Osobowość paranoiczna
ICD-10 (F60.0) Ten typ osobowości charakteryzuje się nadmierną podejrzliwością, wywołaną opacznym interpretowaniem danych i odnoszeniem rozmaitych wydarzeń do siebie, nadwrażliwością na krytykę, skłonnością do interpretowania neutralnych lub przyjaznych zachowań otoczenia jako wrogich, obraźliwych, pogardliwych, chłodem emocjonalnym powodującym wycofywanie się z kontaktów z innymi. Do tego typu osobowości zaliczana jest także osobowość ekspansywna paranoiczna, sensytywna paranoiczna, pieniacza i fanatyczna. Często zaburzenia te pojawiają się w wieku zaawansowanym, zwłaszcza w następstwie zmian życiowych. Ujawnia je więcej kobiet niż mężczyzn.

Kryteria diagnostyczne wg ICD-10:

a/ nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie;

b/ tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości, np. niewybaczania krzywd, niesprawiedliwości czy lekceważenia;

c/ podejrzliwość i stała tendencja do zniekształcania codziennych doświadczeń poprzez błędne ujmowanie obojętnych lub przyjaznych działań otoczenia, jako działań wrogich czy pogardliwych

d/ prowokujące do walki, sztywne poczucie własnych praw, niewspółmierne do potrzeb wynikających z aktualnej sytuacji

e/ nawracające, nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności współmałżonka lub partnera

f/ tendencja do nadmiernego przeceniania własnego znaczenia, wyrażająca się utrwaloną postawą ksobną;

g/pochłonięcie nie potwierdzonymi ‘’spiskowymi’’ wyjaśnieniami wydarzeń dotyczących zarówno bezpośrednio pacjenta, jak i całego świata

Według DMS-IV:

a/pozbawiona wystarczających podstaw podejrzliwość, że inni nas wykorzystują, krzywdzą lub oszukują,

b/zaabsorbowanie bezpodstawnymi wątpliwościami co do lojalności przyjaciół lub wspólników i co do tego, czy są oni godni zaufania

c/niechęć do zwierzania się innym, spowodowana nieuzasadnionym lękiem, że informacje te zostaną użyte przeciw nam w złych intencjach

d/odczytywanie ukrytych, poniżających lub groźnych znaczeń z niezłośliwych uwag lub zdarzeń

e/ciągłe noszenie urazów, czyli niewybaczanie zniewag, krzywd lub afrontów

f/dostrzeganie ataków na nasz charakter czy reputację, które zwykle nie są widoczne dla innych, oraz szybkie reagowanie na nie gniewem lub przechodzeniem do kontrataku

g/powtarzające się nieusprawiedliwione podejrzenia dotyczące wierności współmałżonka lub partnera

PRZYCZYNY:

- związane z genetyką, pojawia się częściej u osób w których rodzinie występowała schizofrenia

- obserwuje się wysoki współczynnik współwystępowania z zaburzeniami osi 1, zwłaszcza z depresją, niepokojem i nadużywaniem substancji chemicznych

LECZENIE:

- terapia poznawczo – behawioralna, której celem jest ograniczenie tendencji paranoidalnych. Terapia ta kładzie nacisk na otwarcie się na innych i budowanie zaufania.

Osobowość schizoidalna (F60.1)
Charakteryzuje się tendencją do izolowania się, niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się z kontaktów emocjonalnych i społecznych, uznawania ich za niepotrzebne. Osoby o szczególnej wrażliwości wewnętrznej ograniczają wyrażanie uczuć, co może być postrzegane jako pozorny chłód wewnętrzny i dystans uczuciowy. Osoby z osobowością schizoidalną są też obojętne na pochwały i nagany, często czują się osamotnione i nierozumiane. Często zamykają się w świecie własnych fantazji i marzeń, są skłonni do introspekcji, ambitni i ekscentryczni, działają samotnie. Charakterystyczna jest też niezdolność do odczuwania przyjemności.

