii ze sztuczną konstrukcją mechaniczną. Ludzkie oddychanie,…, możemy wyjaśnić w podobny sposób jak działanie zegara.

RENE DESCRATES- twórca nowożytnego racjonalizmu

LEBNIZ- wprowadza pojęcie alternatywnych światów możliwych; leibnizowska kombinatoryka- formalne sformułowanie problemów zagadnień kombinatorycznych; skoro wszystkie prawdy są racjonalne, to rzeczywistość jest racjonalna; nieskończoność: ilościowa i jakościowa; świat najlepszy z możliwych- aby stworzyć Świat, Bóg musiał dopuścić istnienie zła w świecie, zło- metafizyczne, psychiczne, moralne; świat jest stworzony z hierarchicznie uporządkowanych bytów- nomadów(substancje proste, z których złożony jest świat zmysłów). Bóg nie mógł stworzyć świata doskonałego- zasada racji dostatecznej. odrzucenie panteizmu- Istnieć może wyłącznie jedna jedyna substancja , bo substancje wedle swej natury ą całkowicie samoistne. Mechanicyzm-wyjaśnienie wszelkich zjawisk i procesów, nie będących ruchami mechanicznymi, za pomocą pojęci i praw mechaniki; powszechny dynamizm; cielesność- ciała są zjawiskami substancji powiązanymi ze sobą za pomocą ogólnych praw fizycznych. czas i przestrzeń nie istnieje jako byt realny i należy do sfery zjawisk; teodycea- nauka z dziedziny filozofii, która bada naturę i istotę Boga oraz Jego relacje ze światem; zło: metafizyczne, psychiczne i moralne; wolność- jest objawem doskonałości, dogmat o wszechwiedzy Boga- wolność człowieka w dokonywanych przez niego wyborach

IDEALIZM EPISTEMOLOGICZNY- punktem wyjścia w filozofii jest świadomość; świadomość- to, co pierwotne; treści świadomości- tym, co poznaję;

SPINOZA- narzucenie matematycznej metody całej filozofii; definicje, wyjaśnienia, twierdzenia i ich dowody; dowód ontologiczny na istnienie Boga- Bóg i substancja to jedno; Bóg i przyroda to 2 nazwy tej samej rzeczy; Bóg jest doskonałą i jedyną substancją; Zarówno duch jak i materia są Jego usposobieniem (monizm panteistyczny- Bóg- wszechświat). Zastanawiał się czy można pogodzić istnienie Boga i wolności z nauką wyprowadzającą wnioski z logicznie wydedukowanych przesłanek; Bóg-negacja dualizmu na rzecz panteizmu; Bóg musi istnieć we wszystkim, co istnieje, wszechświat istnieje w Bogu. Bóg wyraża się tylko poprzez prawa natury; człowiek jak palec Bożego ciała; paralelizm psychologiczny- myślenie i rozciągłość SA objawem jednej substancji, dlatego panuje między nimi zgoda; ciało- zewnętrzna forma duszy; człowiek-działania jednostki zdeterminowane są czynnikami pozostającymi poza jego świadomością;

„Deus sive natura”- Bóg czyli natura, tożsamy z wszystkim co jest, a więc z Wszechświatem. Bóg to nieskończenie nieskończona substancja.

