Czynnik
chronologiczny i geograficzny – zmienność i dynamizm
socjolekty
1.
języki zawodowe (profesjolekty),
2.
języki środowiskowe,
3.
języki tajne
Z
historii polskich socjolektów
XVI
w., S. Klonowic : „Każde rzemięsło ma swe zwyczaje. I swe
przezwiska”:
XVI
i XVII w. – rzemieślnicy różnych specjalności: flisacy,
pilśniarze, czapnicy, ochweśnicy – kupcy, żebracy – język
lirnicki, rybałci, złodzieje – j. wałtarski;
XIX
w. – język wielkoprzemysłowego proletariatu;
XX
w.- grypsera, cynkówka, bałanda, biniawera
Socjolekty
Języki
zawodowe: lekarzy, rzemieślników, wojskowych, marynarzy, górników,
sędziów, pracowników telewizji …
Języki
środowiskowe: młodzieży szkolnej, studenckiej, fanów, grup
przestępczych, brydżystów, wędkarzy, żeglarzy, taterników….
Profesjolekty
Wyspecjalizowana
odmiana języka mówionego
Słownictwo
profesjolektów (profesjonalizmy)
1.
Oficjalne terminy
2.
Wyrazy nieoficjalne,
3.
słowa żargonowe, neologizmy znane tylko w danym środowisku
profesjolekty
przecinak,
wiertarka, imadło
ścinak,
wiercidło, imak
majzel,
bormaszyna, szraubsztok
Język
aktorów
waruniarz,
cyzelant, sęp, twardziochy, lodówka, Spółdzielnia Pracy Pogrzeb,
mieć organ
skrócone
wersje wyrazów: cze
- 'cześć' tel
- 'telefon' foto
- 'zdjęcie'
Skróty
pochodzenia angielskiego: c
ya - ang. See Ya'do zobaczenia' thx
- ang. Thanks 'dziękuję' w8
- ang. Wait (gra słów: w[u]+8[eit]=ueit) 'czekaj'
Język
użytkowników Internetu
zastępowanie
polskich (i nie tylko) znaków diakrytycznych literami łacińskimi a
jaka masz fryzurke? SKAD
JESTES chcesz
sie spelnic? Ciagle
mysle o Tobie;
Akronimy
w rozumieniu właściwym dla języka Internetu definiowane są jako
"wyrazy
utworzone z pierwszych liter danego zwrotu„;
Akronimy
spełniają ważną rolę w komunikacji na granicy kultur, na
przykład w grach komputerowych, ale również w międzynarodowych
komunikatorach. Służą zwiększeniu przejrzystości tekstu
(wielkie litery wyróżniają się na tle małych), zawierają
zwroty grzecznościowe i rytualne, niekiedy wyrażają też emocje.
Niektóre akronimy odpowiadają wyrazom i są wplatane w rozmaite
wypowiedzi (na przykład R, U).
BB
- ang. Bye Bye 'do widzenia' BRB
- ang. Be
Right Back 'zaraz wracam' BTW
- ang. By The Way 'przy okazji' CU
- ang. See You 'do zobaczenia' DND
- ang. Do Not Disturb 'nie przeszkadzać' EOF
- ang. End Of File 'koniec pliku' FAQ
- ang. Frequently Asked Questions 'najczęściej zadawane
pytania IMHO
- ang. In My Honest Opinion 'moim skromnym zdaniem' IMO
- ang. In My Opinion 'moim zdaniem' PLZ
- ang. Please 'proszę' ROTFL
- ang. Rolling
On The Floor Laughing 'tarzam się ze śmiechu po podłodze' R
U M/F - ang. Are You Male/Female czy jesteś mężczyną/kobietą'
Emotikony
"Emotikon
lub Emotikonka (ang. emoticon) to złożony ze znaków ASCII wyraz
nastroju, używany oraz nadużywany przez użytkowników Internetu.
