Cele pedagogiki Montessori
Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.
Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w:

• rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,

• wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,

• wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,

• osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,

• wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,

• uniezależnieniu od nagrody,

• formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,

• szacunku dla pracy innych,

• rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,

• osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa.

Zadania/Założenia pedagogiki Montessori:

uczenie przez działanie:	dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami
samodzielność:	dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.
koncentracja:	dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.
lekcje ciszy:	dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.
porządek:	dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.
społeczne reguły:	dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.
obserwacja:	jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.
indywidualny tok rozwoju każdego dziecka:	dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

Pomoce dydaktyczne
Ważną częścią Pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Jego cechy to:

• prostota, precyzja i estetyka wykonania - Każdy element materiału montessoriańskiego wykonany jest w sposób dokładny i precyzyjny. Całość jest pomalowana. Kolory nie są przypadkowe – konsekwentnie powtarzają się w całym materiale, np. oznaczenie rzędów w systemie dziesiętnym. Barwa i precyzja wykonania materiału zachęcają dzieci do zajmowania się nim. Ponadto materiały te są trwałe. Dzieci przestrzegają zasad właściwego obchodzenia się z materiałem, wzajemnie zwracając sobie uwagę przy próbach niewłaściwego zastosowania go np. do podpierania czerwoną belką zamykającego się okna (jest to przykład podany przez samą Montessori).

• uwzględnienie zasady stopniowania trudności,

• dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,

logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych - Każdy zestaw jest ściśle powiązany z zestawem poprzednim i następnym. Układ ten jest niezmienny w całym komplecie pomocy dydaktycznych od przedszkola aż do gimnazjum. Umożliwia to uczniowi w każdej sytuacji powrót do etapu poprzedniego lub też pogłębianie wiedzy, za pomocą zestawu następnego w hierarchii.

• konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów - Jedną z podstawowych zasad metody Montessori jest wdrażanie dziecka do samodzielności. Proponowany materiał, daje mu możliwość samodzielnego sprawdzenia poprawność wykonanej czynności i zlokalizowania popełnionych błędów. Jeśli błąd zostanie popełniony, samo go usuwa i przywraca właściwy porządek. Dzięki temu dziecko ma możliwość czerpania radości z samodzielnie wykonanego zadania, nabiera zaufania we własne siły i pragnie podejmować nowe, trudniejsze zadania.

• ograniczenie - dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.

Pomoce dydaktyczne można podzielić na pięć kategorii:

1. Materiał do ćwiczeń z praktycznego życia - związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi.

2. Materiał sensoryczny - rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.

3. Materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.

4. Materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka.

5. Materiały religijne, np. przedstawiające przypowieści biblijne.

Dla ćwiczeń każdego zmysłu proponuje się materiał o różnych stopniach trudności.

Ćwiczenia można (ale nie trzeba) podzielić na:

• ćwiczenia wzrokowe ( chromatyczne, kształtów i wielkości, grubości i objętości, proporcji i stosunków, kierunków i odległości, orientacji przestrzennej),

• ćwiczenia słuchowe (w zakresie kierunków i odległości, rozpoznawania wydawanych

dźwięków, różnicowania ich nasilenia i wysokości),

• ćwiczenia zmysłu dotyku i kinestetycznego (rozróżnianie temperatury, kształtów,

wielkości, ciężaru, szorstkości),

• ćwiczenia innych zmysłów, np.: powonienia i smaku.

Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Respektuje kolejne fazy zainteresowań, związane z rozwojem dziecka. Wszystkie materiały są uporządkowane tematycznie i łatwo dostępne - umieszczone w zasięgu ręki dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość.

KARA A NAGRODA

Maria Montessori przyznawała prawo do błędu wszystkim ludziom. Wiele z nich człowiek naprawia błędy metodą prób i błędów. W ten sposób stale zdobywa nowe wiadomości i umiejętności niezbędne do zrozumienia

popełnianych omyłek. Rozpoznanie błędu a nie kara prowadzi do jego usunięcia. Kara stanowi rodzaj poniżania, znieważa człowieka i ubliża jego godności. Szkolny system kar i nagród odrywa uwagę dziecka od zadań edukacyjnych i kieruje ją w stronę ewentualnych konsekwencji wykonania bądź niewykonania pracy.