KANT- czas i przestrzeń- metafizycznie i transcendentalnie, uznaje czas i przestrzeń za formy poznawcze; Z dogmatycznej drzemki obudził go Hume; stwierdzenie istnienia nauki i moralności. Rozum, intelekt, zmysły; sądy: analityczne- z analizy podmiotu do analizy orzecznika, syntetyczne- orzecznik wykracza poza to, co zawarte w pojęciu podmiotu, a priori-konieczne, ogólne, powszechne, np. nauki, a posteriori- niekonieczne. Metoda transcedentalna- badająca nasze spostrzeżenia i sądy poprzez analizę jej wytworów, czyli nauki, celem odnalezienie przedstawień, które przekraczają granice podmiotu i stosują się do przedmiotu. Poznanie z doświadczenia a dyspozycje z rozumu; fenomen( zjawisko)- przedmiot empirycznej naoczności; materia- wrażenie, forma- to, co w zjawisku chaotyczne; czas i przestrzeń są formami naszej zmysłowości, to aprioryczne formy zmysłowości; są empirycznie realne i transcendentalnie idealne; matematyka jest wiedza konieczną i ogólną, nie dotyczy świata realnego lecz mentalnego( idealnego). Metafizyka nie jest możliwa jako nauka; nauka ograniczona tylko do matematyki i czystego przyrodoznawstwa. Agnostycyzm- nigdy nikomu nie da się dowieść istnienia lub nie istnienia Boga. Trzy idee: Boga, Wszechświata i duszy; dwie funkcje myślenia: intelekt i rozum. Kategoria= aprioryczne formy rozumienia. Konkluzje analityki transcendentalnej- poznanie ogólne i konieczne istnieje, ale jest ograniczone do obszaru możliwego; najogólniejsze warunki doświadczenia nie biorą się z doświadczenia; posiadają powszechną wartość i dlatego możliwe jest poznanie obiektywne. Poznanie naukowe- pojęcia umożliwiają doświadczenie. Idea- cel, do którego rozum dąży, ale cel jest nie realny; charakter regulatywny- wyznacza idealny kres poznania; złudzenia transcendentalne- posługując się ideami nasz umysł gubi się w błędach, wikła się w paralogizmy, antynomie i pseudodowdy. Dusza nie jest przedmiotem naszego doświadczenia; paralogizm- ujmowanie duszy jako przedmiotu. Krytyka kosmologii racjonalnej; antynomie –objawy rozterki rozumu z samum sobą; pojęcie koniecznego błędu- wykraczanie poza granice zdolności poznania ludzkiej istoty; obalanie dowodów na istnienie Boga: ontologicznego: istnienie nie jest zawarte w pojęciu żadnego przedmiotu; kosmologicznego- wnioskowanie z faktu istnienia świata o istnieniu Boga jest nieuprawomocnionym zastosowaniem zasady przyczynowości; teologicznego- to, że świat jest uporządkowany dowodzi co najwyżej, że świat ma architekta a nie stwórcę. Teza o istnieniu Boga jest wolna od sprzeczności- nie możemy ani wiedzieć ani nie wiedzieć, czy Bóg istnieje; Kanta obalił dowody metafizyki, ale nie jej tezy; w centrum etyki Kant stawia obowiązek; to nie metafizyka stanowi podstawy etyki, a etyka fundament metafizyki; źródłem moralności jest autonomia woli. Postulat- coś, co nie jest dowiedzione ale należy żyć tak jakby było dowiedzione; Kant formułuje 3 postulaty rozumu praktycznego:

1 postulat: Warunkiem moralności jest wolność. Moralność jest faktem. Ergo: wolność istnieje. 2 postulat: nieśmiertelność duszy jako warunek postępu moralnego.3 postulat: istnienie Boga jako gwarancja sprawiedliwości.

BERELEY- immaterializm- jest tylko świadomość, która odbiera spostrzeżenia; nie istnieje materia jako substancja niezależna od spostrzeżeń, świadomości; konsekwentny empiryzm= istnieją jedynie umysły i ich zawartości. Bóg- argument przyczynowy, aposterioryczny;

HUME- substancja nie zyskała empirycznego uzasadnienia dla pojęcia związku przyczynowego o koniecznym charakterze; sceptycyzm- nie ma charakteru radykalnego; niezbite dowody, poza matematyką, nie odgrywają w życiu człowieka żadnej roli. Teoria poznania- to krytyka poznania; 2 przedmiotu wiedzy- fakt i stosunki między ideałami; 3 zasady kojarzenia-> wiedzy: podobieństwa, styczności w czasie i przestrzeni oraz przyczynowości. Następstwo faktów a nie wynikanie; jaźń- fikcja, wiązka wrażeń. Zarzuty na istnienie Boga: antropomorfizmu, z nieuprawnionej ekstrapolacji, z nieuprawnionego wnioskowania z widzialnego porządku o planującym rozumie;

„ esse Est perci pi”- dla przedmiotów świata zew., istnieć oznacza być postrzeganym. Rzeczy są postrzegane przez Boga.

RELIGIA POZYTYWNA- oparta na Objawieniu i na Biblii,

RELIGIA NATURALNA- oparta wyłącznie na moralnych uzdolnieniach człowieka (deizm- Bóg jako stwórca świata materialnego, o istnieniu siły sprawczej świadczy racjonalny porządek świata materialnego i stałość praw fizyki);

ROSSEAU- krytyk cywilizacji, kierować się głosem uczucia i naturalnym instynktem, cywilizacja szkodliwa; obywatel podporządkować się powinien woli ogółu. „szlachetny dzikus”- człowiek rodzi się dobry, ulega zepsuciu dorastając w społeczeństwie. wychowanie- dzieciństwo rządzi się swoimi prawami; demokracja- narzucenie siłą woli ogółu;