Według Mike'a Jonesa z Microsoftu pierwszy emotikon został
przesłany 19 września 1982 roku. Użyto go w wiadomości z
Carnegie Mellon University. Inni twierdzą, że emotikony są o
wiele starsze"
;
nastrój
wypowiedzi nadawcy,
stosunek
do wypowiedzi partnera dyskusji
Emotikony
;-)
= ;) :-P
= :P :-D
= :D
wersje
pozbawione "noska" cieszą się obecnie największą
popularnością
Swoistą
nowością jest zamiana "oczu" (czyli ";" oraz
":") znakiem "=" (na przykład :-P to =P).
korzystanie
także z obrazów oznaczających nie tyle emocje, co konkretne
wyrazy
Emotikony
znaczenie
poszczególnych gestów jest ściśle związane z kontekstem
wypowiedzi;
otwarty
system znaków;
swoisty
powrót do pisma obrazkowego cieszy się wielką popularnością,
bowiem graficzne elementy uatrakcyjniają i upraszczają komunikację
- jedno kliknięcie myszą wystarcza do przekazania informacji.
netykieta
zakaz
floodowania (z ang. flood 'powódź' - wielokrotne wysyłanie tej
samej wiadomości);
zakaz
nagabywania osób, które sobie tego nie życzą;
nakaz
zapoznania się z dokumentem FAQ (o ile takowy istnieje);
zakaz
pisania nie na temat;
zakaz
używania wyrażeń uznawanych za obraźliwe czy wulgarne;
zakaz
reklamy.
Język
polskawy
potoczna
nazwa pisanego języka polskiego bez znaków diakrytycznych;
sms-y
i komunikacja internetowa: na niektórych listach dyskusyjnych,
czatach, itp. oraz wszędzie tam, gdzie konwersja pomiędzy różnymi
stronami kodowymi jest niemożliwa;
W
skrajnych przypadkach: zapis fonetyczny lub błędy ortograficzne:
gdy
pisownia różnych wyrazów staje się taka sama, np. też
-> tesz (żeby nie kojarzyło się z tezami)
żeby
-> rzeby (aby uniknąć posądzenia o zęby)
chcę
-> chcem
znikąd
-> znikond
Inne
cechy
brak
dbałości o poprawność ortograficzną (pośpiech, zróżnicowany
poziom wykształcenia, bunt);
wiesz
nie będe zgdaywał bo to obszerny temat
- przestawienie szyku liter w wyrazie zgdaywał (powinno być
zgadywał) A
nie malepszych czatów
- pominięcie znaku spacji między wyrazami ma i lepszych i
delikatnie poowloczam nim po oklolicach brodawki
- dwukrotne nadużycie litery: poowloczam i oklolicach
Błędy
te zazwyczaj nie utrudniają komunikacji i zazwyczaj znajdują
zrozumienie u odbiorcy;
Typowe
błędy ortograficzne: pochwal
sie to może też spróbóje
SKOND
KLIKASZ
Język
Internetu - podsumowanie
obficie
czerpie ze stylu potocznego:
elementy
słownictwa potocznego (także wulgaryzmów),
silna
tendencja do upraszczania zarówno złożonych konstrukcji
składniowych, jak i pojedynczych wyrazów.
akronimy
- skróty zastępujące dłuższe wyrazy, a nawet całe zwroty.
Tendencja
do zmniejszania liczby znaków - dążenie do przyspieszenia
komunikacji;
Wobec
braku możliwości ekspresji przy pomocy gestów i mimiki,
internauci korzystają z emotikonów, które pozwalają wyrazić
emocje i uczucia, a także treści o charakterze erotycznym. Podobne
zadanie spełniają niektóre akronimy;
Swoboda
komunikacyjna, jaką daje Internet, prowadzi niekiedy do nadużyć,
w związku z czym pojawił się zbiór reguł porozumiewania się za
pośrednictwem sieci zwany netykietą.
Postulaty
netykiety mają na celu zmniejszenie ilości zbędnych informacji
oraz irytacji pozostałych uczestników komunikacji (wywołanej na
przykład obraźliwymi bądź sformułowaniami).
Tendencja
do przyspieszenia komunikacji internetowej - zmniejszenie dbałości
o stosowanie znaków diakrytycznych, wielkich liter, a także
błędów. Są one rezultatem przeniesienia punktu ciężkości z
poprawności językowej na rzecz maksymalnie szybkiej wymiany
replik.
