Rodzina: Argasidae – obrzeżkowate

• kleszcze o skórzastych, ziarnistych powłokach ciała, pokrytych brodawkami, pozbawione traczki grzbietowej

• przylgi szczątkowe lub brak

• przedni i tyny koniec ciała zaokrąglony

Argas reflexus – obrzeżek gołębi

Argas persicus

Argas reflux

• głodna samica 5 mm długości i 3 mm szerokości

• samice nie zwiększają swojej objętości w takim stopniu jak kleszcze z rodziny Ixodidae, ssą boweim krew na podobieństwo pluskiew – to znaczy krótko

• żywiciel – gołąb, rzadziej kury, kaczki, inne ptaki domowe

• umiejscowienie – skóra, głównie okolica szyi i piersi

• jest pasożytem czasowym, zamieszkującym gołębnik i napastującym gołębnik tylko nocą

• cechuje go niezwykła wytrzymałość na głód – w opuszczonych gołębnikach pozostaje przy życiu kilka lat

• w miastach występuje na wieżach, strychach, poddaszach kościołów, biurowców, domów

• w ciągu dnia kryje się w szczelinach

• w przypadku braku żywicieli właściwych mogą atakować ludzi

• rozwój

• samica składa 50 – 80 jaj

• larwy wykluwają się po 14 – 20 dniach i przytwierdzają do żywiciela ssąc krew przez 7 dni po czym po dalszych 12 dniach linieją już poza żywicielem przechodząc w stadium nimfy a następnie dojrzałego kleszcza

• chorobotwórczość szczególnie wrażliwe są młode gołębie, które niekiedy masowo giną na skutek utraty krwi. Silnie opadnięte ptaki gorzej niosą i nieregularnie siedzą na jajkach

• u atakowanych ludzi wywołują reakcję alergiczną – (obrzęk z rumieniem, świąd, ból, gorączka, osłabienie) i zatrucia ( nudności, biegunka, zawroty, bóle głowy, omdlenia)

Objawy pokłucia przez obrzeżki

• ukłucie bezbolesne, silna, miejscowa reakcja skóry, wykwit, rumień, obrzęk skóry, świąd utrzymujący się nawet kilka miesięcy

• wtórne zakażenia bakteryjne na skutek drapania

• często gorączka, nudności, biegunka, zawroty i bóle głowy

• omdlenia o różnym stopniu nasilenia

• może dojść do wstrząsu anafilaktycznego

Rezerwuar i przenosiciel:

• wirusowego kleszczowego zapalenia mózgu

• gorączki Q ( grypa bałkańska) Coxiella burnetii

• salmonellozy ptasiej ( Salmonella enteritidis)

• boreliozy ptasiej ( Borrelia anserina)

• zaliczany jest do gatunków mogących wywoływać paraliż kleszczowy

Rodzaj: Ixodes

Ixodes ricinus – kleszcz pastwiskowy, pospolity

Ixodes hexagonus – kleszcz jeżowy

Rodzaj: Rhipicephalus

Rhipicephalus sanguineus – brązowy kleszcz psi, kleszcz brunatny, kleszcz psiarniowy

Rodzaj: Dermocenton

Dermocentor marginatus – kleszcz lasostepowy

Dermocentor reticulatus – kleszcz łąkowy

Rodzaj Hyaloma

Hyaloma marginatum – kleszcz wędrowny

Ixodes ricinus – kleszcz pastwiskowy, pospolity

• jednokrotne żerowanie, do syta, w każdym stadium rozwoju

• larwy piją krew 2 – 11 dni

• nimfy 2 – 24 dni

• samice 6 – 35 dni

• trójżywicielowy gatunek o barwie ciała od jasno- do ciemnobrązowej

• samica wielkości 3 – 3,5 x 1,5 – 2 mm

• gnatosoma długości 0,5 – 1 mm

• po nassaniu krwi samica osiąga wielkość 12 x 9 mm upodabnia się wtedy do nasiona rącznika pospolitego ( Ricinus communis)

• w Polsce kleszcz ten preferuje lasy liściaste i mieszane, unika środowisk suchych, moczarów, torfowisk.

• Jego występowanie ma charakter mozaikowy

• występuje najczęściej w lasach liściastych i mieszanych, w miejscach o wysokiej wilgotności względnej ( 80 – 95%)

• bardzo wrażliwy na wysychanie

• mało ruchliwy ( przemieszcza się na odległość do kilku metrów)

• skupia się wzdłuż leśnych ścieżek i szlaków dzikich zwierząt

• unika odsłoniętych przestrzeni

Miejsce żerowania kleszczy u ludzi

• na granicy owłosienia głowy (dzieci)

• na uszach

• pod pachami

• pod sutkami

• w pachwinach

• w fałdach pośladkowych

• na genitaliach

• na nogach

Rozwój Izodes ricinus

• samice po kopulacji na żywicielu lub w środowisku i po nassaniu się krwi opuszczają żywiciela i po 4 – 27 dniach składają jaja u podstawy traw zlepione wydzieliną gruczołu znajdującego się nad ryjkiem

• po około 30 dniach wylęgają się z jaj 6ścio nożne larwy i atakują drobne ssaki lub gady. Po nassaniu się krwi larwy opadają na ziemię