HEGEL- historia człowieka nie jest bezsensownym kłębowiskiem zdarzeń; dzieje są postępem w uświadamianiu wolności bo są koniecznym rozwojem ducha/umysłu; Rzeczywistość jest procesem historycznym, rozwój historii zaś jest procesem celowym. Historia świata ma strukturę racjonalną (panlogizm) i kluczem do jej zrozumienia jest prawo dialektyki- prawo przemian; wolność- wybór wolny tzn. racjonalny; racjonalność- zgodność z uniwersalnymi zasadami Dialektyczny proces rozwoju rzeczywistości składa się z 3 etapów: tezy (początkowy stan rzeczy), antytezy (przeciwstawna wobec tezy myśl) , syntezy (konflikt między tezą a antytezą ulega rozwiązaniu, zostaje zneutralizowany i przechodzi w nową sytuację, zawiera nowe konflikty i staje się początkiem nowej triady: tezy, antytezy i syntezy).koncepcja pana i niewolnika: ten, kto boi się śmierci, podporządkowuje się temu, który jej się nie boi i ma odwagę ryzykować życie. Idealizm absolutny- samoświadoma jedność wszystkiego; alienacja- zjawisko, gdy coś, co jest faktycznie częścią nas, wydaje nam się być wrogie i obce. Stan alienacji jest siłą motoryczną do dalszych przemian dialektycznych. duch czasu (Zeitgest)- twórcza działalność jednostki jest zależna od ducha czasu; Hegel wychodzi z założenia, że rozum panuje nad światem. Jednostka unoszona wraz z prądem historii, nie ma możliwości wpływania na proces zmiany. Wolność jako realizacja zasad rozumu Wolność dokonuje się w sferze obiektywnej, czyli w historycznych instytucjach. Tylko w państwie człowiek może osiągnąć wolność. COMTE- filozofia pozytywna- minimalistyczna, ostrożna, trzymająca się faktów, unikająca spekulacji, powinna dać ideologię. Etapu rozwoju ludzkości: teologiczny, metafizyczny i pozytywny.

UTYLITARYZM-koncepcja etyczna, celem działań powinno być szczęście jak największej liczby ludzi; ocena działań na podstawie użyteczności;

MILL – liberalna demokracja- bez wykształcenia mas nie warto zabiegać demokrację; klasy muszą się zająć swoją edukacją, a nie polityką. Projektu równouprawnienia Kobiet- 1866-1918-1928.

MARKS- praca to proces, podczas którego pracownik wkłada wszystko co ma najlepszego w przedmiot swej pracy; w ten sposób się uzewnętrznia.

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY/ HISTORYCZNY- zasadniczy składnik rzeczywistości ma charakter materialny; rzeczywistość procesem historycznym; Pojęcie pracy wyalienowanej- W kapitalizmie wytwory pracy robotnika należą do kapitalisty, umożliwiając mu zysk, pomnożenie kapitału i wzmocnienie władzy nad robotnikami. Robotnik traci w ten sposób swoją zobiektywizowaną istotę, która przekształca się w coś wrogiego wobec niego, w siłę, która go ciemięży. prawo dialektyki- czynnikiem determinującym wszelkie zmiany w społeczeństwie jest rozwój środków produkcji;

KIERKEGAARD- ojciec egzystencjalizmu, najgłębszej rzeczywistości nie da się zdefiniować. Przeciw heglizmowi. Motywy egzystencjalizmu: humanizmu, infinityzmu, tragizmu, pesymizmu człowieka otacza nicość; człowiek- jednostka jest najwyższym bytem moralnym; egzystencja- wydobycie rzeczy z chaosu, przejście przez zerwanie a nie dalsze współbycie ze światem; zachodzi podczas podejmowania decyzji; prawda- subiektywne i osobiste prawdy mają dla nas znaczenie. Prawda dla mnie; 3 stadia rozwoju na drodze życia: estetyczne- Symbolem – Don Juan (esteta bezpośredni), człowiek miotany własnymi żądzami i nastrojami; a także – artysta (esteta refleksyjny). Życie chwilą, miłostkami, ale nie miłością. Dobre jest to, co ładne i przyjemne. Złe to, co nudne i „niefajne”. Liczy się paroksyzm i nowość, a nie wierność. Przesyt życiem powoduje, że „estetę” łatwo ogarnia zniechęcenie, lęk i poczucie pustki. Lęk jest jednak czymś pozytywnym; etyczne- Symbolem małżeństwo; Człowiek przechodzi do stadium etycznego i żyje wedle dokonanego wyboru – zgodnie z prawem moralnym. „Kto żyje etycznie, wyraża w życiu to, co ogólne”. Religijność A.; Ważne jest samo nastawienie człowieka – to, że zdecydował się określić wobec wartości. Kierkegaard nazywa to wyborem abstrakcyjnym (opowiedzenie się za abstrakcyjnie ujętym Bogiem i koniecznością wybierania); religijne- droga przeżywania rozpaczy, ale i bycia sobą; bycie współczesnym Chrystusowi, Człowiek wstępuje tu w relację z Bogiem. Religijność B. Poprzedza ją „bojaźń i drżenie”, cierpienie i samozaparcie się. Relacja z Bogiem jest absolutna, nie zna kompromisów i ograniczeń. Choć „straszne wpaść w ręce żywego Boga”, na tym etapie człowiek znajduje ukojenie; miłość- największym błędem miłości jest brak odniesienia do Boga; dojrzałość- młodość chce być jedynym „ja” na całym świecie, dojrzałość jest zrozumieniem tego „ty” o samym sobie;

