Ćwierć wieku temu powstał Słownik gawry studenckiej pod red. Kaczmarka, Skubalanki i Grabiasa. Od tego czasu temat gwary studenckiej, poza kilkoma wycinkowymi opracowaniami nie cieszył się zainteresowaniem językoznawców.
Przyczyną takiego stanu rzeczy mogło być powszechne przekonanie, że gwara studencka i uczniowska są tożsame i reprezentują ogólnopolski slang młodzieżowy.
Jednak studenci jako stabilna grupa społeczna tworzą swoją odmianę języka, którego podstawę stanowi wspólny, rozległy zestaw ściśle podzielanych identyfikacji i oczekiwań, podporządkowujących sobie świadomość członków wspólnoty [Bernstein].
Na współczesny obraz języka studentów składają się zarówno dawne zasoby leksykalne, jak i słownictwo spontanicznie tworzone przez kolejne pokolenia młodzieży akademickiej.
Socjolektowi studenckiemu więcej uwagi poświęcono w latach 60. i 70. W tym czasie pisali o tym, np. Bartmiński, Grabias, Jakubowska, Kasprzak, Leśniewska, Lewandowski, Sułkowska, Skubalanka, Bartol.
Najistotniejszą cechą socjolektu jest tendencja do nowego patrzenia na człowieka i świat.
Socjolekt studentów jest więc odmianą ekspresywną, cecha zawodowości jest w nim bardzo ograniczona, mimo że prawie połowa zasobu leksykalnego odnosi się do pola nauka i studiowanie.
Celem odmian ekspresywnych jest nie tyle nominacja obiektów rzeczywistości, ile ich emocjonalna ocena. Służą temu rozbudowane ciągi wyrazów jednoznacznych, wymiennych w każdym kontekście (tautonimów).
Konsekwencją powstania socjolektu studenckiego jest jego specyficzne ukształtowanie semantyczne, różniące go od innych odmian języka.
Struktura semantyczna słownictwa studentów używanego współcześnie zmieniła się nieco w stosunku do leksyki zarejestrowanej w Słowniku gwary studenckiej. Zmniejszyła się liczebność słownictwa dotyczącego uczelni i studiowania, a zwiększyła leksyka nazywająca realia życia codziennego i emocjonalnego człowieka.
NAUKA I STUDIOWANIE:
uczyć się; sesja egzaminacyjna; sesja poprawkowa; zajęcia akademickie; zaliczyć ćwiczenia; nie zaliczyć; kolokwium; egzamin; egzamin poprawkowy; iść na egzamin bez przygotowania; zdawać egzamin bez przygotowania; dodatkowe pytanie na egzaminie; skreślenie z listy studentów; słaby student; student powtarzający rok; oceny; nazwy przedmiotów studiów; przezwiska wykładowców; nieoficjalne nazwy uczelni; nazwy studentów z różnych uczelni; dom akademicki; nielegalne mieszkanie w domu akademickim; pomieszczenie do cichej nauki; stołówka studencka; stypendium; dzień wypłaty stypendium;
CZŁOWIEK I JEGO CECHY FIZYCZNE:
mężczyzna; kobieta; brzydki; ładny; ładna kobieta; gruby; chudy; młody; stary; wysoki; niski; elegancki; zaniedbany; łysy; brunet; blondyn; rudy;
UBIÓR:
buty; nakrycie głowy; kurtka; spodnie; stroić się;
CECHY PSYCHICZNE:
mądry, wybitny; koleżeński; sprytny; miły; wesoły; zarozumiały; nieuczynny; głupi; nieokrzesany; awanturnik; pozer; niekoleżeński; gadatliwy; smutny; niezaradny;
CZYNNOŚCI FIZYCZNE:
mówić; zmyślać; przeklinać; opowiadać dowcipy; jeść; pić; spać; zmęczyć się; patrzeć; chodzić; śmiać się; płakać; umrzeć; szaleć(wariować);
PROCESY PSYCHICZNE:
denerwować się; podniecać się; smucić się; bać się; wstydzić się; czekać; cieszyć się; myśleć; chcieć; rezygnować;
POSTAWA WOBEC OTOCZENIA:
radzić; chwalić; pocieszać; ganić; popełnić nietakt; szkodzić komuś; lekceważyć; kraść; kłócić się; wymyślać komuś; oszukiwać; bić; awanturować się;
CZĘŚCI CIAŁA:
narządy płciowe męskie; narządy płciowe żeńskie; piersi; głowa; brzuch; pośladki; włosy; twarz; nos; zęby; ręka; uszy; oczy; noga; plecy; szyja; usta; wąsy;
