WADY REFRAKCJI
 KRÓTKOWZROCZNOŚĆ, DALEKOWZROCZNOŚĆ, PRESBYOPIA,
ASTYGMATYZM
Marek ZajÄ…c
Zespół Optyki Widzenia
Instytut Fizyki
Politechnika Wrocławska
e-mail: [e-mail]
(Tekst przeznaczony do biuletynu Fundacji  Promyk Słońca )
W poprzednim numerze biuletynu określiliśmy najwa\
niejsze pojęcie opisujące jakość
widzenia jakim jest ostrość wzroku i zdefiniowalismy jego miarę, a mianowicie visus (lub
ułamek Snellena). Powiedzieliśmy tam, \
e w przypadku poprawnie działającego układu
wzrokowego ostrość wzrokowa powinna mieć wartość bliską jedności (V=1,0 czyli 5/5).
Oznacza to, \
e przy takiej ostrości wzroku mo\
na rozpoznać znaki (litery, obrazki, optotypy)
o wielkości kątowej równej 5 minut kątowych, co przy odległości obserwacji 5 m oznacza
wielkość znaku równą 7,5 mm. Istotnie mniejsza wartość visusu świadczy o gorszym wzroku.
Jaka mo\
e być przyczyna obni\
enia ostrości wzrokowej? Nie da się na to pytanie
jednoznacznie odpowiedzieć. Układ wzrokowy człowieka jest bardzo skomplikowany:
składają się nań oczy z siatkówką, która przetwarza obraz na impulsy nerowowe, nerwy
wzrokowe przesyłające te impulsy od oczu do mózgu, kora wzrokowa, która te impulsy
odbiera i interpretuje. Nie mo\
na pominąć mięśni poruszających gałkami ocznymi
i zapewniającymi prawidłowe ustawienie osi oczu. Wszystkie te elementy mają wpływ na to,
jak widzimy. Niewłaściwe działanie któregokolwiek z nich mo\
e skutować obni\
eniem
ostrości wzrokowej. Samo stwierdzenie małej wielkości visusa nie pozwala jeszcze
zidentyfikować przyczyny złego widzenia, potrzebne jest do tego bardzo dokładne badanie.
Najczęściej jednak spotykaną przyczyną obni\
enia ostrości wzrokowej są wady refrakcji,
sposród których wymienimy krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm
i presbyopię1.
Czym są wady refrakcji, jak je wykryć i jak im zaradzić? Postaramy się naszkicować
odpowiedzi na te pytania.
1
Do wad refrakcji zalicza się ponadto ró\
nowzroczność (anizometropię) i ró\
nice wielkości obrazów
siatkówkowych (anizeikonię), pominiemy je jednak w tym opracowaniu. Wszystkie nieprawidłowości widzenia
obuocznego, wliczajÄ…c w to zezy, tak\
e mo\
na zaliczyć do tej kategorii wad wzroku.
Rys. 1 Budowa oka (1 - mięsień rzęskowy, 2 - tęczówka, 3  komora przednia wypełniona cieczą
wodnistą, 4  rogówka, 5  soczewka, 6  wiązadełka soczewki, 7  twardówka, 8  ciało szkliste,
9  siatkówka, 10  dołeczek, 11  tarcza nerwu wzrokowego, 12  nerw wzrokowy
Zacznijmy od stwierdzenia prostego faktu, \
e oko (rysunek 1) słu\
y do utworzenia obrazu
ogladanego obiektu i detekcji tego\
obrazu. Promienie świetlne biegnące od obserwowanego
przedmiotu padają na rogówkę pokrytą cieniutką warstwą łez. Przednia powierzchnia
przezroczystej rogówki, o kształcie zbli\
onym do kuli, załamuje promienie świetlne, które
następnie przechodzą (prawie bez zmiany kierunku) przez tylną powierzchnię rogówki do
cieczy wodnistej wypełniającej komorę przednią oka i dalej przez otwór z
reniczny w tęczówce
padają na powierzchnię soczewki ocznej. Przejście przez soczewkę oczną powoduje kolejną
zmianę kierunku promieni świetlnych, które po opuszczeniu soczewki przechodzą przez
przezroczyste ciało szkliste wypełniające tylną część gałki ocznej, by wreszcie trafić na
siatkówkę wyściełającą dno oka i zawierającą miliony komórek światłoczułych
zamieniających padające światło na impulsy nerwowe. Taka struktura oka stanowi układ
zakrzywionych powierzchni oddzielających środowiska o ró\
nych właściwościach
optycznych. Mo\
na ją opisać podając promienie krzywizn poszczególnych powierzchni (czyli
określając stopień ich  wypukłości ), odległości miedzy tymi powierzchniami, a tak\
e
współczynniki załamania kolejnych ośrodków (określające ich  gęstość optyczną ). Stopień
załamania promieni świetlnych przez caly ten układ zale\
y od kombinacji wymienionych
wy\
ej parametrów i jest scharakteryzowany tzw. mocą optyczną, lub inaczej zdolnością
zbierajÄ…cÄ… wyra\
ona w jednostkach zwanych dioptriami. Im większa moc optyczna ( więcej
dioptrii ), tym silniej załamywane jest światło. Załamywanie światła przez taki układ jest
jednak specyficzne. Otó\
, jeśli jakikolwiek przedmiot świeci (światłem samoistnym  jak
\
arówka czy Słońce, lub odbitym  częściej), to mo\
emy sobie wyobrazić promienie świetlne
wychodzÄ…ce z tego przedmiotu w postaci rozbie\
nego pęku. Po załamaniu w układzie
optycznym, jaki stanowi oko, promienie te zbiegajÄ… siÄ™ do jednego punktu tworzÄ…c obraz2.