NIETSCHE- ojciec postmodernizmu; filozof niejednoznaczny- nie ma obiektywnej prawdy. Skazani jesteśmy na interpretacje; nadczłowieczeństwo- nieustanne przezwyciężanie (samego siebie, ryzykowanie, poszukiwanie siebie), które nie ma skończonego celu. Wola stawania się więcej niż jest; wola mocy- twórczy popęd, który u człowieka wolnego staje się „początkiem siły i woli samookreślenia”; Wola mocy ≠ wolna wola; Wola mocy nie jest walką o przetrwanie, lecz o rozwój. Wolnym być to być panem siebie; „Bóg umarł!”- Od czasu, gdy on w grobie legł, wyście dopiero zmartwychwstali”, ale też: błądzenie w nieskończonej nicości; Śmierć Boga zrzuca na człowieka ciężar wolności. Może go udźwignąć nadczłowiek afirmujący istnienie.religia jak narkotyk- chwilowo łagodzi cierpienie; przewartościowanie wszystkich wartości- radykalna ocena wartości etycznych; moralność niewolników-oparta na miłości bliźniego; moralność panów-cenią dumę i godność osobistą; poszukiwanie prawdy to nie kończące się zadanie;

BERGSON-czas rzeczywisty- czas jest możliwy tylko dzięki pamięci; czas obiektywny- zachodzące po sobie momenty; czas subiektywny- realne trwanie, zawiera postęp i innowację, zawiera wolność; intuicjonizm- dostrzeżenie w rzeczach tego, co wspólne a pomijanie tego, co jednostkowe. Narzędzie metafizyki. Świadomość- nie można sprowadzić czynności duszy do funkcji mózgowych;

FENEMENOTLOGIA- badać przedmioty przez pryzmat świadomości; fenomenologia opowiada się za fundacjonizmem- filozofia ma być oparta na absolutnie nie powątpiewalnych zasadach; Ogólny temat fenomenologii: relacje między ego, cogito i cogitatum.

HUSLERR- w jego fenomenologii chodziło o „czystą świadomość”; zjawisko czegoś i zjawisko dla kogoś; ogląd i opis tego, co bezpośrednio dane; „Z powrotem do rzeczy samych”- Fundament filozofii mają stanowić bezpośrednie dane (bez pośredników: teorii, pojęć, języka), czyli rzeczy. Od dedukcji i konstrukcji ku intuicji i analizie. Filozofię należy oprzeć na solidnych podstawach deskryptywnych, uniezależnić się od wszelkich interpretacji –spojrzeć na zjawisko nieuprzedzonym wzrokiem, ująć to, co się jawi w maksymalnie wiernym opisie. Redukcja -jest myślowym wyłączeniem, zneutralizowaniem wszystkiego, co mogłoby zakłócić poznanie. Wyróżniamy redukcję: ejdetyczną – w drodze do uchwycenia istoty fenomenu pomijamy to, co zmienne, przypadkowe, niekonieczne dla niego. Transcendentalną- zabieg myślowy uwalniający mnie jako podmiot poznający od przesądów zdrowego rozsądku. Wyłączenie świadomości ze świata swoich korelatów; Ujęcie świata „w nawias”.

INTENCJONALNOŚĆ- świadomość nie jest biernym przyjmowaniem, lecz celowo ukierunkowanym aktem; idealizm transcendentalny- uznanie zależności, że świat jest zależny od świadomości oraz pochodności bytowej od czystej świadomości;

SCHELER- wartości są niezależne od podmiotu, różnorodne, poznajemy bezpośrednio intuicyjnie; hierarchia wartości: - Hedonistyczne (przyjemność), Utylitarne (użyteczność),Witalne (zdrowie, młodość, życie),Duchowe (kulturowe: poznawcze i estetyczne), Religijne (świętość); Im wyższa wartość tym bardziej trwała, mniej zależna od organizmu;

