MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Adam Sabiniok
Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu
systemów rurociągowych 713[04].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Robert Wanic
mgr inż. Janusz Rudolf
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Adam Sabiniok
Konsultacja:
mgr Janusz Górny
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[04].Z1.01
Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych w modułowym
programie nauczania dla zawodu monter systemów rurociągowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1.Dokumentacja instalacji rurociÄ…gowych 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.1.3. Ćwiczenia 33
4.1.4. Sprawdzian postępów 34
4.2.Prace przygotowawcze przy montażu rurociągów 35
4.2.1. Materiał nauczania 35
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 57
4.2.3. Ćwiczenia 58
4.2.4. Sprawdzian postępów 59
4.3.Prace zakończeniowe przy montażu rurociągów 60
4.3.1. Materiał nauczania 60
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 64
4.3.3. Ćwiczenia 64
4.3.4. Sprawdzian postępów 65
5. Sprawdzian osiągnięć 66
6. Literatura 72
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu prac przygotowawczo-
zakończeniowych przy montażu systemów rurociągowych.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, wykaz umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś mieć już opanowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz w czasie zajęć,
materiał nauczania  umożliwia przygotowanie się do wykonywania ćwiczeń,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś materiał nauczania,
ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności
praktyczne,
pytania sprawdzajÄ…ce,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia z zakresu wykonywania prac
przygotowawczo-zakończeniowych przy montażu systemów rurociągowych. Jeżeli masz
trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając przy tej okazji wymagania
wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na pytania
sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy, która
będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie
wiadomości i umiejętności z zakresu wykonywania prac przygotowawczo-zakończeniowych
przy montażu systemów rurociągowych.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
poznasz zasady wykonywania prac przygotowawczo-zakończeniowych przy montażu systemów
rurociÄ…gowych.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz
poziom swojej wiedzy rozwiÄ…zujÄ…c sprawdzian
postępów.
W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
podaj odpowiedz
wstawiajÄ…c X w podane miejsce Tak lub Nie.
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich zagadnień
jeszcze dobrze nie opanowałeś. Oznacza to także powrót do materiału, który nie jest dostatecznie
opanowany.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zestawem zadań
testowych.
W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, zakreśl poprawne rozwiązana do poszczególnych
zadań,
- zawiera również zadania testowe, a także  próbę pracy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, wynikajÄ…cych z rodzaju wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
713[04].Z1
Technologia montażu systemów
rurociÄ…gowych
713[04].Z1.01
Prace przygotowawczo-zakończeniowe
przy montażu systemów rurociągowych
713[04].Z1.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[04].Z1.03
Montaż rurociągów stalowych
713[04].Z1.04
Montaż instalacji z rur miedzianych
713[04].Z1.05
Montaż rurociągów żeliwnych,
kamionkowych i betonowych
Schemat układu jednostek modułowych

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować układ jednostek SI,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
- interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,
- rozpoznawać elementy instalacji rurociągowych na rysunkach,
- rozpoznawać materiały używane do montażu rurociągów,
- obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
- posługiwać się kalkulatorem,
- oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego zawodu,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wykonać prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych
zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp, ochrony ppoż. i przeciwporażeniowymi,
- zastosować dokumentację techniczną dotyczącą systemów rurociągowych,
- zinterpretować zapisy opisu technicznego i rysunki dotyczące systemów rurociągowych,
- rozpoznać rodzaje systemów rurociągowych,
- zorganizować i zlikwidować stanowisko pracy do wykonywania systemów rurociągowych,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonywania prac przygotowawczych w systemach
rurociÄ…gowych,
- wykonać proste prace związane z montażem systemów rurociągowych,
- wykonać przejście rurociągów przez przeszkody konstrukcyjne,
- wykonać izolacje termiczne, antykorozyjne i przeciwwilgociowe rurociągów,
- usunąć usterki i nieprawidłowości powstałe podczas wykonywania prac przygotowawczych,
- rozliczyć robociznę i materiały wykorzystane podczas prac przygotowawczo-zakończeniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Dokumentacja instalacji rurociÄ…gowych
4.1.1. Materiał nauczania
Instalacje sanitarne i specjalne wykonuje się na podstawie wcześniej opracowanych
dokumentacji technicznych. Im są one dokładniej wykonane, tym łatwiej jest monterowi wykonać
prace montażowe. Dobrze wykonane instalacje są sprawne i tanie w eksploatacji, z
le wykonane
wymagają częstych wyłączeń w celu dokonania koniecznych napraw i remontów, co zakłóca
i podraża ich eksploatację. Jako przykład można podać, że przy niewłaściwym lub zbyt małym
spadku przewodów kanalizacyjnych istnieje możliwość ich zapychania, co może spowodować np.
zalewanie mieszkań, a niewłaściwy spadek przewodów lub za małe średnice w instalacji
grzewczej mogą być powodem niedogrzania pomieszczeń.
Części składowe dokumentacji
Ogólnie dokumentację można podzielić na projektową i kosztorysową. Zależnie od wielkości
instalacji oraz trudności jej wykonania dokumentację sporządza się w jednym lub w dwóch,
czasami w trzech etapach.
Etap pierwszy to projekt wstępny, w którym projektant określa ogólną koncepcję, podając
przewidywane koszty, ale bez ustalenia szczegółów. Do etapu drugiego można przystąpić po
zatwierdzeniu etapu pierwszego, to znaczy projektu wstępnego.
Etap drugi to projekt techniczny, który wykonuje się już dokładniej, np. w podziałce
1:100, podaje się też wszystkie potrzebne wymiary. Projekt techniczny musi zawierać obliczenia,
z których wynikają przyjęte w projekcie rozwiązania i wymiary. Całkowite wykonanie projektu
technicznego jest zakończeniem zasadniczej pracy projektanta.
Etap trzeci to wykonywanie rysunków szczegółowych (rysunki robocze). Rysunki
szczegółowe, w zależności od potrzeb, wykonuje się w różnych podziałkach.
Opis techniczny
W technicznym opisie podaje siÄ™, czego dotyczy dokumentacja, na podstawie jakich
materiałów została opracowana, z kim ją uzgodniono itp. W opisie instalacji wodociągowej podaje
się, w jaki sposób do budynku będzie doprowadzona woda, jakie jest jej ciśnienie, jak będzie
rozprowadzona w budynku. Wyszczególnia się również dane na temat przyjętych urządzeń, np.
rodzaju wodomierza, jego wydajności, średnicy.
W opisie instalacji kanalizacyjnej podaje się sposób odprowadzania ścieków sanitarnych
(ścieki gospodarcze i fekalne), przemysłowych i wód opadowych.
W opisie technicznym instalacji centralnego ogrzewania podaje się, jakie przyjęto z
ródło
ciepła, ewentualnie typy kotłów, grzejników, rodzaj nośnika ciepła itp.
Zadaniem opisu technicznego jest przedstawienie słowami projektu w taki sposób, aby po
przeczytaniu monter mógł sobie dokładnie wyobrazić, czego dana dokumentacja dotyczy i jak ją
należy wykonać.
Obliczenia
Przyjęte w projekcie wielkości muszą być oparte na obliczeniach lub polskich normach. Nie
można przyjmować żadnych wymiarów  na oko , szczególnie, jeżeli chodzi o urządzenia.
Wielkość grzejników przyjmuje się na podstawie obliczenia strat ciepła, podobnie i wielkość
kotłów. Obliczenia stanowią integralną część dokumentacji.
Rysunki są konieczne do wykonania instalacji. W zależności od potrzeb wykonuje się je
w różnych podziałkach. Rysunki instalacyjne wykonuje się najczęściej w rozwinięciach lub
w aksonometrii. Rozwinięcia rysuje się w skali skażonej; zachowuje się tylko skalę pionową,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
najczęściej 1:50, natomiast poziome długości są tak rysowane, aby rysunek był czytelny, tzn. bez
zachowania podziałki.
Kosztorys
Każda dokumentacja musi zawierać kosztorys, który określa koszt wykonania danej
instalacji. Kosztorys sporządza się po wykonaniu przedmiaru robót na podstawie projektu. Ceny
do kosztorysu bierze się z aktualnych cenników kosztorysowych.
W kosztorysach robót instalacyjnych podaje się również koszty elementów scalonych.
Wiadomo, że przy wykonywaniu instalacji najpierw prowadzi się roboty ziemne, potem instalację
kanalizacyjnÄ…, wodociÄ…gowÄ…, gazowÄ… i in. W elementach scalonych podaje siÄ™ zestawienie kosztu
wszystkich robót. Suma kosztów poszczególnych elementów daje koszt całej instalacji. Ujęcie
kosztów wg elementów scalonych ułatwia rozliczenie robót z pracownikami i z przedsiębiorstwem
wykonujÄ…cym dane roboty.
Zakończeniem kosztorysu jest zestawienie materiałów. Podaje się w nim ilość i rodzaj
potrzebnych materiałów zasadniczych i pomocniczych do wykonania danej instalacji. Na podstawie
zbiorczych zestawień materiałów wykonawca zamawia w odpowiednich hurtowniach materiały.
Dokumentacja techniczna instalacji wodociÄ…gowych i kanalizacyjnych
Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne występują wewnątrz budynku. Przewody lub kanały
zewnętrzne nazywamy sieciami, rozróżniając sieci wodociągowe i kanalizacyjne. Instalacje
wodociągowe i kanalizacyjne są określane jako instalacje sanitarne, bo są związane z utrzymaniem
higieny osobistej.
Sieci wodociągowe i kanalizacyjne projektuje się na podkładzie mapy lub planu
zagospodarowania terenu. Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne projektuje się na podkładach
budowlanych, wykonywanych najczęściej w skali 1:100. Podkładami są rysunki budowlane
wykonane cienkimi liniami przedstawiającymi kontury ścian, otwory itp. Instalacje wodociągowe
lub kanalizacyjne rysuje się liniami grubymi. Uzasadnia się to tym, że wykonawcę instalacji
interesuje przebieg przewodów, usytuowanie urządzeń, natomiast zarys ścian budynku
i znajdujących się w nim otworów jest pomocniczym elementem informującym, w jakich
pomieszczeniach lub na jakich ścianach dane urządzenie trzeba zamontować.
W praktyce bardzo często wykonuje się instalację (szczególnie kanalizacyjną) w budynkach,
gdy nie ma jeszcze wszystkich ścian działowych. Podany informacyjnie w projekcie przebieg tych
ścian umożliwia łatwiejszą orientację, a tym samym właściwe wykonanie instalacji.
Czytanie rysunków zawartych w dokumentacji systemów rurociągowych
Rysunek orientacyjny służy nam do zorientowania w terenie budowy. Rysunek musi być
zorientowany w stosunku do stron świata; podaje się orientację północy.
Rysunek sytuacyjny określa dokładniej w porównaniu z rysunkiem orientacyjnym położenie
(lokalizacjÄ™) obiektu. Na rysunkach sytuacyjnych podaje siÄ™ kierunek przebiegu sieci i jej rodzaj.
Uwzględnia się również sieć istniejącą i projektowaną (rys.1).
Rzuty kondygnacji (przekroje poziome) w instalacjach wodociÄ…gowych i kanalizacyjnych sÄ…
najważniejszą częścią projektu. Na rzutach wykreśla się wszystkie urządzenia, przybory sanitarne
i przewody, które przebiegają na danej kondygnacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 1. Rysunek sytuacyjny [1, s. 234]
Rysowanie instalacji rozpoczynamy od rzutu najniższej kondygnacji, przeważnie od piwnic.
Rzut ten jest bardzo ważny, bo tam są najczęściej zgrupowane główne elementy instalacji. Na rzucie
piwnic podaje się trasę ulicznego przewodu wodociągowego, jeżeli do budynku woda jest
doprowadzana z sieci miejskiej. Przy własnym ujęciu wody podajemy jego usytuowanie na
rysunku. Oznaczając przewody, podajemy średnicę oraz najbliższe elementy sieci, takie jak
zasuwy, hydranty, kształtki itp. Podaje się również odległości od osi przewodu do
charakterystycznych punktów; może to być budynek lub inne trwałe elementy.
Na rzucie najbliższej kondygnacji podaje się miejsca połączeń poziomych przewodów
wodociągowych z pionami. Rozkład pionów zależy od usytuowania łazienek, kuchni, a tym samym od
punktów poboru wody. Należy tak projektować rozmieszczenie pionów, aby przewody od pionu do
punktu czerpalnego nie były zbyt długie; nie należy jednak projektować zbyt dużej liczby pionów.
Należy dążyć do tego, aby z jednego pionu woda była dostarczana do kilku punktów czerpalnych.
Przy projektowaniu należy brać pod uwagę dobre rozwiązanie, jak również rachunek ekonomiczny.
Po ustaleniu liczby pionów nanosi się układ przewodów poziomych, dbając o to, aby przewody
poziome były możliwie krótkie. Na doprowadzeniu wody do budynku montuje się wodomierze.
Przed i za wodomierzem instaluje się zawory odcinające. Wewnętrzny zawór, tuż za
wodomierzem, stanowi granicę między siecią i instalacją wodociągową. Najdłuższy przewód od
wodomierza do najbardziej odległego pionu określa się jako główny przewód wewnętrzny. Nie
różni się on od innych przewodów; jedynie ma większą średnicę, bo przepływa przez ten odcinek
więcej wody.
Woda na poszczególne kondygnacje jest doprowadzana za pomocą pionów, od których
rozchodzą się odgałęzienia. Miejsce przejścia pionu przez poszczególne kondygnacje powinno
być oznaczone cyfrą arabską z podaniem numeru pionu. Jednocześnie rysunek określa, po jakiej
ścianie należy pion prowadzić i w którym miejscu znajduje się on na poszczególnych
kondygnacjach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 2 Projekt instalacji wodociÄ…gowej. Rzut piwnic. [1, s. 233]
Na rysunkach 2, 3 i 4 pokazano przekroje (rzuty) poziome budynku mieszkalnego
z uwidocznionym projektem instalacji wodociÄ…gowej w piwnicy oraz instalacji wody zimnej
i ciepłej użytkowej na parterze i na I piętrze budynku. Ściany i urządzenia sanitarne są narysowane
liniami cienkimi, bez podawania wymiarów. Na przekroju poziomym piwnic (rys. 2) zaznaczono,
że woda do budynku jest doprowadzana rurą stalową średnicy 40 mm. Za ścianą budynku
umieszczono wodomierz. W pomieszczeniu tym zainstalowano kratkę ściekową.
Rys. 3. Projekt instalacji wodociągowej. Rzut parteru GGWP - gazowy grzejnik wody przepływowej [1, s. 233]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Przed wodomierzem i za nim znajdują się, jak już wspomniano, zawory odcinające proste.
Zawór za wodomierzem  patrząc zgodnie z kierunkiem przepływu wody  jest wyposażony
w zawór spustowy, który umożliwia spuszczanie wody z całej instalacji. Następnie widać
oznaczenia cyfrowe w kółkach 1÷4. Cyfry te oznaczajÄ… piony wodociÄ…gowe i wskazujÄ… miejsca,
z których doprowadza się wodę na wyższe kondygnacje.
Na przekroju (rzucie) poziomym parteru (rys. 3) nie narysowano już przewodu
doprowadzajÄ…cego wodÄ™ do budynku, lecz tylko piony w liczbie 4 sztuk i doprowadzenie
wody z pionu do poszczególnych punktów poboru wody. Z pionu 1 woda jest doprowadzana do
spłuczki ustępowej, piecyka gazowego, baterii wannowej, baterii urny wałkowej i baterii
zlewozmywakowej. Średnice przewodów wody zimnej i ciepłej możemy odczytać na przekroju
poziomym i rozwinięciu instalacji (patrz rys. 6). Z pionu 2 woda jest dostarczana do większej
liczby punktów poboru niż z pionu 1. Natomiast z pionu 4 tylko do zlewozmywaka (średnica
przewodu 15 mm).
Na rysunku 3 widzimy, oprócz linii ciągłej, kreskową. Świadczy to, że mieszkanie jest
zaopatrzone w wodę ciepłą, w tym wypadku otrzymywaną z piecyka gazowego zainstalowanego
w łazience. Woda ciepła jest dostarczana do baterii wannowej, umywalkowej i zlewozmywakowej.
Rys. 4. Projekt instalacji wodociągowej. Rzut piętra powtarzalnego [1, s. 221]
Na rysunku 4 mamy oznaczenia pionów 1÷4, ale przy pionie 3 i 4 nie ma żadnych urzÄ…dzeÅ„
sanitarnych; są to piony kanalizacyjne. Ponadto widzimy, że usytuowanie urządzeń sanitarnych
na piętrze jest inne niż na parterze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Instalacje kanalizacyjne.
W instalacjach kanalizacyjnych ścieki płyną samoczynnie (grawitacyjnie) przy zachowaniu
odpowiednich spadków przewodów. Aby instalacja kanalizacyjna działała niezawodnie, musi być
wykonana zgodnie z dokumentacjÄ….
Rysunki instalacji kanalizacyjnych wykonuje siÄ™ podobnie jak rysunki instalacji
wodociągowych. Na rzucie podaje się trasę ulicznego przewodu kanalizacyjnego, jeżeli ścieki
z budynku będą odprowadzane do sieci miejskiej. Przy lokalnym gromadzeniu ścieków
podajemy miejsce ich zlokalizowania, np. dołów gnilnych.
Uwzględniając dane dotyczące sieci kanalizacyjnej rysuje się przykanalik. Przykanalikiem
nazywamy odcinek przewodu kanalizacyjnego, który łączy instalację kanalizacyjną z kanałem
ulicznym. Na usytuowanie przykanalika ma między innymi wpływ układ wewnętrznych
poziomych przewodów kanalizacyjnych.
