MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marek Olsza
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
713[04].B1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Robert Wanic
mgr inż. Janusz Rudolf
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Olsza
Konsultacja:
mgr Janusz Górny
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[04].B1.04
Posługiwanie się dokumentacją techniczną w modułowym programie nauczania dla zawodu
monter systemów rurociągowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Normalizacja w rysunku technicznym 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Szkicowanie i kreślenie 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Podstawowe zasady geometrii wykreślnej 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 22
4.4. Opisywanie i wymiarowanie rysunków 23
4.4.1. Materiał nauczania 23
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.4.3. Ćwiczenia 24
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
4.5. Uproszczenia rysunkowe połączeń 26
4.5.1. Materiał nauczania 26
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.5.3. Ćwiczenia 29
4.5.4. Sprawdzian postępów 30
4.6. Oznaczenia graficzne stosowane na rysunkach budowlanych 31
4.6.1. Materiał nauczania 31
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.6.3. Ćwiczenia 35
4.6.4. Sprawdzian postępów 36
4.7. Elementy składowe projektu 37
4.7.1. Materiał nauczania 37
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.7.3. Ćwiczenia 41
4.7.4. Sprawdzian postępów 42
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 49
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu posługiwania się
dokumentacjÄ… technicznÄ….
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, wykaz umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś mieć już opanowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz w czasie zajęć,
materiał nauczania  umożliwia przygotowanie się do wykonywania ćwiczeń,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś materiał nauczania,
ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia z zakresu posługiwania się dokumentacją
techniczną. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając przy tej okazji wymagania
wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na pytania
sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy, która
będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie wiadomości
i umiejętności z zakresu posługiwania się dokumentacją techniczną.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
poznasz zasady posługiwania się dokumentacją techniczną. Po wykonaniu zaplanowanych
ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich postępów rozwiązując Sprawdzian postępów.
W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
podaj odpowiedz
wstawiajÄ…c X w podane miejsce Tak lub Nie.
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich zagadnień
jeszcze dobrze nie opanowałeś. Oznacza to także powrót do materiału, który nie jest dostatecznie
opanowany.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zestawem zadań
testowych.
W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, zakreśl poprawne rozwiązana do poszczególnych
zadań,
- zawiera także zadania testowe.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, wynikajÄ…cych z rodzaju wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
713[04].B1
Techniczne podstawy budowy rurociągów
713[04].B1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu budowy rurociągów
713[04].B1.02
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
713[04].B1.03
Rozpoznawanie podstawowych
materiałów stosowanych do budowy
rurociągów
713[04].B1.05
713[04].B1.04
Magazynowanie, składowanie
Posługiwanie się dokumentacją
i transportowanie materiałów
technicznÄ…
stosowanych do budowy
rurociągów
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budowy rurociągów,
- przestrzegać zasady bezpiecznej pracy, przewidywać zagrożenia i zapobiegać im,
- stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały stosowane do budowy rurociągów,
- stosować układ jednostek SI,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
- interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,
- oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego zawodu,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić znaczenie rysunku technicznego,
- dobrać papiery rysunkowe i przybory do rysowania,
- rozróżnić i zastosować znormalizowane linie rysunkowe,
- posłużyć się skalą,
- zwymiarować i opisać rysunki,
- zastosować podstawowe zasady geometrii wykreślnej,
- dobrać dokumentację techniczną do realizacji zadania,
- rozróżnić poszczególne elementy dokumentacji,
- wykorzystać informacje zawarte w opisie technicznym,
- rozróżnić oznaczenia graficzne zastosowane w dokumentacji,
- odczytać rzuty poziome i przekroje pionowe,
- wykonać szkice elementów rurociągu,
- odczytać rysunki elementów konstrukcyjnych,
- odczytać kompletną dokumentację,
- wykonać przedmiary robót,
- przeprowadzić pomiary, sporządzić rysunki inwentaryzacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Normalizacja w rysunku technicznym
4.1.1. Materiał nauczania
W Polsce normy ustanawia i upowszechnia do stosowania Polski Komitet Normalizacyjny.
Polski Komitet Normalizacyjny współpracuje z Międzynarodową Organizacją Normalizacyjną
ISO. Wiele PN rysunkowych uzgadnia się z ISO, dlatego rysunek staje się międzynarodowym
językiem technicznym.
W katalogu PKN wszystkie obowiÄ…zujÄ…ce w Polsce normy sÄ… podzielone na dziedziny.
