TEMAT 19 – POCZĄTKI DZIEJÓW RZYMU – MIĘDZY ETRURIĄ A GREKAMI

ITALIA – WARUNKI NATURALNE I MIESZKAŃCY

Półwysep Apeniński, zwany inaczej Italskim, już z racji położenia predestynowany był do odegrania w dziejach istotnej roli. prędzej czy później musiało uczynić go pod każdym względem centrum ówczesnego świata. Rzymianie stanowili część ludów indoeuropejskich, wchodzili w skład zespołu plemiennego Latynów, któ­rzy zasiedlili Lacjum (łac. Latium), położone w dolnym biegu rzeki Tyber.

ZAŁOŻENIE RZYMU

Według tradycji Rzym (łac. Roma) założony został w 753 r. przed Chr. Grecy swoją historię liczyli według kolejnych olimpiad, a Rzymianie swoją „od założenia Miasta [Rzymu]". Legendarnym założycielem Rzymu i jego pierw­szym królem był Romulus. Między braćmi doszło do konfliktu, który zakończył się tragicznie - Romulus zabił Remusa. Jemu też przypadła rola założenia Rzymu.

RYWALIZACJA ETRUSKO – GRECKA A RZYM

W pierwszej połowie I tys. przed Chr. histo­rię Półwyspu Apenińskiego kształtowali Grecy i Etruskowie, którzy rywalizowali między sobą. Grecy na południowym wybrzeżu Italii założyli szereg znaczących miast (polis). Ziemie te nabrały tak jednoznacznie greckiego charakteru, iż nazwano je Wielką Grecją (łac. Magna Graecia). W środkowej i północnej części półwyspu Grecy natrafili na poważnego konkurenta - Etrusków. Nie stworzyli jednolitego pańs­twa, lecz - podobnie jak Grecy - szereg miast - państw. Zgodnie z tradycją było ich dwanaście, a na czele każdego z nich stał władca (król) z tytułem lukomo. Mimo rozbicia politycznego potra­fili stworzyć federację, głównie o podłożu reli­gijnym, którą nazywamy lukumonią etruską. Nieodłącznym elementem religii etruskiej było wróżbiarstwo, nazywane przez Rzymian „wiedzą etruską". Etruskowie rywalizowali z Grekami, ale mimo to byli ich dłużnikami. Od Greków bowiem wiele się nauczyli. Dotyczy to cho­ciażby pisma (alfabetu), który następnie przejęli od nich Rzymianie, oraz modelu cywilizacji miej­skiej, czyli miasta- państwa. Ze względu na swoje położenie Rzymianie znajdowali się dosłownie między młotem i kowadłem. Strategiczna rola Lacjum spowodowała, że stało się ono polem otwartej rywa­lizacji grecko — etruskiej, a nawet konfrontacji zbrojnej. U schyłku VII w. przed Chr., na ponad 100 lat, w Rzymie zainstalowała się dynastia pochodzenia etruskiego.

SPOŁECZESŃSTWO, GOSPODARKA I USTRÓJ RZYMU KRÓLEWSKIEGO

Panowanie Romulusa zapoczątkowało w dziejach Rzymu epokę, którą nazywamy kró­lewską. Trwała ona do 509 r. przed Chr. Zgodnie z tradycją w tym czasie panowało siedmiu królów, którzy nadali państwu jego właściwy kształt organizacyjny i religijny. Cechą charak­terystyczną była niezwykle silna pozycja ojca - głowy rodziny. Podstawą gospodarki było rolnictwo oraz ho­dowla zwierząt, zwłaszcza trzody chlewnej. Na czele państwa stał król, wybierany na zgroma­dzeniu wszystkich kurii. Dzierżył on władzę najwyż­szą, którą Rzymianie określali terminem imperium. Był najwyższym sędzią i wodzem armii. Posiadał również kompetencje religijne, na królu bowiem spoczywał obowiązek dbania o sprawy kultowe. Przy królu funkcjonował organ doradczy - senat, czyli rada starszych. W momencie śmierci władcy senatorowie wyłaniali ze swojego grona króla tymczasowego. Sprawował on władzę do momentu wyboru nowego monarchy. Okres ten, trwający pięć dni, nazywano bezkrólewiem (łac. interregnum). Dolina między Palatynem a Kapitolem została odwodniona i wysuszona i powstał tu główny plac miasta - Forum Romanum. Aby osuszyć podmokłe tereny, zbudowano słynny kanał Cloaca Maxima, którym odprowadzano wodę i nieczystości do Tybru. Na Kapitolu wzniesiono wielką świątynię ku czci Jowisza. Miasto liczące kilkaset hektarów powierzchni otoczone zostało murem obronnym. W VI w. przed Chr. prze­prowadzona została w Rzy­mie reforma społeczno - polityczna. W miejsce dotychczasowego i podziału według przynależ­ności rodowej wprowadzono kryterium majątkowe. Obywateli skla­syfikowano według osiąganego docho­du na pięć klas i przyjęto zasadę, iż każda z nich będzie wystawiała okre­śloną ilość wojska odpowiednio uzbro­jonego. Odtąd obywatele zbierali się w nowych okręgach wyborczych - cen­turiach. Zgromadzenia takie zaczęto nazywać zgromadzeniami centurialnymi. Dotychczasowe zgromadzenia kurialne zachowały jedynie swoje znaczenie religijne. Przeprowadzenie tej reformy przypisywano Serwiuszowi Tuliuszowi, królowi pochodzenia etruskiego. Nie ma wątpliwości, iż Rzym odgrywał wówczas przodującą rolę w Lacjum. Zamieszkujące je plemiona Latynów utworzyły najpóźniej w VI w. przed Chr. wspólną organizację - Związek Latyński. Hegemonia w związku należała wówczas do Rzymu. Wszystkie te osiągnięcia przypadają na czas panowania trzech królów pocho­dzenia etruskiego, tj. na VI w. przed Chr. W 509 r. przed Chr. doszło do buntu arystokracji i wygnania ostatniego kró­la - Tarkwiniusza Pysznego. Swój udział w tym mieli Grecy. W 504 r. przed Chr. razem z Latynami pokonali wojska etruskie w bitwie pod Arycją. Położyło to kres panowaniu etruskiemu nad Lacjum. W Rzymie usta­nowiono nową formę rządów - repu­blikę arystokratyczną.

Królowie Rzymu	Lata panowania
(wg legend)	(przed Chr.)
Romulus	753-715
Numa Pompilusz	715-672
Tullus Hostiliusz	672-640
Ankus Marcjusz	640-616
Tarkwiniusz Stary	616-578
Serwiusz Tuliusz	578-534
Tarkwiniusz Pyszny	534-509