Rok 1908 – powoli wyczerpują się tematy filmowe. Nie istniała instytucja scenarzysty.
James H. White – 1. „scenarzysta” – u Edisona. à „Życie amerykańskiego strażaka” - wzorował się na Porterze – na podstawie reportażu gazetowego. (W USA większość miała na tym oparcie)
Rosja – „Stieńka Razin” reż. W. Romaszkow – inspiracja w pieśni. (Historia ludowego buntownika)
USA – filmy kręcono z pamięci. (głównie jednoaktówki); brak wyraźnych podziałów zawodowych (aktor, producent-reżyser-scenarzysta, operator).
1906 – 7 à Griffith pisze pierwsze scenariusze do sztuk dramatycznych (pod pseudonimem Lawrence Griffith); w tym okresie był jeszcze aktorem. Zaproponowano mu reżyserię u Edisona. „Przygoda Dolly” (1908)
Komedie slapstickowe – scenariusze w drodze realizacji „konferencyjnej” + improwizacja na planie.
SYSTEM PRODUKCJI – Tysiąc stóp taśmy to był jeden akt. Każdy reżyser musiał nakręcić jeden akt na tydzień według własnej historyjki. Jeżeli sam nie umiał, to mógł je od kogoś odkupywać po 10 $. Tematy czerpano z „Saturday Evening Post” – streszczenia i recenzje sztuk teatralnych. Nikt nie zwracał uwagi na prawa autorskie, bo ich wtedy jeszcze nie było. Kradło się pomysły; zmieniało się tytuł i trochę inaczej układało fabułę.
Anita Loos - pierwsza „zawodowa” scenarzystka. W wieku 14 lat zaczęła pisać różne historyjki i wysyłała je do Biographu. Dziecko Sceny. „Kapelusz z Nowego Yorku” (1912); 25 $ (komedie slapstickowe ceniono na 15$).
Mack Sennett i Mary Pickford konkurowali ze sobą w sprzedawaniu i pisaniu scenariuszy.
William de Mille – brat Cecila à Jako pierwszy wprowadził „WYDZIAŁ SCENARIUSZOWY”
Samuel Goldwyn – próbował pozyskać wielkich pisarzy tego okresu do pisania scenariuszów. Nie umieli oni jednak „Myśleć i pisać obrazami”. Wywoływało to liczne konflikty. Próbowano do pisania zaangażować publiczność.
Frances Marion – Pierwsza autentyczna scenarzystka; pisała dla Williama Foxa (1915 – 1916); scenariusz do filmu z Thedą Barą – „Był sobie głupiec” i innych. Zajmowała się montażem. Scenariusze oryginalne i adaptacje.
Integralna część utworu – jeden z podstawowych środków wyrazu. Na początku mają one charakter elementarnej informacji, objaśniają to, co za chwile zobaczymy. Zaczynają zyskiwać na obojętności w przypadku „adaptacji” Film jako ilustracja tekstu.
Napisy często wprowadzano nie z zamysłu artystycznego, lecz ze zwykłej ekonomicznej kalkulacji.
Reżyserzy mieli swoich ściśle określonych pisarzy napisów. (Marry Pickford – Gerald Duffy)
Dążono do ideału – miał nim być film bez napisów.
Aktorzy na planie często wcale nie wypowiadali swoich kwestii – niecenzuralne słowa, ale trzeba było do tego dostosować napisy.
Sam Taylor i Ralph Spence – „królowie napisów”
Podniesienie rangi twórców napisów filmowych spowodowało wzrost kwiecistości ich stylu (przekształcali najprostsze stwierdzenia w obfite napisy)
David W. Griffith: dramat geniusza czy klęska konformisty
Eisenstein: „Dickens, Griffith i my” 1944
Pytanie: Dlaczego zmierzch Griffitha przypada już na początek lat ’20 ? – Bo tworzył tak samo, ale publiczność po I wojnie światowej zmieniła się.
„Złamana lilia” (1919) – przyjęta z wielkim entuzjazmem
„Męczennica miłości” (1920) – („Way Down East”) - klasyczny melodramat, scena błąkania się w burzy śnieżnej a potem kra na rzece ß przeszły do historii.