Rzuty instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych wykonuje się na podkładach w podziałce
1:100 lub 1:50. Na rzutach podaje się wszystkie przybory sanitarne, jakie występują na danej
kondygnacji. Rzuty instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych, w podziałce 1:50, a nawet 1:20,
rysuje się dla takich urządzeń jak hydrofornie, pompownie ścieków itp. Na rzutach poziomych
przedstawia siÄ™ wszystkie urzÄ…dzenia oraz wszystkie przewody Å‚Ä…czÄ…ce te urzÄ…dzenia wraz
z uzbrojeniem.
Przy odprowadzaniu ścieków do własnej oczyszczalni należy na rzucie piwnic podać przebieg
całej trasy zewnętrznej od budynku do oczyszczalni. Przybory i urządzenia sanitarne są
najczęściej rozmieszczone w pomieszczeniach leżących jedne nad drugimi na poszczególnych
kondygnacjach. Liczba pionów zależy od wielkości, a szczególnie od liczby przyborów
sanitarnych zgrupowanych na jednej kondygnacji.
Jeżeli poszczególne kondygnacje mają jednakowy układ, to wystarczy jeden rzut wspólny,
a następnie podaje się, jakich kondygnacji on dotyczy. Rysunki rzutów opisuje się jednakowo.
Wszystkie rozgałęzienia poziome kanalizacyjne oznacza się cyframi arabskimi, zaczynając
numerację od przykanalika. Rozgałęzienie to oznacza się numerem 1. Numery będą wzrastać
w miarę wzrastania liczby odgałęzień, to znaczy 1, 2, 3, 4 itd.
Piony również oznacza się cyframi arabskimi, a w celu odróżnienia od oznaczeń rozgałęzień
cyfrę wpisuje się w kółko.
Kratki ściekowe oznacza się literą K z podaniem numeru kratki, np. Kl, K2.
Rury deszczowe do odprowadzania wód opadowych, oznacza się symbolem RD1, RD2 itd.
Rury deszczowe z dachów (zlewni) przez rynny odprowadzają wodę do kanalizacji deszczowej
bÄ…dz
na powierzchniÄ™ terenu.
Rysunek 5 przedstawia rzut piwnic z zaznaczeniem projektu instalacji kanalizacyjnej. Na
rysunku widzimy oznaczenia średnic w milimetrach i spadki 60%, 10%, 6%, 5%, 3%. Spadek 60%
oznacza różnicę poziomów wynoszącą na jednym metrze 60 cm, 10% -10 cm itd. Przy długości
przewodu 15 m i spadku 5% różnica poziomów wyniesie 15 " 5 = 75 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 5. Projekt instalacji kanalizacyjnej. Rzut piwnic [1, s. 204]
Na wszystkich rysunkach szczegółowych (roboczych) urządzenia wodociągowe i przybory
sanitarne przedstawia się zawsze wraz z przewodami i armaturą. Przewody rysuje się linią ciągłą,
z tym że wodociągowe  linią cienką grubości około 0,2 mm, a przewody kanalizacyjne linią co
najmniej dwukrotnie grubszÄ….
Nie podaje się również spadków przewodów: wiemy, że woda przepływa pod ciśnieniem,
które wywołują pompy, zachowanie spadku nie jest więc konieczne, przewody prowadzimy w poziomie.
Średnice nominalne przewodów kanalizacyjnych wyraża się zależnie od rodzaju materiału:
przewodów stalowych, żeliwnych i z tworzyw sztucznych  w milimetrach, przewodów
kamionkowych  w centymetrach, przewodów betonowych i żelbetowych  w metrach. Spadki
przewodów wyrażamy najczęściej w procentach (%). Reasumując należy stwierdzić, że
dokumentacja jest kompletna wtedy, gdy zawiera rysunki rzutów poszczególnych kondygnacji,
rozwinięcie lub rysunek wykonany w aksonometrii, a przy skomplikowanych połączeniach czy też
urzÄ…dzeniach  rysunki konstrukcyjne.
Rysunek 6 przedstawia w aksonometrii doprowadzenie wody do budynku, przewód główny
budynku, jego średnicę, piony i średnicę pionów. Z rysunku możemy odczytać, że woda jest
doprowadzana do budynku przewodem średnicy 40 mm. Przewód jest podłączony do sieci
kurkiem nawiertnym. Przed budynkiem na przewodzie zamontowano zasuwÄ™ z trzpieniem do
klucza. Za ścianą budynku jest widoczny wodomierz. Każdy pion u dołu ma zawór z zaworem
spustowym; umożliwia to spuszczenie wody z poszczególnych pionów po uprzednim ich
zamknięciu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 Rys. 6. Projekt instalacji wodociągowej. Aksonometria przewodów zasilających [1, s. 205]
Instalacje kanalizacyjne również przedstawia się w rozwinięciach. Układ instalacji
kanalizacyjnej jest bardziej złożony od wodociągowej. Poziom terenu zależy od położenia
w stosunku do poziomu morza i jest on różny na terenie całego kraju. Może wynosić np. + 3,00, +
300, + 500 m. Jeżeli przed liczbą mamy znak plus, to poziom terenu jest powyżej poziomu morza,
jeżeli minus  poniżej poziomu morza. Poziom terenu  3,00 m oznacza depresję. W Polsce
obszary depresyjne występują na terenie województwa pomorskiego, na Żuławach. Poziom 0.00
jest przyjętym poziomem morza.
W Zakopanem rzędne poziomu terenu będą wynosić około + 900,00 m, w Gdańsku
około + 10,00 m. Dla rysunków instalacji rzędna terenu ma istotne znaczenie; np.
w projektowaniu rozwinięć (profile) przyjmujemy poziom odniesienia 0,00 i w stosunku do tego
obliczamy głębokości w poszczególnych punktach charakterystycznych. Na rysunku 11-8 poziom
odniesienia 0,00 przyjęto na rzędnej + 236,00 m.
Na rysunku 7 przedstawiono profil podłużny przewodu głównego instalacji kanalizacyjnej
z podaniem rzędnych terenu i rzędnej podłogi piwnicy.
Rysunki rozwinięć opisuje się w sposób następujący: na linii poziomej, począwszy od osi
kanału ulicznego, oznacza się w metrach z dokładnością do 0,1 m odległości do poszczególnych
punktów charakterystycznych. Na rysunku 7 możemy odczytać, że odległość punktu 8 od osi
kanału wynosi 29,1 m.
Na rozwinięciach sieci podaje się rzędne wierzchu i rzędne dna studzienek, ich odległości
i spadki, średnice rur i uzbrojenie sieci. Mając rzędne wierzchu terenu i dna, łatwo jest obliczyć
głębokość studzienki.
Jeżeli w projekcie występują tłuszczowniki, osadniki itp., to niezależnie od pokazania ich na
rysunkach (rzuty poziome), podaje się ich przekroje podłużne lub poprzeczne (w zależności od
usytuowania) również i na rozwinięciach.
Na rozwinięciach instalacji kanalizacyjnej podaje się piony z rurami wywiewnymi, które
wychodzą ponad dach. Przybory i urządzenia na poszczególnych kondygnacjach, podobnie jak
w instalacji wodociągowej, rysuje się z tej strony pionu, z której widzimy je patrząc na pion.
Projektując instalację kanalizacyjną należy pamiętać, że przykrycie przewodów kanalizacyjnych
układanych w piwnicy powinno wynosić minimum 30 cm, jeżeli temperatura pomieszczenia jest
dodatnia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 7 Profil podłużny przewodu głównego instalacji kanalizacyjnej [1, s. 214]
Dokumentacja techniczna instalacji gazu
Instalacja gazu występuje wewnątrz budynku. Przewody zewnętrzne noszą nazwę sieci lub
gazociągów. Instalacje gazu z rur stalowych czarnych bez szwu lub ze szwem łączy się przez
spawanie lub na gwint. Gazociągi z reguły łączy się przez spawanie, natomiast instalacje - przez
spawanie lub na gwint (Å‚Ä…czniki).
Obecnie coraz częściej wykonuje się instalacje gazu z miedzi. Elementy takiej instalacji łączy
siÄ™ lutowaniem lub na gwint, stosujÄ…c Å‚Ä…czniki z mosiÄ…dzu albo brÄ…zu.
Rysunki instalacji gazu wykonuje się na podkładach budowlanych, podobnie jak rysunki
instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych. Zasady wykonywania rysunków są takie same, jak
rysunków instalacji wodociągowych; dlatego omawiając instalację gazu ograniczono się tylko do
konkretnych rysunków, bez opisu zasad ich wykonywania.
Rzuty
Na rzucie piwnic (rys.8) zaznaczono, że gaz do budynku jest doprowadzany rurą stalową
średnicy 80 mm. Przed ścianą budynku umieszczono kurek główny w szafce. Następnie widać
oznaczenia cyfrowe z literkÄ… G w kółkach 1G÷3G; cyfry oznaczajÄ… kolejne numery pionów,
a literka G, że to pion gazowy. Oznaczenia te wskazują miejsca, z których doprowadza się gaz na
wyższe kondygnacje. Z rysunku możemy również odczytać, jakie zastosowano średnice rur.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 8. Projekt instalacji gazu. Rzut parteru [1, s. 215]
Na rzucie parteru nie narysowano już przewodu doprowadzającego gaz do budynku, lecz tylko
3 piony, gazomierze do pomiaru zużycia gazu, kuchenki gazowe i podgrzewacze wody na potrzeby
gospodarstwa domowego. Widzimy, że każde urządzenie gazowe ma kurek na przewodzie
doprowadzającym gaz; możemy też odczytać średnice przewodów, jakimi doprowadza się gaz do
poszczególnych urządzeń gazowych. Na przykład do podgrzewacza wody średnica przewodu
wynosi 25 mm, a do gazomierza - 32 mm.
Na rysunku 9 przedstawiono instalacje gazu na piętrze powtarzalnym, tzn. że pozostałe piętra,
od drugiego do czwartego włącznie, są takie same, a więc i usytuowanie urządzeń gazowych
będzie również takie samo.
Porównując rozwiązanie instalacji gazu na parterze i piętrze, widzimy pewne różnice. Na
piętrze nie ma pionu 3G. Wynika to z innego układu mieszkań parteru i piętra.
Rozwinięcia instalacji
Rysunki instalacji gazu wykonane w postaci rozwinięcia są uzupełnieniem rzutów poziomych.
Rysunki te są niezbędne do właściwego odczytania, a tym samym dobrego wykonania instalacji.
W zależności od układu instalacji stosuje się rozwinięcia płaskie lub aksonometryczne.
Rozwinięcia płaskie stosuje się rzadziej i tylko dla instalacji o prostym układzie przewodów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 9. Projekt instalacji gazu. Rzut piętra powtarzalnego [1, s. 165]
Na rysunku 10 przedstawiono aksonometrię poziomów instalacji gazu. Z rysunku możemy
odczytać średnice rur i uzbrojenie przewodów oraz projektowaną ilość gazu przepływającego
przez poszczególne odcinki przewodów.
Rys. 10. Projekt instalacji gazu. Aksonometria poziomów [1, s. 43]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 11. Projekt instalacji gazu. Aksonometria poziomów [1, s. 242]
Rozwinięcie instalacji przedstawia całą instalację gazu. Na rozwinięciu podaje się wszystkie
piony, gazomierze, przybory i paleniska gazowe, średnice rur, spadki przewodów, miejsca odwodnień,
sposoby podłączenia gazomierza itp. (rys. 11).
W wielu wypadkach, aby monter instalacji gazu mógł się zorientować w wymiarach
wszystkich odcinków instalacji, wykonuje się schematy z podaniem wymiarów (średnic i długości)
poszczególnych odcinków przewodów. Na podstawie takich rysunków można wykonać instalację
w innym miejscu, a na budowie przeprowadzić tylko montaż. Taki system wykonawstwa nosi
nazwę montażu prefabrykatów.
Dokumentacja techniczna wybranych instalacji specjalnych
Instalacje specjalne wykonuje się w zakładach przemysłowych, stacjach obsługi
samochodów, pomieszczeniach służby zdrowia, na statkach-przetwórniach itp. Zadaniem tych
instalacji jest dostarczanie potrzebnego czynnika do procesów technologicznych lub dla ochrony
zdrowia.
Ogólnie do instalacji specjalnych zalicza się instalacje:
- acetylenu,
- tlenu,
- dwutlenku węgla,
- sprężonego powietrza i inne.
Dokumentacja techniczna instalacji specjalnych powinna zawierać:
- opis techniczny,
- obliczenia techniczne,
- uzgodnienia branżowe,
- projekt organizacji montażu
- rysunki,
- kosztorys.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Opis techniczny. W opisie technicznym sÄ… zawarte dane o projektowanej instalacji
z uwzględnieniem:
- parametrów czynnika roboczego (tlenu, acetylenu itp.),
- uzasadnienia przyjętych rozwiązań, materiałów i urządzeń,
- charakterystyki z
ródeł gazów lub powietrza sprężonego,
- opisu działania sieci i instalacji.
Po przeczytaniu opisu technicznego wykonawca powinien dokładnie wiedzieć, jak należy
realizować myśl projektanta przelaną na papier, a więc jak wykonywać daną sieć lub instalację.
Obliczenia techniczne. Obliczenia techniczne powinny zawierać:
- bilans gazu lub sprężonego powietrza,
- bilans energii elektrycznej,
- uzasadnienie (poparte obliczeniami) wielkości i charakterystyki poszczególnych urządzeń
i elementów instalacji.
Na terenie zakładów przemysłowych występuje dużo różnych instalacji i urządzeń. Konieczne
więc jest dokonywanie z poszczególnymi branżami uzgodnień w fazie wykonywania projektu
technicznego. Uzgodnienia polegają na tym, że np. projektant instalacji centralnego ogrzewania
uwzględnia miejsce na inne instalacje, np. tlenu czy acetylenu.
Brak uzgodnień może spowodować, że w tym samym miejscu projektanci różnych branż
zaprojektujÄ… np. przewody wodociÄ…gowe i tlenowe.
Uzgodnienia podpisuje się bezpośrednio na projekcie, np. na karcie planu orientacyjnego. Do
branż zaliczamy: zespół elektryczny, wodociągów i kanalizacji, ciepłowniczy, konstrukcyjny,
architektoniczny. Ponadto uzgodnienia akceptuje generalny projektant, który czuwa nad całością
budowy danej inwestycji.
Projekt organizacji montażu. Instalacje specjalne są często trudne do wykonania, dlatego jest
konieczne opracowanie projektu organizacji montażu sieci, instalacji i urządzeń. Przy
prototypowych instalacjach czy stosowaniu nowych materiałów, oprócz zaprojektowania
organizacji montażu, sprawuje się bezpośredni nadzór nad wykonywanymi robotami - jest to
nadzór autorski. Autor projektu nadzoruje roboty i ewentualnie wprowadza zmiany bezpośrednio
na budowie. W projekcie organizacji montażu należy uwzględnić np. wykonawstwo w warunkach
zimowych, próby i odbiory instalacji i inne.
W wykonawstwie instalacji specjalnych przyjmuje się przeważnie rury stalowe bez szwu,
wydłużki sprężyste w kształcie litery U lub lirowe. Wydłużek dławicowych w instalacjach gazów
technicznych i powietrza sprężonego się nie stosuje.
Rurociągi instalacji gazów technicznych prowadzi się ze spadkiem w kierunku przepływu
gazu. Wyjątkowo dopuszcza się stosowanie spadku przeciwnego do kierunku przepływu gazu, ale
wówczas spadek powinien wynosić l0%0
Projekt techniczny wykonuje się na planach zagospodarowania terenu zakładu
przemysłowego - rysunek orientacyjny i sytuacyjny, oraz na podkładach budowlanych (uproszczone
rysunki budowlane) - rzuty kondygnacji budynków.
Jak już wspomniano, w skład dokumentacji technicznej zależnie od potrzeb wchodzą rysunki:
- orientacyjny,
- sytuacyjny,
- rzuty, profile i przekroje sieci,
- rzuty poziome i przekroje poprzeczne wszystkich kondygnacji w podziałce 1:50 lub 1:100
z naniesieniem i usytuowaniem wszystkich elementów i urządzeń instalacyjnych,
- rozwinięcia płaskie lub w aksonometrii,
- rysunki szczegółowe (robocze) wszystkich elementów instalacji, gdy nie ma rozwiązań
typowych danych elementów; podziałka rysunków szczegółowych zależy od wielkości
rysowanego elementu, od jego kształtu i skomplikowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Elementy sieci wodociągowej i kanalizacyjnej powinny być ponadto oznaczone odpowiednimi
symbolami literowymi w zależności od rodzaju zastosowanego materiału, a mianowicie:
- stal  stal,
- żel.  żeliwo,
- kam.  kamionka,
- PVC  polichlorek winylu),
- bet.  beton,
- żbet  żelbet.
W razie występowania innych niż wymienione rodzaje materiałów należy stosować ich pełną
nazwÄ™.
Obliczanie spadków przewodów
Spadek przewodów może być wyrażony w procentach (%), promilach (%0) i jako stosunek
liczb.
Przez spadek równy 1:10 należy rozumieć wynik wyliczenia
1
Å"100% = 0,1Å"100% = 10%
10
Spadek oznaczony stosunkiem liczb 1:20 wyniesie natomiast 5%
1
Å"100% = 0,05Å"100% = 5%
20
Na rysunku 12 pokazano sposób wykonania odgałęzienia w sieci tlenu. Widzimy, że
odgałęzienie jest prowadzone ze spadkiem w kierunku przewodu głównego. Na rysunku nie
podano wielkości spadku, a jedynie różnicę poziomów od osi przewodu głównego wynoszącą 10 cm.
