GROTESKA, PARODIA, DRWINA W POEZJI MIEDZVWOJEIM>ŁJ

Wieloznaczny termin utworzony od włoskiego słowa grotta (grota, podziemna pieczara); w XV w. odkryto w podzie­miach starożytnych rzymskich budynków fragmenty dekoracji i malowideł ściennych pochodzących z pierwszych wieków naszej ery; malowidła te przedstawiały m.in fantastyczne postaci zwierzęco-ludzkie (hybrydy) oraz zwierzęco-roślinne. Początkowo termin „groteska" oznaczał renesansowe imitacje tego antycznego stylu malarskiego, z czasem obejmował coraz większą liczbę zjawisk w sztuce i literaturze, niemal w każdej kolejnej epoce zmieniając treść i za­kres. W XX w. upowszechniło się pojmowanie groteski jako kategorii estetycznej, realizowanej we wszystkich dzie­dzinach sztuki, zwłaszcza zaś w literaturze. Na gruncie literatury groteska wiąże się ze szczególną organizacją świata przedstawionego, niezgodną z zasadami mimetyzmu. Groteskowy świat jest rzeczywistością zdeformowaną, podpo­rządkowaną logice absurdu; rzeczywistość tę współtworzą elementy antynomiczne, sprzeczne, dysonansowe, na rów­nych prawach występują w niej fantastyka i realność, komizm i tragizm, wzniosłość i trywialność, piękno i brzydota, sacrum i profanum, styl potoczny i podniosły, elementy rozmaitych gatunków i konwencji literackich (często trakto­wanych parodystycznie). Pojawiają się w niej formy dziwaczne, monstrualne, karykaturalne, konstruowane na zasadzie hiperboli, poddane przy tym zaskakującym metamorfozom; ten przerażający i obcy potocznemu doświadczeniu świat jest zarazem nieodparcie śmieszny, sporo w nim humoru, błazenady. Groteskowe ujęcia rzeczywistości zyskały szcze­gólną popularność w Dwudziestoleciu, wiążąc się z odkryciem sprzeczności i tragizmu człowieczej egzystencji oraz alienacyjnych mechanizmów współczesnej cywilizacji (m.in. twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza, Witolda Gombrowicza, Brunona Schulza); groteska w poezji Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego petnita natomiast funkcję przede wszystkim ludyczną. Groteskowe konwencje odżyły w utworach napisanych w czasie II wojny światowej, po­kazujących paradoksy i sprzeczności wojennej rzeczywistości (m.in. opowiadania Jerzego Andrzejewskiego Kukułka i Paszportowa żona); w literaturze powojennej groteskowe ujęcia rzeczywistości pojawiły się m.in. w opowiadaniach i dramatach Sławomira Mrożka, emigracyjnej twórczości Gombrowicza, a także w poezji i prozie Stanisława Grocho-wiaka, Mirona Białoszewskiego i Tadeusza Różewicza.