Rzecz w tym, \
eby obraz obserwowanego przedmiotu utworzony przez układ optyczny oka
utworzył się dokładnie na jego siatkówce  nie przed nią, ani nie za nią. Je\
eli siatkówka
działa prawidłowo i prawidłowo działają pozostałe elementy drogi wzrokowej, to widzimy
wtedy wyraz
nie, ostro.
Prawa fizyki pozwalają określić dokładnie zale\
ność między poło\
eniem przedmiotu,
poło\
eniem obrazu i zdolnością zbierającą układu optycznego. Ta ostatnia z kolei zale\
y
bezpośrednio od promieni krzywizn powierzchni załamujących oraz współczynników
załamania charakteryzujących poszczególne środowiska. Rachunki pokazują, \
e w przypadku
typowego oka (tzw. miarowego, czyli emmetropowego) obraz nieskończenie odległego
przedmiotu tworzy się dokładnie na siatkówce (rysunek 2). Oko jest więc z natury rzeczy
zaprojektowane do patrzenia na odległe przedmioty. Niekiedy jednak poszczególne wielkości
charakteryzujÄ…ce nasze oko nie sÄ… do siebie dobrze  dopasowane . Mo\
e to być na przykład
nieco zbyt długa, lub zbyt krótka gałka oczna. Przy standardowej budowie rogówki
i soczewki ocznej powoduje to, \
e ostry obraz siatkówkowy powstaje odpowiednio przed lub
za siatkówką, a na samej siatkówce obraz jest bardziej lub mniej rozmyty. Ostrość wzrokowa
oczywiście spada. Taka sytuacja to niemiarowość (ametropia) spowodowana niewłaściwą
długością gałki cznej, czyli wada osiowa.
Podobny efekt mo\
e być skutkiem zbyt du\
ej, lub zbyt małej krzywizny przedniej
powierzchni rogówki (rogówka  zbyt wypukła lub  zbyt płaska )  będzie to wada
krzywiznowa. Czasem, choć znacznie rzadziej, mo\
na mieć do czynienia z niewłaściwą
2
Jest to pewna idealizacja, gdy\
w rzeczywistości, chocia\
by ze względu na niedoskonałości układu optycznego
czyli aberracje, promienie tworzące obraz nie schodzą się dokładnie do jednego punktu.
lokalizacją soczewki ocznej lub zmianami wartości współczynnika załamania ośrodków
optycznych oka np. spowodowanymi cukrzycÄ… lub starzeniem siÄ™ oka.
Tak opisane wady (tzw. sferyczne) mo\
na sprowadzić do wspólnego mianownika: Moc
układu optycznego oka (wyra\
ona liczbą dioptrii) jest zbyt mała lub zbyt du\
a w stosunku do
długości gałki ocznej, przy czym, jeśli jest ona zbyt du\
a to mamy do czynienia
z krótkowzrocznością (myopią) a jeśli zbyt mała - jest to dalekowzroczność (hipermetropia).
W obu przypadkach obraz siatkówkowy jest rozmyty (ale, co wa\
ne, rozmycie to jest osiowo
symetryczne), i oczywiście tym większe, im większa wada wzroku (zatem i spadek ostrości
wzrokowej jest wiekszy).