Rys. 12. Sposób wspawania odgałęzienia w sieci tlenu [1, s. 103]
Na rysunku 13 przedstawiono plan sytuacyjny sieci tlenu i acetylenu oraz sprężonego
powietrza. Z uwagi na różne sieci w legendzie opisano rodzaje gazów, które zostały oznaczone
różnymi liniami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys.13 Projekt sieci tlenowej - plan sytuacyjny [1, s. 115]
Na rysunku 14 widzimy odwadniacz sieci tlenu narysowany w sposób schematyczny, a na
rysunku 15 rysunek roboczy tego odwadniacza.
Rys. 14. Schemat odwadniacza w sieci tlenu [1, s. 119]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 15. Odwadniacz sieci tlenu (rysunek roboczy) [1, s. 122]
Na rysunku 16 przedstawiono w aksonometrii instalację sprężonego powietrza. Z rysunku tego
możemy odczytać, że do instalacji powietrze jest dostarczane z sieci, a spadek w kierunku sieci
wynosi 3%o. Rzędna wejścia przewodu głównego znajduje się na poziomie 1,70 m; ponadto
widzimy, że na sieci przed ścianą budynku zainstalowano odkraplacz, oznaczony literą C.
Przewód doprowadzający powietrze ma średnicę 20 mm i jest prowadzony pod ławą fundamentu
budynku. W budynku na przewodzie głównym zaprojektowano zawór i manometr z kurkiem.
Zapis 0,8 m3/min oznacza, że przez przewody ma przepływać 0,8 m3 powietrza w ciągu
minuty. Instalację zaprojektowano o średnicy 20 mm i ze spadkiem 3%0 zgodnym z kierunkiem
przepływu powietrza. Do poboru powietrza przewidziano cztery punkty oznaczone literą
i numerem: P1÷P4. Punkty poboru usytuowano na poziomie 2,70 m, a przewody główne na
poziomie 5,20 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 16. Aksonometria instalacji sprężonego powietrza [2, s. 23]
Na rysunku 17 widzimy przekrój i rzut studzienki, w której są przewody sprężonego
powietrza i acetylenu; zastosowano zawory kołnierzowe.
Rys. 17. Przekrój i rzut studzienki: a) przekrój, b) rzut na płaszczyznę poziomą [2, s. 34]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przykłady podpór ślizgowych rurociągów zamocowanych w kanale zawiera rys. 18.
Rysunek jest dokładnie opisany, może więc być rysunkiem roboczym.
Rys. 18. Podpory ruchome w kanale [1, s. 300]
Na rysunku 19 pokazano trzymak bezpieczników do acetylenu. Rysunek wykonano
w trzech rzutach; w ramce (tabeli) podano numer części, ich liczbę, a nawet masę. Na
podstawie tak sporządzonego rysunku monter może wykonać trzymak bezpieczników,
pamiętając, jakie łuki należy stosować przy gięciu rur.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 19. Trzymak bezpieczników acetylenowych [1, s. 200]
Kosztorys.
Kosztorys wykonuje się na podstawie cenników kosztorysowych. Ilość materiałów oraz
długość przewodów rurowych określa się dokonując przedmiaru z dokumentacji technicznej. Dla
elementów, których nie ma w cennikach, należy wykonać analizę kosztu na podstawie cenników
robót akordowych.
W kosztorysie podaje się elementy scalone, jak również zestawienie materiałów i urządzeń,
podobnie jak w poprzednio omówionych dokumentacjach innych instalacji.
Rysunki instalacji specjalnych wykonuje siÄ™ na takich samych zasadach, jak innych instalacji.
W zależności od przeznaczenia mogą być bardziej lub mniej złożone. Osobnych oznaczeń
graficznych instalacji specjalnych nie ma. Korzystamy więc z oznaczeń stosowanych w innych
instalacjach. Na przykład rura, niezależnie od przeznaczenia, będzie miała takie samo oznaczenie
graficzne, podobnie zawór, kurek i manometr. Urządzenia, które nie mają oznaczeń, rysujemy
tak, aby były podobne do wyglądu naturalnego lub, gdy takiej możliwości nie ma, przyjmujemy
dowolne oznaczenie, opisując je jednocześnie.
W dokumentacji technicznej przed rysunkami umieszczamy opis techniczny danej instalacji
czy urządzenia. Poniżej przedstawiono przykład opisu technicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Opis techniczny projektu podstawowego magazynu oleju napędowego do kotłowni
1. Uwagi ogólne
1.1. Zakres opracowania
Projekt obejmuje magazyn oleju napędowego składający się z dwóch zbiorników objętości 25
m3 każdy wraz z instalacją zlewową i instalacją zasilającą budynek.
1.2. Stadiowość dokumentacji
Projekt opracowano w fazie podstawowej.
1.3. Podstawa opracowania
Plan generalny zakładu. Projekt technologiczny kotłowni MS-K-37080. Projekt wstępny
gospodarki olejem napędowym - cecha MK-K-68690/XII.
2. Zestawienie zapotrzebowania
Olej napędowy będzie zużywany do opalania kotłów centralnego ogrzewania w okresie
przejściowym do czasu zasilania zakładu z miejskiej sieci ciepłowniczej.
Według obliczeń cieplnych zapotrzebowanie paliwa w najzimniejszym miesiącu będzie
wynosić 2291. Natomiast dobowe maksymalne zapotrzebowanie paliwa wyniesie
229:30 = 7,61, daje to 8,2 m3/dobÄ™
Zgodnie z projektem wstępnym przyjęto dwa zbiorniki pojemności 25 m3 każdy, stąd wynika,
że paliwo powinno być dostarczone co (25*2)/8,2=6,1
tj. w odstępach około sześciodniowych.
3. Opis magazynu
Projektowany magazyn zlokalizowano w sąsiedztwie zasilanej kotłowni. Zbiorniki będą
zakopane w ziemi na głębokości 3,5 m poniżej terenu. Paliwo będzie dostarczane samochodami co
6 dni. Napełnianie zbiorników przewidziano przez typową studzienkę zlewową z dwoma
przewodami zlewowymi. Studzienkę zlewową należy umieścić na terenie o twardej zmywalnej
nawierzchni.
Obydwa zbiorniki wyposażono w typowy osprzęt składający się z włazu, rury pomiarowej,
rury ssącej i rury zlewowej. Właz zbiornika oraz króćce rury ssącej, zlewowej i odpowietrzającej
umieszczono w studzience nadzbiornikowej o wymiarach 1,2 x 1,2 m z otwieranÄ… pokrywÄ….
Ciecz ze zbiorników będzie pobierana za pomocą pomp zlokalizowanych w budynku
kotłowni, objętych oddzielnym opracowaniem. Teren zajęty przez zbiorniki powinien być
ogrodzony siatką wysokości 1,5 m, odległą minimum 1,0 m od zewnętrznej krawędzi zbiornika.
Ilość dostarczanego paliwa będzie mierzona za pomocą wyskalowanej łaty i pomiarowej
w obecności głównego magazyniera zakładu.
4. RurociÄ…gi i armatura
Wszystkie przewody projektuje siÄ™ z rur stalowych bez szwu wg PN-80/H-I 74219 Å‚Ä…czonych
przez spawanie i na kołnierze, izolowanych fabrycznie. Jako uszczelnienie w złączach
kołnierzowych należy stosować tekturę pokostowaną. Średnice rur dobrano zgodnie z króćcami
typowego osprzętu zbiorników.
Należy pamiętać, że przed przystąpieniem do czytania rysunków należy dokładnie przeczytać
opis techniczny projektu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 20. Usytuowanie zbiorników na olej (plan sytuacyjny) [1, s. 256]
Na rysunku 20 pokazano usytuowanie zbiorników. Rysunek wykonano w skali 1:500,
ponadto oznaczono strony świata. Zbiorniki usytuowano między kotłownią i magazynem złomu.
Na rysunku podano również miejsce studzienki zlewowej. Teren, na którym znajdują się
zbiorniki, ogrodzono siatkÄ….
Rys. 21. Rzut poziomy zbiorników na olej wraz z instalacją [1, s. 72]
1  zbiornik podziemny o pojemności 25 m3, 2  studzienka zlewowa, 3  zawór odpowietrzający o średnicy 50 mm
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Na rysunku 21 przedstawiono rzut poziomy zbiorników wraz z instalacjami w skali 1:50.
Czytając rysunek widzimy dwa zbiorniki średnicy 2500 i długości 5600 mm. Olej napędowy jest
dostarczany do zbiorników ze studzienki zlewowej dwoma przewodami średnicy 89x3,5,
prowadzonymi ze spadkiem 1% w kierunku zbiorników. Olej napędowy będzie pobierany ze
zbiorników za pomocą pomp zlokalizowanych w budynku kotłowni. Przewody ssące średnicy 48 x 3
są prowadzone ze spadkiem 1 % w kierunku zbiorników.
Na rysunku 22 pokazano przekrój pionowy A-A prostopadły do osi zbiorników. Widoczne są
przewody, ich średnice i spadki.
Rys. 22. Przekrój poprzeczny A-A zbiorników na olej [2, s. 34]
Natomiast przekrój wzdłużny zbiorników B-B z oznaczeniem rzędnych terenu i dna zbiornika
przedstawiono na rysunku 23. Z projektu możemy obliczyć, na jaką głębokość należy
przygotować wykop pod zbiorniki. Głębokość ta wyniesie 6,40 - 2,90 = 3,50 m. Z rysunku 15-34
widzimy, że średnica zbiornika wynosi 2,5 m, a więc zbiorniki są przykryte warstwą ziemi
grubości 1,0 m.
Rura ssąca (Ć48 x 3) jest prowadzona przez ścianę fundamentu w rurze ochronnej (Ć89 x 3,5).
Do pomiaru ilości paliwa w zbiorniku zastosowano rurę Ć89 x 3,5, a do odpowietrzenia zbiornika -
rurę Ć 60 x 3. Zbiorniki oleju należy okresowo czyścić. Do wnętrza zbiornika można się dostać
przez właz.
Rys. 23. Przekrój podłużny B-B zbiorników na olej [1, s. 64]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Po wzięciu do ręki rysunku przede wszystkim należy odczytać tabliczkę rysunkową, następnie
legendę z oznaczeniami, a dopiero potem zacząć czytać właściwy rysunek. Często projektanci
stosują swoje oznaczenia, ponieważ w PN jest brak oznaczeń niektórych urządzeń, i tym właśnie
tłumaczy się konieczność rozpoczynania czytania rysunków od opisów, tabliczek i legend.
Obliczanie masy użytych materiałów
Znajomość obliczania masy materiałów jest bardzo potrzebna na budowie lub w projektowaniu.
Na przykład, jeżeli udz
wig dz
wigu wynosi 3 t, to nie można nim transportować mas większych od 3 t.
Obliczenie masy brył o prostych kształtach nie sprawia trudności. Gorzej jest natomiast
z bryłami o kształtach skomplikowanych.
Przykłady obliczeń
Chcąc obliczyć masę danego materiału, musimy znać gęstość tego materiału i jego objętość.
Mając te dane i pamiętając o zastosowaniu właściwych jednostek, wykonamy obliczenie bez
większych trudności.
V = a * b * c [m3]
w której: a  szerokość blachy, [m], b  długość blachy, [m], c  grubość blachy, [m].
Przy obliczaniu masy rur i różnego rodzaju kształtowników najlepiej jest korzystać z tablic,
w których są podane masy jednostkowe poszczególnych prętów, rur i kształtowników.
Masy urządzeń, pomp, wentylatorów, zbiorników itp. należy odczytywać z tabliczek
znamionowych. Tabliczki znamionowe powinny się znajdować na każdym urządzeniu
przeznaczonym do montażu. W razie braku tabliczki znamionowej masy danej maszyny lub
urządzenia należy szukać w opisie technicznym lub instrukcji obsługi.
Zestawienia materiałów
Znajomość zasad sporządzania zestawień materiałów na podstawie dokumentacji jest bardzo
istotna, szczególnie na budowach oddalonych od kierownictw robót, gdzie często monter jest
brygadzistą, majstrem, a nawet kierownikiem robót. Wprawdzie pełna dokumentacja projektowo-
kosztorysowa zawiera zestawienie koniecznych materiałów, ale dotyczących całej instalacji.
Skorzystanie z tego zestawienia i jednorazowe sprowadzenie na budowę materiałów na całą
instalację z jednej strony wymagałoby dużych powierzchni magazynowych na budowie, a z drugiej
prowadziłoby do zgromadzenia zbyt dużych zapasów materiałów, np. w stosunku do mocy
przerobowych zespołów monterskich. Z różnych względów tak prowadzona gospodarka
materiałami nie jest wskazana. Dlatego często zamawia się materiały na określony rodzaj bądz

fragment instalacji, w związku z tym znajomość przez monterów zasad opracowywania
zestawień materiałów jest istotna.
Tok postępowania podczas sporządzania zestawień
Opracowując zestawienia potrzebnych materiałów należy przede wszystkim dokładnie poznać
dokumentację. Następnie sporządzić zestawienie najpierw dla poszczególnych pomieszczeń,
a następnie otrzymane ilości materiałów należy zsumować, oddzielnie dla każdego pionu.
W pionach kanalizacyjnych należy zwrócić uwagę na kształtki, potrzebne do wykonania podejść,
redukcje itp. A
ącząc zapotrzebowanie na poszczególne piony, otrzymuje się zestawienie ogólne.
W zestawieniu ogólnym należy zachować odpowiednią kolejność, np. począwszy od
najmniejszych średnic wymieniać: rury stalowe, rury żeliwne, zawory oraz inne materiały, jak
grzejniki, materiały izolacyjne itp.
Zestawienie rozpoczynamy od materiałów podstawowych, a na zakończenie podajemy
potrzebne materiały pomocnicze.
Obliczenie ilości potrzebnych materiałów podstawowych nie nastręcza trudności, bo ilości te
otrzymujemy na podstawie dokumentacji (projektu). Ilości materiałów pomocniczych
odczytujemy z katalogów lub przyjmujemy na podstawie doświadczenia.
Do materiałów podstawowych zalicza się rury, armaturę, przybory, urządzenia itp.; do
materiałów pomocniczych - haki, uchwyty, konopie, sznur, pokost itd.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyliczone materiały wpisuje się w tabelę, zachowując odpowiedni układ (tab.1).
Wpisane do tabeli materiały powinny mieć wszystkie oznaczenia i ewentualnie podany numer
PN. Opisując inne materiały, np. armaturę, podaje się symbol katalogu.
Rys. 24. Rzut budynku acetylenowni. Instalacja centralnego ogrzewania [1, s. 230]
Rys. 25. Rozwinięcie instalacji centralnego ogrzewania w acetylenowni [1, s. 231]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Tabela 1 Wykaz materiałów na instalacje centralnego ogrzewania w acetylenowni (rys. 25 i 26)
Wymiary
Nr Wyszczególnienie Jedn. ilość
Å‚
1 Rury stalowe wg PN-74/H-74200 10 m 10
2 jw. 15 m 8
3 jw. 20 m 32
4 zawory odcinajÄ…ce wg kat. AP5/II205 10 szt. 5
5 jw. 15 szt. 3
6 jw. 20 szt. 2
7 Kurki spustowe wg kat.AP5/III526 15 szt. 2
8 Kryzy dławiące ł 6 x 0,6  szt. 1
9 jw. Å‚ 8 x 0,6  szt. 1
10 Manometry tarczowe M0022 kat. P-1  szt. 2
11 Termometry kÄ…towe T1047 kat. P-1  szt. 2
12 Kurki do manometru  szt. 2
13 Rurki syfonowe do manometrów 15 szt. 2
14 Grzejniki z rur ożebrowanych  szt. 1
GÅ»-4/1,5 (Å‚ 76x Å‚150)
15 jw.GZ-4/2,00  szt. 3
16 Odmulacze z rury ł 50 dł.100  szt. 2
17 Zbiorniki odpowietrzajÄ…ce  szt. 2
wg KB1-22.3.1.5(3) poj. 3dm3
18 Kołnierze z króćcami płaskie 10 kpl. 5
19 jw. 15 kpl. 3
20 jw. 20 kpl. 2
21 Roetki do rur 20 szt. 4
22 Wsporniki do grzejników z rur ożebr.  szt. 12
23 Uchwyt do rur 10 szt. 4
24 jw. 15 szt. 4
25 jw. 20 szt. 10
26 Minia ołowiana  kg 0,2
27 Konopie czesane  kg 0,01
28 Klingeryt grubości 0,5 mm m2 0,5
Katalogi i PN nie zawsze są dostępne na budowach; wówczas należy dokładnie określić
przeznaczenie materiału lub urządzenia, podając możliwie ściśle parametry, przy których ma
pracować dana instalacja (urządzenie). Na przykład:
 zawór koÅ‚nierzowy Å›rednicy 25 mm, para o temp. 180°C i ciÅ›nieniu 1,6 MPa,
 zasuwa kołnierzowa średnicy 80 mm do acetylenu na ciśnienie robocze 0,1 MPa.
Podawanie dokładnych danych jest bardzo ważne, gdyż wiąże się z bezpieczeństwem pracy.
Wiadomo na przykład, że zaworów żeliwnych nie można stosować przy wysokich parametrach.
Do acetylenu natomiast nie można stosować materiałów o zawartości powyżej 70% czystej
miedzi.
Przy oznaczaniu odgałęzień kanalizacyjnych należy zwrócić szczególną uwagę na ich kąty, bo
nie zawsze każde odgałęzienie może być zamontowane. Kąty podaje się jako ostre lub rozwarte, ta
sama ksztaÅ‚tka może mieć oznaczenie: odgaÅ‚Ä™zienie kanalizacyjne Ć150 mm kÄ…t 45° lub 135°.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na podstawie jakich projektów można sporządzić zestawienie materiałów?
