Walory i atrakcje turystyczne

 

Pojęcie atrakcyjności turystycznej i atrakcji turystycznych

 

Turystyka w swej istocie jest pojęciem interdyscyplinarnym, albowiem łączy w sobie cechy zjawisk występujących w wielu dziedzinach nauki. Spaja niejako elementy należące do nauk;

         geograficznych,

         historycznych,

         socjologicznych,

         psychologicznych,

         kulturowych,

         ekonomicznych.

 

Tworzy w ten sposób pewnego rodzaju system, który można rozpatrywać i badać wielowymiarowo, natomiast jednym z jego najważniejszych elementów są atrakcje turystyczne.

 

Definicje trakcyjności turystycznej formułowane w literaturze przedmiotu.

 

Z. Kruczek i Sacha w książce Walory turystyczne Polski, wyd. Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Kraków 1990 stwierdzają, że „(…) atrakcyjność turystyczna przejawia się poprzez istnienie określonej cechy charakterystycznej, przyciągającej turystów na pewne tereny dzięki walorom krajobrazu naturalnego, klimatu, pomników historii, a także różnych interesujących obiektów zagospodarowania turystycznego”. Podkreślają przy tym, że termin ten posiada znaczenie względne, ponieważ zależnie od warunków psychofizycznych odbiorców tereny niezagospodarowane będą przyciągać jednych turystów, dla innych zaś atrakcyjne okażą się silnie zurbanizowane miejsca, zawierające wiele ciekawych obiektów turystycznych.

W ujęciu J. Warszyńskiej i A. Jackowskiego (J. Warszyńska, A. Jackowski, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa, 1979) atrakcyjność turystyczna to: zespół (kompleks) czynników wpływających na rozwój turystyki w każdym obszarze turystycznym, miejscowości czy szlaku; jest to kompleks (suma) walorów turystycznych i walorów recepcji (dostępności komunikacyjnej oraz urządzeń turystycznych). Zarówno walory turystyczne, jak i walory recepcji są wzajemnie ze sobą powiązane i uwarunkowane. Wywierają one istotny wpływ na rozwój, wielkość i czasokres występowania ruchu turystycznego. Zatem o atrakcyjności turystycznej danego obszaru czy miejscowości decydują walory turystyczne, dostępność komunikacyjna oraz zdolność obsługowa urządzeń turystycznych. W ten sposób atrakcyjność turystyczna integruje podstawowe elementy, dzięki którym możliwy jest rozwój ruchu turystycznego, mianowicie walory turystyczne i warunki zaspokajania tego ruchu w postaci odpowiednio przygotowanej infrastruktury turystycznej.

 

A. Kowalczyk w książce Geografia turyzmu (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000) stwierdza że „atrakcyjność turystyczną można rozumieć w trzech znaczeniach:

         atrakcyjność określaną przez różnego rodzaju klasyfikacje, kategoryzacje itp. (atrakcyjność ideograficzna)

         atrakcyjność wynikająca z przyjęcia określonej techniki oceniania

         atrakcyjność będąca wynikiem subiektywnego spostrzegania”

 

W literaturze polskiej częściej używa się pojęcia walory turystyczne niż atrakcje, zaś w fachowej literaturze zagranicznej występuje sytuacja odwrotna. Lundberg (D. Lundberg, The Tourist Business, New York, Van Nostrand Reinhold, 1985) definiuje atrakcję turystyczną niezwykle lapidarnie jako cokolwiek, co zaciekawia turystów.

Podobna, aczkolwiek mniej ogólna definicja atrakcji turystycznych sformułowana przez A. Nowakowską (A. Nowakowska, cz. I, [w:] Kompendium wiedzy o turystyce, praca zbiorowa pod red. G. Gołembskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań, 2002), określa je jako „wszystkie walory turystyczne występujące w stanie naturalnym lub przystosowane do użytkowania przez turystów, które mogą stanowić przedmiot ich zainteresowania”.

Wiele nowego wnosi do dyskusji nad istotą atrakcji turystycznych systemowa definicja MacCannella (D. MacCannell, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza S.A., Warszawa, 2002): „atrakcja turystyczna to empiryczna relacja pomiędzy turystą, miejscem a oznacznikiem – informacją dotyczącą miejsca”. Oznacznikami w tym przypadku mogą być: przewodniki, tabliczki informacyjne, odczyty, pokazy slajdów itp. Oznacznik ma bardzo ważną rolę – dzięki niemu można odróżnić atrakcję (np. skała z Księżyca) od jej mniej znanej formy (np. skała z Karkonoszy).