Rys. 2 A) Oko miarowe nieakomodujące, B) oko krótkowzroczne nieakomodujące, C) oko
dalekowzroczne nieakomodujÄ…ce
Jak wspomniano wy\
ej sferyczne wady refrakcji wynikają z geometrii gałki ocznej a więc
mogą zmieniać się w miarę jej wzrostu. Niemowlęta i małe dzieci są na ogół dalekowzroczne
(choć czasm trudno to zauwa\
yć bez szczegółówego badania), W okresie dorastania następuje
emetropizacja (wyrównanie tej wady). U części dzieci w wieku 6-7 lat pojawia się
krótkowzroczność, często natury osiowej. Zwiększa się ona wraz ze wzrostem organizmu a\

do momentu ukończenia dojrzewania, po czym na ogół stabilizuje się. W wieku 10-12 lat
liczba dzieci krótkowzrocznych sięga kilkunastu procent (szczegółowe liczby podawane
w literaturze specjalistycznej są ró\
ne, zale\
nie od z
ródeł i metodologii badania, zapewne
zale\
Ä… tak\
e od środowiska). Z badań przeprowadzonych przez studentów optometrii
z Politechniki Wrocławskiej w szkołach podstawowych powiatu strzelińskiego wynikają
nawet większe liczby: około 30% dzieci ma wadę wzroku.
Wielkość wady określa się tzw. refrakcją oka R, która równa się koniecznej zmianie
wielkości zdolności zbierającej oka, aby stało się ono miarowe. Przyjmijmy, \
e standardowe
oko miarowe ma zdolność zbierającą równą 60,0 dioptrii. Niech oko z wadą ma moc zbyt
du\
ą, równą 65,0 dioptrii. Obraz nieskończenie odległego przedmiotu tworzy się w takim oku
przed siatkówką  jest to więc oko krótkowzroczne. Ile wynosi wada? 65,0 dioptrii to więcej
ni\
60,0 dioptrii, a więc zgodnie z podaną definicją od mocy naszego oka trzeba odjąć 5,0
doptrii, lub inaczej mówiąc dodać -5,0 dioptrii (65,0 + (-5,0) = 65,0  5,0 = 60). Wada
refrakcji tego oka wynosi zatem R = -5,0 dioptrii. Uwaga: krótkowidze mają wadę ujemną !
W przypadku dalekowzroczności refrakcja jest dodatnia, to znaczy moc optyczna oka jest
zbyt mała, a obraz odległego przedmiotu tworzy się za siatkówką.
W tym miejscu musimy wrócić do opisu budowy układu optycznego oka i opowiedzieć
o akomodacji, czyli mechanizmie zwiększania zdolności zbierającej układu optycznego oka
przez zmianę kształtu soczewki. Otó\
w typowym oku zdecydowana większość mocy
optycznej, bo a\
około 40 dioptrii, przypada na przednią powierzchnię rogówki. Działanie
soczewki dokłada do tego około 20 dioptrii mocy  ale tylko w  stanie wyłączonej
akomodacji . Soczewka oczna tkwi wewnątrz oka zawieszona na elastycznych wiązadłach
przymocowanych do tzw. mięśnia rzęskowego. W stanie zluz
nionym ten mięsień tworzy
pierścień o takiej średnicy, \
e wiązadła są napięte i soczewka jest jakby rozciągana na swym
obwodzie. Napięcie tego mięśnia powoduje poluz
nienie wiązadeł, a soczewka siłą swojej
wewnętrznej sprę\
ystości uwypukla się zwiększając swą moc optyczną. Ten efekt
zwiększania mocy optycznej układu załamującego oka to właśnie akomodacja.
Wielkość akomodacji zale\
y istotnie od wieku i maleje w miarę upływu lat, a co za tym
idzie starzenia się struktur oka. O ile u małego dziecka wielkość akomodacji mo\
e wynosić
kilkanaście lub więcej dioptrii, o tyle u osób po pięćdziesiątce spada na ogół do wartości
pojedynczych dioptrii. Mamy wtedy do czynienia z presbyopiÄ… (inaczej:
starczowzrocznością); obserwujemy ją praktycznie u wszystkich starszych osób.
Jaki jest cel akomodacji? Znów pomo\
emy sobie fizyką. Aby w ustalonej odległości za
układem odwzorowującym (na przykład na dnie oka) mógł powstać ostry obraz zarówno
przedmiotu odległego jak i bliskiego musi zmieniać się moc optyczna tego układu.