Języki
środowiskowe
>
a świstak siedzi.... - powiedzonko z reklamy, nieprawda
>
afro - fryzura
>
Afryka - dziewczyna z bujną fryzurą
>
alarm atomowy - ważny apel
>
ale suchar - beznadziejny tekst
>
ale total - coś fajnego
>
aligator - nauczyciel
>
amerykanin - arab
>
amfa - amfetamina
>
Amnestia - koniec lekcji
>
anglik - J. angielski
>
armagedon - początek roku szkolnego
Gwara
uczniowska
Ekspresywność;
Zabawy
słowem; humor, skojarzenia;
Wyrażanie
psychicznego stosunku do świata;
Serie
tautonimów:
Dziennik
szkolny – lista przebojów, lista straceń, krwawa szabla,
testament;
>
katana, krecik, pan w żałobie - ksiądz katecheta
mac
gywer - woźny szkolny majtki
z uzdą - stringi matriksy
- okulary mieć
error - mieć trudności ze zrozumieniem czegoś mi
to tito - nic mnie to nie obchodzi MTV
- skrót od: mnie to wali
palić
trampki - zerwać znajomość Pamela
- bardzo ładna dziewczyna pasztet
- 1. brzydka dziewczyna, 2. ujemnie o jakimś zjawisku pierniczki
- mówić nudno piekło
- 1. szkoła, 2. pokój nauczycielski pingwin
- zakonnica pokój
z wapnem - pokój nauczycielski popychać
- uprawiać seks półmózg
- głupi człowiek prosektorium
- gabinet dyrektora przejść
z ławki do ławki - powtarzać klasę przyjaciel
denaturatu - człowiek nadużywający alkoholu przymuleniec,
przymuł - ujemnie o człowieku przypał
- głupi człowiek pykać
się - uprawiać seks pytańsko
- lekcja powtórzeniowa
Język
hip-hopowy i eksperymenty
1.
A kiedy Master dostał cynk, że faryzeusze skapnęli się, że ma
coraz więcej uczniów i chrzci więcej niż Jan, 2. chociaż w
sumie to nie Jezus zanurzał w wodzie, tylko jego ekipa, 3. wyszedł
z Judei i wrócił do Galilei. 4. Musiał przebić się przez
Samarię. 5. Kiedy dotarł do samarytańskiej wioski (Sychar) blisko
działki, którą Jakub odpalił swojemu synowi Józkowi, 6. była
tam studnia Jakuba, więc Jezus zmachany podróżą, glebnął se
przy niej. To było koło południa. 7. A tu wbija się samarytańska
laska, żeby nabrać wody. Jezus zagaił do niej: Dasz mi się
napić? 8. Bo jego ekipa poszła do miasta, żeby kupić żarcie. 9.
Wtedy ta panna powiedziała mu: Pogięło cię? Jesteś Żydem i
prosisz mnie, Samarytankę, o wodę? (bo Żydzi nie zadają się z
Samarytanami).
(1)
A kiedy Pan dowiedział się, że faryzeusze usłyszeli, iż Jezus
pozyskuje sobie więcej uczniów i chrzci więcej niż Jan - (2)
chociaż w rzeczywistości sam Jezus nie chrzcił, lecz Jego
uczniowie - (3) opuścił Judeę i odszedł znów do Galilei. (4)
Trzeba Mu było przejść przez Samarię. (5) Przybył więc do
miasteczka samarytańskiego, zwanego Sychar, w pobliżu pola, które
dał Jakub synowi swemu, Józefowi. (6) Było tam źródło Jakuba.
Jezus zmęczony drogą siedział sobie przy studni. Było to około
szóstej godziny. (7) Nadeszła /tam/ kobieta z Samarii, aby
zaczerpnąć wody. Jezus rzekł do niej: Daj Mi pić! (8) Jego
uczniowie bowiem udali się przedtem do miasta dla zakupienia
żywności. (9) Na to rzekła do Niego Samarytanka: Jakżeż Ty
będąc Żydem, prosisz mnie, Samarytankę, bym Ci dała się napić?
Żydzi bowiem z Samarytanami unikają się nawzajem.
10.
