1. BANKI SPÓŁDZIELCZE W POLSKIM SEKTORZE FINANSOWYM

   1. Historia polskiej bankowości spółdzielczej

W roku 2011 mija 150 lat od powstania polskiej bankowości spółdzielczej. Za pierwszą polską spółdzielnię oszczędnościowo- kredytową uważa się założone przed 1861 r. Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców m. Poznania. Do najstarszych spółdzielni należą założone w rok później Towarzystwo Pożyczkowe w Brodnicy i Gołubiu, działające obecnie, jako banki spółdzielcze.

Prekursorami polskiej spółdzielczości oszczędnościowo- pożyczkowej byli:

• w zaborze pruskim (na terenie Wielkopolski) – Karol Marcinkowski, ksiądz Augustyn Szamarzewski i ksiądz Piotr Wawrzyniak,

• w zaborze austriackim - dr Franciszek Stefczyk,

• w zaborze rosyjskim – Edward Abramowski.

Pierwszy polski związek rewizyjny był powołany w 1871 roku, pod nazwą Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, który w 1891 roku rozpoczął działalność rewizyjną. Pierwszy sejmik tego Związku, odbył się pod hasłem: ,,Własną pracą i pomocą, a siłami zjednoczonymi”, które do dziś zachowało swą aktualność.

Mimo wielu form organizacyjnych i różnych zasad działalności w poszczególnych zaborach, wszystkie spółdzielnie oszczędnościowo - pożyczkowe, łączył jeden cel - integrowanie wysiłków na zasadach samopomocy w walce z lichwą oraz utrzymanie polskiego stanu posiadania.

Spółdzielnie oszczędnościowo- pożyczkowe oprócz działalności ekonomicznej prowadziły również działalność oświatową i uświadamiającą, mającą na celu obronę polskości i przeciwdziałanie wynarodowieniu. Wypracowane wówczas zasady funkcjonowania spółdzielczości oszczędnościowo- pożyczkowej są aktualne do dziś, dzięki czemu spółdzielczość ta mogła prowadzić działalność w różnych formacjach społeczno-ekonomicznych.

W zaborze austriackim tworzone były towarzystwa zaliczkowe oraz spółki oszczędności i pożyczek. Były one małymi, lokalnymi instytucjami tzw. dobrego kredytu i zrzeszały głównie rolników. Pierwsze towarzystwo zaliczkowe zostało założone w 1864 r. w Brzeżanach, a następne w 1869 r. w Krakowie. Wzmożony ruch założycielski tych towarzystw datuje się od zorganizowania we Lwowie w 1874 r. Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych.

Małorolnym chłopom galicyjskim potrzebny był tani kredyt, a taki mogły zapewnić tylko spółdzielnie niewielkie, opierające się na społecznej pracy zarządu, a więc o niskich kosztach własnych oraz stosujące uproszczony tryb załatwiania formalności. Rolę takich kas spełniały spółki oszczędności i pożyczek typu Raiffeisena, których zakładanie rozpoczęto w 1890 roku. Patronował im zasłużony działacz spółdzielczy Franciszek Stefczyk. Pierwszą kasę tego typu założył F. Stefczyk w Czernichowie. Zasady modelowe spółdzielni oszczędnościowo- pożyczkowych propagowane przez Franciszka Stefczyka zostały ustalone na podstawie teorii i doświadczeń F.W. Raiffeisena, ale ich przeniesienie na wieś galicyjską wymagało licznych zabiegów adaptacyjnych.

Po utworzeniu w 1899 roku związku spółdzielczego pod nazwą Patronatu Spółek Oszczędności i Pożyczek, a następnie w 1909 roku krajowej Centralnej Kasy Spółek Rolniczych we Lwowie, liczba spółek niepomiernie wzrosła.