EGZYSTENCJALIZM- Wewnętrznie zróżnicowany nurt filozofii współczesnej, a nie jednoznaczna doktryna społeczna. Człowiek ujmowany w całej pełni, Protest przeciwko próbom uprzedmiotowienia człowieka oraz przeciw unaukowieniu filozofii; ateistyczny- (Martin Heidegger, Sartre, Albert Camus) ,teistyczny / chrześcijański (Gabriel Marcel, Karl Jaspers, Emmanuel Levinas → filozofia dialogu); HEIDEGGER- „bełkot semantyczno-syntaktyczny”- Obwinia się go o brak precyzji pojęciowej i poetyzującą niejasność; Jego pisma zawierają nowe terminy, a stare pisane są w nowy sposób – ze słynnymi myślnikami; Człowiek nie jest odrębną od świata istotą- Człowiek nie przygląda się światu od zewnątrz. Stanowi integralną część świata. Nasze istnienie jest nie do wyobrażenia poza jakimś światem. EGZYSTENCJAŁY- cechy człowieka, kategorie – cechy przedmiotów; Wspólną cechą egzystencjałów jest ich wewnętrzne odniesienie do czasu. Do egzystencjałów Heidegger zalicza: Troskę, Trwogę oraz bycie-ku-śmierci.

DASEIN- „bycie-w-świecie”- Jestestwo jest wrzucone w świat, między inne byty. Rozumiejąc to staje się otwarty na bycie i na przyjęcie tego, co znajduje się w świecie (Nastrojenie –dostrojenie się jestestwa do świata). Istotą Dasein jest jego Egzystencja –wyłącznie ludzki sposób bycia, polegający na jego odnoszeniu się do innych bytów (zdaniu się na nie, przyporządkowaniu się im). Tylko poprzez to odniesienie, przekroczenie siebie w stronę bycia innych bytów, które nie są nim samym, człowiek ukazuje się jako byt różny od innych i nadający im sens.

Ontologia fundamentalna- Jest to pierwotne, przed pojęciowe wrażenie bytu. Heidegger spodziewał się, że w ten sposób ujawni, czym jest bycie bytu.

ANALITYKA DASEIN- Nie jesteśmy w stanie wprost wyrazić bycia bytu, trzeba to robić pośrednio: analizując konkretny byt, który zadaje pytanie o bycie: od człowieka (niem. Dasein –jestestwo): „My jesteśmy bytami, które należy analizować”.

TROSKA– pełne zrozumienie swej przypadkowości w świecie. Egzystencja ludzka charakteryzuje się wewnętrznym napięciem między tym, czym człowiek jest (faktycznością), a tym, czym może być (egzystencjalnością). To napięcie Heidegger nazywa Troską (Sorge) o napotkane byty, jak również o własne bycie-w-świecie. Troska jest przejawem skończoności człowieka, jest pełnym zrozumieniem swej przypadkowości w świecie. Troska ujawnia także charakter czasowy bycia: antycypowanej przyszłości, zastanej współczesności i minionej byłości. Bycie okazuje się czasowością, antycypuje swoje własne bycie dostrzegając perspektywę ostateczną, jaką jest śmierć.

TRWOGA- Wrzucenie w świat rodzi w nas Trwogę (≠ określony strach przed czymś), która nie ma przedmiotu. Trwoga odsłania niepewność wszystkiego oprócz mojej śmierci. Wydobywa nicość, a tylko wobec nicości możemy wpaść na trop bycia. Tylko Dasein ujmuje swój kres, może żyć w perspektywie swej śmierci. To wskazuje na twórczy charakter egzystencji człowieka. Życie w świadomości własnej śmierci jest życiem AUTENTYCZNYM. Egzystencja nieautentyczna- poddanie SIĘ anonimowym siłom ukrytym pod słówkiem „SIĘ”. Owo „SIĘ” zastępuje w różnych zwrotach „JA”: pracuje się, studiuje się… Siły obrazowane przez SIĘ czynią z człowieka kukiełkę. Z tego stanu (ucieczki od prawdy o sobie samym) wyrywa człowieka Trwoga (Angst); Egzystencja autentyczna- Sartre’owska koncepcja wolności i złej wiary, koncepcja relacji międzyludzkich („piekło to są inni”) ;

