MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Adam Sabiniok
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu budowy
rurociągów 713[04].B1.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Robert Wanic
mgr inż. Janusz Rudolf
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Adam Sabiniok
Konsultacja:
mgr Janusz Górny
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[04].B1.01
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu budowy rurociągów w modułowym
programie nauczania dla zawodu monter systemów rurociągowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Przykładowe scenariusze zajęć 8
5. Ćwiczenia 13
5.1. Podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki płynów 13
5.1.1. Ćwiczenia 13
5.2. Podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki technicznej 16
5.2.1. Ćwiczenia 16
5.3. Rodzaje rurociągów 19
5.3.1. Ćwiczenia 19
5.4. Elementy składowe rurociągów i ich funkcje 21
5.4.1. Ćwiczenia 21
5.5. Prace montażowe podczas wykonywania rurociągów 22
5.5.1. Ćwiczenia 22
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 23
7. Literatura 34
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć
dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie monter systemów rurociągowych 713[04].
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności i wiedzy, jakie uczeń powinien mieć już
opanowane,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje w czasie zajęć,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- propozycję ćwiczeń ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-uczenia
oraz środkami dydaktycznymi,
- ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,
- literaturę.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej
pracy uczniów do pracy zespołowej.
W podrozdziałach Poradnika dla ucznia pt. Materiał nauczania treści kształcenia zostały
omówione w sposób ogólny. Podany zasób wiadomości różnych zagadnień powinien być
wystarczający dla każdego przyszłego montera systemów rurociągowych. Szczegółowe
wiadomości uczeń będzie poznawał na zajęciach.
Nauczyciel powinien być pomocny uczniowi przy doborze treści nauczania, wskazując
zagadnienia, zarówno te szczególnie ważne, jak i pomocnicze  potrzebne w wykonywaniu
czynności, określonych zawodem montera systemów rurociągowych.
Pomocne w prowadzeniu zajęć mogą okazać się zestawy pytań zamieszczonych
w Poradniku dla ucznia, w podrozdziałach pt. Pytania sprawdzające, z których uczeń może
wykorzystać w dwojaki sposób, a mianowicie może:
zapoznać się z pytaniami przed przystąpieniem do pracy z podrozdziałem Materiał
nauczania  poznając w ten sposób wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po
opanowaniu wskazanych treści odpowiedzieć na zadane pytania, by sprawdzić stan swojej
gotowości do wykonywania ćwiczeń,
zapoznać się z pytaniami i odpowiedzieć na nie po pracy z podrozdziałem Materiał
nauczania  sprawdzając w ten sposób stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń.
W Poradniku dla ucznia podano po kilka propozycji ćwiczeń do każdej grupy materiałowej,
sformułowanych w różny sposób. Te same ćwiczenia zamieszczone zostały w Poradniku dla
nauczyciela.
Nauczyciel może zlecić wykonanie wszystkich ćwiczeń lub wybierać określone ćwiczenia
i przeprowadzić je:
zgodnie z podanymi wskazówkami,
na stanowisku wyposażonym w podane środki dydaktyczne .
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń ma możliwość sprawdzenia poziomu swoich
postępów, odpowiadając na pytania podane w podrozdziale Sprawdzian postępów. Według tego
samego zestawu pytań, nauczyciel dokonuje oceny wiedzy i umiejętności ucznia.
Uczeń powinien w tym celu samodzielnie:
przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi,
zakreśla odpowiedz
, wstawiając X w miejscu Tak lub Nie.
Podobne czynności wykonuje nauczyciel, obserwując zachowania ucznia, sprawdza jego
umiejętności i wiedzę zawodową. Po dokonaniu przeglądu zakreślonych odpowiedzi, określa
pytania, na które uczeń nie potrafił odpowiedzieć prawidłowo. Zakreślenia pod zapisem NIE
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
wskazują luki w wiedzy ucznia, informują również, jakich treści jeszcze dobrze nie poznał.