 

R. Davidson (R. Davidson, Turystyka, Wydawnictwo PAPT, Warszawa, 1996) przedstawia ciekawą koncepcję następujących kategorii atrakcji turystycznych:

         walory naturalne – krajobraz i klimat, plaża i morze, wulkany, parki, i ogrody, jeziora, góry, rzeki, uzdrowiska,

         atrakcje historyczne i kulturalne będące dziełem człowieka – obiekty budowlane i zabytki architektoniczne, muzea, wykopaliska archeologiczne, muzyka i sztuka, obyczaje, tradycje, folklor i rzemiosło ludowe, imprezy artystyczne,

         urządzenia sportowe – centra rekreacyjne, ośrodki żeglarskie, lodowiska, pola golfowe, stoki narciarskie, korty tenisowe, baseny kąpielowe,

         rozrywki – kina, nocne kluby, tory wyścigowe, parki rozrywki, tereny wystawowe,

         transport i przejazdy – koleje parowe, kanały i gondole, balony, przejażdżki wielbłądem, kolejki linowe, statki,

         zakupy – kompleksy rekreacyjno-handlowe, bazary orientalne, specjalistyczne zakupy, hipermarkety, sklepy wolnocłowe.

W tym ujęciu atrakcje turystyczne (w odróżnieniu od walorów turystycznych, niejako obiektywnych), są kategorią wg Z. Kruczka (Z. Kruczek, Polska. Geografia atrakcji turystycznych, Proksenia, Kraków, 2005) subiektywną, „albowiem ich obecność na rynku i w świadomości potencjalnego turysty, wymaga odpowiednich zabiegów organizacyjnych, promocji i reklamy. Warto dodać, iż atrakcje turystyczne można tworzyć, kreować od podstaw nawet na terenach pozbawionych walorów turystycznych (np. Las Vegas”.

 

Pojęcie walorów turystycznych i ich systematyka

 

Najczęściej przedstawiana w literaturze przedmiotu definicja walorów turystycznych określa je jako „pewny zespół elementów środowiska geograficznego, który może być przedmiotem zainteresowań turysty i stanowić zarazem motyw wyjazdu do danego regionu lub miejscowości. Walorem turystycznym może być nie tylko krajobraz, właściwości lecznicze klimatu, dobre warunki do uprawiania narciarstwa, zabytki architektury, ale także cisza, spokój, uprzejmość mieszkańców, możliwość rozrywki, wysoki poziom usług itp.”

 

Podobne spojrzenie w tej kwestii przedstawiają T. Lijewski, B. Mikułowski i J. Wyrzykowski, (T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa, 1985) według których walory turystyczne to „specyficzne cechy i elementy środowiska naturalnego oraz przejawy działalności człowieka, które stanowią przedmiot zainteresowania turystów.” To ostatnie sformułowanie jest elementem spajającym niemal wszystkie definicje występujące w literaturze polskiej. Dla przykładu porównajmy za E. Mazurem (E. Mazur, Geografia turystyczna, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 2005): „Walory turystyczne to wszystkie wartości istniejące na obszarze turystycznym, które stworzyła natura (przyroda), ukształtowała historia i tworzy współczesność, będące przedmiotem zainteresowań turystów.”

 

Rodzaje walorów turystycznych.

Biorąc pod uwagę pochodzenie walorów wyróżnia się Z. Kruczek, Polska. Geografia…,:

         walory przyrodnicze (środowiska naturalnego)

         walory antropogeniczne (kulturowe

Obok powyższego podziału najczęściej w literaturze przedstawiane jest pogrupowanie walorów turystycznych pod względem funkcji (Z. Kruczek, Polska. Geografia…,):

         walory wypoczynkowe

         walory krajoznawcze

         walory specjalistyczne

Walory wypoczynkowe związane są z regeneracją sił i odpoczynkiem. Przyczyniać się do tego mogą takie cechy środowiska przyrodniczego jak np. walory widokowe krajobrazu, świeże powietrze, niewielki stopień urbanizacji, cisza czy sprzyjające uprawianiu turystyki aktywnej (wędrówki piesze, wodne, rowerowe itp.) warunki. Dodatkowo zaliczyć tu można leczniczy wpływ wód i klimatu danego miejsca.

Do grupy walorów wypoczynkowych Z. Kruczek (Z. Kruczek, Polska. Geografia…,)zalicza:

         tereny o rekreacyjnych zasobach środowiska

         aglomeracje miejskie będące równocześnie znaczącymi ośrodkami życia kulturalnego

         modne miejscowości stanowiące centra rozrywkowo-wypoczynkowe

         miejscowości uzdrowiskowe.”