„Ameryka” (1924) – Epos z okresu walk o niepodległość USA. Miało to być połączenie wszystkich ważniejszych elementów jego dorobku (patriotyzm, melodramat i realizm)
„Czyż życie nie jest piękne ?” (1924) – Historia pary ubogich kochanków w objętych inflacja powojennych Niemczech. Realizm, „przeczucie neorealizmu”; wybitne zdjęcia plenerowe, wymowa antywojenna.
Rok 1925 – przechodzi z United Artists do Paramountu – nie był już twórcą, tylko jednym z wielu reżyserów.
Kręcił filmy komercyjne by zbierać fundusze na te, które jemu odpowiadały.
„Troski Szatana” (1926) – sukces; Carol Dempster – jedna z gwiazd Griffitha późniejszego okresu, ponoć był w niej zakochany.
W 1928 powrócił do United Artists.
„Abraham Lincoln” (1930) – pierwszy dźwiękowy, nie wypadł źle, ale był montowany przez kogoś innego – Griffith zachorował.
„Walka” (1931) – kaznodziejski melodramat; korupcja, prohibicja, alkoholizm – bardzo krytycznie przyjęty.
Zmarł na atak serca w 1948.
NO SCRIPT, czyli scenariusz nie istniejący.
Wszystkie największe dzieła Griffitha powstawały bez żadnego scenariusza lub scenopisu, a aktorzy właściwie nie wiedzieli w czym grają.
Połączenie głębokich twórczych przygotowań z natchnioną improwizacją.
Kręcił bez dubli (względy finansowe); potem na czarnym tle dokręcał portretowe sceny o nacechowaniu emocjonalnym.
Jak Meyerhold odkrywał kino.
Rok 1915 – kino właściwie po 20 latach swego istnienia stało się sztuką. W Rosji do tej „sztuki” podchodzono sceptycznie. Podejście czysto teatralne (chronologia kręcenia, perfekcja w grze aktorskiej i całości tekstu).
Operator – Lewicki. „Portret Doriana Graya”
Na tropie Thomasa Harpera Inca (1882-1924) czyli bezsilność historyków kina.
Zastrzelony na jachcie przez W. R. Hearsta (wydawca) z zazdrości o Marion Davies – w mroku pomylił go z Chaplinem.
Był twórcą westernów. Za najważniejsze uważał w produkcji filmu etapy: scenariuszowy i montażowy. ß antyartystyczny system produkcji.
Systematycznie mylony z innymi twórcami, przypisywano mu całkowicie nieznane filmy
Cieszył się szerokim uznaniem – zwłaszcza we Francji (Delluc)
Uważany za pierwszego liryka i dramaturga ekranu.
Wykreował Williama S. Harta – pierwszą gwiazdę wczesnokowbojskiego filmu – Rio Jim
Stworzył podwaliny dla tego gatunku filmowego i wykreował specyficzną typowość postaci (tchórz, łajdak, pijak, bohater, itd.)
Przełamał tradycję szczęśliwego zakończenia na rzecz unhappy-ending.
Wiele rzeczy pozostaje niewyjaśnionych – jego autobiografia może być udostępniona dopiero po 100 latach.
Filmy: „Aryjczyk” „Tchórz”
Koniec Wielkiego Niemowy i dramat mistrzów
Przełom dźwiękowy – skutki techniczne, organizacyjne, ekonomiczne, estetyczne, psychologiczne.
Wiele gwiazd filmowych okresu niemego wraz z „przemówieniem” straciło swoją popularność.
Oświadczenie Pudowkina, Eisensteina i Aleksandrowa z 1928 roku – problematyka ideowo-artystyczna. Bardzo dramatyczna.
Ogólnie różne kontrowersje związane z dźwiękiem. Panował nastrój żałobny. Zaczęły się pierwsze eksperymenty.
„Bezdomni” reż. Nikołaj Ekk – pierwszy w pełni dźwiękowy film radziecki, cieszył się szeroką popularnością w ZSSR (i tylko tam) – problem reedukacji wykolejonej młodzieży. Mówiono o nim, że był słaby technicznie.