Oznacza to, że uczeń musi opanować niektóre treści materiału.
Poznanie przez ucznia określonej wiedzy z zakresu rozpoznawania podstawowych
materiałów używanych do montażu rurociągów będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę
przeprowadzenia sprawdzianu poziomu opanowania wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zamieszczonymi w rozdziale 6
zestawem zadań testowych.
W tym rozdziale podano również:
klucz odpowiedzi,
instrukcję dla nauczyciela, w której omówiono czynności nauczyciela podczas
przeprowadzania sprawdzianu,
instrukcję dla ucznia, w której omówiono czynności ucznia podczas przeprowadzania
sprawdzianu,
przykładową kartę odpowiedzi, w której, w odpowiednich miejscach uczeń wpisuje
odpowiedzi na pytania.
W procesie sprawdzania i oceniania poziomu osiągnięć uczniów, można stosować
sprawdziany ustne i pisemne, obserwację czynności ucznia podczas realizacji zadań, testów
sprawdzających z zadaniami praktycznymi.
Zaleca się prowadzenie badań diagnostycznych, kontroli bieżącej i końcowej. W ocenie
końcowej, która jest prowadzona na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej,
należy zastosować pomiar dydaktyczny. Wiadomości teoretyczne niezbędne do realizacji
czynności praktycznych mogą być sprawdzone za pomocą testów osiągnięć. Zadania w teście są
zamknięte (wyboru wielokrotnego).
Podczas obserwacji czynności ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń należy zwrócić
uwagę na:
- estetykę wykonywanych ćwiczeń,
- stosowanie słownictwa technicznego.
Kontrolę poprawności wykonania zadań należy prowadzić w trakcie i po realizacji ćwiczeń.
W ocenianiu osiągnięć uczniów należy uwzględnić:
- wynik sprawdzianu opanowania umiejętności, który powinien mieć charakter alternatywny,
co oznacza, że uczeń umie lub nie umie poprawnie wykonać ćwiczenia,
- może być różny poziom opanowania umiejętności; ćwiczenie może być wykonane szybciej
lub wolniej, bezbłędnie lub z błędem zauważonym i poprawionym przez ucznia.
Podstawą uzyskania przez ucznia pozytywnej oceny jest między innymi poprawne wykonanie
ćwiczeń, zaproponowanych w programie jednostki modułowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
713[04].B1
Techniczne podstawy budowy systemów
rurociągowych
713[04].B1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu budowy
rurociągów
713[04].B1.02
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
materiałów i wyrobów kowalskich
713[04].B1.03
Rozpoznawanie podstawowych
materiałów stosowanych do budowy
rurociągów
713[04].B1.04 713[04].B1.05
Magazynowanie, składowanie
Posługiwanie się i transportowanie materiałów
dokumentacją techniczną stosowanych do budowy
rurociągów
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- stosować układ jednostek SI,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
- interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,
- obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
- posługiwać się kalkulatorem,
- oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego zawodu,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisy BHP.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:
- zastosować terminologię techniczną,
- rozróżnić rodzaje rurociągów,
- rozróżnić elementy konstrukcyjne rurociągów różnego typu,
- określić rodzaje osadzenia rurociągów,
- rozróżnić rodzaje ścian ze względu na ich konstrukcję i rodzaj użytego materiału,
- rozróżnić materiały i technologie stosowane do wykonania rurociągu,
- rozróżnić rodzaje izolacji,
- rozpoznać rodzaje instalacji i sieci,
- zinterpretować podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki technicznej,
- zinterpretować podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki płynów,
- rozróżnić rodzaje rur, połączeń rur, armatury i kształtek rurowych stosowanych do budowy
rurociągów,
- rozróżnić materiały konstrukcyjne, izolację i armaturę stosowaną do budowy rurociągu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Modułowy program nauczania: Monter systemów rurociągowych 713[04]
Moduł: Techniczne podstawy budowy systemów rurociągowych 713[04].B1
Jednostka modułowa: Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu budowy
rurociągów 713[04].B1.01
Temat: Rozpoznawanie rodzajów rurociągów.