Na przykład zapis katalogowy 01. 100.20 należy odczytać następująco: 01 - dziedzina
(Zagadnienia ogólne), 100 - grupa tematyczna (Rysunek techniczny), 20 - podgrupa
(Rysunek techniczny maszynowy).
Rys. 1. Tabele umieszczone na poczÄ…tku Polskiej Normy [7, s. 11]
Różnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały potrzebę wydzielenia
następujących grup tematycznych rysunku technicznego:
- rysunek techniczny maszynowy  stosowany w przemyśle ogólno maszynowym
i gałęziach pokrewnych;
- rysunek techniczny elektryczny- stosowany w przemyśle elektrotechnicznym,
energetycznym;
- rysunek techniczny budowlany  stosowany w przemyśle budowlanym i gałęziach
pokrewnych
Podstawowe terminy i rodzaje rysunków technicznych ustala międzynarodowa norma PN-ISO
10209-1:1994.
Pojęcia użyte w normie trzeba stosować w dokumentacji technicznej wyrobów niezależnie
od dziedziny zastosowania.
- Schemat  rysunek, w którym zastosowano symbole graficzne w celu pokazania funkcji
części składowych zespołu i jego działania.
- Szkic  rysunek wykonany odręcznie (bez użycia przyborów) i nie koniecznie w podziałce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- Rysunek techniczny  informacja techniczna przedstawiona graficznie zgodnie
z przyjętymi zasadami.
- Rysunek złożeniowy  rysunek przedstawiający wzajemne położenie części i współpracę.
- Rysunek złożeniowy ogólny  rysunek złożeniowy przedstawiający wszystkie zespoły
i części całego wyrobu.
- Rysunek wykonawczy  rysunek zawierajÄ…cy wszystkie informacje potrzebne do wykonania
przedmiotu.
Format arkusza rysunkowego to jego zewnętrzne wymiary wyrażone w mm. Zgodnie z PN-
EN ISO 5457 wymiary sÄ… znormalizowane i tworzÄ… formaty zasadnicze: A0, A1, A2, A3, A4.
Format A0 ma wymiary po obcięciu : 841 x 1189.
Format A1 ma wymiary po obcięciu : 594 x 841.
Format A2 ma wymiary po obcięciu : 420 x 594.
Format A3 ma wymiary po obcięciu : 297 x 420.
Format A4 ma wymiary po obcięciu : 210 x 297.
Rys. 2. Tabele umieszczone na poczÄ…tku Polskiej Normy [12, s. 18]
Wielkość rysowanego przedmiotu decyduje o doborze formatu arkusza rysunkowego.
Każdy arkusz rysunkowy oprócz znormalizowanych wymiarów, musi zawierać obrzeże i linię
obramowania oraz tabliczkÄ™ rysunkowÄ….
Tabliczka rysunkowa zawsze znajduje siÄ™ w prawym dolnym rogu arkusza rysunkowego.
Najważniejsze informacje zawarte w tabliczce rysunkowej to: nazwa rysunku lub detalu, nazwa
lub znak przedsiębiorstwa, rodzaj materiału, masa.
Jeżeli przedmiotu nie można przedstawić na rysunku w rzeczywistej wielkości z powodu
jego zbyt dużych lub bardzo małych wymiarów, to rysuje się go w zmniejszeniu lub
powiększeniu. Na rysunkach stosujemy podziałki główne i pomocnicze (w których wykonuje się
szczegóły rysunkowe).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 3. Elementy graficzne arkusza rysunkowego [7, s. 28]
Stosunek liczbowy wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do odpowiednich
rzeczywistych wymiarów liniowych przedmiotu nazywa się podziałką rysunkową. Na rysunkach
zgodnie z PN stosujemy tylko następujące znormalizowane podziałki:
- powiększające: 2 : 1, 5 : 1, 10 : 1, 20 : 1, 50 : 1, 100 : 1
- naturalna: 1 : 1
- zmniejszajÄ…ce: 1 : 2, 1 : 5, 1 : 10, 1 : 20, ......
Rys. 4. Rysunek detalu w podziałce 1:2, 1:1, 2:1 [12, s. 20]
W rysunku technicznym maszynowym stosujemy następujące rodzaje linii: ciągła, ciągła
falista, ciągła zygzakowa, kreskowa, punktowa, dwupunktowa i wielopunktowa.