SATRE- Filozof egzystencjalizmu, pisarz i dramaturg ; Krytyka kapitalizmu zbliżyła go do Francuskiej Partii Komunistycznej (1952-56). Walczył przeciwko polityce kolonialnej rządu francuskiego w Indochinach i Algierii. Swoim autorytetem osłaniał ugrupowania lewackie powstałe w ramach buntów młodzieżowych w 1968 r. Przez całe życie związany z Simone de Beauvoir, jedną z prekursorek filozofii feministycznej (Druga płeć). Sartre’owska filozofia wolności Człowiek jest „skazany na wolność”. Wolność jest jego istotą. Człowiek to samoprojektująca się wolność, może tworzyć kryteria dobra i zła. W świecie, w którym nie ma Boga, człowiek nie urodził się ze stworzoną przez Boga naturą (nie jest jego tworem). Gdyby tak było, człowiek musiałby ją realizować, byłby jej niewolnikiem. Tymczasem Boga nie ma, więc człowiek nie ma wyjścia, musi sam dokonywać wyborów, tworzyć wartości, które określają jego osobowość, a tym samym tworzyć siebie. „Człowiek jest tylko tym, czym siebie uczyni”.Ostatecznym rezultatem mojej wolności jest afirmacja mojej absolutnej odpowiedzialności. Wolność Sartre’owska jest wolnością bez drogowskazów, bez fundamentów. Dlatego jest ciężarem, który pogłębia udrękę ludzkiej egzystencji. Ale nawet akt odrzucenia tej wolności przez samobójstwo jest wolny. Człowiek płaci za swą wolność niepokojem i totalną odpowiedzialnością za użytek, jaki z niej robi. „Piekło to są inni” Warunkiem wolności jest dystans wobec innych.Istotą stosunków między ludźmi jest konflikt, pierwotny ontologicznie, stale wytwarzany, bez możliwości ostatecznego przezwyciężenia.Konflikt w człowieku: między jego świadomością (transcendowaniem) i cielesnością.Możliwe są 2 sytuacje: 1. Ja moją wolnością, moim spojrzeniem uprzedmiotawiam drugiego.2. Spojrzenie innego mnie uprzedmiotawia (staję się instrumentem do realizacji jego planów).Człowiek może się realizować przez dystans. Może pomagać innym, ale nie z innymi. Pracować dla innych, ale nie z nimi.

„Zła wiara”- Dla wielu ludzi wolność i odpowiedzialność są zbyt przerażające, dlatego uciekają od nich, udając, że są związani istniejącymi ograniczeniami czy normami. To jest właśnie „zła wiara” – różnorodne zabiegi, które człowiek stosuje, aby uciec od wolności, przez dostarczenie swym decyzjom pozoru obiektywnych usprawiedliwień.

CAMUS- Nazywano go „świętym bez Boga”. Przyjaźnił się z Sartrem, ale gdy ten zaczął uprawiać apologię komunizmu, zerwał z nim stosunki.

ABSURD: Termin absurd stosuje Camus do nazwania sytuacji, w której jednostka chce w tym obojętnym wszechświecie nadać swemu życiu sens, tymczasem sam świat jest tego sensu pozbawiony. Absurd jest więc rozdźwiękiem między chaosem świata i wolą porządku, jaka jest w człowieku.Dla umysłu przyjmującego absurd „rozum jest daremny, ale nie ma nic poza rozumem”. Pragnienie nadania sensu życiu nie może zostać zaspokojone. Skoro więc uświadamiamy sobie czysty bezsens ludzkiej egzystencji, to po co żyć?

BUNT: W kontekście buntu nadzieja nabiera nowego znaczenia, jako twórcze wychylenie w przyszłość. „Krzyczę, że w nic nie wierzą i że wszystko jest absurdalne, ale nie mogę wątpić w mój krzyk i muszę wierzyć przynajmniej w mój protest”. „Wszelki ruch buntu milcząco przyzywa jakąś wartość”, jeszcze niejasną, ale odczuwaną jako wspólną wszystkim ludziom. „Protestując przeciwko kondycji ludzkiej, przeciw temu, co w niej niedokończone przez śmierć i rozbite przez zło, bunt metafizyczny jest uzasadnionym żądaniem szczęśliwej jedności wbrew cierpieniom życia i śmierci”.

MARCEL- Analiza konkretnych doświadczeń ludzkich: miłości, wierności, nadziei; EGZYSTENCJALIZM TEISTYCZNY MARCELA- Problemem jest coś, co spotykam, co mi zagradza drogę, jest w całości przede mną. Tajemnica natomiast jest to coś, w co jestem zaangażowany, co wobec tego z istoty swej nie może być w całości przede mną”. Problem jest obiektywny i bezosobowy; tajemnica nie jest luką w poznaniu czy prawdą objawioną przez Boga. Czym jestem? a: Kim jestem?Z problemami spotykamy się w naukach szczegółowych. Tajemnic się nie rozwiązuje, a próba ich obiektywizacji jest niebezpieczna, bo ogranicza nasze myślenie do scjentystycznego i technicznego. To prowadzi do iluzji, że nauki przyrodnicze mogą rozwiązać wszystkie zagadnienia.