Według ICD-10:

a/ brak lub znikome działania służące przyjemności;

b/ chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości;

c/ ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych;

d/ niezainteresowanie zarówno pochwałami, jak i krytyką;

e/ słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami (z uwzględnieniem wieku);

f/ prawie stała preferencja do samotnictwa;

g/ silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją;

h/ brak bliskich przyjaciół lub zaufanych związków (lub co najwyżej – pojedyncze) oraz brak potrzeby takich związków z ludźmi;

i/ wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych

Według DSM-IV:

a/brak ochoty na zawieranie bliskich związków oraz czerpanie z nich przyjemności, wliczając w to bycie członkiem rodziny

b/niemal ciągłe wybieranie zajęć samotniczychc/małe – o ile jakiekolwiek – zainteresowanie doświadczeniami erotycznymi z innymi ludźmi

d/czerpanie przyjemności z niewielu – o ile jakichkolwiek – rodzajów zajęć

e/brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż bezpośredni krewni

f/wrażenie bycia obojętnym na pochwały czy krytyki wygłaszane przez innych

g/okazywanie chłodu emocjonalnego, dystansu lub spłaszczonej uczuciowości

PRZYCZYNY:

- uwarunkowania genetyczne

LECZENIE:

- terapia poznawczo – behawioralna, polegająca na ograniczenia izolacji społecznej pacjenta i umożliwienia mu tworzenie intymnych związków z innymi osobami.

Osobowość schizotypowa (F.21) – zaburzenie typu schizofrenii

Osobowość schizotypową charakteryzują: poczucie, że jest się przedmiotem szczególnej uwagi – że wszystko odnosi się do nas; duża koncentracja na sobie; myślenie magiczne; dziwaczne doznania percepcyjne; niekonsekwentne i nielogiczne zachowania, myślenie oraz mowa; częste gubienie wątku i kwieciste wypowiedzi; przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód emocjonalny i dystans uczuciowy; doszukiwanie się we wszystkim ataku na siebie; wycofanie się z kontaktów społecznych z powodu lęku; przejściowo mogą występować objawy psychotyczne. Osobowość schizotypowa i schizoidalna są do siebie podobne. Obie charakteryzują się brakiem chęci przebywania z ludźmi, lecz w przypadku osobowości schizoidalnej jest to spowodowane preferencją samotnictwa, natomiast w przypadku osobowości schizotypowej – pomimo silnej potrzeby bliskości – lękiem.

Według ICD-10:

a/3-4 cechy powinny być obecne przez minimum 2 lata

b/niedostosowany i ograniczony afekt (osoba wydaje się chłodna i oddalona)

c/dziwne, ekscentryczne lub niezwykłe zachowanie albo wygląd

d/słaby kontakt z innymi i skłonność do społecznego wycofywania się

e/dziwne przekonania i magiczne myślenie wpływające na zachowanie i niespójne z normami kulturowymi

f/podejrzliwość i nastawienia paranoidalne

g/natrętne ruminacje bez wewnętrznego oporu, często o treści dysmorfofobicznej, seksualnej lub agresywnej

h/niezwykłe doświadczenia percepcyjne z włączeniem iluzji somatosensorycznych (cielesnych) lub innych, depersonalizacja i derealizacja

i/puste, rozwlekłe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub stereotypowe myślenie, przejawiające się dziwacznymi wypowiedziami lub w inny sposób, bez większego rozkojarzenia

j/niekiedy przemijające epizody quasi-psychotyczne z nasilonymi iluzjami, omamami słuchowymi lub innymi oraz myślami podobnymi do urojeń, zwykle występujące bez udziału czynników zewnętrznych

Według DSM-IV:

a/brak ochoty na zawieranie bliskich związków oraz czerpanie z nich przyjemności, wliczając w to bycie członkiem rodziny

b/niemal ciągłe wybieranie zajęć samotniczych

c/małe – o ile jakiekolwiek – zainteresowanie doświadczeniami erotycznymi z innymi ludźmi

d/czerpanie przyjemności z niewielu – o ile jakichkolwiek – rodzajów zajęć

e/brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż bezpośredni krewni

f/wrażenie bycia obojętnym na pochwały czy krytyki wygłaszane przez innych

g/okazywanie chłodu emocjonalnego, dystansu lub spłaszczonej uczuciowości

PRZYCZYNY:

- uwarunkowania genetyczne

LECZENIE:

- terapia poznawczo – behawioralna

- środki farmakologiczne wskazane tylko po wystąpieniu rzeczywistych symptomów psychotycznych

Osobowość dyssocjalna (F60.2)
Inaczej: antyspołeczna. Zaburzenie to ma charakter trwały. Wiąże się ono z obecnością trzech deficytów psychicznych: lęku, uczenia się i relacji interpersonalnych. Deficyty te prowadzą do rozwoju psychopatii i socjopatii. Osoby z osobowością dyssocjalną lekceważą zobowiązania społeczne, nie liczą się z innymi ludźmi i powszechnie przyjętymi normami, a niska tolerancja frustracji może prowadzić do zachowań agresywnych. Obejmuje osobowość amoralną, antysocjalną, asocjalną, psychopatyczną i socjopatyczną. Częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet, oraz u osób wychowanych w ubogim środowisku charakteryzującym się brakiem stabilności.

Według ICD-10:

a/ bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych

b/ silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych;

c/ niemożność utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu

d/ bardzo niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych;

e/niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności – z doświadczanych kar;

f/ wyraźna skłonność do obwiniania innych lub wysuwanie pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem.

Według DSM-IV:

Utrzymujący się wzorzec braku poszanowania i pogwałcenia praw innych ludzi, pojawiający się po 15 roku życia, przejawiający się przynajmniej trzema z poniższych kryteriów:

a/niezdolność do podporządkowania się normom społecznym opisującym zachowania zgodne z prawem, objawiająca się wielokrotnie dokonywanymi czynami stanowiącym podstawę aresztowania;

b/wielokrotne dopuszczanie się kłamstw, używanie pseudonimów przestępczych lub oszukiwanie innych dla zysku albo przyjemności;

c/impulsywność, niezdolność planowania;

d/skłonność do rozdrażnienia i agresja wyrażająca się w notorycznych bójkach i napaściach;

e/brak troski o bezpieczeństwo własne lub innych;

f/brak odpowiedzialności, wyrażający się niezdolnością spełnienia wymogów zachowania w pracy zawodowej lub w dotrzymywaniu zobowiązań finansowych;

g/brak poczucia winy wyrażający się obojętnością lub racjonalizacją wyrządzania krzywdy, szkodzenia i okradania innych

h/osoba musi mieć przynajmniej 18 lat;

i/udokumentowane zaburzenia zachowania , które pojawiały się przed 15 rokiem życia

j/ zachowania antyspołeczne nie pojawia się wyłącznie w trakcie schizofrenii lub epizodu manii

PRZYCZYNY:

- uwarunkowania genetyczne (podatność)

- wczesne uszkodzenia rozwijającego się układu nerwowego

- nieprawidłowości reakcji fizjologicznych i czynności mózgu

- nieprawidłowości w uczeniu się

- środowisko (kontekst rodzinny i społeczny)

LECZENIE:

- w psychoterapii konieczne jest ustalenie mocnych granic oraz znalezienie sposobów na autodestrukcyjne i agresywne działania pacjenta. Farmakoterapia jest używana w razie potrzeby do radzenia sobie z gniewem, wściekłością, stanami depresji, lękiem.

Osobowość chwiejna emocjonalnie (F60.3)

U osób z tym zaburzeniem dominuje tendencja do impulsywnych działań
i nieliczenia się z ich konsekwencjami. Występuje nieprzewidywalność i niezdolność planowania przyszłości. Nastrój zmienia się gwałtownie, jest niezależny od okoliczności. Występują niekontrolowane wybuchy emocjonalne, które często są przyczyną konfliktów z otoczeniem. Rozróżnia się dwie odmiany tych zaburzeń: typ impulsywny i typ borderline (z pogranicza).

Typ impulsywny (F60.30) - występuje tu wzorzec zachowań gwałtownych, przy braku przewidywania ich konsekwencji.