Po I wojnie światowej społeczeństwo polskie stanęło przed trudnymi problemami odbudowy kraju oraz przyśpieszania procesów scalania poszczególnych dzielnic, należących przez blisko 150 lat do różnych organizmów politycznych i gospodarczych państw zaborczych. W procesach tych uczestniczyła również spółdzielczość bankowa. Cechą charakterystyczną spółdzielczości bankowej po odzyskaniu niepodległości było ogromne rozbicie organizacyjne, nad którego przezwyciężeniem działacze spółdzielczy pracowali przez całe dwudziestolecie międzywojenne. Poważne znaczenie dla ujednolicenia zasad i form działania spółdzielczości miała ustawa o spółdzielniach, uchwalona przez Sejm RP 29 października 1920 r. Proces jednoczenia ruchu spółdzielczego, pomimo usilnych starań dr Franciszka Stefczyka, postępował powoli, doprowadzając najpierw w 1924 r. do powstania dwu związków: wielkopolsko-pomorskiej Unii i małopolskiego Zjednoczenia. Dopiero po okresie kryzysu gospodarczego przełomu lat 20 i 30, doszło w 1934 r. do utworzenia dla polskiej spółdzielczości jednego związku pod nazwą: Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo- Gospodarczych RP. W tym okresie spółdzielczość bankowa korzystała z kilku central finansowych, w tym także z Centralnej Kasy Spółek Rolniczych i Banku Spółek Zarobkowych. W latach 1918-1924 polska spółdzielczość bankowa na skutek dewaluacji ówczesnej marki polskiej straciła prawie cały swój kapitałowy dorobek. Po wprowadzeniu w 1924 r. przez Ministra Skarbu Władysława Grabskiego nowej waluty - złotego, spółdzielczość bankowa stosunkowo szybko odrabiała swoje straty. Jednak kryzys gospodarczy z lat 1929- 1934, który dotknął szczególnie rolnictwo, odbił się ujemnie na działalności instytucji kredytowych. W 1937 roku po raz pierwszy od czasu kryzysu nastąpił przyrost wkładów oszczędnościowych. Polskie spółdzielnie bankowe w liczbie 3400 posiadały: 1061 tyś. członków, 450 tyś. wkładów, 148 mln zł wkładów oszczędnościowych, 102 mln zł funduszy własnych 1217 mln zł udzielonych pożyczek. Spółdzielnie oszczędnościowo- pożyczkowe były istotnym czynnikiem usprawniającym obieg pieniężny w kraju.

W latach 1944-1949 główny wysiłek działaczy spółdzielczych skierowany był na reaktywowanie dawnych spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych oraz stworzenie nowych, które organizowano według przedwojennych statutów i zasad. SOP-y restytuowano także na Ziemiach Odzyskanych, do odbudowy i rozwoju których przyczyniły się one w istotny sposób. Spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe zrzeszone były w tym okresie w Związku Rewizyjnym RP, zorganizowanym w 1944 r. w Lublinie, a ich centrale finansowe stanowiły kolejno: Centralna Kasa Spółek Rolniczych i Bank Spółdzielcy ,,Społem”, a następnie Bank Gospodarstwa Spółdzielczego, utworzony w wyniku fuzji obu wymienionych poprzednio central finansowych.

W roku 1950 Minister Skarbu na podstawie dekretu o reformie bankowej z 1948 roku wydał zarządzenie o przekształceniu części spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych w Gminne Kasy Spółdzielcze (GKS). Utworzono 1255 Gminnych Kas Spółdzielczych, które podporządkowane organizacyjnie Bankowi Rolnemu, stały się jego aparatem pomocniczym o poszerzonym zakresie czynności, zwłaszcza w zakresie finansowania skupu płodów rolnych. Przekształcenia te, pozbawiły spółdzielczość bankową samodzielność i samorządność.

W 1956 roku zmiany w polityce wobec rolnictwa, szczególnie indywidualnego spowodowały wzrost znaczenia spółdzielczości bankowej. Prezydium rządu uchwałą z kwietnia 1956 r. uchwaliło dla SOP nowy statut, którego celem było przywrócenie spółdzielczości bankowej jej spółdzielczo-samorządowego charakteru. Statut ten wprowadził też nową powszechną nazwę - Kasa Spółdzielcza. W sierpniu 1957 roku Zjazd Delegatów Kas Spółdzielczych powołał do życia Związek SOP, jako centralę organizacyjno-rewizyjną. Od 1964 roku funkcjonował on jako Centralny Związek SOP. Spółdzielnie zostały uprawnione do udzielania pożyczek z własnych środków, udzielania zapomóg członkom oraz gromadzenia własnych wkładów oszczędnościowych na własny rachunek. Ustawa z 13 kwietnia 1960 r. o Prawie bankowym określiła status SOP i zakres ich działalności oraz uprawniała je do używania nazwy ,,bank” z dodatkiem ,,spółdzielczy” lub ,,ludowy”. Przywrócenie spółdzielniom samodzielności i samorządności spowodowało ożywienie działalności organów samorządowych, co pozwoliło na osiągnięcie poważnych, wymiernych efektów organizacyjnych. Wzrosła ich podstawowa działalność, tj. gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych, które przeznaczano na działalność kredytową.