Akomodacja umo\
liwia więc przestawienie  płaszczyzny ostrości z nieskończoności na
bliską odległość. Dzięki akomodacji mo\
emy widzieć zarówno przedmioty dalekie, jak
i bliskie, przy czym zakres obszaru ostrego widzenia zale\
y od wielkości akomodacji. Przy
amplitudzie akomodacji równej 10 dioptrii zakres ostrego widzenia oka miarowego rozciąga
się od nieskończoności do 10 centymetrów przed okiem; je\
eli aplituda akomodacji wynosi
5 dioptrii, to zakres ten skraca się do obszaru od nieskończoności do 20 centymetrów; ale gdy
amplituda akomodacji spada do 2 dioptrii, to najbli\
ej ostro widziany przedmiot le\
y a\

w odlegÅ‚oÅ›ci ½ metra i jest to ju\
wyraz
ny objaw presbyopii.
Tak więc układ optyczny oka pozwala wyraz
nie widzieć wszystkie przedmioty le\
Ä…ce
w obszarze pomiedzy tzw. punktem dali (przy zluz
nionej akomodacji) a punktem bli\
y (przy
maksymalnej akomodacji). W oku miarowym punkt daleki le\
y w nieskończoności,
a odległość punktu bliskiego od oka zale\
y od wielkości maksymalnej akomodacji.
W normalnych warunkach pokrywa to cały praktycznie u\
yteczny zakres odległości.
U krótkowidza, jak mówiliśmy, moc układu optycznego jest zbyt mała by na siatkówce oka
odwzorować ostro przedmiot le\
ący nieskończenie daleko. Aby to było mo\
liwe przedmiot
musi le\
eć bli\
ej oka (punkt daleki le\
y w skończonej odległości od oka). Włączenie
akomodacji oznacza konieczność (lub mo\
liwość, zale\
y jak to traktujemy) jeszcze bli\
szego
przysunięcia obserwowanego przedmiotu do oka. Krótkowidz nie widzi więc wyraz
nie
przedmiotów dalekich, ale obrazy przedmiotów bliskich sa ostre, przy czym mo\
e je
przybli\
yć do oka nie tracąc ostrości obrazu bli\
ej ni\
osoba normalnowzroczna. Gorzej jest
u dalekowidza. Moc optyczna jego oka jest zbyt mała i musi on nieustannie akomodować, by
 nadrobić ten brak. Dopóki amplituda akomodacji jest du\
a, mo\
e tego nawet nie zauwa\
ać
(mówimy wtedy o dalekowzroczności utajonej), ale w miarę spadku mo\
liwości
akomodacyjnych, a więc postepującej presbyopii, sytuacja się pogarsza i w końcu dochodzi
do jawnej dalekowzroczności, przy której dalekowidz nie jest w stanie widzieć wyraz
nie
z \
adnej odległości (a więc to nieprawda, \
e dalekowidz widzi dobrze z daleka!). Trzeba przy
tym zauwa\
yć, \
e ciągła akomodacja nie jest korzystna, gdy\
wiÄ…\
e siÄ™ ze zmianÄ… kierunku
ustawienia oczu (konwergencjÄ…), co mo\
e wpływać na powstanie zeza, a tak\
e mo\
e
powodować  zmęczenie wzroku (objaw astenopii). Czasem dalekowzroczność jest tak du\
a,
\
e nawet przy stosunkowo sporej mo\
liwości akomodacyjnej  nie wystarcza jej by
skompensować ten brak i nawet młode osoby wykazują jawną dalekowzroczność (rysunek 3).
Poło\
enie punktu dali zale\
y bezpośrednio od wielkości refrakcji oka. Odległość od oka do
punktu dali sR jest odwrotnością wielkości refrakcji3, przy czym nale\
y pamiętać, \
e wartości
3
We wzorze sR = 1/R wielkość refrakcji podstawia się w dioptriach, a odległość od oka do punktu dali sR
otrzymuje siÄ™ w metrach.
ujemne określają poło\
enie  przed okiem . Tak więc poniewa\
odległość punktu dali od oka
miarowego jest równa nieskończoności, więc jego refrakcja równa się zeru (R = 1/" = 0).