Według ICD-10:

a/niestabilność emocjonalna

b/brak kontroli działań impulsywnych

c/wybuchy gwałtownych zachowań

d/tysiące myśli w głowie

e/ ochota wyżycia się na innych

f/ duże napięcie w sobie

g/ wroga postawa

h/ wrogie spojrzenia na ludzi

i/ nienawiść

Muszą wystąpić co najmniej trzy spośród cech wymienionych, a w tym druga:

a/wyraźna tendencja do nieoczekiwanych działań bez zważania na konsekwencje

b/ wyraźna tendencja do zachowań kłótliwych i do wchodzenia w konflikty z innymi, szczególnie jeżeli impulsywne działania zostały pokrzyżowane lub skrytykowane

c/ciążenie ku erupcjom gniewu lub gwałtowności, połączone z niezdolnością do kontrolowania wynikającego z tego wybuchowego zachowania

d/trudność utrzymania jakiegokolwiek kursu działań, który nie wiąże się z natychmiastową nagrodą

e/ niestabilny i kapryśny nastrój

Typ borderline (F60.31)- występują tu wahania nastroju, napady intensywnego gniewu, niestabilny obraz siebie, niestabilne i naznaczone silnymi emocjami związki interpersonalne, silny lęk przed odrzuceniem i gorączkowe wysiłki mające na celu uniknięcie odrzucenia, działania autoagresywne- samouszkodzenia i próby samobójcze, oraz chroniczne uczucie pustki (braku sensu w życiu).

Zaburzenia afektu mogą mieć charakter depresji lub wybuchów gniewu. Przystosowanie społeczne – szczególnie w zakresie pozycji zawodowej, powierzchownych kontaktów społecznych, itp. jest zazwyczaj pozornie dobre, mimo że zaburzenia te przyczyniają się do wchodzenia w konflikty z otoczeniem.
Zapadalność na osobowość borderline wynosi około 1–2% (w tym 75% to kobiety).

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA TYPU BORDERLINE

Według ICD-10:

Dla typu borderline muszą wystąpić co najmniej trzy spośród cech wymienionych przy typie impulsywnym (powyżej), oraz co najmniej dwie spośród poniższych:

a/ zaburzenia w obrębie i niepewność co do obrazu ja (self image) oraz celów i wewnętrznych preferencji (włączając seksualne),

b/ ciążenie ku byciu uwikłanym w intensywne i niestabilne związki, prowadzące często do kryzysów emocjonalnych,

c/ nadmierne wysiłki uniknięcia porzucenia,

d/ powtarzające się groźby lub działania o charakterze autoagresywnym (self-harm), e/chroniczne uczucie pustki

Według DSM-IV:

występuje, jeżeli przez dłuższy czas utrzymuje się co najmniej pięć spośród wymienionych dziewięciu kryteriów:

a/gorączkowe wysiłki uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia,

b/niestabilne i intensywne związki interpersonalne, charakteryzujące się wahaniami pomiędzy ekstremami idealizacji i dewaluacji,

c/zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja (sense of self),

d/impulsywność w co najmniej dwóch sferach, które są potencjalnie autodestrukcyjne (np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie pojazdów, kompulsywne jedzenie),

e/nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym,

f/niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju (np. poważnym epizodycznym głębokim obniżeniem nastroju (dysphoria), drażliwością lub lękiem trwającymi zazwyczaj kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni),

g/chroniczne uczucie pustki,

h/niestosowny, intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu (np. częste okazywanie humorów (ang. frequent displays of temper), stały gniew, powtarzające się bójki),

i/przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne (ang. paranoid ideation) lub poważne symptomy rozpadu osobowości (ang. dissociative symptoms).

PRZYCZYNY:

- uwarunkowania genetyczne

- obniżenie aktywności serotoniny

- urazy mózgu

- doświadczenia psycho-społeczne

LECZENIE:

- ‘’dialektyczna terapia behawioralna’’ (systematyczna terapia, obejmująca cotygodniowe sesje psychoterapeutyczne i grupowe treningi umiejętności)

- ‘’terapia oparta na przeniesieniu’’, skupiająca się na nieświadomych reakcjach pacjenta

- niewielkie dawki leków przeciwpsychotycznych, przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych podawane są w razie potrzeby.