Elementem motywującym do nauki staje się prawdopodobieństwo otrzymania kary lub nagrody. Ponadto kary i nagrody wpływają na rywalizację, współzawodnictwo, arogancję, donosicielstwo, zazdrość. Nie znaczy to, że w systemie Montessori rezygnuje się z nagród. Są one jednak natury wewnętrznej, a nie zewnętrznej. Nagrodą staje się satysfakcja dziecka z dobrze wykonanego zadania. Zadowolenie wzrasta, gdy nauczyciel lub koledzy okazują zainteresowanie i solidarność z jego pracą. Kontrola błędu kryje się w materiale dydaktycznym, kontroli koleżeńskiej lub nauczycielskiej. Kiedy dzieci nauczą się nimi posługiwać, zrozumieją ideę samokontroli, a to pozwoli im osiągnąć perfekcję, posłuszeństwo i dyscyplinę. Dyscypliny wg Montessori nie osiąga się przymusem czy nakazem. Dziecko stanie się posłuszne, gdy ukształtuje świadomą siłę woli i samo

będzie mogło decydować o swoim zachowaniu.

EDUKACJA MUZYCZNA

Celem Edukacji Muzycznej Montessori jest m.in.:

• wprowadzenie dziecka w świat muzyki

• rozbudzanie i rozwijanie zamiłowania do muzyki

• rozwijanie słuchu muzycznego

• ćwiczenie pamięci i wyobraźni muzycznej

• rozwijanie samodzielności, systematyczności i dobrej organizacji pracy

• wprowadzenie w pisownię nutową, poznanie nazw nut oraz możliwość zapisu ulubionych piosenek i melodii

• nauka komponowania melodii,

• nauka gry na instrumentach muzycznych (głównie skrzypce)

• wspólne muzykowanie

• upowszechnianie wiedzy o muzyce

Cele Edukacji Muzycznej Montessori realizowane są między innymi przy wykorzystaniu oryginalnych instrumentów, pomocy dydaktycznych i unikalnego materiału muzycznego.

Dzieci mają do dyspozycji tzw. dzwonki montessoriańskie, które są wprowadzeniem do gry na instrumentach muzycznych. W ramach zajęć organizowane są koncerty i przedstawienia muzyczne.
Nauka muzyki nie musi być stresująca. Edukacja Muzyczna Montessori nie przewiduje egzaminów, ocen i konieczności odrabiania prac domowych. Jest natomiast granie dla własnej przyjemności, bez przymusu wielogodzinnego ćwiczenia. Materiał muzyczny jest dostosowany do indywidualnych umiejętności i możliwości każdego uczącego się.

WYCHOWANIE RELIGIJNE

Według zasad pedagogiki Montessori ważne miejsce w procesie kształtowania się człowieka zajmuje wychowanie religijne. Swoje przemyślenia na ten temat M. Montessori przedstawiła w książce "Dziecko w Kościele". Religijność jest według niej jest uniwersalnym sposobem odczuwania, towarzyszącym człowiekowi od początków istnienia świata.

Religijność nie jest czymś co MUSIMY dziecku dać. Tak jak każdemu człowiekowi jest dana zdolność mówienia, tak samo dana jest mu zdolność przeżycia religijnego. Tak jak w przypadku nauki języka, tak samo w przypadku religii istnieje pewna potencjalność, otwartość na religię. Ta zdolność do przeżyć religijnych - pojawiająca się w momencie narodzin - jest tęsknotą za całościowym zrozumieniem, dążeniem do transcendencji, a tym samym do wszechstronnego poznania świata i stworzenia.

Montessori wyróżniała w nauczaniu religijności, fazę odczuć i fazę nauczania. W fazie odczuć, charakterystycznej dla okresu wczesnego dzieciństwa, dziecko może przyjmować religię szybko, kompleksowo i nieświadomie. Decydujące jest przy tym środowisko rodzinne i najbliższe otoczenie, jako obszar przeżyć i doświadczeń religijnych. Małe dziecko myśli w sposób poglądowo-symboliczny i potrzebuje symboli religijnych w najbliższym otoczeniu, dlatego w przedszkolach Montessori jest kącik religijny.

Dziecko jest wrażliwe na oznaki miłości; obraz Boga rozwija poprzez relacje z drugim człowiekiem. Religii uczy się nie tylko poprzez słowa, ale również w sposób pośredni - poprzez wspólne działanie, naukę form grzecznościowych, sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

Wśród potrzeb uczuciowych małego dziecka ważne miejsce zajmuje potrzeba bezpieczeństwa. Odkrycie istnienia Bożej opieki jest dla niego radością i wzbudza w nim potrzebę modlitwy. Dzieci chcą się czuć bezpiecznie nie tylko w sferze fizycznej, chcą być ochraniane również prawem do indywidualności, chcą mieć prawo do sekretów, samodzielnych przemyśleń i spontanicznej aktywności.

M. Montessori uważała, że dorosłym jest potrzebny swoisty trening duchowy oczyszczający ich serca, podczas którego nabraliby głębokiej wiary w potrzebę poszanowania godności dziecka. Jest to trudne dla nas - dorosłych z powodu naszych defektów, które skłaniają do poszukiwania złych tendencji, także u dzieci. Skutkiem tego jest ciągłe ich poprawianie i upominanie. Informując dzieci o istnieniu dobra i zła, winniśmy koncentrować się na dobru i harmonii. Nie należy żądać i oczekiwać od dziecka zbyt wiele, lecz pamiętajmy, że dzieci w wieku od 3. do 6. lat odznaczają się nie tylko wielką wrażliwością, ale też zdolnością rozumienia rzeczy o wiele głębszą niż sądzimy.