Zgodnie z PN rozróżniamy następujące odmiany grubości linii:
Linia cienka 0,13 0,18 0,25 0,35* 0,5 0,7 1
Linia gruba 0,25 0,35 0,5 0,7* 1* 1,4 2
* grubości zalecane
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Tabela 1. Podstawowe linie rysunkowe [12, s. 22]
Nazwa linii Kształt linii Zastosowanie
Ciągła gruba Zarysy i krawędzie widoczne
Ciągła cienka Kreskowanie przekrojów,
linie wymiarowe, linie
odniesienia
Kreskowa cienka Zarysy i krawędzie
niewidoczne
Punktowa cienka Osie i płaszczyzny symetrii
Dwupunktowa cienka Skrajne położenie
ruchomych części
przedmiotu
Falista cienka Urywanie i przerywanie
rzutów
Zygzakowa cienka Urywanie i przerywanie
rzutów
Zgodnie z PN na rysunkach można stosować tylko 2 rodzaje pisma A i B. Pismo może być
pismem prostym lub pismem pochyÅ‚ym, dla którego kÄ…t pochylenia wynosi 75 Ú.
Szerokość liter i cyfr oraz wzory liter i cyfr podane są w PN.
Na formatach A4 stosuj następujące zalecane wysokości pisma h:
- w napisach głównych h=5,
- w napisach pomocniczych h=3,5,
- w wymiarowaniu h=2,5.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto w Polsce ustanawia normy?
2. Jakie są różnice pomiędzy szkicem i rysunkiem technicznym?
3. Jakie znasz rodzaje rysunków?
4. Jakie znasz podstawowe rodzaje linii rysunkowych?
5. Jakie jest zastosowanie linii rysunkowych?
6. Jakie sÄ… wymiary arkuszy rysunkowych formatu A4 oraz A3?
7. Co to jest podziałka?
8. Co oznacza zapis 5:1; 1:10?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz w tabeli zastosowanie linii rysunkowych.
Nazwa linii Zastosowanie
Ciągła gruba
Ciągła cienka
Kreskowa cienka
Punktowa cienka
Dwupunktowa cienka
Falista cienka
Zygzakowa cienka
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać zastosowanie linii rysunkowych,
3) uzasadnić przyjęte rozwiązanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wymiary przedmiotu wynoszą 100x 80x 50. Ile będą wynosić jeżeli podziałka rysunku
wynosi:
a) 1:2,
b) 2:1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć wymiary przedmiotu na rysunku dla zadanych podziałek,
3) wyniki obliczeń zanotować w zeszycie przedmiotowym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Jaką podziałkę należy zastosować, aby przedstawić na formacie A4 (w układzie pionowym)
przedmiot o wymiarach 250x 210x 50?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wypisać wymiary arkusza formatu A4,
3) dobrać podziałkę rysunku,
4) wyniki zanotować w zeszycie przedmiotowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Dokonaj klasyfikacji Polskich Norm i Norm ISO.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odczytać oznaczenia Polskich Norm i norm ISO,
2) zapisać spostrzeżenia w zeszycie przedmiotowym,
3) opisać przeznaczenie wybranych norm,
4) dokonać klasyfikacji norm,
5) zwróć uwagę na estetykę i dokładność twojej pracy,
6) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Polskie Normy oraz ISO,
normy branżowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić co zawiera Polska Norma?
2) określić znaczenie rysunku technicznego?
3) wymienić rodzaje rysunków?
4) wymienić rodzaje arkuszy rysunkowych?
5) podać wymiary arkuszy rysunkowych?
6) dobrać arkusze rysunkowe?
7) rozróżnić znormalizowane linie rysunkowe?
8) zastosować znormalizowane linie rysunkowe?
9) posłużyć się podziałką rysunkową?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Szkicowanie i kreślenie
4.2.1. Materiał nauczania
Szkic jest przedstawieniem przedmiotu wykonanym odręcznie i stanowi podstawę do
wykonania rysunku. Do wykonywania szkiców najczęściej używa się papieru w kratkę.
Zalecanymi ołówkami do szkicowania są ołówki grafitowe miękkie oznaczone symbolami B
do 4B.
