87. W jaki sposób W. Dilthey rozumie metodę?

metoda, której punktem wyjścia jest rozumienie, a istotą - formułowanie sądów wartościujacych i normatywnych, jakich nie spotyka się w naukach o przyrodzie.

Postulował, by za podstawę humanistyki uznać tzw. psychologię opisową, rozpatrującą - w odróżnieniu od uprawianej dotąd psychologii o nastawieniu przyrodniczym - związki psychiczne czyli struktury konstytuujące poszczególne typy psychiki ludzkiej. Głosząc historyzm, tj. łączac każde stanowisko filozoficzno-ideologiczne z określonym miejscem i czasem oraz którąś z trzech zasadniczych form swiatopoglądowych (naturalizm, idealizm wolności, idealizm obiektywny), twierdził, że humanistyka winna unikać schematów i trzymać się życia, a swoim celem uczynić uchwycenie go w jego dynamicznej całości. Uważany jest za pioniera tzw. filozofii życia.

POGLĄDY, l. NAUKI O RZECZYWISTOŚCI DZIEJOWO-SPOŁECZNEJ.

Dilthey wstąpił z dwiema tezami:

l) nauki humanistyczne są prawdziwymi naukami

2) są od przyrodniczych odmienne.

Dilthey postawił sobie za zadanie przeprowadzić ich dokładną analizę, dokonać krytyki poznania humanistycznego, aby uzupełnić nią jednostronną krytykę Kanta, dotyczącą wyłącznie poznania przyrodniczego.

• w czym leży odrębność nauk humanistycznych?

Wedle Diitheya leżała w samym przedmiocie nauk: podczas

gdy przedmiotem przyrodoznawstwa jest przyroda, to humanistyki — rzeczywistość dziejowo-społeczna. Elementami jej są jednostki ludzkie, a złożonymi układami narody, ustroje społeczne i twory kultury, takie jak język, sztuka, moralność, gospodarstwo.

O naukach humanistycznych i badanej przez nie rzeczywistości dziejowo-społecznej Diithey wypowiadał następujące twierdzenia:

A) Dwoistość nauk i ich przedmiotów nie jest wynikiem dwoistości świata materialnego i duchowego: bo człowiek, a co za tym idzie cała rzeczywistość dziejowo-społeczna, nie jest natury ani wyłącznie materialnej, ani wyłącznie duchowej; nie jest ani przedmiotem czysto fizycznym, ani czysto psychicznym, lecz złożonym przedmiotem psychofizycznym.

B) Jedną z podstaw nauk humanistycznych jest psychologia. Nie zwykła psy-chologia, wzorująca się na przyrodoznawstwie, odwołująca się do fizjologii, ale

psychologia opisowo-analityczna, analizująca strukturę i typy psychiki ludzkiej.

Diithey domagał się w interesie nauk humanistycznych uprawiania psychologii opisowej.Jest ona wedle Diitheya jedynym łącznikiem między naukami humanistycznymi. Poza nią istnieją tylko specjalne nauki: o języku, o prawie czy o sztuce. Nie ma zaś takiej, która by obejmowała cały świat

człowieka. Jest wprawdzie filozofia dziejów i jest socjologia, które mają pewne co do tego roszczenia, ale dla Diitheya były pseudonaukami bez wyraźnych zagadnień i prawidłowej metody

C) Nauki humanistyczne zawierają trzy rodzaje twierdzeń

• twierdzenia o faktach ustalonych przez historię.

• twierdzenia o prawach. Te dotyczą nie samych faktów, lecz ich

abstrakcyjnie wyodrębnionych elementów; należą do nich np. ustalone przez Arystotelesa prawa budowy

państwa Te dwa rodzaje twierdzeń mają odpowiedniki w

przyrodoznawstwie.

• twierdzenia wartościujące, prawidła, imperatywy, normy. Stanowią one odrębność nauk humanistycznych.

D) Prawidłowości nauk przyrodniczych są prawidłowościami w następstwie zjawisk, humanistycznych przede wszystkim — w ich

strukturze. Odrębność nauk humanistycznych Diithey widział w tym, że ustalają prawa „strukturalne".

E) Nauki humanistyczne nie tylko są prawdziwymi naukami, ale nawet są poniekąd w pozycji

korzystniejszej niż nauki przyrodnicze. Bo świat dziejowo-społecznyjest bardziej naszemu poznaniu dostępny niż przyroda. Elementami przyrody są hipotetyczne atomy, a świata społecznego — rzeczywiste

jednostki ludzkie, bezpośrednio nam znane. W ten sposób

określał Diithey różnicę między przyrodoznawstwem a humanistyką: że tam chodzi o poznanie, tu o rozumienie. Tam wiedza jest oparta głównie na dyskursywnej myśli, tu — na bezpośrednim przeżywaniu.

F) Z różnicy tej wypływają dalsze między obu rodzajami nauk. Poznanie przyrodnicze ujmuje jedynie

zjawiska, za którymi kryje się rzeczywistość. W humanistyce poznanie dotyczy samej rzeczywistości. Ujmuje ją bezpośrednio i od wewnątrz.

G) Ale każde ujęcie świata, zarówno przyrody, jak świata społecznego, zależne jest od umysłu ujmującego. Zależne jest w szczególności od czasu, w jakim jest dokonywane. Nie ma filozofii, jest naprawdę tylko historia filozofii. Poglądem tym Diithey przyznawał się do historyzmu.

H) Konsekwencją poglądu Diitheya na rzeczywistość ludzką był irracjonalizm. Dzieje nie rozwijają się według ogólnych praw; konkretne życie jednostek i grup przelewa się przez nie. Filozofia nie jest wiedzą powszechnie ważną, lecz poglądem na świat, zależnym od osobowości tego, kto go wyznaje. „Ostatnim korzeniem poglądu na świat jest życie". Historia jest żywym

procesem; jej poznanie jest odtwarzaniem tego procesu w przeżyciu. Diithey uważał, że nauka humanistyczna ma unikać schematów, a trzymać się życia.