Zasady obowiązujące w  przedszkolu/szkole:

• każde dziecko powinno mieć ustalony indywidualny poziom wymagań, dzięki czemu realizowany program kształcenia będzie dostosowany do indywidualnych możliwości każdego ucznia, jego umiejętności i zainteresowań

• w żadnej placówce nie powinno się wprowadzać zasad współzawodnictwa i konkurowania

• w placówkach nie obowiązują oceny, nie ma nagród i kar

• proces wychowania powinien opierać się na samokontroli dziecka

• promocja z klasy do klasy nie opiera się na ocenie uzyskanej przez wychowanka z zakresu konkretnego przedmiotu

• każde dziecko ma założoną kartę obserwacji, w której notuje między innymi czynności wykonywane przez niego w ciągu całego dnia

10 Przykazań Nauczyciela Montessori

1. Nigdy nie mówi źle o dziecku, koncentruje się na tym, co w nim dobre

2. Starannie i nieprzerwanie dba o otoczenie. Pokazuje dziecku, gdzie każda rzecz ma swoje miejsce

3. Prezentuje prosto i dokładnie sposób pracy z wybranym przez dziecko materiałem, ale stanowczo i łagodnie powstrzymuje próby nieprawidłowego postępowania z daną rzeczą

4. Dyskretnie i nieprzerwanie obserwuje dzieci, jest zawsze gotowy zareagować na wezwanie dziecka, które potrzebuje jego pomocy. Słucha dziecka i odpowiada na jego pytania

5. Aktywnie pomaga nawiązać kontakt dziecka z przygotowanym otoczeniem i przechodzi do pozornie biernej roli, gdy ten kontakt jest już nawiązany. Nauczyciel pracuje wg  zasady 3 W:

   • Wspiera w wyborze  materiału najodpowiedniejszego dla dziecka

   • Wskazuje prawidłowy sposób posługiwania się materiałem

   • Wycofuje się w celu zapewnienia dziecku samodzielnej pracy

6. Szanuje dziecko pracujące, nie przerywa mu, ani nie zadaje pytań

7. Szanuje dziecko, które odpoczywa lub przygląda się pracy innych lub też zastanawia się nad tym, co będzie robiło. Nauczyciel nie przeszkadza mu w tym i nie zmusza do innych form aktywności

8. Sprawia, że jego obecność odczuwa dziecko poszukujące, a pozostaje nie niezauważalny dla tego, które się odnajduje

9. Niestrudzenie powtarza prezentacje dzieciom, które wcześniej odmówiły ich przyjęcia oraz tym, które jeszcze się nie nauczyły i nie pokonały własnych niedoskonałości

10. Szanuje dziecko, które popełnia błędy i nie poprawia ich natychmiast. Jak tylko jest gotowe pozwala dziecku odkryć błąd i samodzielnie go poprawić

Edukacja dzieci niepełnosprawnych

Maria Montessori jest zaliczana do grupy wielkich reformatorów szkoły tradycyjnej, którzy mają również swój bezpośredni udział w tworzeniu podstaw pedagogiki dzieci upośledzonych. Teoria Montessori, stosowana w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym, równie dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Zaletami metody w tym wypadku jest troskliwość, z jaką montessoriański nauczyciel odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi. Montessoriańskie pomoce dydaktyczne są atrakcyjne i zachęcają do wytrwałości w pracy, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu. Ponadto metoda Montessori dostarcza ćwiczeń praktycznych, bezpośrednio związanych z kształceniem zaradności i współżycia w środowisku.

Podstawą metody Montessori jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy. Podstawowy zasób pojęć, jakimi musi się posługiwać dziecko, aby móc zrozumieć otaczający je świat, bywa przyswajany tylko na drodze wielokrotnego powtarzania odbieranych przez nie wrażeń i kojarzenia ich z odpowiednimi nazwami i sytuacjami. Dlatego metody stosowane w postępowaniu rehabilitacyjnym z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo okazują się najskuteczniejsze wtedy, gdy opierają się na uaktywnianiu różnorakich funkcji spostrzeżeniowych, pamięci, różnicowania bodźców, ćwiczeniu uwagi oraz na kojarzeniu ze sobą wrażeń wielozmysłowych.