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności rozpoznawania rurociągów i ich klasyfikowania.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
 określić zadania rurociągów,
 określić rodzaj i parametry przesyłanego medium,
 określić obszar objęty rurociągiem,
 rozpoznać technologie wykonania rurociągu.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:
 organizowania i planowania pracy,
 pracy w zespole,
 oceny pracy zespołu.
Metody nauczania uczenie się::
 mini wykład,
 metoda przewodniego tekstu.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- indywidualna
- grupowa
Strategia: uczenie się przez doświadczenie
Czas: 45 minut
Środki dydaktyczne:
 dokumentacja rurociągów,
 dokumentacja instalacji sanitarnych
 foliogramy,
 rzutnik pisma,
 literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Przebieg zajęć:
Zadanie dla ucznia
Przedmiotem zadania jest sklasyfikowanie rurociągu pod różnymi względami na podstawie
dostarczonej dokumentacji lub opisu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
FAZA WST
PNA
1. Sprawy organizacyjne.
2. Omówienie celów zajęć.
3. Podział uczniów na zespoły.
4. Zorganizowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia.
FAZA WA
AŚCIWA
INFORMACJE
1. Jakie media i o jakich parametrach możemy przesyłać rurociągami?
2. Jaki obszar obejmują dostawy rurociągowe?
3. W jakich technologiach mogą być wykonywane rurociągi?
PLANOWANIE
1. Ustal przesyłane medium.
2. Określ parametry przesyłanego medium.
3. Ustal obszar zasięgu rurociągu lub instalacji.
4. Określ technologię wykonania i prowadzenia rurociągu.
UZGODNIENIE
1. Omów wszystkie punkty z fazy planowania z nauczycielem.
2. Odnieś się do uwag i propozycji nauczyciela.
WYKONANIE
1. Zapisz w zeszycie przedmiotowym spostrzeżenia dotyczące rurociągu opisanego
w dokumentacji.
2. Sklasyfikuj rurociąg opisany w dokumentacji.
3. Zapisz ustalenia w arkuszu  Klasyfikacja rurociągu .
4. Zwróć uwagę na estetykę i precyzję twojej pracy.
5. Przygotuj się do zaprezentowania swojej pracy. Zespoły uczniów wyznaczają lidera grupy,
który dokonuje prezentacji ćwiczenia.
SPRAWDZANIE
1. Czy poprawnie został rozpoznany rurociąg?
2. Czy prawidłowo został sklasyfikowany?
ANALIZA
Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy ćwiczenia sprawiły im najwięcej
trudności. Nauczyciel podsumowuje całe ćwiczenie, wskazuje jakie nowe, ważne umiejętności
zostały wykształcone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać w przyszłości.
FAZA KOC
COWA
Zakończenie zajęć
Praca domowa
Odszukaj w Internecie informacje na temat rozpoczętych inwestycji rurociągowych
(rurociągi magistralowe) na terenie Polski. Na podstawie zgromadzonych informacji sporządz

w zeszycie przedmiotowym notatkę.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności podczas
realizowania zadania i zdobytych umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Klasyfikacja rurociągów
Wstaw X
wysokotemperaturowe
średniotemperaturowe
niskotemperaturowe
wysokoprężne
średnioprężne
niskoprężne
stalowe
nieżelazne
niemetalowe
zewnętrzne
wewnętrzne
podziemne
zagłębione
naziemne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
ciśnienia
rury
Ze względu na
W zależności od temperatury i
obejmow
wykonane są
ania
Położenie
Ze
rurociągu w
względu
materiał, z
stosunku do terenu
na zakres
jakiego
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Modułowy program nauczania: Monter systemów rurociągowych 713[04]
Moduł: Techniczne podstawy budowy systemów rurociągowych 713[04].B1
Jednostka modułowa: Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu budowy
rurociągów 713[04].B1.01
Temat: Wykonywanie pomiarów temperatury i ciśnienia cieczy i gazów.
