O co chodzi w konflikcie na Krymie? [KOMPENDIUM] (Wojna na Ukrainie Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej Szkoła 2014)
Wladimir Putin za sprawą swoich coraz bardziej śmiałych roszczeń do półwyspu Krymskiego jest obecnie na ustach całego świata. Ale czemu właściwie Rosji tak bardzo zależy na Krymie?
Krym położony jest nad Morzem Czarnym. Łagodny klimat, piękne ogrody, malownicze miejscowości – czego chcieć więcej? Od czasu gdy pod koniec XVIII wieku w wyniku wygranej wojny z Turcją trafił w ręce Rosji, stał się jednym z najmodniejszych, najbardziej prestiżowych regionów tego państwa. Być może z tego powodu bardzo pilnowano, by mieszkali na nim głównie ludzie narodowości rosyjskiej. Za czasów rządów Józefa Stalina stopniowo wysiedlano z Krymu potomków Tatarów, a na ich miejsce sprowadzano Rosjan.
Ukraina przejęła półwysep w 1954 roku. Otrzymała go od Związku Radzieckiego w prezencie na trzysetną rocznicę zawarcia ugody pejerasławskiej, na mocy której została niegdyś poddana władzy Rosji. Pozbywając się Krymu przewodzący ówcześnie ZSRR Nikita Chruszczow nie myślał o potencjalnych konsekwencjach swoich działań. Ukraina była przecież jedną z republik socjalistycznych wchodzących w skład ZSRR, więc na zmianie oficjalnej przynależności terytorialnej Krymu Związek niczego nie tracił. A komu przeszłoby wtedy przez myśl, że kiedykolwiek się rozpadnie?
Tymczasem stało się to w 1991 roku. ZSRR został podzielony według granic poszczególnych republik, w wyniku czego półwysep przyłączono właśnie do Ukrainy. Jako że przez wspomniane działania Stalina około 60% mieszkańców tego regionu stanowili rodowici Rosjanie, decyzja ta nie spotkała się z ciepłym przyjęciem. Rosyjscy mieszkańcy Krymu chcieli jego powrotu w skład swej ojczyzny lub przynajmniej uzyskania przez niego zupełnej niezależności od Ukrainy. Ostatecznie osiągnięto porozumienie – teren półwyspu stał się republiką autonomiczną, czyli pozostającą w wielu względach pod zwierzchnictwem rządu ukraińskiego, ale rządzoną de facto przez Rosjan i posiadającą dużą dozę swobód. Rosja nie pogodziła się jednak ze stratą tych ziem.
Okno na świat
Rosji zależy na półwyspie również, a może nawet głównie ze względu na znajdujące się na jego terenie złoża gazu.
Nie można zapominać, że na Krymie stacjonuje Flota Czarnomorska, która na mocy umowy zawartej przez prezydenta Janukowycza ma pozostać tam przynajmniej do 2042 roku. Po rozpadzie ZSRR ukraiński rząd starał się, by wszystkie okręty wchodzące w skład floty przeszły w jego ręce. Na skutek sprzeciwu Rosji trzeba było posiłkować się kompromisem – tylko część z nich przekazano Ukrainie. Co by się jednak stało, gdyby Ukraina zerwała układ?
Rosja nie może sobie na to pozwolić. Ze względu na położenie geograficzne, Krym stanowi dla wojska znakomitą bazę wypadową.
Złoża dadzą wolność?
Jak na razie Krym czerpie zyski głównie z turystyki, ale już niedługo może się to zmienić. Rosji zależy na półwyspie również, a może nawet przede wszystkim ze względu na znajdujące się na jego terenie złoża gazu, których wielkość szacowana jest 10 miliardów metrów sześciennych. W 2013 roku Ukraina planowała podpisanie umowy dotyczącej wydobycia go z międzynarodowym konsorcjum przewodzonym przez amerykański koncern. Co prawda zawarcie kontraktu przesunięto ostatecznie w czasie, ale układ nadal ma dojść do skutku.
Wprowadzenie go w życie stanowiłoby dla Rosji spory problem. Ukraina, nie będąc już zdaną na łaskę sąsiada w sprawie dostaw gazu i z napędzoną gospodarką, bardzo uniezależniłaby się od Moskwy i oddaliła się od strefy wpływów Putina.