Rząd: Diptera – Dwuskrzydłe ( muchówki)

Rodzina: Oesteridae

Podrodzina: Oestrinae ( strzykacze)

Rodzaj: Oestrus

Oestrus ovis – giez owczy

• samice gza ( muchówki) osiągają długość 10 – 12 mm,

• są szarożółte o przezroczystych skrzydłach

• głowa duża, tułów szary, pokryty czarnymi guzkami,

• odwłok bladożółty

• samica Oestrus ovis żyje kilka dni i w tym czasie jest zdolna złożyć do 600 larw

• do otworów nosowych lub w ich okolice wstrzykuje po 30 – 40 larw

• larwy są biernie wciągane do jamy nosowej a następnie pełzną do zatoki czołowej gdzie zimują

• następnego roku dojrzałe larwy wypadają do jamy nosowej a następnie wskutek parskania na zewnątrz

• przepoczwarzenie zachodzi w ziemi

• w naszych warunkach klimatycznych loty samic rozpoczynają się od czerwca i trwają większość lata

• larwy w zatokach przebywają około 9 – 10 miesięcy i rosną do 20 – 30 mm długości

• niekiedy wnikają przez kość sitową do jamy mózgowej

• czasami umiejscawiają się w gardle, tchawicy, oskrzelach

• następnie wracają do jam nosowych ( zwykle od III do V) które opuszczają czynnie lub biernie ( poprzez kichanie, parskanie)

• larwy są barwy żółtawej

• spłaszczona brzuszna powierzchnia pokryta jest kolcami

• segment głowowy zaopatrzony jest po stronie brzusznej w dwa czarne haki

• następnie larwy po opuszczeniu przewodów nosowych zagrzebują się w ziemi i przekształcają w stadium poczwarki

• dojrzały owad wylęga się po około 2 – 6 tygodniach

• cały cykl rozwojowy trwa około 1 roku

• przy przedostaniu się larw do jamy czaszkowej pojawia się zespół objawów nerwowych określonych jako „kołowacizna rzekoma”

• patogeneza

  • larwy w miejscach bytowania są przyczyną stanów zapalnych błony śluzowej

• objawy kliniczne

  • wypływ z nosa śluzowy, śluzowo – ropny, niekiedy z domieszką krwi

  • występują utrudnienia w oddychaniu i kaszel

• intensywna inwazja może być przyczyną utraty apetytu, wychudzenia a nawet śmierci zwierząt

• w diagnostyce różnicowej należy uwzględnić cenurozę ( „suchy nos” - „mokry nos”)

Rhinoestrus purpureus

• giez koński jamowy

• rinoestroza, gzawica nosowo – gardłowa

• dojrzałe gzy długości 8 – 11mm,

• brunatnopurpurowe, koniec odwłoka ścięty i pokryty plamami

• larwy osiągają długość 17 mm segment głowowy zaopatrzony w 2 haki

• żywiciel – koń

• umiejscowienie larw

  • głównie w kości sitowej, rzadziej w gardle, zatoce klinowej, jamach nosowych

• samica gza żyje około 25 dni i w tym czasie jest zdolna złożyć do 800 larw

• samice gza składają do worka spojówkowego lub nozdrzy koni każdorazowo około 40 larw

• larwy migrują do miejsca swojego bytowania i dwukrotne linieją

• po 9 – 10 miesiącach opuszczają żywiciela i ulegają przepoczwarzeniu w glebie

• objawy kliniczne – wypływ z nosa

  • śluzowy, śluzowo – ropny, niekiedy z domieszką krwi

  • występują utrudnienia w oddychaniu i kaszel

  • intensywna inwazja może być przyczyną utraty apetytu, wychudzenia a nawet śmierci zwierząt

Rząd: Diptera – dwuskrzydłe ( muchówki)

Rodzina: Oestridae

Podrodzina: Hypodermatinae

Rodzaj: Hypoderma

Hypoderma bovis – giez bydlęcy duży

Hypoderma lineatum – giez bydlęcy mały

• w ciągu 4 – 7 dni z jaj wylęgają się larwy I stadium mające około 0.7 mm

• larwy przy użyciu narządów gębowych i enzymów proteolitycznych wnikają przez skórę do tkanki podskórnej