Zajęcia rewalidacyjne wspomagające sferę ruchową są połączone z innymi rodzajami zajęć, rozwijającymi np. zasób pojęć słownych, czy też wyrabiających u dziecka orientacię przestrzenną. Wymóg uaktywniania sfery ruchowej realizowany jest przy okazji wykonywania każdego rodzaju pracy z materiałem montessoriańskim. Przystosowanie materiału montessoriańskiego do potrzeb dzieci niepełnosprawnych nie nastręcza dużych trudności. Część materiału może być stosowana bez żadnych adaptacji. W przypadku stosowania go przez dzieci niewidome, zamiana kolorów na zróżnicowaną fakturę, lub alfabetu drukowego na alfabet Braille'a jest mechaniczna (przy zachowaniu określonych reguł).

W metodzie Montessori, przy wykonywaniu niektórych ćwiczeń zaleca się dzieciom pełnosprawnym przesłonięcie oczu czarną opaską. Trudności wynikające z ograniczeń motorycznych lub osłabionej koordynacji ruchowej pokonuje się poprzez zastosowanie elementów spajających, które ułatwiają stabilizację poszczególnych części. Niemniej jednak stosowanie materiału montessoriańskiego w pracy z niepełnosprawnymi, nie może być prostym przeniesieniem zasad klasycznej metody Montessori. Włączenie dziecka niepełnosprawnego do grupy pełnosprawnych musi być poprzedzone jego indywidualną pracą z materiałem, którą wykonuje przy pomocy nauczyciela. Jeśli osiągnie wystarczające wyniki, włączane jest do prac w grupie.

System Marii Montessorii w Polsce

W Polsce metoda Marii Montessori wywarła duży wpływ na kształtowanie się całego systemu wychowania przedszkolnego w okresie międzywojennym. Mimo szerokiego rozpropagowania systemu, żadna placówka nie pracowała opierając się wyłącznie na jej poglądach. Główne przeszkody to brak funduszy na odpowiednie urządzenie pomieszczeń i ich wyposażenie w pomoce dydaktyczne. Niemniej jednak ówczesne przedszkola wykorzystywały wiele wskazówek włoskiej lekarki. Do najistotniejszych

można zaliczyć:

• wyposażenie przedszkoli w meble i sprzęt dostosowane do wieku i wzrostu dziecka. Zastąpiły one ławki, które dotąd stanowiły podstawowe umeblowanie polskich ochronek.

• większą dbałość o czystość i odpowiednie warunki sanitarne

• wzbogacenie treści zabaw i zajęć, także form pracy na korzyść aktywnych inspirujących aktywność twórczą dziecka

• upowszechnienie pomocy dydaktycznych, głównie przeznaczonych dla rozwoju poszczególnych zmysłów

• zwrócenie uwagi na przestrzeganie ładu i systematyczności we wszystkich czynnościach wychowawców i wychowanków

• współpraca z lekarzem i rodzicami

• dbałość o rozwój fizyczny

• przejście od pełnienia funkcji opiekuńczo- wychowawczej do funkcji opiekuńczo- kształcącej

Wejście w życie ustawy jędrzewiczowskiej z 1932 roku zmieniło cele i zadania stawiane placówkom wychowania przedszkolnego w II Rzeczpospolitej. Przedszkola stały się zakładami dydaktyczno-wychowawczymi, zajmującymi się wychowaniem fizycznym, moralnym i umysłowym. Konsekwencją tego było odrzucenie koncepcji Montessori. Po latach zapomnienia teoria Montessori przeżywa renesans. Nauczyciele podejmują próby pracy wg jej założeń. Powstają montesoriańskie, m. in. w Lublinie, Łodzi, Warszawie, Przemyślu, Jarosławiu. Spotkania rad pedagogicznych, dyskusje na temat pracy wg Montessori

spowodowały początkowo ogromne zainteresowanie, które w następnych latach jednak spadło. Przyczyn należy się dopatrywać w tym, że metoda wydała się zbyt kosztowna. Trudności dotyczyły: wyposażenia placówek w oryginalny sprzęt, duża odległość od ośrodków akademickich wspomagających nauczycieli w

Dokonująca się reforma systemu edukacyjnego w Polsce wprowadziła wiele zmian w sposobie nauczania i wychowania. Pozostawia nauczycielom dużą swobodę w zakresie doboru metod i form pracy. Kształtuje zachowania twórcze nauczycieli. To nauczyciel pomaga opanować dziecku jego troski, lęki czy wątpliwości. Dzieci będą odsłaniały swoje wnętrze, ukazywały swoje prawdziwe problemy i wątpliwości. Mogą to być problemy przeżywane w sposób dramatyczny, dlatego ważne jest, aby nauczyciel prowadził zajęcia delikatnie, subtelnie. Żadne pytanie nie może zadziwić, ani rozśmieszyć. Niezależnie od światopoglądu czy oceny należy uszanować wypowiedź dzieci. To dzieci pokażą nam, czego oczekują, co jest im naprawdę potrzebne.