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności rozpoznawania środków zabezpieczających.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
 rozpoznać przyrządy do pomiaru cisnienia,
 określić dokładność wykonania pomiaru ciśnienia,
 zastosować przyrząd i dokonać odczytu ciśnienia,
 rozpoznać przyrządy do pomiaru temperatury,
 określić dokładność wykonania pomiaru temperatury,
 zastosować przyrząd i dokonać odczytu temperatury.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:
 organizowania i planowania pracy,
 pracy samodzielnej,
 samooceny.
Metody nauczania uczenia się:
 pogadanka,
 praca z instrukcjami obsługi przyrządów pomiarowych,
 ćwiczenia praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 praca samodzielna,
Czas trwania: 45 minut.
Środki dydaktyczne:
 instrukcje obsługi przyrządów pomiarowych,
 przyrządy pomiarowe (manometry, termometry),
 zbiorniki próbne z różnymi mediami,
 literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Omówienie celów zajęć.
3. Plan zajęć:
A. Przyrządy pomiarowe
Wstęp  należy zaprezentować uczniom przyrządy pomiarowe  manometry i termometry
 uczniowie otrzymują instrukcje obsługi przyrządów,
 uczniowie odczytują dokładność pomiarową otrzymanych przyrządów,
 uczniowie zapoznają się z techniką montażu manometru i termometru do zbiornika
próbnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
B. Wykonywanie pomiarów ciśnienia
Wstęp- należy sformułować oczekiwania związane z wykonaniem pomiaru ciśnienia
Uczniowie samodzielnie:
 montują manometr do zbiornika próbnego,
 odczytują wskazania manometru,
 zapisują wyniki w zeszycie,
W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę uczniom na dokładność odczytu.
C. Wykonywanie pomiarów temperatury:
Wstęp- należy sformułować oczekiwania związane z wykonaniem pomiaru temperatury
Uczniowie samodzielnie:
 montują termometr do zbiornika próbnego,
 odczytują wskazania termometru,
 zapisują wyniki na Karcie pracy.
W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę uczniom na dokładność odczytu.
D. Prezentowanie wyników:
Wstęp-należy przypomnieć treść zadania jakie uczniowie mieli wykonać.
 każdy uczeń prezentuje zrealizowany temat,
 uczniowie wspólnie oceniają wykonanie prac.
4. Podsumowanie zajęć:
 uczniowie określają dokładność przyrządów pomiarowych,
 uczniowie potrafią wykonać prawidłowo pomiary ciśnienia i temperatury.
5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.
Zakończenie zajęć
Praca domowa
Korzystając z cenników dostępnych na stronach www porównaj koszty wykonania
rurociągu z ujęcia wodnego dla dwóch różnych materiałów (rury betonowe i żelazne)
Informacje zapisz w zeszycie.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i opanowanych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5. ĆWICZENIA
5.1. Podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki płynów
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na rysunku przedstawiono uniwersalny manometr metalowy do pomiaru różnicy ciśnień
oraz nadciśnienia i podciśnienia. Odczytaj z rysunku i zapisz:
- jednostkę w której wyskalowany jest przyrząd,
- zakres pomiarowy przyrządu.
Manometr Typ DA 04
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują w grupach. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 30 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) prawidłowo odczytać jednostkę w której wyskalowany jest przyrząd.
2) określić i zapisać zakres pomiarowy
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
manometr,
instrukcja obsługi,
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Manometr zamontowany na zbiorniku wskazuje 2,2 bara. Ile wynosi ciśnienie w zbiorniku,
jeżeli ciśnienie otoczenia (atmosferyczne) przyjęto w wysokości 1 bara.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić sposób pomiaru za pomocą manometru,
2) zinterpretować odczyt ciśnienia na manometrze.