• następnie przez 3 – 4 miesiące odbywają wędrówkę wzdłuż powięzi splotów nerwowo – naczyniowych do kanału kręgowego, gdzie umiejscawiają się w tkance tłuszczowej nadoponowej i przebywają tam przez 3 – 5 miesięcy ( od XII do III/IV)

• około III/IV larwy L1 opuszczają kanał kręgowy, wędrują wzdłuż gałązek grzbietowych nerwów odchodzących od rdzenia kręgowego i usadawiają się w tkance łącznej pod skórą grzbietu

• po około 7 – 8 dniach linieją i przekształcają się w L2

• larwy L2 drążą otwory w skórze grzbietu i zaczynają oddychanie tlenem atmosferycznym

• po 30 dniach po pierwszej lince, ma miejsce druga linka i powstają larwy L 3, które osiągają długość nawet 30 mm, mają one kształt wydłużonej baryłki

• larwy L3 pozostają pod skórą grzbietu od 7 do 10 tygodni powodując powstawanie na grzbiecie guzów

• na początku czerwca larwy L3 opuszczają guzy gzowe, wypadają, zagrzebują się w ziemi i przechodzą w stadium poczwarki ( trwa to od 4 do 6 tygodni)

• po tym okresie w ciepłe dni z poczwarki wychodzą uskrzydlone owady, które odbywają loty godowe i kopulują

• w przypadku Hypoderma lineatum jaja składane są rzędem na jednym włosie ( od 5 do 20) na przednich nogach i przedniej części ciała

• następnie larwy migrują ze skóry do ściany przełyku a następnie pod skórę grzbietu

Główne różnice w cyklu rozwojowym Hypoderma lineatum w stosunku do Hypoderma bovis

• samica H. Lineatum składa rzędem 5 -20 jaj na jednym włosie

• jaja są składane głównie na przednich kończynach i przedpiersiu

• larwy L1 ustawiają się w ścianie przełyku

• larwy L2 są krótsze i bardziej krępe niż larwy gza dużego

• końcowy cykl rozwojowy gza małego jest krótszy niż gza dużego, a otworze na skórze grzbietu bydła pojawiają się od połowy II do połowy III

• okres dojrzewania larw gza małego pod skórą jest krótszy i trwa około 7 tygodni ( gza dużego do 10 tygodni)

• okres wypadania larw L3 spod skóry jest krótszy i trwa od IV do drugiej połowy V

• występowanie samej muchówki ogranicza się tylko do czerwca

Obraz kliniczny

• u bydła mlecznego dochodzi do spadku mleczności, u zwierząt rzeźnych do zahamowania przyrostów wagowych

• larwy na szlakach swoich wędrówek powodują zmiany patologiczne okolicznych tkanek w postaci żołtozielono zabarwionych korytarzy ( prawdopodobnie odchodami larw), obecność galaretowatego wysięku w tkance podskórnej ( H. Bovis) lub podśluzówce przełyku ( H. Lineatum) a nawet zmian martwicowych w tkance mięśniowej

• intensywna inwazja larw Hypoderma bovis w kanale kręgowym może prowadzić do niedowładów, a nawet porażeń tylnych kończyn

• obecność larw Hypoderma lineatum w podśluzówce przełyku może spowodować zwężenie jego światła ( na skutek procesów zapalnych i obrzęków) i trudności w przełykaniu

• obecność larw pod skórą powoduje największe szkody w obrębie najbardziej wartościowych partii skóry ( dziurawienie i bliznowacenie uszkodzonych miejsc)

• w trakcie nieumiejętnego wyciskania larw z guzów występują przypadki szoku anafilaktycznego wywołanego wylaniem się obcego białka z rozgniecionych lar w trakcie wyciskania

Rozpoznawanie

• przyżyciowe rozpoznanie hypodermatozy jest możliwe w okresie wiosenno letnim i polega na stwierdzeniu w skórze grzbietu obecności guzów z larwami gzów