Eisenstein powraca z USA – poczwórna porażka; żaden z jego projektów nie został zrealizowany: Que Viva Mexico !, Złoto Suttera, Czarny konsul, Tragedia amerykańska. Był to koniec kina intelektualnego. Zajmował się głównie wykładami teoretycznymi. Po raz kolejny zaczął wyprzedzać swoją epokę.
Wamp przy pracy
Pierwszy ekranowy wamp – Theda Bara (Właściwie Theodosia Goodman; córka żydowskiego krawca i francuskiej Szwajcarki); Wykreowana przez wytwórnię Williama Foxa – Johny Goldfrap i Al Selig. Otrzymała całkiem nowy życiorys i wzór życia publicznego. Rozpoczęła swoją karierę na równi z Marry Pickford i Lilian Gish. Właściwie wszystko rozpoczęło się od Mauritza Stillera – „Wampir, czyli niewolnik kobiety” (1912)
Pierwszy film – „Był sobie głupiec / A był on głupcem” (1915); dalej:
„Sonata Kreutzerowska” (według Tołstoja)
„Sprawa Clemanceau” (według Dumasa)
„Dwie sieroty”
„Grzech”
„Carmen”
„Niewolnica”
ß Wszystko w roku 1915; Fox ustalił normę na 9 filmów rocznie.
Potem pojawiają się znacznie większe wymagania; oddźwięki społeczne, kulturowe, moralizatorstwo:
„Zniszczenie”
„Wąż”
„Złoto i kobieta”
Potem Bara chce odejść od ról typowych wampów w stronę łagodniejszych femmes fatales.
Pojawia się jej pierwsza konkurentka – Beverly Bayne
Rozpoczyna współpracę z Gordonem Edwardsem – 23 filmy !
Jej dorobek spowodował szerokie przemiany w kulturze i obyczajowości schyłkowego okresu wiktoriańskiego – szczególnie w przypadku kobiet (styl noszenia się, ubierania, makijaże itd.). Wszystko to zostało wzmożone poprzez ruchy emancypacyjne po wojnie.
„Kleopatra” (1917) – oszołamiający sukces; jeden z najlepszych filmów w jej dorobku.
Po roku 1919 zaczęła się już powoli wypalać, w kolejnych filmach zaczynała stosować autoparodię, jej gwiazda zgasła u początku lat ’30.
„Krwawa róża” (1917) – według scenariusza Polaka – Ryszarda Ordyńskiego
Wszystkie jej poczynania na ekranie stale wywoływały sprzeciwy cenzury.
Zakochała się i przestała kręcić filmy; potem próbowała powrócić – nie udało się; zmarła w 1955 w wieku 65 lat
„Myśmy stworzyli gwiazdy, a gwiazdy pomogły nam stworzyć filmowy business.” – Adolph Zukor
STAR SYSTEM
Gwiazda nie musi być utalentowanym aktorem, musi tylko roztaczać „glamour” (urok, czar)
Gwiazdę można sfabrykować za pomocą zabiegów organizacyjnych i technicznych; (charakteryzacja, dobór ról, metody zdjęciowe, reklamę)
Gwiazda stanowi część kapitału wytwórni – musi być zawsze do jej dyspozycji
Gwiazda zawsze musi spełniać oczekiwania widza, za które płaci
Mitologia gwiazdy ma wpływ na jej popularność (ideał: mit i rzeczywiste życie jako jedno)
Dookoła mitu Rudolpha Valentino
Włoski emigrant, przybył do USA w 1917 roku, w wieku 23 lat. Swoją karierę rozpoczynał jako tancerz estradowy. Od lat ’20 w filmie. Nowy typ amanta „latin lover” szybko zdystansował dotychczasowego idola – Douglasa Fairbanksa ß wszystko oczywiście za sprawą kobiet. Nie wystarczało jedynie trafiać w gusty, trzeba je było jeszcze wyprzedzać.