3) obliczyć ciśnienie w zbiorniku p=
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- literatura,
- instrukcja pomiaru ciśnienia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Czy w zbiorniku przedstawionym na rysunku panuje nadciśnienie, czy podciśnienie?
Uzasadnij odpowiedz
.
p
p
h
A
ot
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Uczeń powinien:
1) określić znaczenie pojęć podciśnienie i nadciśnienie,
2) odczytać z u- rurki relacje pomiędzy ciśnieniem w zbiorniku a ciśnieniem zewnętrznym
(atmosferycznym i słupa rtęci),
3) zinterpretować uzyskany wynik.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- literatura,
- instrukcja pomiaru ciśnienia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5.2. Podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki technicznej
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obliczanie wypadkowej sił przedstawionych na rysunku . Siła F1=8 j, F2=6 j
1 j= 5 N
F2
A
F1 F
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 10 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić zasady wyznaczania wypadkowej sił składowych,
2) obliczyć wartości siły F1 i F2 przy założonej jednostce,
3) zastosować właściwą metodę obliczeniową do wyznaczenia wartości siły wypadkowej,
4) porównać wyniki i zaprezentować wyniki obliczeń.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
kalkulator,
instrukcja wykonywania działań na wektorach,
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Wyznaczanie kierunku ruchu ciała A pod wpływem układu sił przedstawionego na
rysunku.
F2
F1 A
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 10 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić zasady wyznaczania wypadkowej sił składowych,
2) wyznaczyć zwrot siły wypadkowej,
3) określić ruch ciała na podstawie zasad dynamiki,
4) porównać wyniki i zaprezentować wyniki.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
katalog wyrobów metalowych,
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Wykorzystanie zależności pomiędzy ciężarem a masą.
Masa [kg] Ciężar [N]
2
600
8,5
2,5
100
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Uczeń powinien:
1) określić związek pomiędzy masą a ciężarem,
2) określić przybliżenie przyspieszenia ziemskiego,
3) wykonać obliczenia,
4) porównać wyniki i zaprezentować wyniki obliczeń.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
kalkulator,
notatnik,
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.3. Rodzaje rurociągów
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz w tabeli nazwy gazów, par, cieczy i innych substancji, które są przesyłane
rurociągami.
1. ............................................ 2. ............................................ 3. ............................................
4. ............................................ 5. ............................................ 6. ............................................
7. ............................................ 8. ............................................ 9. ............................................
10. .......................................... 11. .......................................... 12. ..........................................
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 5 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić jakie media mogą być przesyłane rurociągami,
2) wypełnić wszystkie pozycje tabeli,
3) porównać wyniki i zaprezentować wyniki obliczeń.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Określanie podziału rurociągów.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują w grupach. Po wykonaniu ćwiczenia liderzy grup
prezentują. Czas wykonania ćwiczenia 20 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić jakie media mogą być przesyłane rurociągami,
2) dokonać podziału ze względu na przesyłane media
3) określić ciśnienia i temperaturę mediów przesyłanych rurociągami,
4) dokonać podziału ze względu na ciśnienie i temperaturę,
5) określić materiały do wykonania rurociągów,
6) dokonać podziału ze względu na użyte materiały,
7) określić sposób prowadzenia rurociągów,
8) dokonać podziału ze względu na sposób prowadzenia rurociągu,
9) porównać wyniki i zaprezentować wyniki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pogadanka,
 praca z dokumentacją pod kierunkiem nauczyciela,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 foliogramy,
 katalogi materiałów,
 rzutnik pisma,
 literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Określanie rodzaju rurociągu. Wstaw X we właściwą .pozycję
Zewnętrzny Wewnętrzny
Określenie rurociągu
Miejski ciepłociąg
Domowa instalacja centralnego
ogrzewania
Zakładowa instalacja sprężonego
powietrza
Gazociąg daleko bieżny
Kanalizacja osiedlowa