U krótkowidza o wadzie R = -5,0 dptr. odległość punktu dali wynosi tylko
1/(-5,0) dptr = -0,2 m = -20 cm, a więc najdalsza odległość, z jakiej mo\
e on widzieć
wyraz
nie to 20 cm od oka (przypominamy: minus przed wartością 20 cm oznacza  przed
okiem ). Przy okazji znale\
liśmy prosty sposób na ocenę wielkości wady refrakcji
u krótkowidza. Pokazujemy mu planszę z jakimikolwiek znakami (np. kartkę ksią\
ki)
i przesuwamy ją szukając najdalszej odległości od oka, przy której będzie on widział
wyraz
nie znaki na tej kartce. Mierzymy tę odległość (w metrach!) obliczamy odwrotność
i gotowe! W przypadku dalekowidzów odległość punktu dalekiego od oka wychodzi
dodatnia, co oznacza  za okiem Nie ma to więc sensu rzeczywistej, najdalszej odległości
wyraz
nego widzenia (fizycy mówią na taką sytuację:  przedmiot pozorny ). Opisana metoda
nie da się więc zastosować.
Włączenie akomodacji to zwiększenie mocy optycznej oka, a więc jakby pojawienie się
krótkowzroczności u osób normalnowzrocznych4, zwiększenie krótkowzroczności
u krótkowidzów albo kompensacja dalekowzroczności u dalekowidzów. Poło\
enie punktu
bli\
y zale\
y zarówno od wielkości refrakcji, jak i amplitudy akomodacji A (tak\
e wyra\
anej
w dioptriach). Wez
my pod uwagÄ™ osobÄ™ o amplitudzie akomodacji wynoszÄ…cej 10 dptr. Punkt
bli\
y osoby normalnowzrocznej będzie le\
ał w odległości 1/(-10) dptr = -0,1 m=-10 cm
(przed okiem). Ta osoba będzie widziała wyraz
nie przedmioty le\
ące w obszare pomiędzy
10 cm od oka a nieskończonością. U krótkowidza o wadzie refrakcji R = -5,0 dptr punkt bli\
y
le\
y w odległości 1/(-5-10) dptr = 1/(-15) dptr = -0,067 m = -6,7 cm (przed okiem), a więc
jego obszar ostrego widzenia będzie mieścił się w zakresie od 6,7 cm do 20 cm przed okiem.
Dalekowidz o wadzie refrakcji R = +5,0 dptr. i takiej samej amplitudzie akomodacji aby
widzieć wyraz
nie z nieskończoności musi  zu\
yć 5 dioptrii akomodacji na kompensację
wady przy widzeniu dalekim, a więc po włączeniu pełnej akomodacji punkt bli\
y le\
y a\

w odegłości 1/(+5-10) dptr = 1/(-5) dptr = -0,2 m =20 cm. Jego obszar wyraz
nego widzenia
rozciąga się od 20 cm przed okiem do nieskończoności, ale gdy pojawi się presbyopia
i amplituda akomodacji spadnie poni\
ej 5 dptr. Nie będzie widział wyraz
nie z \
adnej
odległości!
4
Tu warto zwrócic uwagę, \
e u dzieci występuje czasem skurcz (spazm) akomodacji, to znaczy tak silna
akomodacja, \
e efektem jest jakby krótkowzroczność. Nie jest to jednak rzeczywista krótkowzroczność, która z
definicji dotyczy stanu po zluz
nieniu akomodacji. śeby poprawnie zmierzyć stan refrakcji (określić prawdziwą
wartość wady) konieczne jest sztuczne, farmakologiczne pora\
enie akomodacji (badanie  po kropelkach ), w
przeciwnym razie popełnia się powa\
ny błąd !
Rys. 3 A) Oko miarowe nieakomodujące i akomodujące, B) oko krótkowzroczne
nieakomodujÄ…ce i akomodujÄ…ce, C) oko dalekowzroczne nieakomodujÄ…ce i akomodujÄ…ce; PR 
punkt bliski, PP  punkt daleki
Krótkowzroczność i dalekowzroczność nazywa się łącznie wadami sferycznymi. W obu
tych przypadkach mo\
na powiedzieć, \
e oko działa dobrze (daje ostry obraz), ale
obserwowany przedmiot le\
y w złej odleglości. Nieco bardziej skomplikowana jest wada
zwana astygmatyzmem (niezbornością). Otó\
rzeczywiste oko nigdy nie jest idealnie
symetryczne. Jeśli odstępstwo od symetrii obrotowej jest niewielkie, to nie ma ono znaczenia,
jeśli jednak w ro\
nych przekrojach osiowych zaobserwujemy ró\
ne krzywizny powierzchni
załamujących (przede wszystkim rogówki) to mamy właśnie do czynienia z astygmatyzmem
(rysunek 3). Na ogół mo\
na wtedy wyodrębnić dwa przekroje prostopadłe do siebie,
wykazujące najmniejszą i największą zdolność zbierającą. Takie oko ma jakby ró\
ne wady
w ró\
nych przekrojach. Mo\
e być tak, \
e w jednym przekroju jest krótkowzroczne, a w
drugim dalekowzroczne (mamy wtedy czysty astygmatyzm), mo\
e być tak, \
e w jednym
przekroju jest miarowe, a w drugim krótko- lub dalekowzroczne, wreszcie mo\
e być w obu
przekrojach krótko- lub dalekowzroczne: astygmatyzmowi towarzyszy wada sferyczna.
