Gromada: Arachnoidea – Pajęczaki

Rząd: Acarina – Roztocza

Podrząd: Sarcoptiformes

Nadrodzina: Acaridiae

Rodzina: Sarcoptidae

Rodzaj: Sarcoptes – świerzbowce drążące

Sarcoptes scabiei var. Hominis

Sarcoptes scabiei var. Equi

Sarcoptes scabiei var. Caprae

Sarcoptes scabiei var. Suis

Sarcoptes scabiei var. Canis

Sarcoptes scabiei var. Cuniculi

Lokalizacja świerzbowców drążących:

• końskie

  • głowa ( łuki nadoczodołowe, małżowiny uszne, wargi) szyja, kłąb, następnie na całe ciało

• owcze

  • głowa ( wargi, nozdrza, małżowiny uszne) czasami na zginaczowej powierzchni stawów nadgarstowych i skokowych

• psie

  • głowa ( łuki nadoczodołowe, podstawa małżowin usznych, grzbiet nosa) przedpiersie, podbrzusze, wewnętrzna powierzchnia ud, następnie całe ciało

• kocie

  • kark, małżowiny uszne, następnie cała głowa i wreszcie cała powierzchnia ciała

• świerzbowce drążące osiedlają się w dolnych warstwach warstwy rogowej naskórka

• jako pokarm służą im młode komórki naskórka i płyn tkankowy

• działanie chorobotwórcze polega na mechanicznym drażnieniu skóry przez „ przegryzające” się pasożyty, których ciało pokryte jest łuskami i szczecinkami

• świąd powodowany jest też przez wsączaną w skórę wydzielinę mającą właściwości drażniące

• część samic wnika do mieszków włosowych, pomiędzy zewnętrzną i wewnętrzną pochewkę korzenia włosa co powoduje jego podminowanie i wypadanie

• początkowo pojawia się drobny guzek, który przekształca się w pęcherzyk wypełniony surowiczym płynem

• po pęknięciu pęcherzyka płyn zasycha tworząc strup wraz ze złuszczonymi, zrogowaciałymi komórkami

• drażniące działanie śliny świerzbowca pobudza naskórek do szybkiego, jednak niepełnego rogowacenia i tworzenia warstwy łusek

• to nieprawidłowe ich narastanie powoduje utworzenie się na powierzchni skóry coraz grubszej, zrogowaciałej, gąbczastej warstwy, tylko miejscami połączonej z naskórkiem

• zmiany chorobowe sięgają głębiej, wyrażając się zapalnym nacieczeniem pochewki korzenia włosa, w wyniku czego wypadają włosy

• powstają drobne łysinki, o nieregularnym zarysie, które zlewając się tworzą się większe

• postępujące zmiany skóry prowadzą do upośledzenia przemiany gazowej

• podściółka tłuszczowa zanika, na skutek czego skóra ulega sfałdowaniu

• stopniowo, mogą dołączyć się ropne procesy zapalne skóry

Rozpoznanie różnicowe

• nietolerancja pokarmowa

• zapalenie skóry na tle Malassezia pachydermatitis

• zapalenie skóry na tle Pelodera strongyloides

• nadwrażliwość na ukąszenia pcheł

• atopowe zapalenie skóry

Leczenie

• konieczne jest leczenie akarycydami zwierząt chorych oraz wszystkich osobników mających z nimi kontakt

• zwykle skuteczne są stosowane miejscowo związki fosfoorganiczne lub amitraz lub podana ogólnie iwermektyna ( 0.2 – 0.3 mg/ kg m.c) podawane dwukrotnie lub trzykrotnie co dwa tygodnie

• stosować preparaty roztoczobójcze w otoczeniu zwierząt

Rodzina: Sarcoptidae

Rodzaj: Notoedres

Notoedres cati

Rodzina: Kemidocoptidae

Rodzaj: Knemidocoptes

Knemidocoptes mutans

Knemidocoptes gallinae

Notoedres cati

• świerzb notoedryczny ( notoedroza kocia)

• samiec długości 145 – 150 um, zapłodniona samica 215 – 230 um

• kształt ciała zaokrąglony

• na powierzchni grzbietowej obecne są tępe łuski i delikatne kolce

• pasożyt ten może zarażać przejściowo psa, konia a nawet człowieka

• proces drążenia korytarzy w skórze trwa od 25 minut do 4,5 godziny

• cały rozwój przebiega na ogół w ciągu 3 tygodni a samice żyją od 2 do 3 tygodni