„Czterech jeźdźców apokalipsy”, „Dama Kameliowa”, „Krew na piasku” – bez „happy endu”
à Rozpoczyna się jego zawrotna kariera; jednocześnie zaczynają się badania nad ekonomiczną stroną mitu (kto ogląda ?, kiedy?, dlaczego ?, ile razy ?, co może jeszcze kupić w związku z idolem ?)
Natasha Rambova – jego żona; praktycznie nim władała, a on sam gubił się w swoich wewnętrznych kłopotach.
Wcielał się w egzotyczne role: szejk, torreador, rokokowy arystokrata, maharadża i inne.
„Syn szejka” (1926) – Ostatni film, wcześniej opuszczony przez żonę.
Greta Garbo: magia fotogeniczności i technika gry
„Co to jest fotogenia ? Rozumiem przez nią wszystkie aspekty przedmiotów żywych i martwych oraz duszy, które dzięki reprodukcji kinematograficznej otrzymują bardziej ważki walor moralny.” – Jean Epstein
Greta z domu Gustafsson; pochodziła z proletariackiej rodziny; luki w swojej edukacji nadrabiała pracą, zapałem i zdyscyplinowaniem; była studentką Królewskiej Akademii Teatralnej w Sztokholmie; przedtem wystąpiła w kilku filmach reklamowych; bardzo nieśmiała; całkowicie podporządkowała się Stillerowi. Jej wygląd kwalifikował ją do poprzedniej epoki, ale wkrótce stał się jej największym atutem. Starannie wymodelowany wizerunek aktorski stał się punktem wyjścia dla jej techniki gry.
Największa gwiazda przedwojennego kina i nieprzeciętna aktorka. ß W ten sposób nie wpisuje się do końca w STAR SYSTEM. Jej twórczość i sposób gry ciągle pozostają dosyć słabo omówione.
Debiut: w wieku 18 lat „Gösta Berling Saga” (1924) u Mauritza Stillera.
W 1925 przybywają do Berlina; zostaje zaangażowana przez G. W. Pabsta do „Zatraconej uliczki”
Była bardzo nerwowa (podejście skrajnie emocjonalne); operator Guido Seeber zaczął stosować przy jej filmowaniu technikę zdjęć zwolnionych – nerwowość rozpłynęła się w majestatyczności poruszeń i gestów.
ß Film bardzo dobrze przyjęty.
William Daniels – autor zdjęć do większości jej amerykańskich filmów. Zwracał uwagę na sposób filmowania oczu i „animalizm” ruchów.
„Słowik hiszpański” ß pierwszy film amerykański.
Wraz z utwierdzeniem się w jej przypadku mitu kobiety fatalnej, heroicznej, udręczonej jej uroda zaczęła nabierać podtekstów literackich, psychologicznych, charakterologicznych i w końcu filozoficznych.
Clarence Brown – znakomity hollywoodzki reżyser-rzemieślnik; nakręcił najwięcej filmów z Garbo.
Nieme: „Dama kameliowa” „Dwulicowa kobieta” „Pocałunek”
Dźwiękowe: „Annie Christie” „Romans” „Natchnienie” „Mata Hari
„Ludzie w hotelu” „Zuzanna Lenox” „Królowa Krystyna” (1933)
„Malowana zasłona” (1934) reż. Ryszard Bolesławski
Klęski: „Ninotchka” (1939) „Dwulicowa kobieta” (1941)
GWIAZDY STRAJKUJĄ
„Aktorzy to banda bękartów, których musimy tolerować tylko dlatego, że ludzie chcą ich oglądać i gotowi są za to płacić” Harry Cohn (szef Columbia Pictures)
Producenci zawsze zarabiali miliony a gwiazdy tylko tysiące. Wielu z nich chciało się uwolnić od producentów i tworzyć niezależnie. Tak między innymi powstała United Artists.
Strajki polegały na pozostawaniu w domu i niestawianiu się na plan filmowy. (Garbo, Valentino inni)
Actors’ Equity Association (Stowarzyszenie Sprawiedliwości Aktorskiej) – od 1919 roku.