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują w grupach. Po wykonaniu ćwiczenia liderzy grup
prezentują. Czas wykonania ćwiczenia 20 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić jakie media mogą być przesyłane rurociągami,
2) określić obszar obsługiwany przez rurociąg,
3) sklasyfikować rurociągi
4) porównać wyniki i zaprezentować wyniki obliczeń.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pogadanka,
 praca z dokumentacją pod kierunkiem nauczyciela,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 foliogramy,
 katalogi materiałów,
 rzutnik pisma,
 literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5.4. Elementy składowe rurociągu i ich funkcje
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nazywanie elementów rurociągu. Wpisz właściwe określenia w puste miejsca tabeli.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 5 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić zastosowanie przedstawionych elementów,
2) odszukać w katalogach podobne elementy rurociągów,
3) wpisać do tabeli właściwe nazwy,
4) porównać wyniki i zaprezentować wyniki.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenia praktyczne
Środki dydaktyczne:
- katalogi,
- literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5.4. Prace montażowe podczas wykonywania rurociągów
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określanie prac przygotowawczych do montażu rurociągu na podstawie dokumentacji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 5 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować dokumentację projektową rurociągu,
2) wyselekcjonować i nazwać prace przygotowawcze,
3) porównać wyniki i zaprezentować wyniki obliczeń.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenia praktyczne,
 mini wykład,
 metoda przewodniego tekstu.
Środki dydaktyczne:
 dokumentacja projektowa,
 literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Rozpoznawanie typowych połączeń w rurociągach.
Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wybrany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 30 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować przykładowe połączenia rur,
2) wyselekcjonować połączenia jednego typu,
3) porównać wyniki i zaprezentować wyniki obliczeń.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 elementy łączone rurociągów,
 katalogi systemów połączeniowych,
 literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test do jednostki modułowej  Posługiwanie się podstawowymi pojęciami
z zakresu budowy rurociągów .
Test składa się z 20 zadań, z których:
- 14 zadań jest z poziomu podstawowego,
- 6 zadań jest z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań : 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje podaną ilość punktów. Za złą odpowiedz

lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający - za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny - za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry - za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu
ponadpodstawowego,
- bardzo dobry - za rozwiązanie 19 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. a, 4. a, 5. b, 6. b, 7. c, 8. b, 9. b, 10. c, 11. d,
12. a, 13. a, 14. d, 15. d, 16. c, 17. b, 18. a, 19. d, 20. b
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1. Określić media przesyłane rurociągiem C P c
2. Stosować jednostki C P b
3. Rozróżnić jednostki B P a
4. Określić zjawiska hydrostatyczne C P a
5. Posłużyć się manometrem C PP c
6. Określić zastosowanie manometru C P b
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
7. Obliczyć masę na podstawie ciężaru B P c
Określić ruch na podstawie siły
8. C P b
wypadkowej
9. Rozpoznać podpory D PP b
10. Określić występowanie sił tarcia D PP c
Określić czynniki wpływające na siłę
11. C P d
tarcia
12. Dobrać materiały do budowy rurociągu B P a
Określać przeznaczenie elementów
13. C PP a
rurociągu
14. Rozpoznać elementy rurociągu B P d
15. Określić zasady transportu rur C P d
Określić kwalifikacje do wykonywania
16. C P c
spawania
17. Rozpoznać połączenia rur C PP b
18. Określić technologię połączeń C P a
Określić warunki wykonania prób
19. C P d
szczelności
Określać przygotowanie rur do
20. C PP b
wykonania połączeń
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie
będą w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na
udzielanie odpowiedzi.
8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
A. INSTRUKCJA OGÓLNA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
B. INSTRUKCJA SZCZEGÓA
OWA
1. Zestaw zadań testowych składa się z zadań zamkniętych (zadań wielokrotnego wyboru).
2. Zadania wielokrotnego wyboru mają 4 odpowiedzi, z których jedna jest prawidłowa.
Prawidłową odpowiedz
należy zakreślić we właściwym miejscu na Karcie odpowiedzi.