• zmiany ( najpierw w postaci rumieniowatego oraz grudkowatego zapalenia skóry)

• powstają początkowo na karku i małżowinach usznych, rozprzestrzeniając się na całą głowę i wreszcie na całą powierzchnię ciała

• w cięższych przypadkach zmiany chorobowe dotyczą również powiek i nozdrzy

• drobne guzki wielkości główki szpilki, przekształcają się w szarawe zlewające się strupy, z którymi zlepiają się włosy

• właściwe łysinki powstają rzadziej, ale sierść ulega przerzedzeniu

• skóra traci elastyczność i ulega sfałdowaniu

• u chorego kota obserwuje się posmutnienie, chudnięcie wreszcie wyniszczenie, prowadzące do zejścia śmiertelnego

Knemidocoptes mutans

• samiec długości 190 – 200 um, samica 408 – 440 um

• żywiciel

  • kur domowy, indyk, bażant, gołąb, papugi i niektóre ptaki śpiewające

• umiejscowienie

  • nogi – w dół od stawu skokowego, włącznie z palcami

• świerzb kończyn ptaków

  • za pomocą szczękoczułków pasożyty drążą korytarze pod łuskami pokrywającymi powierzchnię nóg, powodując podrażnienie i zapalenie skóry

  • w wyniku tego procesu następuje łuszczenie się skóry

  • proces chorobowy rozwija się powoli i prowadzi do tworzenia się żółtawych, grubych strupów

  • wewnątrz nich znajdują się kręte korytarze z pasożytami

  • nogi ptaków wyglądają jak gdyby obsypane wapnem - „wapienna nóżka”

  • świąd jest na ogół mierny

  • nagromadzenie się strupów w okolicy stawów utrudnia ruchy i powoduje kulawieję

  • po 6 miesiącach rozwijający się proces chorobowy prowadzi do ogólnego wyniszczenia i czasami zejść śmiertelnych

  • świerzb drobiu jest mało zaraźliwy, często w jednym stadzie choruje kilka kur, inne natomiast pozostają zdrowe

Klemidocoptes gallinae

• samiec długości 170 – 180 um

• zapłodniona samica 310 – 350 um

• umiejscowienie

  • skóra u nasady piór

• rozwój

  • żyworodne

Świerzb opierzonych części ciała

• zmiany występują początkowo w okolicy krzyżowej, rozszerzając się na pozostałe części ciała

• niekiedy proces chorobowy zaczyna się od szyi i głowy

• pasożyty wnikają do dudki pióra

• pióra łatwo się łamią i zostają wyskubywane przez ptaki, co może przejść w przyzwyczajenie

• pióra skrzydeł i ogona pozostają jednak nietknięte

• ten typ świerzbu jest bardzo zaraźliwy

Rodzina: Psoroptidae

Rodzaj: Psoroptes – świerzbowce naskórne

Psoroptes equi

Psoroptes ovis

Psoroptes cuniculi

• duże świerzbowce których przylgi osadzone są na długiej rozczłonowanej szypułce z długimi szczękoczułkami przeznaczonymi do nakłuwania skóry

Rozwój

• z jaj w ciągu 1 – 3 dni wykluwają się larwy

• po 2 – 3 dniach larwa linieje przechodząc w stadium nimfy ( protonympha)

• po 3 – 4 dniach ponowna linka prowadzi do powstania nimfy II ( deutonympha) czyli niedojrzałej samicy

• następuje ponowna linka a dzień później samica zaczyna składać jaja

• cały okres rozwojowy trwa 8 – 9 dni

• samica żyje 30 – 40 dni składając dziennie po 5 jaj

Świerzb owczy naskórny

• w wyniku nakłuwania skóry i ssania chłonki powstają drobne guzki wielkości ziarna soczewicy, guzki te łączą się ze sobą

• płyn surowiczy wysychając tworzy grube strupy pod którymi żyją kolonie świerzbowców

• pogrubiające się strupy podminowują włos powodując wypadanie wełny całymi płatami

• występuje nieznośny świąd

• owce ogryzają się i ocierają o napotkane przedmioty

• skóra ulega zgrubieniu, a po bokach ciała zwisają płaty wpadniętej wełny

Lokalizacja świerzbowców naskórnych

• końskie

  • okolice grzywy i nasady ogona, następnie boki ciała

• owcze

  • zwykle wokół barków, grzbiet, okolica krzyżowa, boki ciała, pierś

• psie i kocie

  • zewnętrzny przewód słuchowy, rzadziej inne części ciała

• następuje wypadanie sierści i tworzenie się rozległych łysin

• nieznośny świąd zmusza konie do ocierania się, co powoduje zrywanie strupów i wydzielanie się surowiczego płynu o odrażającej woni