Rok 1927 – powołanie Akademii (Academy of Motion Pictures Arts and Science); jednolita organizacja dla wszystkich branż przemysłu filmowego: producentów, scenarzystów, reżyserów, aktorów, techników.
„Klauzula usatysfakcjonowania” – aktor mógł być zwolniony w każdej chwili, jeżeli nie zadowalał producenta.
Kryzys w 1933 roku – znaczne redukcje zatrudnienia w przemyśle, także filmowym.
12 lipca 1933 powstaje Gildia Aktorów Filmowych (Screen Actors Guild), zrzeszająca 18 członków; do października liczyła już 54 – reprezentowała interesy wszystkich; od wolnych strzelców aż po największe gwiazdy. Rozpoczął się exodus aktorów z Akademii.
NIEZASPOKOJONE AMBICJE I SZTUKA REZYGNACJI
„Wielki wytwórnie tworzą talenty po to, aby je niszczyć” - Louise Brooks (jedna z najinteligentniejszych aktorek kina niemego)
Max Reinhardt w latach ’30 wyemigrował do USA – na początku nie cieszył się tu zbyt wielkim powodzeniem; założył więc szkołę aktorską, ale szybko okazała się nikomu niepotrzebna; zmarł w Nowym Yorku w 1943 roku.
Jego los poniosło także wielu innych znamienitych twórców lub osób próbujących wyłamywać się z hollywoodzkich standardów;
Ałła Nazimova – „Salome” Oscara Wilde’a
Charles Ray – „chłopak z prowincji” – „Stara głębia” – poetyckie przedstawienie wsi (z początku sukcesy)
Jednym z wyjść dla ambitnych twórców miała być ucieczka z Hollywood do Europy, ale i tak nie wszystkim przynosiła ona pożądane efekty.
MANKAMENTY SYSTEMU, CZYLI WIELKA PRZEGRANA
„W filmowym businessie nikt nie jest niczego pewien” - Samuel Goldwyn
Anna Sten – gwiazda pierwszej wielkości – z Rosji; wielkie sukcesy
„Dzieweczka z pudełeczkiem” (1927) reż.: Boris Barnet, asystent Kuleszowa;
Komedia, która miała bawić i propagować państwową pożyczkę premiową.
„Żółty paszport”
„Mój syn”
„Handlarze sławą”
„Złoty dziób” ß W Rosji)
U Goldwyna:
„Nana” według Zoli, reż. Rouben Momoulian
„Katiusza”
„Noc weselna” reż. King Vidor
Spełniała ona wszystkie warunki jak na gwiazdę, ale wszystkie filmy amerykańskie przynosiły klęski. Niestety spaliła za sobą wszystkie mosty w Europie i nie miała dokąd powrócić, tak samo jak wiele jej podobnych kobiet.
W Niemczech w tym samym czasie panuje monopolistyczna UFA i kreuje swoje gwiazdy. Pytanie: „Jak to wszystko działa ?”
FILMOWA KOLONIA PISARZY – MITY I FAKTY
Hollywood posiada destrukcyjną siłę wobec wszelkich talentów – w tym do ludzi pióra.
(Np. wszelkiego typu adaptacje; kupowano wybitnych twórców dla potrzeb filmowych – scenariusze);
William Faulkner, Raymond Chandler, Francis Scott Fitzgerald i inni.
Nie dawało to jednak żadnych gwarancji na powodzenie filmu.
Twórcy z czasem popadali w szyderczy autotematyzm dokonując własnej mitologizacji.
PROCES ZA TRZY GROSZE
Bertolt Brecht i G. W. Pabst – 19 lutego 1931
Nowe medium – film – jest nadużywane w stosunku do literatury.
Nawet Brecht zabrał się za pisanie scenariuszy; jednak większość z nich nie ujrzała światła dziennego.
Cały proces miał charakter polityczny i formę „eksperymentu socjologicznego”.
KLASYCY W OBIEKTYWIE FILMOWCA
Grigorij Kozincew – światowa klasyka literacka i teatralna.
Różnego typu adaptacje Szekspira.
Druk i opracowanie: Michał Pyka