Ponadto w grupie walorów wypoczynkowych można wyodrębnić (E. Mazur, Geografia turystyczna…, Wyrzykowski J., Lijewski T., Mikułowski B., Geografia turystyczna Polski. PWE Warszawa 1985):

         zespół niezbędnych cech, których występowanie stanowi minimum warunków do wypoczynku np. cisza, niski stopień zanieczyszczenia itp.

         zespół korzystnych cech, podnoszących wartości wypoczynkowe terenu np. szczególne walory widokowe krajobrazu, walory lecznicze itp.

Walory krajoznawcze dzielone są przez specjalistów w dziedzinie geografii turystycznej na trzy rodzaje ( A. Nowakowska, cz. I, [w:] Kompendium wiedzy o turystyce, praca zbiorowa pod red. G. Gołembskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 2002):

1)     walory przyrodnicze istniejące bez ingerencji człowieka (osobliwości flory i fauny, wąwozy, groty, jaskinie), powstałe przy niewielkim udziale człowieka (parki narodowe itp.) oraz te ukształtowane przez człowieka (ogrody botaniczne lub zoologiczne itp.);

2)     walory kulturowe, stworzone przez człowieka obiekty materialnej i niematerialnej kultury, powstałe w procesie historycznego rozwoju takie jak: zabytki architektury i budownictwa, obiekty ludowej kultury materialnej, dzieła ludowej kultury niematerialnej: folklor, obrzędy, tradycje, zwyczaje;

3)     walory współczesnych osiągnięć człowieka – techniki, gospodarki itp.

 

Walory specjalistyczne to elementy środowiska przyrodniczego, które pozwalają na uprawianie różnego rodzaju turystyki specjalistycznej m.in. walory kajakowe, żeglarskie, taternickie itp. Zatem należą do nich stoki górskie, obszary leśne, wodne i wiele innych.

 

W zależności od kryterium atrakcyjności wspomniany wcześniej E. Mazur klasyfikuje walory turystyczne jako:

         wybitne (mają często charakter unikatowy, stąd stanowią przedmiot zainteresowania turystów z całego kraju i zagranicy, dlatego też mają znaczenie międzynarodowe);

         atrakcyjne (reprezentujące wysoką wartość poznawczą lub wypoczynkową, interesujące turystów z całego kraju, zatem mają znaczenie ogólnokrajowe);

         swoiste (charakterystyczne dla danego regionu i budzące zainteresowanie tylko części turystów, w związku z czym mają znaczenie regionalne).

W celu dopełnienia całości systematyki walorów turystycznych warto wspomnieć, iż W. W. Gaworecki (W. W. Gaworecki, Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne ) zamiast pojęcia „walory turystyczne” używa określenia „dobra turystyczne”, definiując je jako „zespół dóbr danych przez naturę, historię lub działalność ludzką, na które występuje popyt turystyczny”

 

 

 

Atrakcyjność turystyczna

(określonego kraju, regionu, obszaru, miejscowości)

 

Ocena atrakcyjności turystycznej określonych krajów, regionów, obszarów lub miejscowości jest jednym z podstawowych zadań geografii turystycznej

 

Atrakcyjność turystyczna jest pochodną następujących czynników:

A.  walorów i atrakcji turystycznych

B.   dostępności komunikacyjnej

C.   zainwestowania turystycznego

 

Czynnikiem podstawowym, determinującym rozwój turystyki są walory turystyczne. Ich rozpoznanie i ocena jest jednym z podstawowych zadań geografii turystycznej.

 

Klasyfikacja walorów turystycznych jest pochodną systematyki ruchu turystycznego, a w tym rozpoznanych motywów uczestnictwa w turystyce. 

 

Na walory turystyczne składają się:

A.  walory krajoznawcze

B.   walory wypoczynkowe

C.   walory uzdrowiskowe

D.  walory specjalistyczne

 

Na walory krajoznawcze, związane z motywacją poznawczą uczestnictwa w turystyce składają się:

 

A.  walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego

B.   walory krajoznawcze antropogeniczne, w tym:

-         walory krajoznawcze dóbr kultury

-         walory krajoznawcze tradycyjnej kultury ludowej

-         walory krajoznawcze współczesnych osiągnięć człowieka

-         walory krajoznawcze upamiętniające miejsca martyrologii i walki