MIŁOŚĆ:
być z kimś; umówić się na spotkanie; zawieranie znajomości; zerwać znajomość; zakochać się; całować się; kochać się z kimś; pieścić się; prezerwatywa; zawrzeć związek małżeński; twój chłopak; twoja dziewczyna; kobieciarz; kobieta lekkich obyczajów;
ŻYCIE TOWARZYSKIE:
pić alkohol; upić się; człowiek pijany; stan po wypiciu dużej ilości alkoholu; pijak; piwo; wino; wódka; miary alkoholu (0,75 l; pół litra; ćwierć litra; 100 g; 50 g;); toasty; przyjęcie z alkoholem; prywatka, zabawa; izba wytrzeźwień; palić papierosy; cudze papierosy (wyproszone od kogoś); prosić o papierosa; narkotyki; ten, kto zażywa narkotyki; zażywać narkotyki; grać w karty; oszukiwać w kartach; ogrywać kogoś w karty; kolega; koleżanka; tańczyć; formuły powitań; formuły pożegnań;
RODZINA:
rodzice; ojciec; matka; dziadkowie; babcia; dziadek; brat; siostra; żona; mąż;
ŻYCIE W MIEŚCIE:
pieniądze; mieć pieniądze; nie mieć pieniędzy; różne sumy pieniędzy; pożyczyć komuś pieniądze; człowiek bez pieniędzy; człowiek zamożny; banknoty; bilon; tramwaj; kontrola biletów; kontroler biletów; policjant; policja; być zatrzymanym przez policję; samochód policyjny; siedzieć w więzieniu;
WIZJA ŚWIATA – wariant konstruktu pojęciowego, jakim jest językowy obraz świata, czyli zawarta w języku interpretacja rzeczywistości ujęta w postaci zespołu sądów o świecie utrwalonym w znaczeniach słów, ich formach gramatycznych, formułach i frazeologizmach [Bartmiński].
Wizja czyli widzenie, jest wizją czyjąś, implikuje patrzenie, a więc i podmiot postrzegający, jest to zatem widzenie indywidualne, subiektywne, wizja świata zawarta w socjolekcie jest właściwa tylko jednej grupie społecznej.
W slangu, jak w żadnym innym języku środowiskowym, ujawnia się twórca i użytkownik języka, człowiek młody, inteligentny, twórczy, skłonny do zabawy słowem i do językowych żartów.
Slang nakłada na zjawiska rzeczywistości swoisty filtr. Postrzega ją jakby w krzywym zwierciadle, uwypuklając takie ich cechy, do których stereotypów język ogólny nigdy nie jest w stanie dotrzeć.
Cechą charakterystyczną leksyki socjolektalnej jest więc nieustanne wartościowanie rzeczywistości, slang bowiem służy przede wszystkim wyrażaniu stanów emocjonalnych jego użytkowników.
Obowiązująca postawą jest przekora wobec norm ogólnych przejawiająca się humorystycznym lub karykaturalnym opisem zjawisk [Grzegorczykowa; Grabias].
Podobnie jak w polszczyźnie potocznej, wszystkie cechy odbiegające od normy przeciętności są wartościowane. Dotyczy to zarówno właściwości mających nacechowanie negatywne, jaki i tych, które w aksjologii polszczyzny ogólnej są opatrzone wartością dodatnią.
Na zasób slangu studenckiego składa się słownictwo wspólno odmianowe, potoczne i swoiste.
Słownictwo slangowe – co wynika z istoty leksyki ekspresywnej – nieustannie wartościuje opisywaną rzeczywistość, jednak wartościowanie faktów rozkłada się tu inaczej niż w polszczyźnie potocznej.
Wciąż aktualna jest tendencja do dwubiegunowej oceny rzeczywistości pozajęzykowej. To samo zjawisko może być postrzegane zarówno jako pozytywne, jak i negatywne.
Emocjonalna ocena rzeczywistości jest cechą obowiązkową slangu studenckiego, natomiast biegun tego wartościowania – dodatni lub ujemny – jest uzależniony od nastrojów mówiącego.
Tendencja do wartościowania, do humorystycznego i emocjonalnego ujmowania świata jest konsekwencją ekspresywności, prymarnej dla slangu kategorii socjolektalnej.