2. Jakie sÄ… zasady wykonania projektu budowy rurociÄ…gu?
3. Co powinien zawierać projekt techniczny technologiczny rurociągu?
4. Jakie materiały zaliczamy do podstawowych, a jakie do pomocniczych?
5. Jak stosować dokumentacje techniczna systemów rurociągowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobór elementów rurociągu według schematu instalacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeprowadzić analizę schematu,
3) porównać symbole z tablicami oznaczeń,
4) odczytać z tablic znaczenie symboli,
5) dobrać odpowiednie elementy (typ, wymiary, ilość)
6) porównać wyniki,
7) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
tablice stosowanych oznaczeń,
rury, kształtki, armatura,
schematy rzeczywistych instalacji rurociÄ…gowych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Odczytywanie dokumentacji technicznej projektu rurociÄ…gu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeprowadzić analizę dokumentacji,
3) porównać wyniki,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
tablice stosowanych oznaczeń,
dokumentacja rzeczywistych instalacji rurociÄ…gowych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Ćwiczenie 3
Określanie typu instalacji rurociągowej przedstawionej na rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeprowadzić analizę schematu,
3) porównać symbole z tablicami oznaczeń,
4) odczytać z tablic znaczenie symboli,
5) określić rodzaj rurociągu,
6) porównać wyniki,
7) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
tablice stosowanych oznaczeń,
schematy rzeczywistych instalacji rurociÄ…gowych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać elementy rurociągu na schematach?
2) określić zawartość dokumentacji projektowej rurociągu?
3) przeprowadzić analizę schematu instalacji rurociągowej?
4) dobrać sprzęt i narzędzia na podstawie projektu technicznego?
5) dobrać materiały i osprzęt na podstawowe projektu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.2. Prace przygotowawcze przy montażu rurociągów
4.2.1. Materiał nauczania
Warunki wykonania rurociągów magistralowych
Rurociągi magistralne są konstrukcjami stalowymi, których specyfika wyraża się głównie w:
- długości rzędu kilku tysięcy kilometrów i ciśnieniu eksploatacyjnym wewnątrz rury
wahajÄ…cym siÄ™ w granicach kilku MPa,
- zmienności konfiguracji terenu i własności fizykomechanicznych gruntu na trasie rurociągu,
- zagłębieniu rur w gruncie niekiedy bardzo agresywnym korozyjnie,
- występowaniu na trasie rurociągu przeszkód terenowych, takich jak nasypy kolejowe, rzeki,
bagna, wÄ…wozy.
Ponadto dodać należy, że ewentualna awaria rurociągu, zwłaszcza służącego do transportu
ropy naftowej, stanowi poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego.
Wymienione względy powodują, że rurociągi magistralne powinny być wykonywane
w najwyższej klasie jakości. Wykonawstwo utrudniają jednak polowe warunki pracy. Prefabrykacja
rur jest bowiem ograniczona możliwościami ich transportu drogami terenowymi lub nawet
bezdrożami. Dalszym elementem komplikującym wykonawstwo jest konieczność zsynchronizowania
pracy brygad o branżowo zróżnicowanym profilu.
Technologia budowy rurociągów magistralnych wymaga bowiem wykonywania
następujących bezpośrednio po sobie prac związanych ze spawaniem rur, kontrolą jakości spoin,
izolacją antykorozyjną rur oraz wykonawstwem i zasypywaniem wykopów. Niełatwą sprawą jest
także pozyskanie do pracy  w trudnych warunkach polowych  fachowców o wysokich
kwalifikacjach, jacy potrzebni sÄ… przy budowie tak odpowiedzialnych konstrukcji jak rurociÄ…gi.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na wykonawstwo rurociągów magistralnych jest
wymagane zawsze duże tempo prac; jest ono nieodzowne ze względu na konieczność szybkiego
zwrotu wysokich kredytów inwestycyjnych zaciąganych na budowę. Aby sprostać
wymienionym trudnościom, konieczny jest wysokowydajny sprzęt specjalistyczny,
przystosowany do wykonawstwa bardzo zróżnicowanych prac występujących przy budowie
rurociągów.
Sprzęt ten, mający zasadniczy wpływ na stosowaną technologię robót, jest
scharakteryzowany w niniejszym rozdziale przy omawianiu montażu liniowej części rurociągów.
Pominięta została jedynie charakterystyka tych jednostek sprzętowych, które nie są związane
bezpośrednio z wykonawstwem konstrukcji stalowych (np. nie są omówione koparki stosowane
przy wykonywaniu wykopów pod rurociągi).
Oddzielnym zagadnieniem jest wykonawstwo przekroczeń rurociągu przez przeszkody
terenowe, a zwłaszcza przez przeszkody wodne. Stosuje się w tym zakresie dwa ogólne
rozwiązania  przejście rurociągu pod dnem przeszkody wodnej oraz przejście napowietrzne.
Obecnie zdecydowany priorytet daje się temu pierwszemu rozwiązaniu; jest ono bowiem tańsze.
Napowietrzne przejścia rurociągów ponad przeszkodami wodnymi stosuje się głównie
w przypadku konieczności przekraczania rzek górskich o nieustabilizowanym i kamienistym
dnie.
Napowietrzne przejście rurociągów nad przeszkodami charakteryzuje się wielką różnorodnością
typów konstrukcji zależnych od: rozpiętości przeszkody, charakteru jej brzegów, rodzaju
rurociągu (ropociąg czy gazociąg), średnicy rurociągu oraz liczby rur przekraczających
przeszkodę. W tabl. 2 zestawiono najczęściej stosowane typy konstrukcji rurociągowych przejść
napowietrznych. Przy tak dużej różnorodności typów konstrukcji napowietrznych przejść
rurociągowych nie sposób omówić wyczerpująco ich montażu, podano więc jedynie kilka
przykładów charakteryzujących różne techniki montażu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Najczęściej stosowane typy napowietrznych przejść rurociągów przez przeszkody wodne
w zależności od szerokości przeszkody
Tabela 2 Rodzaje konstrukcji rurociÄ…gowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Prefabrykacja sekcji rurowych
W bazach prefabrykacyjnych scala się rury w odcinki długości średnio 22,00 m. Pozwala to
na zmniejszanie o 50°/o iloÅ›ci prac spawalniczych wykonywanych w warunkach montażowych.
LokalizacjÄ™ baz prefabrykacyjnych przewiduje siÄ™ w sÄ…siedztwie istniejÄ…cych linii kolejowych,
aby zapewnić bezpośrednią dostawę rur.
Najbardziej nowoczesne są obecnie typowe bazy, które były stosowane na budowie odcinka
rurociÄ…gu orenburskiego wykonanego przez PolskÄ™. Baza ta ma wymiary 50,00x100,00 m,
natomiast wielkość składowiska rur zależna jest od organizacji dostaw rur oraz wywozu
prefabrykowanych sekcji. Przykładowo na składowisko 30 km rur potrzebna jest powierzchnia
ok. 5 ha. Składowiska obsługują ładowarki wyposażone w specjalne chwytaki, przystosowane do
przenoszenia rur. Przed spawaniem sekcji wykonuje się obróbkę krawędzi łączonych rur.
Maszyny, którymi wykonuje się te prace, nazywają się ukosowarkami i składają się
z następujących zasadniczych części:
- centrownika - wprowadzanego do wnętrza rury, wyposażonego w dwa rzędy tłoczków
rozpierajÄ…cych,
- tarczy wirującej z nożami skrawającymi,
Rys. 26. Sposób ukosowania krawędzi rur [1, s. 54]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Dzięki swojej konstrukcji ukosowarka może być łatwo wprowadzona do wnętrza rury.
Równocześnie z ukosowaniem krawędzi szczotki stalowe, zamocowane obok noży skrawających,
czyszczą odcinek rury w sąsiedztwie przyszłego styku spawanego.
Rury o tak przygotowanych końcówkach przekazywane są do prefabrykacji w sekcje.
Spawanie odbywa się w trzech etapach na stanowiskach wyposażonych w zróżnicowane
oprzyrzÄ…dowanie. Najpierw odbywa siÄ™ centrowanie Å‚Ä…czonych rur oraz automatyczne spawanie
pod topnikiem ściegu graniowego. Automat spawalniczy umieszczony jest na kolumnie
z wysięgnikiem; spawane rury spoczywają na manipulatorze wyposażonym w zestawy rolek,
których napęd zapewnia obrót rury z szybkością zsynchronizowaną z szybkością spawania.
Centrownik ma konstrukcję zbliżoną do centrownika ukosowarki  jedynie wydatnie
zmniejszono odległość pomiędzy pierścieniami tłoczków rozpierających. Po wykonaniu ściegu
graniowego rura zostaje przetoczona po prowadnicach (nachylenie prowadnic wynosi 13 mm na
każde 10,00 m) na stanowisko spawania wypełniającego. Automat spawalniczy umieszczony jest
w tym przypadku na belkowej  rurowej lub kratowej  konstrukcji nośnej ponad spawaną rurą.
Spawanie odbywa siÄ™ Å‚ukiem krytym pod topnikiem, przy czym rura w trakcie spawania jest
obracana na manipulatorze. Trzecie stanowisko zabezpiecza możliwość podpawania grani od
wewnątrz rury. Automat spawalniczy zamocowany jest na wysięgniku, który wprowadza się do
wnętrza rury. Na tym samym wysięgniku znajduje się stanowisko operatora, który obsługuje
automat w pozycji leżącej, wewnątrz rury. Wysięgnik połączony jest z wózkiem, którego
torowisko stanowi przedłużenie manipulatora służącego do obracania rury w trakcie podpawania
grani.
Scalanie sekcji rurowych na trasie rurociÄ…gu
Zespawane sekcje rur są rozwożone specjalnymi samochodami i rozkładane  w jodełkę
wzdłuż trasy rurociągu. Przygotowanie do spawania końcówek sekcji rurowych odbywa się już
w warunkach polowych; wcześniejsze przygotowanie krawędzi rur jest niewskazane ze względu
na możliwość ich uszkodzenia podczas transportu. Ukosowanie krawędzi wykonuje się
ukosowarkami przenoszonymi przez ciągniki gąsienicowe z bocznymi wysięgnikami.
Konstrukcja ukosowarki przenośnej jest zbliżona do konstrukcji ukosowarek zainstalowanych
w bazach prefabrykujÄ…cych sekcje rurowe.
Transport rur na trasÄ™ rurociÄ…gu
W przypadku układania rurociągu w pofałdowanym terenie sekcjom rurowym musi być
nadana krzywizna odpowiadająca profilowi terenu. Gięcie rur wykonuje się najczęściej
giętarkami zainstalowanymi na podwoziu gąsienicowym.
Dokładne ustawienie do spawania krawędzi montowanej sekcji oraz zespawanego uprzednio
odcinka rurociągu uzyskuje się dzięki stosowaniu centrownika; daje on możliwość szybkiego
ustawiania styku bez konieczności wykonywania spoin sczepnych.
Pierwszy ścieg graniowy wykonywany jest najczęściej półautomatycznie przez spawaczy
o wysokich kwalifikacjach. Stosuje się spawanie w atmosferze gazów ochronnych  mieszaniny
argonu i CO2 (75% Ar, 25% CO2). Pozostałe warstwy spoiny wykonuje się w osłonie czystego
CO2. Spawanie odbywa się pod namiotami osłaniającymi wykonywany styk przed
niekorzystnymi wpływami atmosferycznymi. Każdą warstwę spoiny wykonuje inna czwórka lub
trójka spawaczy przemieszczających się do kolejnych styków wraz z agregatem spawalniczym
i namiotem ochronnym.
W zasadzie wszystkie warstwy spoiny wykonuje się metodą  w dół . Liczba stanowisk
spawalniczych praktycznie waha się w granicach 7, gdyż dubluje się stanowiska ostatnie, na
których układana jest licowa warstwa spoiny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rys. 27. Aparat rentgenowski przystosowany do przemieszczania siÄ™ wewnÄ…trz rury [1, s. 198]
1 - ścianka rurociągu, 2 - wózek napędzany silnikiem spalinowym, 3 - błona naświetlana, 4 - strefa naświetlań,
5 - mechanizm przesuwu zasłony z
ródła promieniowania, a - pozycja bierna, b - pozycja czynna
Kontrola jakości spoin obwodowych, łączących poszczególne rury, wykonywana jest głównie
ze względu na naprężenia powstające podczas układania rurociągu w wykopie oraz naprężenia
spowodowane lokalnym osiadaniem gruntu pod ułożonym już rurociągiem. Naprężenia w spoinach
obwodowych od wewnętrznego ciśnienia eksploatacyjnego są minimalne, rurociąg ułożony
bowiem w gruncie nie doznaje praktycznie wydłużenia osiowego. Radiograficzną kontrolę spoin
prowadzi się najczęściej stosując z
ródło promieniowania umieszczone w aparacie przemieszczającym
siÄ™ wewnÄ…trz rury.
Są to aparaty panoramiczne umożliwiające radiografię od wewnątrz rury przy jej średnicy
powyżej 500 mm.
Liczbę złączy poddanych radiografii określa nadzór budowy. Praktyka wykazała, że
radiografię w 100% należy prowadzić na odcinkach w obszarze przeszkód, zwłaszcza wodnych.
Na liniowej części rurociągu rozpoczyna się zwykle również od 100%, zmniejszając zakres
radiografii stopniowo do 10% w miarę spadku liczby wyników negatywnych. Ustalenie dolnej
granicy liczby radiogramów poniżej 10% jest niewskazane. Oprócz kontroli radiograficznej
stosowana jest także kontrola ultradz
więkowa i magnetyczna.
Przed zaizolowaniem rurociągu i ułożeniem go w wykopie przeprowadza się próby
szczelności i wytrzymałości. Odcinki poddawane próbom mają długość od 1 do 10 km; próbę
wykonuje się na ogół wodą, rzadziej sprężonym powietrzem.
Opuszczanie rurociÄ…gu do wykopu
Odcinek rurociągu sprawdzony wytrzymałościowo opuszcza się do wykopu za pomocą
żurawi gąsienicowych z bocznymi wysięgnikami (rys. 28). Przy opuszczaniu do wykopu
rurociągu o średnicy powyżej 500 mm powinno używać się co najmniej trzech żurawi.
Odległość pomiędzy żurawiami określa się z warunku bezpiecznego ugięcia sprężystego
rurociÄ…gu.
R
e" 2500,
d
gdzie:
R  promień ugięcia rurociągu od obciążenia masą własną, d  średnica rury.
Przy mniejszych promieniach ugięcia naprężenia w rurze osiągają wartość bliską granicy
sprężystości stali.
Podczas opuszczania do wykopu rurociÄ…g jest oczyszczany i izolowany. Do czyszczenia
stosuje siÄ™ zestaw obrotowych szczotek stalowych, zainstalowanych w obudowie nasadzonej na
rurę. Bezpośrednio po oczyszczeniu rury są izolowane antykorozyjnie. Typ izolacji zależny jest
od stopnia agresywności gruntu. Najczęściej stosuje się izolacje bitumiczne wzmocnione
taśmami z syntetycznej tkaniny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 28. Układanie rurociągu w wykopie [3, s. 75]
Rys. 29. Obciążniki układane na rurociągu [3, s. 75]
Rurociągi układane w gruntach mniej agresywnych można izolować tylko taśmami z tkaniny
pokrytej jednostronnie lepiszczem zapewniającym przyklejenie taśmy do rury.
Odcinki rurociągu układane na terenach zalewowych rzek lub na terenach o wysokim
poziomie wód gruntowych należy obciążać blokami betonowymi (rys. 29), które przeciwdziałają
sile wyporu wody działającej na rurociąg.
Montaż liniowej części gazociągów układanych na terenach szkód górniczych
Część obszaru naszego kraju, na którym prowadzi się podziemną eksploatację bogactw
naturalnych, to tereny o naruszonej równowadze statycznej górotworu. Puste lub niezupełnie
wypełnione wyrobiska górnicze zapoczątkowują przejście górotworu w stan dynamiczny. Ruchy
te, rozpoczynające się w bezpośrednim sąsiedztwie wyrobisk, przenoszone są następnie na
warstwy zalegające wyżej i sięgają aż do powierzchni ziemi. Ruchy gruntu powodują
występowanie dodatkowych naprężeń w rurach gazociągów przebiegających przez tereny objęte
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
szkodami górniczymi. Praktyka wykazała, że do budowy gazociągów na tych terenach nie
należy używać rur łączonych spoinami czołowymi - gazociąg taki jest mało odporny na lokalne
odkształcenia podłoża. Większość gazociągów przechodzących przez tereny szkód górniczych
wykonywana jest z rur stalowych Å‚Ä…czonych na tzw. kielichy kuliste (rys. 30). Technologia
wykonania takiego połączenia przebiega następująco: po dokładnym oczyszczeniu powierzchni
styku wsuwa się kuliste zakończenie jednej rury w kielich drugiej i silnie dociska. W razie
konieczności dopasowuje się długość kielicha w taki sposób, aby spoina pachwinowa znalazła
się w miejscu, w którym kończy się wygarbienie i rozpoczyna gładka rura. Po nagrzaniu
materiału kielicha palnikiem acetylenowo-tlenowym do temperatury ok. 1173 K dogina się
kielich do tylnej części kulowego zakończenia przyłączonej rury. Spoina pachwinowa,
wykonana łukiem elektrycznym, stanowi więc w zasadzie tylko uszczelnienie styku
Rys. 30. Rury stalowe łączone na kielichy kuliste: a) przed połączeniem, b) po połączeniu [1, s. 44]
Rys. 31. Kompensator dławikowy [1, s. 45]
Gazociągi przechodzące przez tereny szkód górniczych należy dodatkowo wyposażyć
w kompensatory. Urządzeniom tym stawia się wielorakie wymagania; powinny one charakteryzować
się następującymi własnościami:
- odpowiednio dużą zdolnością kompensacyjną,
- wytrzymałością na ciśnienie wewnętrzne równą co najmniej najwyższemu ciśnieniu roboczemu
gazociÄ…gu,
- konstrukcją umożliwiającą prawidłowe działanie przy wystąpieniu naprężeń złożonych od
zginania i rozciągania lub ściskania,
- szczelnością zachowaną nawet po długotrwałej pracy gazociągu,
- odpornością wszystkich swych elementów na agresywne działanie składników transportowanego
gazu.