Jezus na to: Gdybyś wiedziała, co Bóg chce ci dać i znała
gościa, który cię prosi o wodę, to ty byś go prosiła, żeby ci
dał żywej wody. 11. Mówi mu: Człowieku, nie masz nawet wiaderka,
a ta studnia jest nieźle głęboka; skąd masz żywą wodę? 12.
Może jesteś lepszy od naszego pradziada Jakuba, który nam odpalił
tę studnię w spadku i sam z niej pił, i jego synowie, i nawet
jego bydło? 13. Jezus na to: Każdego, kto pije tę wodę, znowu
będzie suszyć. 14. Ale jak ktoś napije się wody, którą ja mu
zapodam, tego już nie będzie nigdy suszyło, tylko ta woda, będzie
w nim pompować życie aż do wieczności.
(10)
Jezus odpowiedział jej na to: O, gdybyś znała dar Boży i
/wiedziała/, kim jest Ten, kto ci mówi: Daj Mi się napić -
prosiłabyś Go wówczas, a dałby ci wody żywej. (11) Powiedziała
do Niego kobieta: Panie, nie masz czerpaka, a studnia jest głęboka.
Skądże więc weźmiesz wody żywej? (12) Czy Ty jesteś większy
od ojca naszego Jakuba, który dał nam tę studnię, z której pił
i on sam, i jego synowie i jego bydło? (13) W odpowiedzi na to
rzekł do niej Jezus: Każdy, kto pije tę wodę, znów będzie
pragnął. (14) Kto zaś będzie pił wodę, którą Ja mu dam, nie
będzie pragnął na wieki, lecz woda, którą Ja mu dam, stanie się
w nim źródłem wody wytryskającej ku życiu wiecznemu.
15.
Panna do niego: O, bez kitu, to zapodaj mi tę wodę, żeby mnie już
nie suszyło i żebym nie musiała ciągle tu biegać! 16. On na to:
Dobra, to leć po męża i wracajcie tutaj! 17. Panna przyczaiła:
No, ale ja nie mam męża. Jezus do niej: Proste, że nie masz. 18.
Miałaś pięciu, a ten klient, którego teraz masz, to nie twój
mąż. Dobrze gadasz. 19. A panna: Ej gościu, normalnie jesteś
prorokiem! 20. Nasi starsi na tej górze oddawali cześć Bogu, no a
wy mówicie, że to w Jerozolimie jest miejscówa, gdzie trzeba go
uczcić.
(15)
Rzekła do Niego kobieta: Daj mi tej wody, abym już nie pragnęła
i nie przychodziła tu czerpać. (16) A On jej odpowiedział: Idź,
zawołaj swego męża i wróć tutaj. (17) A kobieta odrzekła Mu na
to: Nie mam męża. Rzekł do niej Jezus: Dobrze powiedziałaś: Nie
mam męża. (18) Miałaś bowiem pięciu mężów, a ten, którego
masz teraz, nie jest twoim mężem. To powiedziałaś zgodnie z
prawdą. (19) Rzekła do Niego kobieta: Panie, widzę, że jesteś
prorokiem. (20) Ojcowie nasi oddawali cześć Bogu na tej górze, a
wy mówicie, że w Jerozolimie jest miejsce, gdzie należy czcić
Boga.
21.
Jezus powiedział: Dziewczyno, daj mi wiarę, że przychodzi czas,
kiedy ani na tej górze, ani w Jerozolimie nie będziecie oddawali
czci Ojcu. 22. Wy czcicie to, czego nie znacie, my czcimy to, co
znamy, bo ratunek pochodzi od Żydów. 23. Ale przychodzi czas, a
nawet już jest, kiedy seryjni czciciele (tacy na serio, wiesz..)
będą oddawali Ojcu cześć w duchu i w prawdzie, bo Starszy takich
szuka, bo tacy Go kręcą! 24. Bóg jest Duchem, a ci, co Mu oddają
cześć, powinni to robić w duchu i w prawdzie, czaisz? 25. A ona
mu: Taaa.. ja wiem, że Mesjasz jeszcze tu się wbije i wtedy nam
naświetli całą sprawę.
26.