Osobowość histrioniczna (F60.4)

Termin „osobowość histrioniczna” pochodzi z języka łacińskiego (łac. histrio – aktor). Występuje tu wzorzec zachowań zdominowany przesadnym wyrazem emocjonalnym, teatralnością zachowań, staraniami o zwrócenie na siebie uwagi. Dotknięci tym zaburzeniem demonstrują swoje uczucia na zewnątrz, ale w środku panuje chłód uczuciowy i emocjonalna pustka. Histrioniczne zaburzenia osobowości obejmują osobowość histeryczną i psychoinfantylną.

Według ICD-10:

a/ dramatyzowanie siebie, teatralność, przesadny wyraz emocjonalny;

b/ sugestywność, łatwość ulegania wpływowi innych osób lub okoliczności;

c/ płytka i chwiejna uczuciowość;

d/ stałe poszukiwanie podniet, doceniania przez innych i działań, dzięki którym pacjent staje się centrum uwagi;

e/ niestosowna uwodzicielskość w wyglądzie czy zachowaniu;

f/ nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej

Według DSM-IV:

a/brak poczucia komfortu w sytuacjach, w których nie jest się w centrum uwagi

b/interakcje z innymi charakteryzujące się często niestosownym kuszeniem erotycznym (inappropriate sexually seductive) lub zachowaniami prowokacyjnymi

c/przejawianie szybko się zmieniających i płytkich emocji

d/konsekwentne wykorzystywanie wyglądu fizycznego do zwracania na siebie uwagi innych

e/styl wypowiedzi nadmiernie impresjonistyczny i pozbawiony szczegółów

f/samokreowanie się (self-dramatization), teatralność, wyolbrzymianie ekspresji emocji

g/podatność na sugestie, czyli łatwe uleganie wpływom innych lub okoliczności

h/uważanie związków za bardziej intymne, niż są one w rzeczywistości

PRZYCZYNY:

- twierdzi się, że źródło tkwi w negatywnych wczesnodziecięcych doświadczeniach dziecka, któremu opiekunowie dali odczuć, że jest niepotrzebne, niekochane, lekceważone i zbyteczne. Rodzice, ignorując potrzeby malca i nie przejawiając zainteresowania jego problemami, spowodowali ukształtowanie się niskiego poczucia własnej wartości, które w życiu dorosłym człowiek może chcieć sobie zrekompensować poprzez zabieganie o względy i aprobatę ze strony otoczenia, np. poprzez prowokacyjne zachowania.

LECZENIE:

- terapeuta skupia się na wysoce obronnym stylu zachowania pacjenta i jego potrzebie uzależnienia interpersonalnego

- leki przeciwlękowe, przeciwpsychotyczne i przeciwdepresyjne podawane są w razie potrzeby

Osobowość anankastyczna (F60.5)
Jest to inaczej osobowość obsesyjno – komplusyjna. Osobowość taką cechuje perfekcjonizm, przesadna dbałość o porządek, kontrola umysłowa i w kontaktach interpersonalnych. W tym zaburzeniu dominuje ponadto poczucie niepewności, obowiązku i odpowiedzialności, , skrupulatność, drobiazgowość, ostrożność, silne przywiązanie do sztywnych zasad moralnych i prawnych, wysoki stopień samokontroli. Przed każdą kolejną decyzją powstają różne, długotrwałe wątpliwości i wahania, jednak w realizacji podjętych już decyzji taka osoba okazuje się uparta i wytrwała.
Osoba taka ma trudności w zmianie raz określonego kierunku działania nawet wówczas, gdy okazuje się, że decyzja jest błędna. Inne cechy charakterystyczne tego zaburzenia to: drobiazgowe sprawdzanie każdej czynność- podobnie jak w nerwicy natręctw. Utrudnia to działanie i sprawia, że w dążeniu do perfekcji nieraz gubi się jego właściwy cel. Na ogół pojawiają się myśli natrętne. Zajmowanie się szczegółami uniemożliwia ogarnięcie całości. Osoby takie w ograniczony sposób angażują się w relacje międzyludzkie.