2. Cele i zadania bankowości spółdzielczej

Banki spółdzielcze są podmiotami ekonomii społecznej, realizują więc tym samym zasadę, że obok celu ekonomicznego istotnym elementem działania jest dla nich wypełnienie misji społecznej. Ta misja odróżnia je od banków komercyjnych, których naczelnym celem jest maksymalizacja zysku przy minimum ryzyka.

Banki spółdzielcze zaspakajając potrzeby swoich członków często realizują zadania, z których ani państwo, ani inne podmioty gospodarcze nie wywiązują się w stopniu wystarczającym. Wykorzystują zasoby ludzkie w stopniu komplementarnym do sektora publicznego i prywatnego, zapobiegając wykluczeniu społecznemu i łagodząc napięcia społeczne. Mówiąc ogólniej – wspomagają proces budowy i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Prowadzona przez nie polityka sprzyja spójności społecznej, zwiększaniu zatrudnienia, walce przeciwko biedzie, demokracji, lepszemu zarządzaniu oraz stabilnemu rozwojowi. Ogólnie rzecz ujmując, misją banków spółdzielczych jest działanie na rzecz swoich członków, klientów oraz rozwoju środowiska lokalnego, a filozofią hasło – „Myśl globalnie, działaj lokalnie”.

Siłą sektora jest indywidualne podejście do klienta, umiejętność zbudowania relacji, w której klient rozpoznawany jest niemalże imiennie i tak obsługiwany. Atutem w  wymiarze ekonomicznym jest duża elastyczność i zdolność do szybkich przekształceń.

Misją banku spółdzielczego powinno być efektywne zaspokajanie potrzeb klientów indywidualnych i instytucjonalnych na usługi finansowe w środowisku lokalnym. Głównym motywem prowadzenia działalności operacyjnej w warunkach gospodarki rynkowej jest osiąganie zysków. Niemniej w przypadku banków spółdzielczych ich forma organizacyjno – prawna, spółdzielcza forma własności oraz silne powiązanie z gospodarką wiejską każą uwzględniać w działalności operacyjnej oprócz przesłanek czysto komercyjnych także finansowe aspiracje lokalnych środowisk, zwłaszcza zaś potrzeby kapitałowe rolnictwa wynikające z finansowania przekształceń strukturalnych w tym sektorze.

Ważnym warunkiem, który powinien spełniać bank spółdzielczy to warunek efektywności. Aby być efektywnym nie wystarczy być rentownym ,czyli dążyć do maksymalizacji zysku. Efektywny oznacza, że środki zgromadzone i osiągnięty zysk są wykorzystywane prawidłowo, a bezpieczeństwo jest równie ważne jak zysk, zaś środki nie są przekazywane na potrzeby rynku pieniężnego , a wykorzystywane na miejscu.

Efektywny bank wyróżnia się wskaźnikami lepszymi od średniego poziomu w sektorze, jak ROA, ROE, koszty, kredyty nieprawidłowe, udziały kredytów w aktywach. Szczególnie te dwa ostatnie wskaźniki, w ujęciu gorszym niż średnia sektora, mogą świadczyć, że BS nie potrafi już wykorzystać luki informacyjnej i nie działa tylko dla swojego regionu.

Można zatem stwierdzić , że nie zawsze wzrost wyniku banku jest równocześnie czynnikiem zwiększającym efektywność. Zysk jest ważny, ale bezpieczeństwo jest najważniejszym miernikiem oceny BS.