3. W wypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy ująć w kółko i ponownie zakreślić od
powiedz
prawidłową.
4. Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawia Ci trudność, to opuść je
i przejdz
do zadania następnego. Do zadań bez odpowiedzi możesz wrócić póz
niej.
5. Czas trwania testu  60 min.
6. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 20 pkt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Materiały dla ucznia:
- instrukcja dla ucznia,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
Celem przeprowadzanego pomiaru dydaktycznego jest sprawdzenie poziomu wiadomości
i umiejętności, jakie zostały ukształtowane w wyniku zorganizowanego procesu kształcenia
w jednostce modułowej  Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu budowy
rurociągów . Spróbuj swoich sił. Pytania nie są trudne i jeżeli zastanowisz się, to na pewno
udzielisz poprawnej odpowiedzi.
Powodzenia !
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Rurociągami możemy przesyłać:
a) tylko gazy,
b) tylko ciecze,
c) ciecze i gazy,
d) ciecze, gazy i ciała stałe.
2. 10 Pa to ciśnienie wywierane na 1m2 przez siłę:
a) 1 N,
b) 10 N,
c) 100 N,
d) 1000 N.
3. Jednostką natężenia przepływu jest:
a) m3/s,
b) m3/s2,
c) m2/s,
d) m3/s3.
4. Uderzenie hydrauliczne cieczy w rurociągu jest to:
a) przyrost lub zmniejszenie ciśnienia cieczy,
b) przyrost lub zmniejszenie temperatury cieczy,
c) przyrost lub zmniejszenie objętości cieczy,
d) żadna z powyższych odpowiedzi.
5. Odczytaj z jaka dokładnością mierzymy ciśnienie na tym manometrze:
a) 0,5 bara,
b) 0,1 bara,
c) 0,05 bara,
d) 0,01 bara.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
6. Przedstawiony na rysunku układ służy do pomiaru:
p
p
hot
A
a) ciśnienia atmosferycznego,
b) ciśnienia w zbiorniku,
c) tylko nadciśnienia w zbiorniku,
d) tylko podciśnienia w zbiorniku.
7. Ciało o ciężarze 150 N ma masę:
a) 1500 kg,
b) 150 kg,
c) 15 kg,
d) 1,5kg.
8. Ciało przedstawione na rysunku będzie poruszało się pod działaniem siły wypadkowej o
wartości ?
a) 5 N w prawo,
10 N 5 N
b) 5 N w lewo,
c) 15 N w prawo,
d) 15 N w lewo.
9. Rysunek przedstawia podporę rurociągu:
a) wiotką,
b) ruchomą,
c) nieruchomą,
d) sztywną.
10. Kiedy nie występuje tarcie kinematyczne ?
a) gdy jedno jest nieruchome a drugie się porusza,
b) oba ciała poruszają się,
c) oba ciała są nieruchome,
d) występuje zawsze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
11. Siła tarcie zależy od :
a) gęstości ciała,
b) prędkości ciała,
c) powierzchni ciała,
d) siły nacisku ciała na powierzchnię.
12. Rurociągi przeznaczone do transportu ropy naftowej wykonuje się z rur:
a) stalowych,
b) miedzianych,
c) kamionkowych,
d) plastikowych.
13. Do urządzeń zaporowych zaliczamy:
a) zasuwa,
b) kolano,
c) kryza,
d) króciec.
14. Element przedstawiony na rysunku to:
a) zwężka,
b) trójnik,
c) kompensator,
d) zawór.
15. Transport rur nie może odbywać się poprzez:
a) przetaczanie,
b) przenoszenie ręczne,
c) przenoszenie mechaniczne,
d) przerzucanie.
16. Spawania rur stalowych może dokonywać osoba:
a) po przeszkoleniu stanowiskowym,
b) posiadająca umiejętności spawania,
c) posiadająca uprawnienia spawacza,
d) każda wykonująca montaż rur.