Odmiany ekspresywne języka interpretują rzeczywistość z perspektywy człowieka młodego, skłonnego do zabawy i żartów, mającego potrzebę zamanifestowania swoich emocji. Cecha zawodowości jest więc w nich ograniczona, chodzi tu bowiem nie tyle o precyzję znaczeniową, fachowe porozumiewanie się członków wspólnoty, ile o uzewnętrznienie ekspresji mówiącego. Ekspresywność slangu przejawia się nawet w słownictwie dla studentów profesjonalnym, związanym z uczelnią i studiowaniem, choć bywa tu zdominowana przez potrzebę komunikatywności.
Charakterystyczną cechą slangu studenckiego jest skłonność do konstrukcji skróconych, eliptycznych. Pojawienie się większej liczby skrótowców na związek z ogólną tendencją rozwojową polszczyzny.
Nawet w neologizmach pełniących funkcję komunikatywną widać tendencje do humorystycznego modyfikowania nazwy oficjalnej, tak by osiągnąć efekt żartu słownego.
Nasycenie emocjonalnością profesjonalnego słownictwa studentów związanego ze studiowaniem zwiększa się, gdy mowa o organizacji nauki i trudach zdobywania wiedzy.
W slangu ocenie podlega każdy obiekt, każde zjawisko, każde odstępstwo od normy, a nawet sama norma. Słownictwo slangowe jest bowiem z istoty swej karykaturalną interpretacją rzeczywistości i przejawem językowej kreatywności młodego człowieka. W slangu chodzi o to, by mówić inaczej i śmieszniej niż w języku ogólnym.
Karykaturalny charakter świata przedstawianego za pomocą slangu nie wynika z jego negacji czy dezaprobaty, ale ze swoistego dystansu użytkowników slangu do zastanej rzeczywistości.
Współczesny socjolekt studentów jest faktem!
Subkultura studencka to zbiór norm, wartości i zachowań społecznych przyjętych przez grupę, integrujących ją, dających jej poczucie odrębności i służących identyfikacji; subkultura generowana przez specyficzny język i generująca własną odmianę języka..
Studenci jako wyodrębniająca się wspólnota nie negują norm ogólnych, nie pozostają na marginesie życia społecznego. Funkcjonują w symbiozie ze społecznymi obyczajami i kulturą narodową. Mają jednak własny system wartości i swoisty sposób widzenia świata utrwalony w języku środowiskowym, który werbalizuje i konceptualizuje postawy członków społeczności, ich sądy o świecie, utrwalone stereotypy i autostereotypy.
Cechą charakterystyczną subkultury jest rytualizacja życia społecznego, magiczny sposób myślenia i zachowania przesądne. Owe cechy można odnaleźć także w społeczności studenckiej, choć zachowania takie przyjmowane są z przymrużeniem oka.
Zbiorowość studencka jest zintegrowaną, względnie stabilną grupą społeczną, powiązaną więzią koleżeńską.
Kontakty członków grupy nie ograniczają się do kontaktów zawodowych, ale przenoszą się tez na sferę życia prywatnego.
Grupa tworzy własną kulturę, obyczaje i wzory zachowań, ma także silne poczucie odrębności w stosunku do innych grup społecznych.
Członkowie grupy komunikują się między sobą specyficznym językiem, którego bazą jest leksyka ogólna potoczna, a słownictwo swoiste odnosi się głównie do realiów życia studenckiego oraz życia emocjonalnego i towarzyskiego studenta.
Struktura socjolektu przypomina palimpsest: na starsze warstwy leksyki nakładają się warstwy nowsze.
Wizja świata utrwalona w ekspresywnym słownictwie jest wizją zindywidualizowaną, emocjonalną, karykaturalnie interpretującą realia.
Slang konceptualizuje rzeczywistość zgodnie z normami przyjętymi przez grupę, kreuje tę rzeczywistość, utrwalając przyjęte przez społeczność wartości.
Subkultura studencka, której podstawowym faktem jest ów specyficzny język, a także zachowanie rytualne i przesądne, jest najmniej opozycyjna wobec norm ogólnych z subkultur dotąd opisanych.
Można ją uznać za subkulturę tradycyjną, symbiotyczną wobec kultury narodowej i peryferyjną w stosunku subkultury, za jaką uznaję grypserę.
Użycie języka przez członków grupy nie jest obligatoryjne, elementy swoiste mogą być zastąpione przez repertuar środków leksykalnych polszczyzny potocznej.
Jak każde zintegrowane środowisko, studenci tworzą własny język, wzory zachowań społecznych, system wartości. Subkultura studencka, choć pozbawiona zewnętrznych atrybutów odmienności, choć niezbuntowana wobec norm społecznych, jest językowym i kulturowym faktem.
Studenci to grupa „progu” – już nie dzieci, ale jeszcze nie dorośli w pełnym tego słowa znaczeniu.