Jezus do niej: Halo, ale to ja jestem tym Mesjaszem, wiesz? 27. I w
tym momencie zlazła się jego ekipa i nie mogli rozkminić, czemu
on gada z tą panną. Ale żaden z nich nie wnikał, o co ją pytał
ani o czym z nią gadał.
(21)
Odpowiedział jej Jezus: Wierz Mi, kobieto, że nadchodzi godzina,
kiedy ani na tej górze, ani w Jerozolimie nie będziecie czcili
Ojca. (22) Wy czcicie to, czego nie znacie, my czcimy to, co znamy,
ponieważ zbawienie bierze początek od Żydów. (23) Nadchodzi
jednak godzina, owszem już jest, kiedy to prawdziwi czciciele będą
oddawać cześć Ojcu w Duchu i prawdzie, a takich to czcicieli chce
mieć Ojciec. (24) Bóg jest duchem; potrzeba więc, by czciciele
Jego oddawali Mu cześć w Duchu i prawdzie. (25) Rzekła do Niego
kobieta: Wiem, że przyjdzie Mesjasz, zwany Chrystusem. A kiedy On
przyjdzie, objawi nam wszystko. (26) Powiedział do niej Jezus:
Jestem Nim Ja, który z tobą mówię. (27) Na to przyszli Jego
uczniowie i dziwili się, że rozmawiał z kobietą. Jednakże żaden
nie powiedział: Czego od niej chcesz? - lub: - Czemu z nią
rozmawiasz?
Języki
tajne (ang. cant)
świadoma
izolacja od społeczeństwa; tajność;
Żargon,
slang, argot – odmiana języka pewnej grupy społecznej, uważanej
za niższą pod względem kulturowym; często niezrozumiała dla
osób spoza;
Język
przestępczy, więzienny, konspiracyjno-partyzancki;
Peryfrastyczność
(upolować gwiazdę, śmierć marynarza, uzupełniać wilgotność)
Odmiany
socjolektalne…
jako
zwierciadło społeczne:
Wskazuje
na istniejące grupy;
Wskazuje
na charakter działalności tych grup (tajna, jawna, profesjonalna,
amatorska etc.);
W
grupach o więzi profesjonalnej powstaje słownictwo komunikatywne
W
innych grupach – neologizmy ekspresywne
2
funkcje: komunikatywna i ekspresywna
Socjolekty
jako…
indeksy
struktury społeczeństwa:
funkcjonują
w kontaktach bezpośrednich (rodzinnych, rówieśniczych,
koleżeńskich, towarzyskich): język szachistów, slang, punków,
slang studencki, język fanów muzyki rockowej, język kibiców
sportowych…
funkcjonują
w kontaktach instytucjonalnych, zawodowych (legalnie lub
nielegalnie): język myśliwski, żołnierski, złodziejski…
Człowiek…
nosicielem
i użytkownikiem wielu socjolektów;
z
niektórych wyrasta jak z „krótkich spodenek”;
Niektóre
socjolekty sa nietrwałe , zmienne, efemeryczne;
Socjolekty
profesjonalne – stabilne, zawiera się w nich cała tradycja
danego zawodu
„Interżargon”
– wzajemne wpływy grup społecznych i ich języków
Powoli
ku wnioskom…
Nie
ma i nie może być prostej odpowiedniości między istniejącymi w
danej wspólnocie komunikatywnej grupami społecznymi a socjolektami
(są nieprzystawalne);
Powoli
ku wnioskom…
Umiejętność
posługiwania się socjolektami zależy od stopnia uczestnictwa w
życiu społ.
Jeden
z socjolektów jest dla jednostki najważniejszy (np. jej własny
profesjolekt)
Powoli
ku wnioskom…
Zasada
wzajemnej zależności między społeczeństwem a językiem: grupa
społeczna tworzy socjolekt a socjolekt tworzy grupę społ.:
-
socjolekt łączy jednostki z grupą;
-
przeciwstawia jedna grupę innym;
-
posiadanie socjolektu świadczy o wysokiej pozycji grupy w ramach
danej wspólnoty komunikatywnej;
-
narzędzie do interpretowania rzeczywistości (czy brutalny język
podtrzymuje brutalizację zachowań?)