17. Połączenia spawane należą do połączeń:
a) zawsze rozłączne,
b) zawsze nierozłączne,
c) rozłączne i nierozłączne,
d) mieszane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
18. Uszczelnienia nie wymagają połączenia:
a) spawane,
b) kielichowe,
c) gwintowane,
d) kołnierzowe.
19. Próby szczelności wykonuje się :
a) tylko dla gazociągów,
b) tylko dla wodociągów,
c) tylko dla instalacji sprężonego powietrza,
d) dla każdej instalacji.
20. Ukosowanie rur przeprowadzamy zawsze:
a) palnikiem gazowym,
b) przyrządem mechanicznymi,
c) palnikiem elektrycznym,
d) laserem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
 Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu budowy
rurociągów .
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punktacja
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Zadanie nr 2
ZADANIE TYPU PRÓBA PRACY:
Rozpoznawanie elementów stosowanych do budowy rurociągu i określanie
ich zastosowania
Materiały dla ucznia:
katalogi materiałów instalacyjnych,
różne elementy rurociągów oznaczone numerami:
- rury,
- kołnierze,
- kolanka,
- zwężki,
- zwory,
- zasuwy
- króćce
Arkusz   Zestawienie elementów stosowanych do budowy rurociągu
Uczeń zaliczył zadanie, jeżeli wykonał czynności zgodnie z procedurą.
Arkusz oceny pracy ucznia
Uczeń
L.
Czynności związane z podkuwaniem wykonał
p.
1. Dobrał katalogi niezbędne do wykonania rozpoznania (1 pkt)
Wyselekcjonował informacje o zastosowaniu według arkusza -
2.
 Zestawienie elementów stosowanych do budowy rurociągu (6 pkt)
Zapisał informacje w arkuszu   Zestawienie elementów stosowanych do
3.
budowy rurociągu (6 pkt)
4. Zaprezentował wyniki porównania (1 pkt)
Uczeń zaliczył zadanie, jeżeli wykonał 75% czynności określonych w arkuszu oceny pracy
ucznia.
Ocenianie:
- dopuszczający - 10 pkt,
- dostateczny - 11 pkt,
- dobry - 12 pkt,
- bardzo dobry od 13 pkt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Arkusz  Zestawienie elementów stosowanych do budowy rurociągu
Zaznacz krzyżykiem właściwą pozycję
Numer elementu
1 2 3 4 5 6 7
Rodzaj elementu
rura
kolano
zawór
zasuwa
zwężka
króciec
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
7. LITERATURA
1. Ares J. A.: Metaloplastyka. Technika formowania, kucia i spajania. Wydawnictwo Arkady,
Warszawa 2006
2. Cieślowski S. Krygier K.: Technologia  Instalacje sanitarne cz. 1. WSiP, Warszawa 2004
3. Cieślowski S. Krygier K.: Technologia  Instalacje sanitarne cz. 2. WSiP, Warszawa 2004
4. Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000
5. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2004
6. Mac S.: Obróbka metali z materiałoznawstwem. WSiP, Warszawa 1997
7. Praca zbiorowa. Poradnik mechanika warsztatowca. WNT, Warszawa 1981
8. Solis H. Lenart T.: Technologia eksploatacji maszyn. WSiP, Warszawa 1996
9. Wasilewski Z. Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP,
Warszawa 1999
10. www.messer.pl
11. www.wychowanietechniczne.prv.pl
LITERATURA METODYCZNA
1. Baraniak B.: Dobór treści kształcenia zawodowego. Instytut Badań Edukacyjnych,
Warszawa 1997
2. Figurski J.: Eksperyment pedagogiczny Modułowe programy nauczania w kształceniu
zawodowym: model ujednoliconego egzaminu zawodowego. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 2001
3. Francuz W.M.: Dydaktyka w nowej szkole zawodowej. Wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej, Kraków 2004
4. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 2004
5. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. Instytut Technologii Eksploatacji,
Radom 2000
6. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Wyższa Szkoła Inżynierska,
Radom 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34