Wielkość astygmatyzmu to ró\
nica mocy optycznej w obu tych prostopadłych przekrojach.
Samo podanie wielkości astygmatyzmu nie wystarcza jeszcze do jego pełnego opisu, trzeba
koniecznie podać tak\
e tzw. oś, czyli kierunek jedego z przekrojów określony według
specjalnej skali kÄ…towej zwanej skalÄ… TABO.
Rys. 4 Bieg promieni swietlnych w oku astygmatycznym
Zapis wady refrakcji mo\
e więc wyglądać tak: Sph: -2,00 dptr, Cyl: -1,00, Ax: 90o.
Pierwsza liczba określa część sferyczną wady (tu: krótkowzroczność), druga liczba wartość
astygmatyzmu, trzecia - orientacjÄ™ osi5.
Trzeba tu podkreślić, \
e astygmatyzm nie jest niczym nadzwyczajnym, praktycznie
u ka\
dego wystepuje pewna niewielka niesymetria, jednak jeśli wartośc astygmatyzmu nie
przekracza 0,25 dptr to uznaje siÄ™ go zwykle za fizjologiczny i nie koryguje. Dopiero znaczna
niesymetria rogówki (sto\
ek rogówki, keratoconus) jest zdecydowanie patologią. Z drugiej
strony astygmatyzm jest bardziej uciÄ…\
liwy ni\
krótko- czy dalekowzroczność, gdy\

niezale\
nie od poło\
enia przedmiotu obraz na siatkówce jest bardziej lub mniej rozmyty.
Wynika to ze specyficznego biegu promieni świetlnych w takim oku. Wiązka promieni
wychodzÄ…ca z punktowego przedmiotu nie skupia siÄ™ w jednym miejscu, ale tworzy dwa
liniowe ogniska astygmatyczne. Zale\
nie więc od poło\
enia płaszczyzny obserwacji (u nas:
siatkówki) mo\
e być tak, \
e liniowe elementy obrazu o jednej orientacji będą wyraz
ne a te do
nich prostopadłe  rozmyte, albo te\
rozmyty będzie cały obraz.
Te wywody wypada zakończyć krótkim pocieszeniem. Co prawda wady refrakcji są dość
częste i czasem mogą mocno utrudniać \
ycie, to jednak ich korekcja jest stosunkowo Å‚atwa.
Okulary, czyli odpowiednio dobrane soczewki ustawione przed oczyma, wymyślono ju\
pod
5
Formy zapisu mogą się ró\
nic w zale\
ności od lokalnych zwyczajów. Poza tym wa\
ną i często wprowadzającą
niespecjalistów w zakłopotanie sprawą jest mozliwośc zapisu tej samej wady na dwa alternatywne, ale w pełni
równowa\
ne sposoby: z tzw. cylindrem ujemnym lub z  cylindrem dodatnim . W naszym przykładzie drugi
zapis będzie wyglądał: Sph: -3,00 dptr, Cyl: +1,00 dptr, Ax: 180o
koniec XII wieku. Dzisiaj rodzajów soczewek i oprawek okularowych jest tak wiele, \
e nie
ma najmniejszego problemu, by tak skorygować wady refrakcji, aby uzyskać wysoką ostrość
wzroku (je\
eli oczywiście tylko wada refrakcji była przyczyną złego widzenia). Bardzo dobrą
alternatywÄ… sÄ… coraz powszechniej stosowane soczewki kontaktowe. Wreszcie mo\
na poddać
się zabiegowi chirurgii refrakcyjnej. Trzeba tylko prawidłowo zmierzyć wadę refrakcji
i dobrze dobrać sposób korekcji. A w tym celu radzę udać się do dobrego optometrysty.