Reasumując można zdefiniować taką oto konkluzję, że bank spółdzielczy to uniwersalny lokalny bank, który:

• działa na rzecz skupionych wokół siebie środowisk w ścisłej współpracy z akcjonariuszami i w ich interesie;

• gromadzi środki w celu wykorzystana ich na potrzeby miejscowe:

• jest to bank, który nie dąży do maksymalizacji zysku, ale do osiągnięcia maksymalnej efektywności stanowiącej gwarancję bezpieczeństwa

Publikowana na stronie internetowej misja Banku Spółdzielczego w Glinojecku brzmi: „Bank oparty na najlepszych rodzimych tradycjach spółdzielczych, dominujący w sektorze bankowości spółdzielczej w Polsce. Bank wspierający i uzupełniający potencjał finansowy oraz ludzki zrzeszonych banków spółdzielczych. Bank wiarygodny, konkurencyjny, bezpieczny i nowoczesny - dla akcjonariuszy oraz klientów Banku BPS¹.

3. Struktura Banków Spółdzielczych w Polsce

2. Charakterystyka działalności bankowości spółdzielczej

   1. Ukierunkowanie banków Spółdzielczych na określone grupy klientów

Gospodarka wiejska, a w szczególności rolnictwo, jest naturalną bazą operacyjną banków spółdzielczych, dlatego w planowaniu strategii finansowania restrukturyzacji i modernizacji tego sektora nie można pominąć ich udziału. Szczególnie jest to istotne w obszarze strukturalnie rozdrobnionej gospodarki wiejskiej, która pozostaje poza sferą zainteresowań dużych komercyjnych pośredników finansowych, a ze względu na niską dochodowość i zdolność akumulacyjną gospodarstw, nie jest w stanie sama sfinansować procesów restrukturyzacyjnych.

W banku spółdzielczym powinna obowiązywać główna zasada: miejscowy pieniądz na potrzeby miejscowego społeczeństwa, uzupełniona o doktrynę przekształcenia banku spółdzielczego z banku drobnego rolnika i rzemieślnika – dystrybuującego kredyty preferencyjne w lokalne centrum finansowe, którego współwłaścicielami i klientami zarazem będą nie tylko rolnicy i rzemieślnicy, ale także środowiskowi liderzy prywatni i instytucjonalni, jak i przeciętni obywatele. Banki spółdzielcze powinny skupić się na następujących segmentach klientów: rolnicy, małe i średnie firmy, gminy, średnio zamożni klienci indywidualni środowisko biznesu powiatowego.

Każdy rodzaj działalności ma pewne cechy charakterystyczne z punktu widzenia finansowania. W przypadku rolnictwa wynika to ze specyfiki produkcji rolnej , a przede wszystkim sezonowości i struktury czynników wytwórczych zaangażowanych w tę produkcję. Dla potencjalnego kredytodawcy oznacza to konieczność zaakceptowania dłuższych okresów zaangażowania kapitałów oraz podwyższonego ryzyka. Ryzyko to jest pochodną zarówno obiektywnych czynników przyrodniczych jak też makro i mikroekonomicznych, wynikających ze specyfiki otoczenia rolnictwa, rynku rolnego i samej produkcji rolnej. Dodatkowo, w przypadku kredytowania gospodarki chłopskiej rozdrobnionej, niskotowarowej, o słabej orientacji rynkowej, wiąże się z jednostkowo niskim zapotrzebowaniem kapitałowym gospodarstw, podnosząc tym samym koszty transakcji udzielania i monitorowania kredytu. Duże ryzyko kredytowe wynika również z silnej koncentracji funkcji ekonomicznych i socjalnych w gospodarstwach, co wiąże się z potencjalnym zagrożeniem wykorzystania kredytu na cele konsumpcyjne. W tym zakresie banki spółdzielcze powinny kontynuować swoją strategię, polegającą na tym, że są one najważniejszymi instytucjami finansowymi świadczącymi usługi finansowe na rzecz rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego. Dzięki kredytom rolniczym kredytobiorcy podwyższają efektywność i konkurencyjność rolnictwa, aktywizują obszary wiejskie, wspierają ich wielofunkcyjny rozwój oraz wzmacniają infrastrukturę techniczno- produkcyjną i społeczną na obszarach wiejskich.