Według ICD-10:

a/ nadmiar wątpliwości i ostrożności;

b/pochłonięcie przez szczegóły, regulaminy, inwentaryzowanie, porządkowanie, organizowanie lub schematy postępowania;

c/ perfekcjonizm, który przeszkadza w wypełnieniu zadań;

d/ nadmierna sumienność, skrupulatność i nadmierne skupianie się na produktywności – z zaniedbaniem przyjemności i związków międzyludzkich;

e/ nadmierna pedanteria i uległość wobec konsekwencji społecznych;

f/ sztywność i upór;

g/ nierozsądne przypuszczenie, że inni dokładnie podporządkowują swe działania sposobem działania pacjenta albo nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na działanie;

h/ pojawianie się (wtrącanie) natarczywych myśli albo impulsów.

Według DSM-IV:

a/zaabsorbowanie szczegółami, regułami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami do stopnia, w którym tracony jest podstawowy sens działalności,

b/okazywanie perfekcjonizmu kolidującego z finalizowaniem zadań (np. niezdolność do dokończenia projektu, ponieważ nie zostały spełnione nasze wygórowane i ścisłe standardy),

c/nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni, które nie jest spowodowane oczywistą koniecznością ekonomiczną,

d/zbytnia sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w kwestiach moralnych, etycznych oraz dotyczących wartości, niewynikająca z kulturowej czy religijnej tożsamości,

e/niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeżeli nie mają wartości sentymentalnej,

f/niechęć do delegowania zadań lub pracy na innych, jeśli nie poddadzą się w pełni narzuconym przez nas sposobom ich wykonania,

g/skąpy styl wydawania pieniędzy na siebie i na innych; pieniądze są postrzegane jako dobro, które ma być gromadzone z myślą o przyszłych katastrofach,

h/okazywanie sztywności i uporu

PRZYCZYNY:

- można przypuszczać, że nadmierna i zbyt drobiazgowa kontrola w tym zaburzeniu stanowi manifestację lęku przed własnymi popędami i impulsami, a zatem obronę przed nimi.

LECZENIE:

- terapeuta skupia się na dysfunkcji poznawczej pacjenta, na ograniczonym repertuarze zachowań, negatywnych stanach afektywnych i problemach związanych ze stosunkami międzyludzkimi i tożsamością.

- psychoterapia budująca wsparcie

- stosowane są leki przeciwdepresyjne i benzodiazepiny

Osobowość lękliwa (F60.6)
Jest to inaczej osobowość unikająca. W zaburzeniu tym występują duże trudności w kontaktach społecznych i unikanie ich (skrajna introwersja), mimo że osoba chciałaby być akceptowana. Ma zaniżoną samoocenę i poczucie nieatrakcyjności, często popada w społeczną izolację. Wynika to z nadmiernej wrażliwości, zwłaszcza z nieradzenia sobie z przejawami odrzucenia, upokorzenia lub poczuciem wstydu. W przypadku osobowości unikającej przeżywane jest cierpienie z powodu braku umiejętności wiązania się z innymi ludźmi i wycofywania się. Jedynie przejawy bezwarunkowej akceptacji umożliwiają nawiązanie bliższych relacji interpersonalnych. W zaburzeniu tym mogą występować objawy depresji, lęku, fobii (zwłaszcza fobii społecznej), a także gniewu który wynika z niepowodzeń w relacjach społecznych. Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej mogą nie zdawać sobie sprawy co jest rzeczywistym źródłem ich zahamowań. Mogą też wydawać się pozornie oziębłe emocjonalnie, ponieważ boją się okazać swoje uczucia.

Według ICD-10:

a/ uporczywe i wszechogarniające uczucie napięcia i niepokoju;

b/ poczucie społecznego nieprzystosowania, indywidualnej nieatrakcyjności lub niższości w stosunku do innych osób;

c/ nadmierna koncentracja na byciu krytykowanym lub odrzucanym w sytuacjach społecznych;

d/ niechęć do wchodzenia w bliższe związki z ludźmi, o ile nie zapewniają akceptacji;

e/ ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewnienia sobie fizycznego bezpieczeństwa;

f/ unikanie kontaktów społecznych lub zawodowych, które pociągają za sobą istotny kontakt z ludźmi, z powodu obawy przed krytyką, nieakceptacją lub odrzuceniem.