• w ciągu 4 – 8 tygodni larwy przekszałcają się w 8 nożne nimfy które atakują kolejnych żywicieli: większe ssaki ( króliki, zające i ssą krew przez 4 – 7 dni

• następnie opuszczają żywiciela i na okres 8 – 12 tygodni przechodzą w stan spoczynku

• następnie zachodzi linienie i powstają dorosłe kleszcze

Inwazjologia

• kleszcze są okresowymi pasożytami zwierząt

• przez większość życia pozostają poza żywicielem

• długość cyklu życiowego zależy od

  • warunków środowiskowych ( wilgotności i temperatury)

  • dostępności żywicieli ( przejście w kolejne stadium rozwojowe wymaga pobierania krwi)

• w strefie klimatu umiarkowanego cały cykl może przedłużać się do 4 lat

• wszystkie stadia rozwojowe cechuje duża odporność na głód – larwy mogą pozostawać bez pokarmu przez 570 dni, nimfy 540 dni a dorosłe kleszcze 810 dni

• w naszych warunkach klimatycznych występują dwa szczyty aktywności kleszczy

  • wiosenny ( kwiecień – maj)

  • jesienny ( sierpień – wrzesień)

Patogeneza

• kleszcze mechanicznie drażnią skórę żywiciela, pobierają krew, wprowadzają wraz ze śliną substancje drażniące i alergizujące

Bezpośrednie następstwa żerowania kleszczy

• świąd

• reakcja alergiczna

• jątrzące się ranki

• nacieki

• ziarniniaki

• możliwość wtórnego zakażenia bakteryjnego

Dermacentor variabilis

• ryjek, tarczka i nogi pokryte jasnymi plamkami z metalicznym połyskiem

Dermacr reticulatus

• kleszcz łąkowy

• na tarczce widoczny ornament barwy mlecznej

Hyaloma marginatum

• kleszcz wędrowny

• zwykle dwużywicielowy

Boophilus spp

• kleszcz jednożywicielowy

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

• ostra choroba zakaźna

• dotyczy głównie ośrodkowego układu nerwowego

• chorobę wywołuje flawiwirus

• wirus szybko traci zakaźność przez wysuszenie, pasteryzację lub poddanie go działaniu środków chemicznych

• w normalnych warunkach może żyć wiele miesięcy w mleku i maśle

• w Europie wiele rodzajów kleszczy może przenosić wirus zapalenia mózgu ale największe znaczenie ma kleszcz pospolity ( Ixodes ricinus)

• chorują dzieci i dorośli w wieku od 3 do 80 lat ( najczęściej w wieku 15 – 50 lat)

• u części osób przebiega łagodnie, w innych przypadkach przebieg jest dwufazowy

  • pierwsza faza choroby

    • po 7 – 14 dniach od kontaktu z kleszczem,

    • przebiega z gorączką oraz objawami grypopodobnymi

    • objawy utrzymują się około tygodnia

  • druga faza choroby

    • po kilku dniach lepszego samopoczucia po pierwszej fazie

    • z bólami głowy, gorączką, wymiotami, nudnościami, utratą przytomności i zespołem objawów neurologicznych

Choroby przenoszone przez kleszcze

• babeszjoza

• Erlichioza – riteksje bytują w krwinkach białych i płytkach krwi

• borelioza – krętki żyjące pozakomórkowo

• hemobartoneloza – bakterie Haemobatonella spp. Żyjące na błonie erytrocytów

• hepatozooza

Buramune Lyme Vax

• pierwsza szczepionka na świecie przeciwko boreliozie psów

• zawiera zabite bakterie Borrelia burgdorferi

• wstępne szczepienie – 2 dawki w odstęie 2 – 3 tygodni

• następnie szczepienie przypominające jedną dawką raz w roku

Przenoszenie patogenów przez kleszcze

• Ixodes ricinus – Borrelia burgdorferi

• Rhipicephalus sanguineus – Babesia spp. Coxiella burnetti, Ehrichia canis, Hepatozoon canis, Pasterella tularensis

• Dermacentor andersoni – Babesia canis, Coxiella brunetti, gorączka gór skalistych

Krętki Borrelia burgdorferi sesnu lato wywołujące boreliozę z Lyme

• B. burgdorferi sensu stricto – zapalenie stawów

• B. afzelii – przewlekłe zanikowe zapalenie dystalnej części kończyn

• B. garini – neuroborelioza

• B. valaisiana

• B. lusitaniae

Pierwszym objawem zarażenia B. Byrgdorferi s.l. Najczęściej jest rumień wędrujący ( erythema chronicum migrans)

Ekstensywność zakażenia Ixodes ricinus przez Borrelia burgdorferi

Miejsce i rok badań	Ekstensywność inwazji
Szczecin, 1997	8.60%
Woj. Olsztyńskie 1993	11,5-35,7%
Puszcza białowieska 1995	6,3 – 14%
Woj. Zamojskie, krakowskie, suwalskie, katowickie 1994	4 – 58,3%
Szwecja 1988	19 – 25%
Chorwacja 1988	43.00%
Polska 1996 – 1998	10 - 19%

Usuwanie kleszczy

• kleszcza wbitego w ciało należy uchwycić pęsetą tuż przy skórze i wyciągnąć zdecydowanym ruchem, lekko obracając w stronę przeciwną do wskazówek zegara