BYĆ I MIEĆ: Chodzi tu o stosunek człowieka do siebie i do innych, który może przybrać jedną z tych dwóch form: być albo mieć. Mieć to posiadanie, forma egzystencji nieautentycznej. Odgradza człowieka od innych, niszczy autentyczne więzi. Cierpienie i lęk, samotność i rozpacz. Być – egzystencja autentyczna, wymaga otwarcia na innych, z którymi tworzymy wspólnotę. W więzi z drugim człowiekiem przekraczamy płaszczyzną posiadania, odkrywamy również Boga jako podstawę wszelkiego bytu i wszelkiej wartości.

Emmanuel LEVINAS (1906-1995) Urodzony w Kownie, zmarł w Paryżu. Dziecko czterech kultur: żydowskiej, rosyjskiej, niemieckiej i francuskiej. Pisał po francusku i czuł się Francuzem.W latach 1928-29 słuchał wykładów Husserla i Heideggera we Fryburgu Bryzgowijskim Szukał w filozofii tych momentów, powikłań, które mogły sprowadzić myśl europejską na drogę błędów i zbrodni (Auschwitz). W swych dociekaniach filozoficznych nawiązywał do Biblii; Najważniejsze dzieło: Całość i nieskończoność (1961)

Etyka, a nie metafizyka, filozofią pierwszą Metafizyka tradycyjna wielość sprowadzała do jedności, jednostkę ujmowała w całości, totalności. Jej ideałem była zawsze całość i jedność. Uważała, że myślenie i działanie nabiera sensu tylko w odniesieniu do wszechogarniajacej idei (np. idei Platońskiej). Redukowała różnice na rzecz ujęć syntetycznych, zamazujących pluralizm i inność. Również nauka nie jest w stanie oddać różnorodności – „nauka kalkuluje, lecz nie myśli” (Heidegger). Niechęć do metafizyki oraz chęć uniezależnienia etyki od niej, bierze się z doświadczenia totalitaryzmów. Etyka autonomiczna wobec metafizyki, eksponująca komunikację międzyludzką, jest niezależna wobec polityki, co więcej, ma ją kontrolować.

Badać świat poprzez język, czyli filozofia analityczna- sens szer: jest to jakakolwiek filozofia, która kładzie nacisk na analizę; sens węższy: historyczny nurt filozofii współczesnej; sens wąski: sposób uprawiania filozofii, w którego centrum jest filozofia języka; Wyznaczniki filozofii analitycznej oraz jej 2 metody (Moore i Russell jako „ojcowie” fil. analit.) Wyznaczniki filozofii analitycznej: język jako narzędzie i przedmiot filozofii; Dbałość o precyzję argumentacji; Niechęć do pospiesznych syntez i rezygnacja z budowania systemu filozoficznego na rzecz drobiazgowej analizy poszczególnych zagadnień; Intersubiektywna sensowność i kontrolowalność wyników przejawiająca się w przedkładaniu zespołowej pracy nad indywidualne budowanie systemów czy rewizje języka filozoficznego; Czysto poznawcze cele filozofii

Metody: klasyczna analiza pojęciowa, analiza logiczna, analiza lingwistyczna, analiza systematyczna. Filozofia analityczna- analizuje pojęcia, bada podstawowe założenia, kojarzona główne z Wyspami Brytyjskimi, nacisk na stronę argumentatywną, a nie oglądową; filozofia spekulatywna- dalekosiężne uogólnienia, statecznościowe rozumienie świata; filozofia kontynentalna- fenomenologia, strukturalizm, filozofia dialogu, egzystencjalizm, postmodernizm;

GEORGE EDWARD MOORE- Klasyczna analiza pojęciowa: charakter definicyjny, tzn. dla każdego pojęcia (układu pojęć) podaje się pojęcia równoznaczne o treści bardziej wyraźnej i prostej. Na początku mamy więc pojęcie wymagające zdefiniowania (analyzandum) i szukamy pojęcia czy grupy pojęć (analyzans), aby za ich pomocą rozważyć analyzandum.

BERTRAND RUSSELL Analiza logiczna: teoria deskrypcji Bertranda Russella- Jako że potoczny sposób mówienia generuje pewne trudności (np. sugeruje istnienie przedmiotów nieistniejących), należy odsłonić prawdziwą formę logiczną zdania, która kryje się za zasłoną zdania gramatycznego. Np. czy zdanie: „obecny król Francji jest łysy” jest prawdziwe czy fałszywe? Ukryta koniunkcja trzech twierdzeń. Ponieważ pierwszy człon tej koniunkcji jest fałszywy, analizowane zdanie jest fałszywe.