Warunki te spełniają jedynie kompensatory dławikowe (rys. 31). Nieprzydatne są natomiast
kompensatory działające na zasadzie zginania elementów rurociągu, które stosowane są
w rurociągach nadziemnych. Kompensatory te nie są współosiowe z rurą, a więc w przypadku
zasypania ich warstwą gruntu odkształcenia ich bywają praktycznie znikome. Jeżeli rozpoczyna
się eksploatację górniczą pod istniejącym gazociągiem, którego wyłączenie z ruchu albo
wbudowanie kompensatorów jest niemożliwe, celowe jest jego odkopanie i odspojenie od gruntu
na tym odcinku, na którym spodziewane są ruchy terenu. Najlepiej gdy w takich warunkach nie
zachodzi konieczność ponownego zasypania odkopanych odcinków. Jeżeli jednak trzeba je
zasypać, wówczas przez odpowiednie dobranie materiału do zasypania oraz obłożenie gazociągu
faszyną można znacznie obniżyć wielkość tarcia pomiędzy rurą gazociągu i deformującym się
gruntem. W niektórych przypadkach celowe jest zrezygnowanie z wykonawstwa gazociągu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
podziemnego i umieszczenie go nad powierzchnią terenu na odpowiednich podporach. Stałe
zamocowanie gazociągu wykonuje się tylko na niektórych podporach; z pozostałymi jest on
połączony przesuwnie, co zapewnia mniejszą jego wrażliwość na nierównomierne osiadanie
podpór (rys. 32).
Rys. 32. Podpory naziemnego rurociągu na terenach szkód górniczych [1, s. 45]
1 - rolka zapewniająca poziome przemieszczenia rurociągu, 2 ~ śruby regulacyjne umożliwiające przemieszczenia
rolki I - w pionie
Przejścia rurociągów pod drogami lub torami kolejowymi
Drogi i tory kolejowe są przeszkodami terenowymi najczęściej występującymi na trasach
rurociągów magistralnych. Przejścia rurociągów przez te przeszkody należy wybierać w miejscach,
gdzie droga lub tor kolejowy położone są na nasypie lub na rzędnej równej poziomowi
sąsiedniego terenu. Wykonawstwo tych przejść można prowadzić albo w otwartym wykopie, co
wiąże się z koniecznością wstrzymania ruchu na drodze lub torze, albo przy nieprzerwanym
ruchu, stosujÄ…c tzw. metodÄ™ przecisku.
Rozwiązania konstrukcyjne stosowane dla gazociągów w obu wymienionych przypadkach
podane są w normie branżowej. Przejścia ropociągów pod drogami i torami kolejowymi
wykonuje się w sposób analogiczny.
Układając gazociąg w otwartym wykopie, na przykład pod drogą, umieszcza się go w rurze
ochronnej (rys. 33a). Jej zadaniem jest przeniesienie obciążeń zewnętrznych oraz odprowadzenie
poza przeszkodę gazu wydobywającego się przez ewentualne awaryjne pęknięcie spoin
rurociÄ…gu.
Jeżeli przejście gazociągowe pod drogą lub torem kolejowym należy wykonać bez
przerywania ruchu na drodze lub torze, wówczas przeciska się pod nimi rurę przejściową, w której
umieszcza się rurę ochronną, a w niej z kolei gazociąg (rys. 33b). Przeciskanie rury przejściowej
pod przeszkodą ziemną może odbywać się przez wywieranie na rurę nacisku statycznego albo
nacisku udarowego (wibracja); grunt przed przystąpieniem do przeciskania rury może być także
urabiany hydromechanicznie. Najczęściej jednak stosowane są świdry, którymi wierci się kanał
przy równoczesnym wtłaczaniu w niego rury przejściowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Rys. 33. Przejścia gazociągów pod szlakami komunikacyjnymi: [1, s. 22]
a) przejście pod drogą, wykonane w otwartym wykopie 1 - rura ochronna, 2 - rura wydmuchowa, 3 - płoza
gazociągu, 4 - gazociąg b) przejście pod torem kolejowym, wykonane metodą przecisku [97]
1 - rura ochronna, 3 - rura przejściowa, 3 - rura wydmuchowa, 4 - gazociąg, 5 - piasek lub chudy beton
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Przy tej ostatniej metodzie używa się sprzętu dwojakiego typu. Jeden typ agregatów
wiercących kanał i wtłaczających weń rurę opierany jest o pionową ścianę wykopu po stronie
przeciwległej do przeszkody (rys. 34).
Rys. 34 Agregat do wykonywania przecisków rurowych, zawieszony na haku żurawia gąsienicowego [1, s. 164]
1- agregat napędowy przenośnika ślimakowego ł tarczy urabiającej grunt, 2 - kotwa, 3 - żuraw gąsienicowy
z wysięgnikiem bocznym, 4 - przeciskana rura, 5 - tarcza urabiająca grunt, 6 - przenośnik ślimakowy, 7 - wysyp
urobionego gruntu, 8 - liny mocujÄ…ce agregat do kotwy
Agregaty drugiego typu są zawieszane na żurawiach gąsienicowych z bocznymi
wysięgnikami i mocowane linami do kotew wykonanych przy przeszkodzie, pod którą przeciska
siÄ™ rurÄ™ (rys.34).
Przejścia rurociągów przez przeszkody wodne
Przejścia rurociągów przez rzeki i kanały należy wykonywać poniżej (biorąc pod uwagę
kierunek biegu rzeki) mostów, przystani, budowli i ujęć wodnych. W uzasadnionych
przypadkach przepisy krajowe zezwalają na odstępstwo od tej zasady i sytuowanie przejść
rurociągowych powyżej wymienionych budowli, jednakże w odległości nie mniejszej niż:
- 300 m  od mostów kolejowych, drogowych i budowli wodnych,
- 1000 m  od przystani, dworców rzecznych i ujęć wody.
Warunki wykonania rurociÄ…gu wodociÄ…gowego
Wykonawstwo sieci wodociÄ…gowej, na podstawie dokumentacji projektowo-kosztorysowej
zatwierdzonej do realizacji, obejmuje takie czynności jak trasowanie, roboty ziemne, montaż
przewodów wraz z uzbrojeniem, próbę i odbiór sieci oraz zasypywanie przyjętych odcinków
sieci wodociÄ…gowej.
Trasowanie polega na wyznaczeniu w terenie, na podstawie planu sytuacyjnego i przekroju
podłużnego sieci wodociągowej, osi przewodów. Czynność tę wykonuje służba geodezyjna
posługująca się odpowiednimi instrumentami mierniczymi. Oś przewodów utrwala się kołkami
osiowymi (rys.) z gwoz
dziem na każdym załamaniu trasy i na osiach wszystkich studzienek.
W celu utrwalenia wytyczonej osi przewodu w terenie po obu stronach kołków osiowych w odległości
minimum 1,5 m wbija się kołki dodatkowe, zwane świadkami. Umożliwiają one, już po wykonaniu
wykopów i usunięciu kołków osiowych, ścisłe ustalenie osi przewodu. Po wyznaczeniu osi
przewodu wyznacza się szerokość wykopu odmierzając od osi (prostopadle do trasy przewodu)
połowę szerokości wykopu. W uzyskanych punktach wbija się kolki krawędziowe, na które
naciÄ…ga siÄ™ sznur. W gruncie luz
nym krawędz
wykopu wzdłuż sznura wyznacza się łopatą, w gruncie
zwartym  balami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Rys. 35. Usytuowanie kołków świadków w stosunku do kołków osiowych [1, s. 170]
J - oś przewodu, 2 - kołki osiowe, 3 - kołki świadki, 4 - kołki świadki w układzie jednostronnym, 5 - kołki świadki
w układzie dwustronnym
Szerokość wykopów zależy przede wszystkim od średnicy montowanego przewodu
wodociągowego i od rodzaju rur, z których ten przewód się montuje. Dla przewodów z rur
żeliwnych, stalowych, kamionkowych i betonowych szerokość wykopów podano w tab. 3, a dla
rur z tworzyw sztucznych w tab. 3 (dla najczęściej stosowanych średnic). Szerokość dna wykopu
na przewody wodociągowe i kanalizacyjne zależnie od średnicy i materiału rur.
Tabela 3
Przewody
Średnice żeliwne i stalowe kamionkowe, betonowe itp.
przewodów DN ściany wykopów
nie umocnione umocnione nie umocnione umocnione
mm
Szerokość wykopu, m
0,80 0,90 - -
50
0,80 0,90 - -
75÷80
0,80 0,90 0,80 0,90
100
0,80 0,90 - -
125
0,80 0,90 0,80 0,90
150
0,90 1,00 0,90 1,00
200
0,95 1,05 0,95 1,05
250
1,00 1,10 1,00 1,10
300
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Tabela 4. Szerokość dna wykopów przy montażu rur z tworzyw sztucznych
Wykopy nie
umocnione
Wykopy umocnione
Åšrednica
(pionowe lub
zewnętrzna
skarpowe)
Dz mm
szerokość szerokość
wykopu m wykopu m
63 0,60 ÷0,80 0,40 ÷ 0,60
90 0,70 ÷ 0,90 0,50 ÷ 0,70
110 0,70 ÷ 0,90 0,60 ÷ 0,80
160 0,80 ÷ 1,00 0,60 ÷ 0,80
225 0,80 ÷ 1,00 0,60 ÷ 0,80
Po wyznaczeniu szerokości wykopów przystępuje się do robót ziemnych. Prace związane ze
zrywaniem nawierzchni i wykonaniem wykopów powinny być poprzedzone wyznaczeniem
miejsc składowania materiałów z nawierzchni i urobku ziemi. Ziemię z wykopów pod przewody
o dużych średnicach gromadzi się po jednej stronie wykopu, drugą pozostawiając wolną, co
umożliwia łatwe i bezpieczne podłączanie i opuszczanie rur do wykopu. Odległość gromadzenia
ziemi od krawÄ™dzi wykopu powinna wynosić 0,6÷0,7 m. MateriaÅ‚y z nawierzchni skÅ‚aduje siÄ™
w dalszej odległości (rys. 36). Ściany wykopów zabezpiecza się przed obsypywaniem się ziemi
przez ich obudowÄ™.
Rys. 36. Rozplanowanie stanowiska roboczego przy wykopie [1, s. 278] 1 - odeskowany wykop, 2 - przewód,
3 - zabezpieczenie rynsztoka, 4 - składowanie ziemi z wykopu, 5 - materiał z nawierzchni
Zależnie od rodzaju i kategorii gruntu (o normalnej wilgotności), w którym wykonuje się
wykopy, można przy określonej głębokości pozostawiać je bez obudowy lub stosować obudowę
ażurową (elementy przyścienne układane są z przerwami) i pełną (elementy przyścienne
przylegają do siebie). Warunki obudowy wykopów z uwzględnieniem kategorii gruntu i głębokości
wykopu podano w tab. 5.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Tabela 5 Warunki obudowy wykopu
Kategorie
gruntu o
Grunty Głębokość wykopu, m Rodzaj obudowy
wilgotności
normalnej
I, II do 1,0 bez obudowy
Luz
ne
I, II większa od 1,0 obudowa pełna
III, IV do 1,5 bez obudowy
Zwarte III, IV do 3,0 obudowa ażurowa
III, IV większa od 3,0 obudowa pełna
ObudowÄ™ rozpoczyna siÄ™ po wykonaniu wykopu na gÅ‚Ä™bokość 0,4÷1,0 m w gruntach
luz
nych (zależnie od nawodnienia) i 1,0÷1,5 m w gruntach zwartych. Do tego celu sÅ‚użą bale
(gruboÅ›ci 50÷63 mm) i nakÅ‚adki Å›wierkowe lub sosnowe oraz rozpory drewniane z okrÄ…glaków
(Å›rednicy 14÷20 cm) albo stalowe rozkrÄ™cane. PrzedsiÄ™biorstwa wyspecjalizowane w prowadzeniu
robót ziemnych do obudowy wykopów, zamiast deficytowych bali drewnianych, stosują wypraski
stalowe.
Po uzyskaniu podanych głębokości i wyrównaniu do pionu ścian wykopu układa się wzdłuż
ścian jeden nad drugim 4 lub 5 bali, przytrzymując je stalowymi drążkami-łomami. Następnie
w połowie bali ustawia się pierwszą parę nakładek i rozpiera je rozporami. W podobny sposób
rozpiera siÄ™ dwiema nastÄ™pnymi nakÅ‚adkami koÅ„ce bali w odlegÅ‚oÅ›ci 10÷15 cm od krawÄ™dzi
koÅ„cowych. UstawiajÄ…c pierwszy bal od wierzchu wykopu należy wysunąć go na ok. 5÷10 cm
nad powierzchniÄ™ terenu.
Podczas dalszego pogłębiania obudowę wykonuje się w podobny sposób umieszczając
nakładki na styk w stosunku do poprzednich. Opisana obudowa nadaje się do gruntów luz
nych.
W gruntach zwartych stosuje się obudowę poziomą ażurową lub pełną (tab. 5), a w gruntach
nawodnionych (niezależnie od rodzaju i kategorii) - obudowę pełną.
Ze względu na duże niebezpieczeństwo ludzi pracujących w wykopach o sposobie obudowy
wykopów w konkretnych warunkach terenowych każdorazowo decyduje kierownik robót.
Wykonując wykopy należy przestrzegać warunków określających głębokość wykopu
i spadek jego dna. Kontrolując jakość wykonywania wykopów w tym zakresie trzeba
posługiwać się celownikami umocowanymi po obu stronach obudowy i łatami przezierniczymi,
zwanymi krzyżami, ustawionymi między celownikami (rys. 37). W praktyce rozróżnia się łaty
przeziernicze do wykopu i do rur. Celowniki (rys. 37) służą także do wyznaczania osi przewodu.
Dlatego na celowniku wyznacza się miejsce pokrywające się z osią przewodu jako środek
odległości między wcześniej omówionymi kołkami dodatkowymi-świadkami.
Głębokość wykopów wynika z założonej głębokości przewodów, która z kolei zależy od
głębokości przemarzania gruntu. W naszych warunkach klimatycznych przewody wodociągowe,
np. z rur z PVC-U, układa się na głębokości 1,2; 1,4; 1,6 lub 1,8 m mierzonej od powierzchni
gruntu do wierzchu rury odpowiednio przy głębokości przemarzania Lz=0,8; 1,0; 1,2; 1,4 m.
Omówione roboty ziemne można wykonywać ręcznie lub mechanicznie. W razie ręcznego
wykonywania na głębokość do 1,5 m ziemię usuwa się jednym przerzutem, a przy głębokości
ponad 1,5 m należy stosować ręczne przerzuty na pomosty. Z głębokości ponad 3,0 m ziemię
należy usuwać mechanicznie. Wykonując wykopy mechanicznie można stosować koparki jedno- lub
wielonaczyniowe. Ze względu jednak na uzbrojony teren miast (kable telefoniczne, elektryczne,
przewody gazowe itp.) koparki stosuje się rzadko i z dużą ostrożnością.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Rys. 37. Ustalanie poziomu spodu wykopu i wierzchu przewodu [1, s. 247] - Å‚ata celownicza, 2 - Å‚ata przeziernicza
do rur, 3 - łata przeziernicza do dna wykopu, 4 - oś wykopu, 5 - sznur napięty (pion) wg wyznaczonej osi
przewodu, 6  pion
Rys. 38. Gniazda pod połączeniami kielichowymi przewodów żeliwnych [1, s. 252]: a) o średnicy 300 mm,
b) o średnicy 600 mm
Po wykonaniu wykopów przystępuje się do opuszczania i montażu rur. Opuszczając rury
małych średnic (do 250 mm) należy posługiwać się linami, natomiast przy średnicach większych
korzysta się z trójnogów i wielokrążków. Opuszczone rury układa się pod spad na wygładzonym
dnie wykopu mającym spadek określony w projekcie. W miejscach złączy tworzy się gniazda
(pogłębienie wykopu) umożliwiające należyte wykonanie połączenia. Zależnie od rodzaju rur
stosuje się różne połączenia .
Rury żeliwne ciśnieniowe łączy się za pomocą połączeń kielichowych lub kołnierzowych.
Ponadto do łączenia rur żeliwnych wodociągowych stosuje się połączenia elastyczne typu
Union. Wykonuje się je w sposób następujący: na bosy koniec rury łączonej nakłada się
nagwintowany z zewnątrz dławik, a następnie pierścień gumowy. Po wsunięciu końca rury do
nagwintowanego kielicha dokręca się dławik używając specjalnego klucza sierpowego.