PRZYCZYNY:

- uwarunkowania genetyczne na poziomie temperamentu

- początki zaburzenia zauważalne są już w okresie dzieciństwa. Dzieci takie są bardzo nieśmiałe, wyobcowane i odczuwają silny strach przed obcymi. Trudności te nasilają się wraz z wiekiem, a najwyższe natężenie osiągają w okresie adolescencji. Mają destruktywny wpływ na nawiązywanie relacji rówieśniczych. Co ciekawe, z wiekiem zaburzenie ulega osłabieniu.

- odrzucenie ze strony rodziców lub rówieśników

LECZENIE:

- strategie behawioralne tj: stopniowe oswajanie z sytuacjami społecznymi, trening umiejętności społecznych

Osobowość zależna (F60.7)
W zaburzeniu tym występuje przesadna potrzeba bycia pod czyjąś opieką, strach przed opuszczeniem, bierne podporządkowanie się otoczeniu, niezdolność do podejmowania samodzielnych decyzji w ważnych sprawach życiowych i strach przed popełnieniem błędu z nimi związanym. Wahania i wątpliwości przed podjęciem decyzji często paraliżują działanie. Osoby dotknięte tym zaburzeniem przywiązują dużą wagę do relacji interpersonalnych i chcą te relacje utrzymywać często za wszelką cenę. Często osoba aby podtrzymać jakieś relacje jest gotowa na rezygnację z własnych potrzeb, a w skrajnych przypadkach jest gotowa znosić upokorzenia i przemoc fizyczną. Duża wrażliwość tych osób, zainteresowania intelektualne i skłonność do introspekcji prowadzą do wycofywania się z kontaktów społecznych i marzycielstwa.

Według ICD-10:

a/ zachęcanie innych lub dozwalanie na przejęcie odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe;

b/ podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom innych, od których jest się zależnym i uleganie ich życzeniom;

c/ niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym;

d/ poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie;

e/ nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku i osamotnieniem, wobec konieczności zajęcia się swoimi sprawami;

f/ ograniWedług DSM-IV:

Aby zaliczyć osobowość do typu osobowości zależnej, konieczne jest spełnienie czterech lub więcej kryteriów:

a/unikanie działalności zawodowej, która wymaga znaczących kontaktów interpersonalnych, spowodowane obawami przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem,

b/niechęć do wiązania się z innymi ludźmi, z wyjątkiem niektórych lubianych osób,

c/powściągliwość w związkach intymnych spowodowana obawą przed zostaniem zawstydzonym lub wykpionym,

d/zaabsorbowanie krytyką lub odrzuceniem w sytuacjach społecznych,

e/powstrzymywanie się przed wchodzeniem w nowe relacje interpersonalne z powodu poczucia niedopasowania (ang. feelings of inadequacy),

f/postrzeganie siebie jako społecznie niekompetentnego, niepociągającego lub gorszego od innych,

g/niezwykła niechęć do podejmowania osobistego ryzyka lub do angażowania się w jakiekolwiek nowe działania, ponieważ mogą one okazać się kłopotliweczona zdolność podejmowania codziennych decyzji bez zbędnego radzenia się innych osób i upewnienia przez nie.

PRZYCZYNY:

- uwarunkowania genetyczne na poziomie temperamentu

- grupę podwyższonego ryzyka stanowią dzieci szczególnie uwrażliwione na bodźce sensoryczne, zwłaszcza aluzje związane z negatywnymi emocjami

- zachowania rodzicielskie charakteryzujące się nadopiekuńczością i autorytaryzmem

LECZENIE:

- strategie behawioralne tj: stopniowe oswajanie z sytuacjami społecznymi, trening umiejętności społecznych

- stosowane są leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne, a podczas ataków paniki także benzodiazepiny.