4. Degradacja to spadek potencjału produkcyjnego gleby w wyniku działania różnych negatywnych czynników pochodzenia naturalnego bądź antropogicznego. Skrajną formą degradacji jest dewastacja (zniszczenie pierwotnych właściwości gleby i odebranie jej funkcji rolniczej).

Czynniki degradacji:

1. naturalne – nie zależne od człowieka:

- trzęsienia ziemi,

- wybuchy wulkanów

- pożary,

- susze,

- ulewne deszcze,

- powodzie.

2. naturalne potęgowane nierozważną działalnością człowieka:

- erozja wodna,

- erozja wietrzna,

- stepowienie (pustynnienie).

3. antropogeniczne – zależne od człowieka:

- pochodzenia pozarolniczego,

- pochodzenia rolniczego.

Z form i przejawów degradacji gleb pochodzenia pozarolniczego można wyodrębnić:

- oddziałujące bezpośrednio i w widoczny sposób,

- oddziaływujące pośrednio.

Degradacja pokrywy glebowej pochodzenia rolniczego:

1. Wysychanie gleb lekkich centralnej Polski- dotyczy aż 50% terytorium Polski

2. Uchybienia w chemizacji – występują najczęściej lokalnie, dotyczą konkretnych gospodarstw lub pojedynczych pól,

3. Uwstecznienie się kultury roli – obejmuje swoim zasięgiem terytorium całego kraju, lecz nasilenie tego zjawiska występuje najczęściej regionalnie.

Gleby zdegradowane to gleby, których funkcje zostały zakłócone przez czynniki naturalne (np. erozję lub zasolenie) albo wadliwą gospodarkę człowieka.

Według danych podawanych przez statystykę publiczną udział gleb zdegradowanych w Polsce wynosi 2,7% powierzchni kraju. Przy czym degradacja w stopniu dużym i bardzo dużym obejmuje 0,5% zaś w stopniu średnim i małym 2,2 %.

Gleby wykazujące degradację występują głównie na południu kraju wokół dużych zakładów przemysłowych.

Należy podkreślić, że zanieczyszczenie gleb z reguły ma charakter trwały i nie należy oczekiwać szybkiego ich oczyszczenia. Tereny na których stwierdza się zanieczyszczenie gleb powinny być wyłączane z produkcji rolnej, co zabezpieczy środowisko przed przemieszczaniem się zanieczyszczeń. Jednocześnie wprowadzane na to miejsce zadrzewienia lub uprawa roślin przemysłowych prowadzić będą do naturalnego oczyszczenia terenów zdegradowanych.

Obszary zdegradowane przemysłowo występują głównie na południu Polski. Na obszarach degradacji przemysłowej występują wszystkie lub większość czynników pogarszających ekologiczne i użytkowe właściwości gleby.

Kierunki rekultywacji

W zależności od warunków lokalnych oraz stanu zagospodarowania rekultywowanego terenu możliwe są następujące kierunki rekultywacji:

1) kierunek rolny;

2) kierunek leśny;

3) kierunek rekreacyjny;

4) kierunek budowlany.

Kierunki te należy traktować jako docelowe. Rekultywacja zdegradowanych terenów w zależności od swojej specyfiki może wymagać wyróżnienia pośredniego kierunku kwalifikującego go jako tzw. użytek ekologiczny. W tym czasie rekultywowany teren nie powinien być w jakikolwiek sposób wykorzystywany użytkowo, lecz powinny na nim zachodzić procesy związane z wyeliminowaniem negatywnego oddziaływania obiektu na środowisko oraz wytworzeniem stabilnych warunków siedliskowych dla roślin wskazanych w projektowanym zagospodarowaniu jako docelowe.

1) kierunek rolny - możliwy jest do realizacji dla rekultywowanych terenów docelowo płaskich zgodnych z rzędną terenów otaczających, mających zapewniony odpływ wód opadowych; możliwość upraw dotyczy roślin pastewnych ze szczególnym uwzględnieniem traw, możliwe jest również uprawianie zbóż czy wypas zwierząt;

2) kierunek leśny - najczęściej realizowany w przypadku terenów sąsiadujących z lasami i/lub zwartymi skupiskami roślinności.

3) kierunek rekreacyjny - najbardziej przydatnymi do celów rekreacyjnych są tereny płaskie i nadpoziomowe (wyniesione ponad poziom terenów otaczających), ukształtowane w sposób gwarantujący bezpieczeństwo pod względem geotechnicznym; kierunek ten jest szczególnie atrakcyjny na terenach zurbanizowanych, w których okolicy brak jest większych wzniesień; realizacja tego kierunku jest możliwa również w przypadku bezodpływowych zagłębień terenu (stawy i sadzawki rekreacyjne w odpowiednim powiązaniu z roślinnością rekultywacyjną i ozdobną);

4) kierunek budowlany - możliwy jest do realizacji na terenach docelowo płaskich, makroniwelowanych odpadami mineralnymi; budownictwo na tego typu terenach ogranicza się raczej do lekkich konstrukcji; zabudowa przemysłowa (rzadziej mieszkaniowa) może być realizowana po zapewnieniu odpowiednich wymagań stateczności i nośności nasypów antropogenicznych lub w przypadku stosowania specyficznych form posadowienia (np. palowanie).