Dociśnięty w ten sposób pierścień gumowy zapewnia szczelność połączenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
 c)
Rys. 39. Połączenie elastyczne typu Union: a) widok z wycięciem, b) pełny przekrój, c) klucz sierpowy [1, s. 321]
Podczas montażu przewodów sieci wodociągowej wszystkie połączenia rur żeliwnych
i stalowych sÄ… wykonywane w wykopach. Przewody wodociÄ…gowe z tworzyw sztucznych mogÄ…
być montowane na poboczu wykopu lub nad wykopem, a następnie odcinkami o dopuszczalnej
długości (ze względu na ugięcia graniczne dla rur z PVC-U) opuszczane na dno wykopu.
Rys. 40. Sposób opuszczania rur z PVC-U do wykopów obudowanych [1, s. 134] 1, 2, 3 - kolejność opuszczania
rury, 4 - ułożenie na dnie i połączenie kielichowe
Sposób opuszczania zmontowanych odcinków przewodów zależy przede wszystkim od
rodzaju wykopu, tzn. czy ściany wykopu są obudowane z poprzecznymi rozporami lub
nieobudowane - pionowe lub skarpowe. W pierwszym przypadku, ze względu na długość rur
z PVC-U (6,0÷12,0 m) zachodzi konieczność opuszczenia pojedynczych rur (rys. 40) i pojedynczych
węzłów. W drugim, miejsce montażu rur i sposób opuszczania zmontowanego przewodu pokazano
na rys. 41.
Połączenia kielichowe z uszczelką gumową wykonujemy następująco: najpierw umieszczamy
w rowku kielicha uszczelkę gumową, a następnie po posmarowaniu bosego końca rury talkiem
lub specjalnym płynem wciskamy go do kielicha przy użyciu specjalnego przyrządu (rys. 42).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Rys. 41. Opuszczanie rur z PVC-U do wykopów nieobudowanych [1, s. 134]: a) zmontowanych na poboczu
wykopu, b) zmontowanych nad wykopem
Rys. 42. Przyrząd do wykonywania połączeń kielichowych rur z PVC-U [1, s. 134] 1 - ząb cięgna, 2 - rama dz
wigni,
3 - bosy koniec rury z PVC-U, 4  oznaczenie głębokości wsunięcia, 5 - kielich rury z PVC-U
Przykładowe rozwiązanie montażowe węzła zasuwy kołnierzowej i trójnika żeliwnego
pod hydrant ilustruje rys. 43
Rys. 43. Rozwiązanie montażowe z przewodem PVC-U [1, s. 135] a) zasuwy kołnierzowej, b) trójnika żeliwnego
pod hydrant
1- zasuwa, 2 - sztucer kołnierzowy żeliwny, 3 - kształtka kołnierzowa żeliwna, 4 - bosy koniec rury z PVC-U,
5 - kielich rury z PVC-U, 6 - trójnik żeliwny, 7 - uszczelki gumowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Opuszczone do wykopu przewody lub pojedyncze rury albo węzły układa się na wcześniej
przygotowanym podłożu. Poprzeczne profilowanie wykopu odbywa się w miarę układania
przewodu, w formie zagłębienia w podłożu dostosowanego do jego średnicy. Uzyskany w ten
sposób urobek wykorzystujemy do obsypania rury ziemią, podbijając i ubijając ją dokładnie
wokół niej.
Dla zabezpieczenia przewodów wodociągowych w czasie ich eksploatacji - przed negatywnymi
skutkami działania sił odśrodkowych podczas zmiany kierunku strumienia przepływającej
w przewodzie wody, przed zwiększonym parciem w czasie uderzeń hydraulicznych lub przed
nierównomiernym osiadaniem podłoża spowodowanym różnicą mas rur z PVC-U i żeliwnego
uzbrojenia - na trasie przewodów wykonujemy bloki oporowe (rys. 44). Połączenia rur
polietylenowych (PE) zostaną omówione w następnych jednostkach modułowych w podziale na
połączenia nierozłączne (zgrzewane czołowo i przy użyciu kształtek kielichowych z wtopionym
drutem oporowym) i rozłączne (na dwuzłączki i kołnierzowe).
Rys. 44. Bloki oporowe [1, s. 136]: a) na odgałęzieniu z trójnika, b) na łuku, c) pod zasuwą kołnierzową
Przy zastosowaniu wymienionych połączeń montaż przewodów polega na łączeniu
poszczególnych rur (dla średnic 75 mm i większych) lub odcinków przewodów (dla średnic do
75 mm) i odbywa się na zewnątrz wykopu. Przygotowany do opuszczenia do wykopu przewód
o długości do 100 m powinien być ułożony wzdłuż trasy na poboczu wykopu lub nad wykopem
 podobnie jak przewody z PVC-U przy wykopach nie obudowanych. Samo opuszczenie
przewodów do wykopów, ze względu na ich lekkość i elastyczność, nie nastręcza żadnych
problemów technicznych zarówno w wykopach nie obudowanych, jak i obudowanych.
W tym drugim przypadku, wykorzystując elastyczność rur PE, przeciągamy zmontowane
odcinki pod rozporami po dnie wykopu, zwracając uwagę, aby w wyrównanym dnie wykopu,
w warstwie podłoża nie znajdowały się np. kamienie z ostrymi krawędziami lub inne materiały
mogące uszkodzić rury. Połączenia rur polietylenowych z rurami z innych materiałów lub
z uzbrojeniem żeliwnym wykonujemy jako mieszane. Dwa takie przykłady pokazano na rys. 4-
PodÅ‚Ä…czenia wodociÄ…gowe ukÅ‚ada siÄ™ ze spadkiem 3 = 3°/oo w kierunku przeciwnym do
przepływu wody, co gwarantuje odpowietrzenie przewodów sieci wodociągowej i umożliwia
odwodnienie podłączenia. Zależnie od średnicy podłączenia wodociągowego używa się rur
stalowych ocynkowanych, z PVC-U lub PE (średnice do 50 mm) i rur żeliwnych (średnica 50 mm
i większe). Podłączenia wodociągowe z rur stalowych zabezpiecza się przed korozyjnym
działaniem gruntu i wód gruntowych. W tym celu owija się je taśmą izolacyjną Denso lub taśmą
jutową na podkładzie asfaltowym, którą także asfaltuje się na zewnątrz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Otwór w ścianie, przez który przechodzi przewód podłączenia do budynku, musi mieć
średnicę o 15 cm większą od zewnętrznej średnicy przewodu. Przestrzeń wolną między
przewodem a ścianą po jego zmontowaniu wypełnia się czarnym sznurem i tłustą gliną lub
pianką budowlana i od strony zewnętrznej zaciera się zaprawą cementową.
Podłączenie wodociągowe doprowadza się do wodomierza, który zależnie od odległości
budynku mieszkalnego od ulicy może być montowany wewnątrz budynku w pomieszczeniu
piwnicznym (gdy odległość ta nie przekracza 15 m) lub w specjalnej studzience wodomierzowej
(kiedy odległość ta przekracza 15 m albo budynek jest niepodpiwniczony). Podłączenie
wodociągowe projektuje się w odległości nie mniejszej niż: 1,5 m - od kanalizacji i gazu; 0,8 m
 od kabli elektrycznych i 0,5 m  od kabli telekomunikacyjnych.
Warunki wykonania rurociÄ…gu kanalizacyjnego
Prace przygotowawcze do budowy sieci kanalizacyjnej obejmujÄ… trasowanie, roboty ziemne,
montaż kanałów wraz z uzbrojeniem. Kanały trasuje się równolegle do linii regulacyjnej ulicy:
w systemie kanalizacji ogólnospławnej  w osi ulicy, a w systemie kanalizacji rozdzielczej - obydwa
kanały pod jezdnią w pobliżu osi ulicy. W tym drugim przypadku odległość obu kanałów powinna
umożliwiać bezpieczne i swobodne wykonywanie samych kanałów i wszelkich podłączeń.
Osie kanałów wyznacza się przez wbicie kołków drewnianych; dodatkowo dla ich
utrwalenia wbija się kołki zwane świadkami, z oznaczoną wysokością. Umożliwia to łatwe i szybkie
odtworzenie głębokości wykopu w razie zniszczenia kołków osiowych.
Szerokość wykopów, która z jednej strony powinna być jak najmniejsza (względy
ekonomiczne), a z drugiej musi zapewnić właściwe warunki pracy (swoboda ruchu podczas prac
montażowych, z zachowaniem przepisów bhp), wynika ze średnicy montowanych kanałów i od
głębokości wykopu.
Zgodnie z normą PN-EN 1610/2002 jako minimalne szerokości wykopu przyjmuje się:
- ze względu na średnicę nominalną DN montowanego kanału: wg zasady OD+x, gdzie: OD 
 jest średnicą zewnętrzną przewodu [m], a x  minimalną przestrzenią roboczą między
przewodem a obudową wykopu [m] (minimalna wartość x wynosi 0,4 m).
- w zależności od głębokości wykopu: przy głębokości do 1,0 m minimalna szerokość
wykopu nie jest określona; do 1,75 m - 0,80 m; do 4,0 m - 0,9 m i powyżej 4,0 m - 1,0 m.
Głębokość wykopów zależy od wymaganego zabezpieczenia kanałów przed przemarzaniem
i od zapewnienia minimalnego spadku kanału, gwarantującego przepływ z prędkością
uniemożliwiającą wytrącanie się w nim części stałych (ze ścieków). Ścieki zamarzają trudniej
niż woda, wymagane minimalne zagłębienie kanałów określa się więc na hz + 0,2 m (hz  głębokość
przemarzania gruntu). W praktyce nawet minimalne spadki, zwłaszcza na terenach płaskich,
prowadzą do znacznie większych zagłębień kanałów. W konsekwencji mamy do czynienia
z głębokimi wykopami, których obudowę należy wykonać bardzo starannie. Każda najmniejsza
niedokładność może spowodować wypadek grożący kalectwem, a nawet śmiercią.
Rys. 45. Szczelna obudowa wykopów [1, s. 142]: a) płytkich, b) głębokich 1 - bale lub wypraski poziome,
2 - nakładki, 3  rozpory
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Do obudowy wykopów można używać bali drewnianych grubości 63 mm i nakładek
drewnianych tej samej gruboÅ›ci, które rozpieramy rozporami z okrÄ…glaków o Å›rednicach 14÷20 cm.
Obecnie zamiast bali drewnianych do obudowy wykopów używa się wyprasek stalowych
o szerokości 0,2 m i długości 4,0 m, wykonanych z blachy grubości 4 mm, a zamiast rozpór
drewnianych - stalowych rozkręcanych. Przykładowe obudowy wykopów płytkich i głębokich
pokazano na rys. 45
W trakcie wykonywania wykopów i układania rur, dużym problemem może być napływ
wody do wykopów. Przed napływem wód powierzchniowych zabezpieczamy się w trakcie
wykonywania obudowy pionowej wysuwajÄ…c pierwszy bal deskowania 5÷10 cm ponad
powierzchnię terenu i obsypując go od zewnątrz ziemią. Odwodnienie wykopu z napływającej
wody gruntowej stanowi poważniejszy problem. Najprościej można ją usunąć przez
bezpośrednie pompowanie lub przez pośrednie pompowanie ze studni depresyjnych lub filtrów
igłowych. Dzięki tym dwóm ostatnim metodom odwodnienie wykopów uzyskujemy przez
obniżenie poziomu wody gruntowej poniżej dna wykopu.
Podobnie jak wykonanie wykopu, układanie kanałów kanalizacyjnych rozpoczynamy od
najniższego punktu trasy. W razie bezpośredniego odpompowywania wody umieszczenie
studzienki czerpalnej w najniższym punkcie wykopu, zapewnia dobry odpływ wód, a tym
samym odpowiednie warunki do jej usunięcia.
Przed opuszczaniem rur należy przygotować odpowiednio ich podłoże i wymagane spadki
gwarantujÄ…ce grawitacyjny przepÅ‚yw Å›cieków z minimalnÄ… prÄ™dkoÅ›ciÄ… 0,8÷1,0 m/s. PrÄ™dkość ta
zapewnia dobre samooczyszczenie się kanałów. Dla rur kamionkowych i betonowych prędkość
maksymalna nie może przekroczyć 3 m/s. Spadki dla kanałów są stosunkowo małe i określane są
w °/00 (promilach) - 1÷6 m na kilometr trasy.
Rys. 46. Ułożenie rur [1, s. 172]: a) na podłożu żwirowo-piaskowym, b) na podłożu betonowym
Podłoże pod rury może być naturalne (w gruntach suchych i piaszczystych) i z podsypki
żwirowo-piaskowej (rys. 46a - w gruntach gliniastych i kamienistych). Pod kanały o większym
przekroju podłożem może być tłuczeń kamienny lub beton (rys. 46.)
W gruntach piaszczystych i suchych, bezpośrednio na dnie wykopu rury układa się
kielichami zwróconymi odwrotnie do kierunku przepływu ścieków i tak aby przynajmniej 1/4
obwodu rury przylegała do podłoża (rys. 47.)
Rys. 47. Układanie rur na podłożu naturalnym [1, s. 173]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Rys. 48. Opuszczanie rur betonowych do wykopu [1, s. 150]: a) ręczne przy użyciu liny, b) za pomocą
wielokrążka zawieszonego na trójnogu
1 - lina, 2 - wielokrążek, 3 - kołowrót, 4 - wzmocnienie trójnogu, 5 - bale podkładane przy podwieszaniu rury,
6 - trójnóg, 7 - podłoże żwirowo-piaskowe, 8 - rury
Do wykopu rury opuszcza się ręcznie lub mechanicznie (rys. 48). Ręcznie za pomocą lin
opuszcza się elementy lekkie (o średnicy do 0,4 m), a mechanicznie elementy cięższe. Do
mechanicznego opuszczania rur możemy stosować m.in. żurawie samojezdne.
Układając rury w wykopie posługujemy się pionem i celownikiem, co zapewnia prowadzenie
kanału po linii prostej i z jednakowym spadkiem między dwoma sąsiednimi studzienkami
rewizyjnymi.
Warunki wykonania rurociÄ…gu gazowego
Do niedawna do wykonywania gazociągów używane były także rury żeliwne. W nowych
rozwiÄ…zaniach stosuje siÄ™ rury stalowe przewodowe i polietylenowe (PE).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Rury stalowe ze szwem przewodowe (wg PN-79/H-74244) mają średnice zewnętrzne od
10,2 mm i grubości ścianek 1,6; 1,8 i 2,0 mm a dla średnic do 2020,0 mm - grubości ścianek
14,2; 16,0 i 17,5 mm. Dla mediów palnych obowiązuje natomiast norma PN-EN 10208-
2+AC/1999 Rury stalowe przewodowe dla mediów palnych  Rury o klasie wymagań ,,B".
Rury takie mogÄ… mieć Å›rednice zewnÄ™trznej D = 33,7÷1626,0 mm i gruboÅ›ci Å›cianek T =
2,3÷36,0 mm oraz dÅ‚ugoÅ›ci okreÅ›lane dla czterech grup:
- r1 - 6,0÷11,0 m,
- r2 - 9,0÷14,0 m,
- r3 - 10,0÷16,0 m,
- r4 - 11,0÷18,0 m.
Rury stalowe przewodowe muszą być zabezpieczone antykorozyjnie już w zakładzie
wytwórczym np. przez zewnętrzne zaizolowanie asfaltem taśmą z welonu szklanego
przesyconego asfaltem (rury o średnicach do DN 50). Tak wykonaną izolację maluje się
mlekiem wapiennym, co ułatwia wykrycie uszkodzeń izolacji w czasie transportu,
magazynowania i układania w wykopie. Obecnie częściej rury stalowe przewodowe
zabezpieczane są antykorozyjnie warstwą ochronną z tworzywa sztucznego (w kolorze żółtym).
Dodatkowe zabezpieczenie rur stalowych przed korozjÄ… gruntowÄ… stanowi ochrona
katodowa. Nadaje się ona jednak tylko do zabezpieczania gazociągów przesyłowych w terenie
niezabudowanym - nie możemy stosować jej w miastach w warunkach dużego zagęszczenia
przewodów i instalacji podziemnych.
Rury polietylenowe (PE) na gazociÄ…gi produkuje siÄ™ z polietylenu o gÄ™stoÅ›ci 0,94÷0,96
g/cm3 z dodatkiem utleniaczy, stabilizatorów i pigmentów, w dwóch szeregach
asortymentowych SDR 11 o pr max = 0,4 MPa i SDR 17,6 o pr max = 0,2 MPa (SDR=Dz/e -
stosunek średnicy zewnętrznej rury do nominalnej grubości ścianki). Rury SDR 11 mają
Å›rednice 20 ÷ 400 mm, a SDR 17,6 - Å›rednice 90 ÷ 400 mm. Rury polietylenowe (PE) produkuje
się w odcinkach, a przy średnicy do 90 mm nawinięte na bębny. Nawinięty odcinek rury
(długość handlowa 50 lub 100 m) może mieć większą długość (w produkcji na zamówienie), co
daje długie jednorodne odcinki gazociągu (bez połączeń). Rury o średnicy powyżej 90 mm
produkuje się w odcinkach prostych długości 6, 10 i 12 m.
Do wykonawstwa gazociągu można przystąpić na podstawie projektu technicznego
zatwierdzonego do realizacji. W załączonym opisie technicznym określa się warunki
szczegółowe lokalizacji, wykończenia i odbioru gazociągu. Muszą być one wcześniej
uzgodnione z trasami innych istniejących i przewidywanych urządzeń podziemnych i naziemnych
(wiaduktów, torowisk itp.).
Gazociągi układa się wzdłuż ulic, pod chodnikami lub w pasach zieleni, z zachowaniem
bezpiecznych odległości od określonych obiektów. Odległości te - dla gazociągów średniego
i niskiego ciśnienia ułożonych w ziemi z rur PE - przykładowo wynoszą:
- od budynków - 1,5 m,
- od kabli energetycznych ziemnych o napięciu do 15 kV - 0,5 m, a o napięciu powyżej 15 kV
- 1,0 m,
- od kanałów kanalizacyjnych i ciepłowniczych - 1,5 m,
- od torów tramwajowych - 1,0 m.