Dużą szansą banków spółdzielczych jest obsługa sektora małych i średnich firm ( MSP). Sektor ten jest w Polsce słabo rozpoznany, także dlatego, że jego część funkcjonuje w szarej strefie. Za pewnik jednak uchodzi stwierdzenie, że jest on ciągle w zbyt nikłym stopniu zasilany przez banki. Z przeprowadzonych badań fundacji CASE wynikało, że tylko 27 % najmniejszych firm (zwykle jednoosobowych )miało do czynienia z jakimkolwiek kredytem bankowym , podczas gdy 40 % pożyczało pieniądze na działalność gospodarczą od rodziny i znajomych. Tego typu firmom banki mogą zaproponować nie tylko udzielenie kredytu, ale też prowadzenie rachunku bankowego oraz obsługę różnego typu transakcji na rachunkach. Podobnie jak w rolnictwie, firmy mogą skorzystać z funduszy unijnych, których uzyskanie uwarunkowane jest otrzymaniem kredytu bankowego.

Kolejnym segmentem, w którym banki spółdzielcze już mają stałych lub potencjalnych klientów są gminy. Wszelkie podstawowe miary wskazują, że banki te są liderami na rynku gmin. Ich rynkowa przewaga nad innymi bankami w grupie gmin wiejskich i miejsko-wiejskich jest zdecydowana, natomiast w grupie gmin miejskich rywalizują z bankami komercyjnymi.

Banki spółdzielcze prowadzą obsługę budżetów około 70 % gmin ogółem, w tym 15 % gmin miejskich, 55 % gmin miejsko- wiejskich oraz prawie 85 % gmin wiejskich. Tak dużą , choć ciągle niewystarczającą przewagę banków spółdzielczych nad bankami komercyjnymi pod względem bankowej obsługi budżetów gmin można uznać za tzw. specyfikę tego segmentu rynkowego. W żadnym bowiem innym segmencie rynku bankowego nie występuje tak duża koncentracja obsługi bankowej.

2. Rodzaje produktów finansowych oferowanych przez Banki Spółdzielcze

 Banki Spółdzielcze oferują szeroką gamę nowoczesnych produktów bankowych dla różnych grup klientów – zarówno dla klientów indywidualnych, rolników, małych i średnich przedsiębiorstw, jak i dla samorządów.

 

Swoje usługi oferują po konkurencyjnych cenach, często niższych niż te oferowane przez banki komercyjne,  jednocześnie nie ustępując im jakością swoich usług i wprowadzając na bieżąco nowe produkty i ulepszając te, z których klienci korzystają od lat. 
Banki spółdzielcze wyróżniają się równocześnie wysoką jakością obsługi klienta i indywidualnym podejściem do ich problemów. 

To wszystko doceniają ich klienci, którzy traktowani są przez banki spółdzielcze jak partnerzy.

Współpraca banków spółdzielczych z producentami rolnymi, kredytowanie inwestycji, bieżącej produkcji, oraz łatwość i szybkość przyznawania kredytów sprzyjają z pewnością produkcji i rozwojowi gospodarczemu środowisk lokalnych.

Posiadacze kart płatniczych Grupy BPS: VISA Electron, VISA Classic, Maestro Junior, VISA Business Electron BEZ PROWIZJI wypłacą pieniądze z ponad 3000 bankomatów oznaczonych logiem Spółdzielczej Sieci Bankomatowej (Zrzeszenia: Bank BPS S.A., GBW SA, MR Bank SA) oraz BGŻ SA i Kredyt Bank SA, rozmieszczonych na terenie całej Polski.

3. Zróżnicowanie oferty finansowej Banków Spółdzielczych w zależności od miejsca działalności

1. Działalność kredytowa banku Spółdzielczego w Glinojecku

   1. Charakterystyka terenu badań

   2. Kredyty komercyjne dla ludności

   3. Kredyty dla rolników

   4. Kredyty dla firm

3.4.1.Kredyty korporacyjne

3.4.2.Kredyty dla sektora MŚP

3.5.Porównanie oferty kredytowej Banku Spółdzielczego w Glinojecku z ofertą banku Gospodarki Żywnościowej i PKO BP

1^ http://www.bankbps.pl/o-banku/o-anku/ (26.12.2010)