• w pełni lata można również stwierdzać obecność owadów

• rozpoznanie sekcyjne opiera się na stwierdzeniu w okresie wiosenno letnim larw w tkance podskórnej grzbietu a w okresie zimy w innych zmienionych patologicznie tkankach, głównie w tkance tłuszczowej nadoponowej kanału kręgowego ( hypoderma bovis) i ścianie przełyku ( Hypoderma lineatum)

Trudności w zwalczaniu gzawicy

• wynikają z

  • łatwości przenoszenia się inwazji ( uskrzydlone gzy mogą pokonywać odległość do 5 km w poszukiwaniu żywiciela)

  • dużej płodności samic

  • bardzo długiego okresu prepatentnego inwazji i krótkiego patentnego

  • konieczności leczenie przez pojawieniem się objawów klinicznych ( guzów gzowych)

  • konieczności przestrzegania okresów karencji po zastosowaniu insektycydów ( szczególnie u krów mlecznych)

• do zwalczania gzów podskórnych stosuje się głównie iwermektynę, doramektynę lub moksydektynę w dawkach 200 um/kg m.c podskórnie

• można zastosować eprinomektynę pour on w dawce 500 um / kg m.c

• należy unikać leczenia, w okresie gdy larwy są w kanale kręgowym, ponieważ ich rozpad grozi wystąpieniem objawów nerwowych

Rząd: Diptera – dwuskrzydłe ( muchówki)

Podrząd: Brachycera

Rodzaj: Gastrophilidae – Gzy

Rodzaj Gastrophilus – Giez

Gasterophilus intestinalis – giez jelitowy

Gasterophilus pecorum – giez kolcogłowy

Gasterophilus veterinus – giez dwunastniczy

Gasterophilus nigricornis – giez czarnorogi

Gasterophilus haemorrhoidalis – giez odbytnicy

Gasterophilus inermis – giez prostnicy

Gzawica żołądkowo – jelitowa ( gasterofiloza)

• owady dość duże od 12 do 15 mm

• gęsto owłosione, pokładełko długie i zagięte pod odwłok

• zabarwione żółtawo – brunatno – czarno,

• skrzydła przeźroczyste z ciemnymi plamami

• znajdujące się w żołądku larwy III stadium długości 20 mm są zwężone w przednim końcu ciała i zbudowane z 12 segmentów uzbrojonych na brzegach dość dużymi kolcami

Cykl rozwojowy na przykładzie Gasterophilus intestinalis

• samica od 12 do 15 mm długości ciała

• ciało zabarwione żółtawo – brunatno – czarno

• narządy gębowe uwstecznione

• pokładełko długie zagięte pod odwłok

• jaja 1,25 mm długości, stożkowatego kształtu, poprzecznie prążkowane

• samice w okresie lipiec – sierpień składają 900 – 1500 jaj na włosach przednich kończyn, w okolicy barków i na bokach ciała

• w ciągu 1 – 2 tygodni rozwija się w jaju larwa L 1

• podczas picia wody, ogryzania i lizania przez konia swędzących miejsc następuje wykluwanie się larw, które dostają się do jamy ustnej wędrując wydrążonymi w skórze korytarzami i następnie wnikają w błonę śluzową języka

• tam pozostają przez 21 – 28 dni przekształcają się w larwy L2 które opuszczają język, zostają połykane i umiejscawiają się w żołądku na błonie śluzowej części wpustowej

• larwy przebywają w żołądku przez około 9 – 10 miesięcy rosną i po drugiej lince osiągają stadium larwalne L 3

• Larwy L3 przyczepione do błony śluzowej żołądka wywołują zapalenie a nawet perforację. Może to prowadzić do zapalenia otrzewnej, objawów morzyskowych a nawet śmierci .

• Po odczepieniu się larw pozostają wgłębienia, które bliznowacieją

• silna inwazja zaburza czynność gruczołów wydzielniczych błony śluzowej a larwy przeczepione w odźwierniku zakłócają przesuwanie się pokarmu

• dojrzałe larwy L3 opuszczają w końcu wiosny lub na początku lata żywiciela i wraz z kałem wydostają się do środowiska zewnętrznego a tam przekształcają się w poczwarkę

• okres poczwarki trwa od 3 – 7 tygodni a loty postaci imago obserwuje się w lipcu i sierpniu