- od drzew (skrajni pnia) - 1,5 m.
Głębokość posadowienia gazociągów jest znacznie mniejsza niż przewodów
wodociągowych czy kanalizacyjnych i zależy od rodzaju przewodzonych gazów. Gazociągi
dostarczające gazy zawilgocone (zawierające parę wodną) układa się poniżej głębokości
zamarzania, tj. 0,8 ÷ 1,4 m (zależnie od strefy klimatycznej), natomiast dostarczajÄ…ce gazy suche
- na gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 0,6÷1,0 m (decyduje przewidywane obciążenie nawierzchni). Ze wzglÄ™du na
małą głębokość wykopów gazociągi są łatwiejsze do wykonania i bezpieczniejsze dla ekip
montażowych. Wykopy muszą być należycie zabezpieczone i oznakowane, tak ze względu na
pieszych, jak i ruch pojazdów mechanicznych. Wykonując wykopy należy zachować szczególną
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
ostrożność podczas pracy w bezpośrednim sąsiedztwie kabli energetycznych i telekomunikacyjnych
(dane lokalizacyjne wynikają z wcześniejszych uzgodnień).
Układanie gazociągów i ich uzbrojenie zależą od rodzaju płynących w nich gazów.
Gazociągi dla gazów suchych prowadzi się równolegle do terenu, bez odwadniaczy, natomiast
gazociągi dla gazów mokrych (zawilgoconych) układa się z określonym spadkiem w kierunku
odwadniaczy. Minimalny spadek przewodów o Å›rednicy do 300 mm wynosi 4°/oo, a dla Å›rednic
wiÄ™kszych - 2 ÷ 3°/oo. Åšrednice gazociÄ…gów wynikajÄ… z obliczeÅ„, z tym że jako minimalne
średnice gazociągów niskociśnieniowych przyjmuje się 50 mm, a gazociągów średniociśnieniowych
przewodzÄ…cych gaz ziemny - 32 mm.
Podczas układania gazociągów z rur stalowych większość spawów (złączy) wykonuje się na
zewnątrz wykopów, a długość zespawanych rur jest ograniczona liczbą napotykanych przeszkód
terenowych i liczbą żurawi, jaką dysponujemy do umieszczenia odcinka zespawanego gazociągu
w wykopie. Przed ułożeniem gazociągu w wykopie w gruntach luz
nych dno wykopu musi być
oczyszczone i wyrównane, a w gruntach zwartych - pogłębione i wyrównane podsypką
piaskowÄ….
Dla gazociągów z polietylenu (PE) minimalna szerokość wykopów powinna wynosić
L=0,2m. Dno wykopu powinno być dokładnie oczyszczone z części stałych (kamieni, korzeni
itp.) a pod przewód powinna być wykonana podsypka z piasku min. 0,05 m. Po ułożeniu
przewodu i przy użyciu miedzianego drutu wskaz
nikowego o przekroju 1,5 mm2 w izolacji DY
wykonuje się nadsypkę z piasku min. 0,10 m ponad przewód. Resztę wykopu zasypujemy nad
przewodem do wysokoÅ›ci 0,3÷0,4 m warstwÄ… ziemi rodzimej pozbawionej kamieni, korzeni, tj.
części stałych, na której (po ubiciu) nad gazociągiem układamy żółtą folię ostrzegawczą
(szerokoÅ›ci 0,1 ÷ 0,2 m) i zasypujemy wykop caÅ‚kowicie, ubijajÄ…c poszczególne warstwy gruntu
rodzimego. Minimalne przykrycie dla gazociągów z polietylenu (PE) powinno wynosić: 0,6 m
dla przyłączy, 0,8 m dla sieci ulicznej (rys. 49) i 1,0 m w gruntach ornych. Długości odcinków
gazociągów z rur polietylenowych (PE) są jedynie ograniczone - ze względu na swoją lekkość -
liczbą napotykanych przeszkód terenowych.
Rys. 49. Przekrój wykopu i zasypki przewodu PE w sieci ulicznej [1, s. 182]: 1 - podsypka z piasku jako warstwa
wyrównawcza, 2 - drut wskaz
nikowy położenia osi przewodu PE, 3 - rura przewodowa PE, 4 - ochronna warstwa
piasku (nadsypka) nad przewodem, 5 - warstwa ziemi rodzimej pozbawionej części stałych, 6 - taśma ostrzegawcza
(żółta), 7 - warstwa ziemi rodzimej, 8 - warstwa nawierzchni
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Końcowe prace spawalnicze i montażowe odbywają się już w wykopie. Dla ułatwienia
prowadzenia tych prac wykonujemy tzw. gniazda monterskie; polega to na poszerzeniu wykopu
o 1,0 m z obu stron rury na dÅ‚ugoÅ›ci 1,0÷2,0 m i pogÅ‚Ä™bieniu dna wykopu o okoÅ‚o 0,5 m poniżej
spodu rury.
Połączenia rur stalowych (spawane) i polietylenowych (zgrzewane czołowo i na złączki
elektrooporowe) zostaną omówione w kolejnych jednostkach modułowych. W uzupełnieniu,
zgodnie z powołanym rozporządzeniem Ministra Gospodarki, połączenia rur stalowych
przewodowych powinny być wykonane wyłącznie za pomocą spawania elektrycznego.
Gazociągi na skrzyżowaniach z przeszkodami terenowymi (np. pod jezdniami, nasypami,
torami tramwajowymi) muszą być układane w rurze ochronnej zabezpieczającej gazociąg przed
obciążeniami zewnętrznymi. Rury ochronne stosuje się również przy wykonywaniu gazociągu
metodą tunelową - wówczas przeciskamy hydraulicznie pod przeszkodą tzw. rurę przejściową.
Przestrzeń między rurą przejściową a ochronną wypełnia się piaskiem lub chudym betonem,
natomiast przestrzeń między rurą ochronną a gazociągiem pozostawia się wolną, uszczelniając
jedynie sznurem konopnym i asfaltem końcówki rury ochronnej (rys. 50). Do wolnej przestrzeni
między gazociągiem i rurą ochronną podłącza się rurę wydmuchową, z zaworem
wydmuchowym, wyprowadzoną do powierzchniowej skrzynki żeliwnej. Rura ta umożliwia
kontrolę szczelności gazociągu pod przeszkodą, służy jednocześnie jako sączek węchowy, a przede
wszystkim zapewnia wymagane warunki bezpieczeństwa.
Rys. 50. Przykładowe przejście gazociągu pod przeszkodą [1, s. 249]
1 - gazociąg, 2 - rura ochronna, 3 - uszczelnienie rury ochronnej sznurem i asfaltem, 4 - płoza podpory gazociągu,
5 - płoza rury ochronnej, 6 - rura przejściowa, 7 - wypełnienie piaskiem wolnej przestrzeni, 8 - rura wydmuchowa,
9 - wzmocniona izolacja asfaltowa
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady opuszczania rur do wykopów?
2. Jaka jest różnica pomiędzy wykopami do różnych systemów rurociągowych?
3. Podaj zasady prowadzenia gazociągów przez tereny szkód górniczych.
4. Jakie są oznaczenia gazociągów?
5. Jakie podłoża stosuje się przy kładzeniu rur?
6. Jakie spadki przewodów wykonuje się dla rożnych systemów rurociągowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskazywanie zaleceń dotyczące prowadzenia rurociągów przez tory kolejowe, drogi lądowe,
mosty i wiadukty oraz inne przeszkody na terenie przebiegu rurociągów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać w zeszycie przedmiotowym rodzaje przeszkód na drodze rurociągu,
3) określić rozpoznanie terenu wokół każdej przeszkody,
4) dobrać metodę prowadzenia przejścia rurociągu
5) uzasadnić przyjęte rozwiązanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Polskie Normy,
przykładowa dokumentacja wykonanych przejść rurociągów,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotowanie i zabezpieczenie wykopów rurociągowych według dokumentacji
Głębokość wykopu (h) < 1,75m 2,00m 2,50m 3,00m
2 8 10 12
Ilość płyt
2 4 6 8
Ilość rozpór
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokumentację budowy rurociągu,
3) wypisać w zeszycie przedmiotowym niezbędne elementy do wzmocnienia wykopów,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Polskie Normy,
dokumentacja techniczna,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
Ćwiczenie 3
Opuszczanie rur do wykopu zgodnie z zasadami bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać w zeszycie przedmiotowym rodzaje przeszkód na drodze rurociągu,
3) określić rozpoznanie terenu wokół każdej przeszkody,
4) dobrać metodę prowadzenia przejścia rurociągu
5) uzasadnić przyjęte rozwiązanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Polskie Normy,
przykładowa dokumentacja wykonanych przejść rurociągów,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) posłużyć się normami?
2) określić zastosowanie kompensatorów?
3) dobrać szerokość wykopów do rur ?
4) zorganizować stanowisko montażu rur?
5) wykonać czynności przygotowawcze zgodnie bhp?
6) dobrać typ izolacji rurociągu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4.3. Prace zakończeniowe przy montażu rurociągów
4.3.1. Materiał nauczania
Badanie szczelności rurociągu wodociągowego
Przed zasypywaniem przewodów sieci wodociągowej należy sprawdzić zgodność
wykonania przewodów z dokumentacją techniczną pod względem warunków ułożenia, montażu
i zabezpieczenia przewodów, użytych materiałów itp. Następnie przeprowadza się badanie
potwierdzające szczelność sieci.
Należy pamiętać, że długość odcinka przewodu poddawanego badaniu na szczelność nie
powinna przekraczać 300 m dla rur żeliwnych bez względu na sposób wykonywania wykopów
i dla przewodów z innych materiałów (np. z PVC-U), w razie ułożenia ich w wykopie o ścianach
umocnionych, oraz 600 m dla rur stalowych i żelbetowych, ułożonych w wykopach nie
umocnionych (ze skarpami).
Badany odcinek powinien być nie uzbrojony, tzn. bez hydrantów, zaworów bezpieczeństwa
i innych urządzeń dodatkowych, a zasuwy zmontowane na przewodzie powinny być otwarte
w czasie próby. Przed próbą szczelności na badanym odcinku przewodu powinny być także
wykonane w sposób stały wszystkie przewidziane bloki oporowe i podporowe, a wszystkie
odgałęzienia i końce badanego rurociągu dokładnie zamknięte (zaślepione) i podparte w sposób
zapewniający przeniesienie sił działających w czasie próby.
W celu usunięcia z przewodu powietrza w czasie napełniania wodą na wyżej położonej
końcówce rurociągu i w miejscach, w których może zbierać się powietrze, należy zmontować
rurki odpowietrzające z zaworami. Przed napełnieniem badanego przewodu wodą wykopy
należy zasypać ziemią na wysokość co najmniej połowy średnicy rury i dokładnie ubić z boku
rur, szczególnie u ich podłoża. Tak przygotowany odcinek napełnia się powoli wodą
w najniższym miejscu przewodu (co stwarza warunki dobrego odpowietrzenia) przy otwartych
zaworach odpowietrzajÄ…cych. Po stwierdzeniu pojawienia siÄ™ wody we wszystkich rurkach
odpowietrzających (co jest dowodem całkowitego napełnienia rurociągu wodą) należy odłączyć
dopływ wody i podłączyć do badanego odcinka pompkę hydrauliczną z manometrem. Używając
jej podnosimy ciśnienie w rurociągu do wartości zapewniającej całkowite napełnienie
i odpowietrzenie odcinka przewodu i tak przygotowany przewód z rur żeliwnych i stalowych
pozostawiamy przez 12 h w celu ustabilizowania.
Po tym okresie za pomocą pompki hydraulicznej do prób w napełnionym wodą
i odpowietrzonym rurociągu podnosi się ciśnienie do wartości ciśnienia próbnego, które
powinno być większe o 50% od największego przewidzianego ciśnienia roboczego, z tym że dla
rurociągów z rur stalowych, żeliwnych, z PVC-U i PE - minimum 1 MPa, a dla rurociągów z rur
żelbetowych - minimum 0,2 MPa. Następnie należy otworzyć zawór odpowietrzający
w najwyżej położonym punkcie badanego rurociągu i po stwierdzeniu wypływu wody i spadku
ciśnienia na manometrze oraz zamknięciu zaworu odpowietrzającego ponownie podnieść
ciśnienie do wysokości ciśnienia próbnego. Po wyłączeniu pompki hydraulicznej obserwuje się
manometr. Próbę szczelności rurociągu uważa się za pozytywną, jeżeli ciśnienie na manometrze
nie wykaże żadnego spadku przez 30 minut w przewodach stalowych, żeliwnych, z PVC-U i PE,
a przez 2 h w przewodach z rur żelbetowych. Próba trwa nie dłużej niż 24 h. W razie wykrycia
uszkodzeń lub nieszczelności rury należy wymienić, a wszelkie niedokładności montażu usunąć.
Następnie trzeba powtórnie przeprowadzić opisaną próbę szczelności.
Po zakończeniu próby hydraulicznej (wodnej) z wynikiem pozytywnym przystępuje się do
zasypywania przewodów. Na początku bardzo starannie wypełnia się zagłębienia pod
kielichami, mocno ubijając ziemię. Następnie przewód zasypuje się warstwami ziemi grubości
15 ÷ 20 cm, ubijajÄ…c je dokÅ‚adnie ubijakami stalowymi do poziomu 0,3 m powyżej górnej
krawędzi rury.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
Powyżej tej warstwy, do zagęszczania można stosować sprzęt mechaniczny. W gruntach
piaszczystych (wyjątkowo) dla lepszego zagęszczenia poszczególne warstwy można polewać
wodÄ….
Zasypując przewód równocześnie usuwamy stopniowo obudowę wykopu, kierując się
następującą zasadą: w gruntach niespoistych (luz
nych) bale usuwa się z każdej strony
pojedynczo; w gruntach spoistych (zwartych) można usuwać jednocześnie po dwa bale z każdej
strony. Przed usunięciem określonych bali pozostałą w wykopie obudowę rozpiera się
dodatkowymi nakładkami założonymi obok istniejących poprzednio, nie obejmującymi tych
bali, które chcemy usunąć. Tak postępujemy do całkowitego zasypania wykopów.
Po próbie wodnej przewodów i ich zasypaniu należy je starannie przepłukać czystą wodą
w celu usunięcia wszelkich zanieczyszczeń mechanicznych, a następnie przeprowadzić ich
dezynfekcjÄ™.
Przewody dezynfekuje się wodą z dodatkiem chlorku wapnia w ilości 100 mg/dm3 lub
chloraminy w iloÅ›ci 20 ÷ 30 mg/dm3. Okres dezynfekcji trwa 24 h, po czym spuszcza siÄ™
roztwór, a przewody poddaje silnemu płukaniu. Po badaniach laboratoryjnych próbek wody
pobranych z przewodu z wynikiem pomyślnym przewód ten można przekazać do eksploatacji.
Przepisy bhp
Ze względu na bardzo zróżnicowany zakres robót prowadzonych podczas układania
przewodów wodociągowych, na każdym stanowisku pracy należy zachować szczególną
ostrożność. Podczas robót związanych z montażem sieci wodociągowej należy przestrzegać
następujących przepisów bhp:
- na stanowiskach pracy należy zachować ład i porządek,
- codziennie przed wejściem do wykopu należy sprawdzić stan jego obudowy,
- schodzenie i wychodzenie z wykopu może odbywać się jedynie po odpowiedniej drabince,
nie wolno wrzucać do wykopu żadnych przedmiotów ani narzędzi, należy je natomiast
opuszczać w odpowiednich pojemnikach,
- opuszczanie lub podnoszenie rur o masie ponad 250 kg może się odbywać wyłącznie za
pomocą odpowiednich urządzeń mechanicznych (nie ręcznie) i tylko pod nadzorem
brygadzisty lub majstra,
- usuwanie bali z wykopów może się odbywać jedynie z równoczesnym zasypywaniem i ubijaniem
ziemi.
Po skończonej pracy stanowiska powinny być uprzątnięte, narzędzia i materiały schowane
w odpowiednich pomieszczeniach, a same wykopy pokryte balami lub zabezpieczone
ogrodzeniem, o zmierzchu zaś i w nocy oświetlone światłami ostrzegawczymi.
Odbiór sieci kanalizacyjnych
Komisyjny odbiór robót może dotyczyć tylko fragmentów sieci kanalizacyjnej (odbiór
częściowy) lub całości sieci (odbiór techniczny końcowy).
W czasie odbioru częściowego komisja sprawdza zgodność robót z dokumentacją
techniczną oraz jakość użytych materiałów i sposób wykonania. Długość odbieranego odcinka
nie powinna być mniejsza niż odległość między dwoma sąsiednimi studzienkami, a wyniki
badania szczelności muszą spełniać warunki określone w omawianej wcześniej normie PN-EN
1610/2002. Przewiduje ona badanie szczelności przewodów i studzienek kanalizacyjnych
dwoma metodami  z użyciem powietrza (metoda L) i z użyciem wody (metoda W). Próby te
mogą być prowadzone oddzielnie dla rur i kształtek oraz studzienek. W metodzie W ciśnienie
próbne nie może być większe niż 50 kPa i mniejsze niż 10 kPa  liczone od poziomu wierzchu
rury. Czas stabilizacji, po wytworzeniu ciśnienia próbnego, trwa 1 h a czas badania 30 min.