•Gottlob FREGE (1848-1925) – ojciec nowoczesnej logiki matematycznej. Opracował podstawy, na których oparła się filozofia analityczna; logika to nie prawa myślenia, logika istnieje obiektywnie, niezależnie od naszych umysłów („odpsychologizowanie” filozofii). Filozofia powinna opierać się na logice, a nie na epistemologii → filozofia mająca charakter logiczno-lingwistyczny.

Ludwig WITEBSTEIN (1889-1951) Najwybitniejsza postać filozofii analitycznej, bijąca rekordy popularności, którą zawdzięcza nie tylko swojej filozofii, ale również nieprzeciętnej osobowości. Wywarł wpływ zarówno na badania języka idealnego, jak i potocznego. Jego filozofia jest wielowątkowa: analizy logiczne, filozofia matematyki, filozofia języka, ontologia, etyka, epistemologia, filozofia umysłu, estetyka, religia. Główne dzieła przedstawiające 2 fazy jego rozwoju filozoficznego to: Traktat logicznofilozoficzny (1921), Dociekania filozoficzne(1953).Lustro młodego Wittgensteina- „Zdanie jest obrazem” albo „modelem rzeczywistości, jak ją sobie myślimy” (przykład z wypadkiem samochodowym). Jeśli zdanie wiernie obrazuje fakt, jest prawdziwe. Relacja między zdaniem a stanem rzeczy jest taka, jak relacja mapy do terenu, który ona przedstawia. Zdania składa się z słów powiązanych ze sobą, odpowiadających przedmiotom w rzeczywistości i je reprezentujących. Układ tych elementów ukazuje strukturę faktów. Obraz zdaniowy „jest powiązany z rzeczywistością. Dosięga jej. Jest jak miara przyłożona do rzeczywistości”. Jedynie zdania, których wyrażenia oznaczają rzeczy i ich jakości, mogą być prawdziwe bądź fałszywe. A skoro dotyczą faktów, należą do nauk przyrodniczych. Dlatego filozofia nie może wygłaszać opinii na temat faktów. Filozofia może pokazać, co można powiedzieć, a czego nie można – może wytyczyć granice języka, a zatem i myślenia.

Struktura świata musi odzwierciedlać się w strukturze języka, którego używamy do jej opisu. Język ma zatem obrazować świat, być jak lustro. Gry dojrzałego Wittgensteina- W Dociekaniach filozoficznych język nadal w centrum badań, ale ujęty jako zbiór różnych gier, między którymi zachodzą podobieństwa rodzinne. Monopol nauk przyrodniczych ustępuje miejsca opisowi wielości wzajemnie się przenikających splotów wyrażeń językowych (których znaczeniem nie jest już przedmiot, lecz sposób ich użycia) z pozajęzykowymi działaniami. Owe sploty odpowiadają zawsze pewnym formom życia, od matematyki po praktyki religijne. Język jest jak skrzynka z narzędziami. Tak jak różne są funkcje narzędzi, tak różne są funkcje wyrazów. Słowami posługujemy się, by prosić, żartować, dziękować, pytać. Grający w baseball posługują się swoistym językiem, tak jak swoistym językiem komunikują się maklerzy na giełdzie. Nie ma nic wspólnego wszystkim tym użyciom języka. Każde użycie języka jest pewną formą życia i należy je rozumieć w ramach danego kontekstu.

Neopozytywizm, czyli co naprawdę mówimy? Lata 20. XX w., Koło Wiedeńskie: M. Schlick, R. Carnap, O. Neurath, grupa naukowców i matematyków, którzy przyswoili sobie podejście Russella i chciała określić filozoficzne fundamenty światopoglądu naukowego (pozytywizm logiczny, neopozytywizm). Ich dziełem jest weryfikacjonistyczna teoria znaczenia, zgodnie z którą zdania, które niczego nie zmieniają, pozbawione są treści, bo znaczenie posiadają tylko zdania weryfikowalne. Prawdziwe znaczenie zdania odsłania się, gdy pytamy: jaką zauważalną różnicę w rzeczywistości wywołuje prawdziwość lub fałszywość tego zdania? Zdanie, które ma odnosić się faktycznego stanu rzeczy, ale którego prawdziwość lub fałszywość nie wywołuje różnicy w tej rzeczywistości, nie ma żadnego znaczenia. Członkowie Koła Wiedeńskiego brali udział w krytyce ideologii faszystowskiej Przeprowadzili drobiazgową analizę politycznych przemówień niemieckich ideologów faszyzmu oraz retoryki propagandy nazistowskiej. Filozofia taka przemawiała szczególnie do obrazoburczej młodzieży.

Po dojściu nazistów do władzy w Niemczech i Austrii neopozytywiści udali się na emigrację, głównie do USA i Wielkiej Brytanii, gdzie ich wpływ utrzymywał się przez całe pokolenie.