• pasożyty usadawiają się na wewnętrznej powierzchni małżowiny usznej, powodując silny świąd

• chore króliki drapią uszy tylnymi nogami, potrząsają głową lub trzymają ją skrzywioną na jedną stronę

• zlepione strupy tworzą gruby czop

• niekiedy świerzbowce wnikają do ucha środkowego a nawet wewnętrznego

• w tym przypadku powstają poważne zaburzenia nerwowe, a szyja ulega tak poważnemu skręceniu że żuchwa zajmuje miejsce szczęki

Rodzina: Psoroptidae

Rodzaj: Chorioptes

Chorioptes bovis – świerzbowiec pęcinowy

Rodzaj: Otodectes

Otodectes cyntosis – świerzbowiec uszny

Świerzb pęcinowy koni

• ze zgięcia pęcinowego świerzbowce mogą rozprzestrzeniać się w kierunku stawu skokowego i nadgarstkowego

• w opadniętych miejscach skóra łuszczy się, a w stadium zaawansowanym powstają strupy i zgrubienia skóry

• w zgięciu pęcinowym mogą tworzyć się brodawkowate zrogowaciałe narośla

• całość objawów przypomina obraz grudy z którym to schorzeniem lekarze mylą często świerzb pęcinowy

• konie w stajni przestępują z nogi na nogę, ocierają kończyny o siebie lub ogryzają dostępne miejsca

Otodectes cynosis – świerzbowiec uszny

• samiec długości 350 – 380 um

• zapłodniona samica 460 – 530 um

• żywiciel

  • pies, kot, lis, fretka, inne mięsożerne

• umiejscowienie

  • zewnętrzny przewód słuchowy rzadziej inne części ciała

Świerzb uszny mięsożernych

• pasożyt żywi się złuszczonym nabłonkiem poruszanie się ich w zewnętrznych przewodach słuchowych wywołuje obfite wydzielanie woskowiny, która zalega i rozkłada się powodując dalsze podrażnienie przewodu, spotęgowane drapaniem ucha

Leczenie

• leczenie polega na starannym oczyszczeniu przewodu słuchowego zewnętrznego ( usunięcie woskowiny za pomocą oleju parafinowego) i zastosowaniu jednego z akarycydów najepiej w postaci emulsjo lub zawiesiny w oleju parafinowym

• są to pasożyty łatwe do rozpoznania dzięki haczykom ( hakom) widoczny na odnóżach gębowych ( głaszczkach)

• ludzie przebywają z zarażonymi zwierzętami ulegają zarażeniu w 30 – 40%

Rozpoznawanie inwazi

• wyczesując sierść i łupież na ciemny materiał

• wyczesy sierści, łupież i włosy należy zalać 10% NaOH i po 30 -40 minutach odwirować

• supernatant odpipetować i dodać do osadu nasycony roztwór cukru

• nasycony otwór po kilku godzinach przenieść powierzchniową warstwę płynu na szkiełko podstawowe i oglądać

Rozpoznanie różnicowe

• nadwrażliwość na ukłucia pcheł

• bakteryjne zapalenie mieszków włosowych

• wszawica, wszołowica

• atopowe zapalenie skóry

• grzybica skórna,

• nużyca ( demodekoza) i otodektoza

• nietolerancja pokarmowa

• niedobory żywieniowe ( NNKT)

• psychodermatozy

Leczenie

• raz w tygodniu przez 4 – 5 tygodni szampony z siarczkiem selenu

• rozcieńczona pyretryna

• trzykrotne kąpiele w amitrazie powtarzane co 2 tygodnie dla psów dorosłych

• iwermektyna sub.cut. (o.2 – 0.3 mg/kg m.c) trzykrotnie co 2 tygodnie

Rozpoznawanie inwazji świerzbowców Badanie metodą Stefańskiego

• głębokie zeskrobiny pobrane z miejsc świeżych przy świerzbowcu drążącym i nużycy oraz nieco płytsze przy świerzbowcach naskórnych

• zeskrobiny do badań pobieramy ostrym skalpelem z pogranicza chorobowo zmienionej i zdrowej, aż do warstwy skóry właściwej tj do pokazania się kropli krwi w miejscu pobrania zeskrobiny