Wynik badania uznajemy za pozytywny wówczas gdy ilość dodanej wody nie przekracza 0,15 dm3/m2
dla przewodów i kształtek oraz 0,40 dm3/m2 dla studzienek (m2 odnosi się do wewnętrznej
powierzchni zwilżonej). Wyniki działalności komisji powinny być spisane w formie protokołu
(podpisanego przez członków komisji) i odnotowane w dzienniku budowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
Odbiór techniczny końcowy rozpoczyna się od sprawdzenia protokołów z odbiorów
częściowych, a następnie naniesionych zmian i uzupełnień w dokumentacji technicznej oraz
prawidłowego wykonania i zakończenia robót, zgodnie z ostateczną dokumentacją. Wyniki
odbioru końcowego, ujęte w protokole, stanowią podstawę do wydania zezwolenia na zasypywanie
wykopów.
Zasypywanie wykopu odbywa się z równoczesnym usuwaniem jego obudowy. W gruntach
niespoistych (sypkich) usuwamy (poczynając od dołu) po jednym balu z każdej strony,
a w gruntach spoistych (zwartych), gdzie niebezpieczeństwo zasypania ludzi jest mniejsze  po
dwa bale z każdej strony. W pierwszej fazie zasypywania dokonujemy ręcznie, warstwami
15÷20 cm, ze zwróceniem szczególnej uwagi na staranne obsypanie i równomierne ubicie ziemi
na obwodzie ułożonego kanału. Kiedy warstwa nasypanej ziemi osiągnie grubość 30 cm ponad
wierzch zasypywanego kanału, dalsze prace mogą odbywać się mechanicznie. W razie układania
kanalizacji pod jezdnią o dużym nasileniu ruchu, zasypka wykopów powinna być wykończona
warstwą z piasku, starannie zagęszczoną przez ubijanie. Niekiedy wierzchnią warstwą zasypki
może być mieszanka piaskowo-cementowa.
Przepisy bhp
W czasie układania sieci kanalizacyjnych obowiązujące przepisy bhp możemy podzielić na:
- związane z przebiegiem robót ziemnych, montażowych i towarzyszących,
- zapewniające bezpieczeństwo ruchu pieszego i wszelkiego rodzaju pojazdów poruszających
siÄ™ po jezdni w warunkach utrudnionego ruchu.
Pierwsze z nich są podobne jak podczas układania sieci wodociągowych, jednak ze względu
na większe wymiary wykopów (szerokość i głębokość) warunki bezpieczeństwa pracy podczas
układania sieci kanalizacyjnych są przestrzegane bardziej rygorystycznie. Wszelkie prace
związane z wykopami, ich obudową, odwodnieniem, rozbiórką i zasypywaniem powinno się
prowadzić szczególnie starannie.
Niewłaściwe odwodnienie wykopu może np. powodować wymywanie ziemi zza obudowy
wykopu, co w konsekwencji bywa przyczynÄ… rozluz
nienia rozpór, załamania się obudowy
i niekontrolowanego zawalenia się wykopu. Dlatego pracownicy przed wejściem do wykopu
zobowiązani są każdego dnia sprawdzić stan obudowy, szczególnie zaś stan rozpór.
Sprawdzenia stanu wykopu i jego obudowy trzeba dokonać także po każdym ulewnym lub
długo trwałym deszczu. W razie stwierdzenia jakiegokolwiek zagrożenia niedopuszczalne jest
wchodzenie do wykopu, a o zaistniałej sytuacji powinno się zawiadomić natychmiast
kierownictwo robót. Schodzenie do wykopu i wychodzenie z niego może się odbywać tylko po
specjalnych drabinkach ulokowanych nie dalej niż 10 m od stanowiska pracy.
Przed opuszczaniem rur do wykopów obowiązkowemu sprawdzeniu podlega stan lin,
łańcuchów, wciągarek itp., ponieważ jakiekolwiek ich się na gazociągach niskiego ciśnienia,
natomiast na gazociągach średniego, podwyższonego średniego i wysokiego ciśnienia  odwadniacze
dwururowe. Odpowietrzniki, montowane w najwyższych punktach trasy gazociągu niskiego
ciśnienia w formie króćca, wyprowadza się do poziomu terenu i umieszcza w skrzynce żeliwnej.
Sam króciec odpowietrzający jest zamknięty zaślepką. Odpowietrzniki służą do odprowadzenia
powietrza z gazociągu napełnianego gazem, zarówno nowego, jak i po naprawie.
Odbiór sieci gazowej
Ponieważ próby szczelności gazociągów spawanych nad wykopem wykonuje się wcześniej,
co udokumentowane powinno być protokołem z odbioru częściowego  po ostatecznym
zespawaniu gazociągu w wykopie próbie szczelności podlegają jedynie ostatnie połączenia.
Dlatego przed tą próbą możemy przysypać rurociąg warstwą ziemi grubości 20 cm (starannie ją
ubijając) na całej długości z wyjątkiem miejsc spawów wykonywanych w wykopie. Odbiór
gazociągów, podobnie jak odbiór innych robót instalacyjnych, polega na sprawdzeniu zgodności
z projektem jakości użytych materiałów i poziomu technicznego wykonania oraz na sprawdzenie
ich szerokości. Jak wynika z wcześniejszych informacji, sprawdzenie szczelności rurociągów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
odbywa się dwukrotnie - raz przed ich ułożeniem w wykopie (dotyczy to rurociągów bez
uzbrojenia) i drugi raz po zmontowaniu rurociągu już opuszczonego do wykopu.
W pierwszym przypadku rurociąg z rur stalowych lub polietylenowych napełnia się
powietrzem (rzadziej gazami obojętnymi, np. dwutlenkiem węgla) o ciśnieniu ps odpowiednio
0,4 lub 0,1 MPa. Po upływie co najmniej 1 h przystępujemy do sprawdzenia, czy nie ma
odkształceń i pęknięć rurociągu, a nade wszystko czy nie występuje spadek ciśnienia próbnego,
który świadczyłby o nieszczelności rurociągu. Szczelność złączy sprawdza się najczęściej
wodnym roztworem mydła. Po stwierdzeniu wadliwych złączy (brak szczelności) muszą być one
wykonane na nowo, a próba musi być powtórzona. Pomyślny wynik próby szczelności
umożliwia opuszczenie rurociągu do wykopu, wykonanie ostatecznych połączeń i częściowe
przysypanie ziemią (wg omówionych zasad).
Przed ostateczną próbą szczelności, rurociągi muszą być oczyszczone od wewnątrz.
Najczęściej rurociągi stalowe do DN200 i polietylenowe są przedmuchiwane strumieniem
powietrza o ciśnieniu 1,2 MPa dla rurociągów stalowych i 0,1 MPa dla polietylenowych.
Tak przygotowany rurociąg napełnia się sprężonym powietrzem w sposób płynny i bez
przerwy, aż do uzyskania ciśnienia badania szczelności Pps. Ciśnienie to powinno być równe
0,4 MPa dla ciśnienia roboczego Pr nie większego niż 0,4 MPa lub równe ciśnieniu Pr dla
ciśnienia roboczego Pr powyżej 0,4 MPa. Badanie szczelności przeprowadza się po
ustabilizowaniu się temperatury czynnika próbnego.
Po pomyślnej próbie odbioru gazociągu spisywany jest komisyjny protokół odbioru robót,
a wykonawca, po zaizolowaniu złączy zmontowanych w wykopie, może przystąpić do
zasypywania wykopów i wykończenia nawierzchni terenu.
Gazociąg nie przekazany do eksploatacji w okresie 6 miesięcy od zakończenia prób
ciśnieniowych powinien być przed oddaniem go do użytku, ponownie poddany próbom
szczelności.
Przepisy bhp
Przepisy te można podzielić na ogólne i szczegółowe dotyczące np. prac montażowych
i izolacyjnych.
Ze względu na bardzo zróżnicowany zakres robót ogólne przepisy mówią o konieczności
zachowania szczególnej ostrożności na każdym stanowisku pracy. Pracownicy powinni być
zaopatrzeni w odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej. Miejsca budowy zabezpiecza się
elementami ostrzegającymi, a w nocy wyróżnia sygnalizacją świetlną. Opuszczanie i podnoszenie
rur o masie przekraczającej 250 kg musi się odbywać wyłącznie za pomocą urządzeń
mechanicznych, zaopatrzonych w napisy informujÄ…ce o dopuszczalnym ich udz
wigu. Do prac
montażowych mogą być dopuszczeni tylko pracownicy z uprawnieniami zawodowymi (dotyczy
to szczególnie spawaczy), co gwarantuje m.in. znajomość przez nich obowiązujących przepisów
bhp.
Wśród szczegółowych przepisów bhp  montażowych i izolacyjnych  należy wymienić
następujące:
- rury należy układać minimum 0,5 m od brzegu wykopu, w sposób uniemożliwiający
stoczenie siÄ™ ich na pracujÄ…cych ludzi,
- rury przygotowane do spawania nad wykopem powinny spoczywać poziomo na podkładach
ułożonych prostopadle do osi rury,
- podczas spawania gazowego należy pamiętać o ochronie butli z tlenem i acetylenem przed
promieniowaniem słonecznym,
- podawanie do wykopu gorÄ…cej masy izolacyjnej, potrzebnej do naprawy uszkodzonej
izolacji, powinno się odbywać w naczyniu w sposób niezagrażający pracownikowi
w wykopie,
- gorący asfalt wolno nakładać jedynie na suche i oczyszczone z korozji powierzchnie
izolowanej rury.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki zasady obowiązują przy zasypywaniu wykopów?
2. Jak przebiega odbiór sieci kanalizacyjnej?
3. Na czym polega próba hydrauliczna?
4. Jak badamy szczelność instalacji gazowej?
5. Jak często sprawdzamy stan wykopów?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonanie próby szczelności wodociągu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) określić sposób postępowania zgodny z instrukcją
3) dobrać narzędzia do wykonania próby,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
model rurociÄ…gu,
instrukcje,
narzędzia,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zasypywanie rurociągu ułożonego w wykopie i demontaż jego obudowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) określić sposób postępowania zgodny z instrukcją,
3) dobrać narzędzia do demontażu,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
narzędzia,
instrukcje zasypywania wykopów,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dobieranie zabezpieczenia antykorozyjnego dla rurociągów gazowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) określić sposób postępowania zgodny z instrukcją,
3) dobrać materiały do wykonania zabezpieczenia antykorozyjnego,
4) dobrać narzędzia do wykonania zabezpieczenia antykorozyjnego,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
narzędzia,
materiały do zabezpieczeń antykorozyjnych,
instrukcje przeprowadzenia zabezpieczenia antykorozyjnego,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) stosować zasady bhp podczas prac zakończeniowych?
2) określić zasady dokonywania odbioru rurociągu?
3) dobrać substancje do zabezpieczeń antykorozyjnych?
4) stosować sprzęt mechaniczny do zasypywania wykopów?
5) przeprowadzić dezynfekcje wodociągu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
A. INSTRUKCJA OGÓLNA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
B. INSTRUKCJA SZCZEGÓA
OWA
1. Zestaw zadań testowych składa się z zadań zamkniętych (zadań wielokrotnego wyboru).
2. Zadania wielokrotnego wyboru mają 4 odpowiedzi, z których jedna jest prawidłowa.
Prawidłową odpowiedz
należy zakreślić we właściwym miejscu na Karcie odpowiedzi.
3. W wypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy ująć w kółko i ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową.
4. Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawia Ci trudność, to opuść je
i przejdz
do zadania następnego. Do zadań bez odpowiedzi możesz wrócić póz
niej.
5. Czas trwania testu  60 min.
6. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 22 pkt.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja dla ucznia,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
Celem przeprowadzanego pomiaru dydaktycznego jest sprawdzenie poziomu wiadomości
i umiejętności, jakie zostały ukształtowane w wyniku zorganizowanego procesu kształcenia
w jednostce modułowej  Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów
rurociągowych . Spróbuj swoich sił. Pytania nie są trudne i jeżeli zastanowisz się, to na pewno
udzielisz poprawnej odpowiedzi.
Powodzenia !
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do instalacji rurociągowych specjalnych nie należą instalacje
a) acetylenu,
b) ciepłej wody,
c) sprężonego powietrza,
d) dwutlenku węgla.
2. Uzgodnienia branżowe prowadzenia rurociągów dokonuje się na poziomie
a) projektowania,
b) prac przygotowawczych,
c) wykonania,
d) odbioru.
3. Oznaczeni  żel. elementów sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oznacza użycie materiałów
a) żelaznych,
b) żeliwnych,
c) żelbetowych,
d) żelazobetonowych.
4. Różnica poziomów pomiędzy początkiem i końcem przewodu poziomego o długości 8 m
wynosi 0,4 m a to oznacza spadek
a) 2%,
b) 5%,
c) 20%,
d) 50%.
5. Jaka instalacja została przedstawiona na
rysunku?
a) wodna,
b) gazowa,
c) kanalizacyjna,
d) centralnego ogrzewania.
6. Na podstawie rysunku określ jakie średnice rur w mm należy zapotrzebować
a) 20, 38,
b) 38, 70,
c) 70, 80,
d) 80, 100.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
Jaka będzie masa
L-
Ciężar
7. Ciężar rury żeliwnej DN=250 i długości 6 m wynosi w kg
DN mm długość
kg/m
(odpowiednie dane odczytaj z tabeli)
mm
a) 51,9,
100 6000 19,5
b) 155,7,
150 6000 29,5
c) 311,4,
200 6000 39,8
d) 622,8.
250 6000 51,9
300 6000 65,3
8. W jakim celu obliczamy masę materiału?
a) do wykonania kosztorysów,
b) do obliczenia robocizny,
c) do wykonania uzgodnień branżowych,
d) do wykonania projektu montażu.
9. Napowietrzne przejście przedstawione na rysunku jest możliwe tylko dla:
Wymiary podane na rysunku wyrażone są w metrach
a) ropociÄ…gu,
b) gazociÄ…gu,
c) wodociÄ…gu,
d) ciepłociągu.
10. Prefabrykacja rur polega na:
a) produkcji rur na placu budowy rurociÄ…gu,
b) dostarczaniu rur na miejsce montażu rurociągu,
c) rozmontowywanie istniejÄ…cego rurociÄ…gu,
d) scalaniu rur w sekcje.
11. Ukosowarka to urządzenie służące do:
a) przygotowania krawędzi rur do spawania,
b) spawania rur,
c) układania rur,
d) przygotowania wykopów do układania rur.
12. Na terenach szkód górniczych nie używamy w gazociągach rur łączonych:
a) za pomocą kołnierzy,
b) na kielichy kuliste,
c) spoinami pachwinowymi,
d) spoinami czołowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
13. Kołki zwane świadkami wbijamy:
a) wzdłuż osi przewodów wodociągowych,
b) wzdłuż osi krawędzi wykopów,
c) w odległości 1,5 od kołków osiowych,
d) na początku i końcu przewodu.
14. Szerokość dna wykopu nie umocnionego pod rury betonowe Ć 300 powinna wynosić:
a) 0,80 m,
b) 0,90 m,
c) 0,95 m,
d) 1,00 m.
15. Bloków oporowych nie stosujemy do zabezpieczenia:
a) rurociągu przed nierównomiernym osiadaniem,
b) rurociągu przed działaniem sił odśrodkowych,
c) przed uderzeniami hydraulicznymi,
d) rur podczas opuszczania do wykopu.
16. Dla rury o średnicy 150 mm odczytaj z normy branżowej szerokość opaski i odstęp między
opaskami:
a) a=40 mm b=2000 mm,
Średnica rury Szerokość Odstęp między
b) a=60 mm b=3000 mm, mm opaski (a) opaskami (b)
mm mm
c) a=100 mm b=4000 mm,
do 80 40 2000
d) a=100 mm b=6000 mm.
81-160 60 3000
181-315 100 4000
powyżej 315 100 6000
17. Jakie urządzenia używane są do montażu rurociągu na wysokościach?
a) suwnice,
b) wózki widłowe akumulatorowe,
c) podnośniki i wciągarki,
d) żurawie ze stałym lub ruchomym wysięgnikiem.
18. Minimalna odległość gazociągu niskiego ciśnienia od kanałów kanalizacyjnych
i ciepłowniczych wynosi:
a) 0,5 m,
b) 1 m,
c) 1,5 m,
d) 2 m.
19. Długość odcinka przewodu wodociągowego żeliwnego poddawanego badaniu na szczelność
nie powinna przekraczać:
a) 100 m,
b) 200 m,
c) 300 m,
d) 400 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
20. Do jakiej wysokości nad powierzchnię kanału kanalizacyjnego zasypywanie powinno wykonywać
się ręcznie:
a) 0,1 m,
b) 0,3 m,
c) 0,6 m,
d) 1 m.
21. Ponowne próby szczelności gazociągu wykonujemy jeśli nie został przekazany do eksploatacji
w okresie:
a) 3 miesięcy,
b) 6 miesięcy,
c) 12 miesięcy,
d) 18 miesięcy.
22. Do jakiej masy rury mogą być opuszczane ręcznie:
a) 100 kg,
b) 150 kg,
c) 200 kg,
d) 250 kg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów
rurociÄ…gowych.
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punktacja
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
21. a b c d
22. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Technologia  Instalacje sanitarne cz. 1. WSiP, Warszawa 2004
2. Cieślowski S., Krygier K.: Technologia  Instalacje sanitarne cz. 2. WSiP, Warszawa 2004
3. Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000
4. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2004
5. Mac S.: Obróbka metali z materiałoznawstwem. WSiP, Warszawa 1997
6. Praca zbiorowa. Poradnik mechanika warsztatowca. WNT, Warszawa 1981
7. Solis H., Lenart T.: Technologia eksploatacji maszyn. WSiP, Warszawa 1996
8. Wasilewski Z. Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP,
Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72