Tabela 2. Zastosowanie ołówków o różnej twardości [7, s 15]
Oznaczenia twardości ołówków
Czynności
miękkich średnio twardych
Lp.
kreślarskie
twardych
8B 7B 6B 5B 4B 3B 2B B HB F Nr2 H 2H 3H 4H 5H 6H
1. Pisanie i rysowanie
2. Szkicowanie,
cieniowanie
3. Opracowywanie
rysunków
technicznych
4. Wymiarowanie
5. Rysowanie na kalce
6. Rysowanie na
twardych
materiałach
Płaskie przedmioty o jednakowej grubości przedstawia się na szkicu w taki sposób, jak
gdyby leżały na płaszczyz
nie rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów są
przeważnie odcinkami prostych, przecinających się pod różnymi kątami lub łukami kół oraz
innych krzywych. Najprostszym przypadkiem szkicowania jest odwzorowanie rysunkowe
przedmiotu w jego rzeczywistych wymiarach. Nie zawsze jest to możliwe. Dlatego zazwyczaj
przedmiot zbyt duży szkicuje się w proporcjonalnym zmniejszeniu, a zbyt mały 
w proporcjonalnym zwiększeniu względem odpowiednich wymiarów naturalnych.
Szkic powinien być wykonany tak, żeby można było na jego podstawie wyobrazić sobie
odwzorowywany przedmiot i poprawnie sporządzić jego rysunek wykonawczy oraz jak to
się często zdarza  użyć go bezpośrednio jako rysunku wykonawczego. Szkic musi zawierać
wszystkie informacje niezbędne do wykonania przedmiotu. Szkice wykonane niestarannie,
traktowane przez szkicujących jako  brudnopis , są bezwartościowe. Do szkicowania zalicza
się następujące czynności:
dokonanie analizy szkicowanego przedmiotu,
wykonanie szkicu (w czterech etapach  rys. 4),
opisanie wykonanego szkicu,
sprawdzenie szkicu.
Czynność sporządzania rysunków technicznych za pomocą przyrządów kreślarskich lub na
komputerze nazywamy kreśleniem. Rysunek możemy wykreślić ołówkiem lub tuszem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 5. Rysunek poglądowy płytki i kolejne etapy wykonywania szkicu [11, s. 34]
Rys. 6. Porównanie rysunków: a) szkic, b) rysunek [12, s. 34]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są twardości ołówków?
2. Na co zwracamy szczególną uwagę przy szkicowaniu?
3. Jakie wymagania musi spełniać szkic?
4. Na co należy zwrócić uwagę podczas analizy szkicowanego przedmiotu?
5. Czy potrafisz naszkicować przedmiot płaski?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Naszkicuj w zeszycie przedmiotowym bryłę geometryczną z uwzględnieniem poprawności
kształtu i wymiarów.
Rys. do ćwiczenia 1 [12, s. 34]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
3) zaplanować etapy szkicowania,
4) wykonać szkic.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Ćwiczenie 2
Naszkicuj w zeszycie przedmiotowym przedstawione detale z uwzględnieniem poprawności
kształtu i wymiarów.
Rys. do ćwiczenia 2 [12, s. 126]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
3) zaplanować etapy szkicowania,
4) wykonać szkic.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać rodzaje ołówków do szkicowania?
2) opisać informacje zawarte na szkicu?
3) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu?
4) naszkicować przedmiot płaski?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3. Podstawowe zasady geometrii wykreślnej
4.3.1. Materiał nauczania
W rysunkach technicznych stosuje się 2 metody przedstawiania przedmiotów
trójwymiarowych:
rzutowanie aksonometryczne
rzutowanie prostokÄ…tne
Rzutowanie to odwzorowanie elementu na płaszczyz
nie rysunku zwana rzutniÄ….
W rzutowaniu aksonometrycznym element przedstawiony jest tylko w jednym rzucie. Rzuty
aksonometryczne są czytelne, poglądowe i przejrzyste, ale bardzo pracochłonne. Niektóre
wymiary przedmiotu ulegają skróceniu o połowę.
Zasada rzutowania aksonometrycznego wg PN-EN ISO 5456-3
Rys. 7. Położenie osi współrzędnych X i Y [7, s. 57]
Rys. 8. Aksonometria ukośna wielościanów. Ściany wielościanów równoległe do płaszczyzny YOZ nie zmieniają
kształtu i wymiarów, rzuty pozostałych ścian ulegają zmianie: x) sześcian - rzutami ściany przedniej i tylnej są
kwadraty; pozostałych ścian-równoległoboki; y) prostopadłościan - rzutami ściany przedniej i tylnej są
prostokąty, pozostałych ścian  równoległoboki [10, s. 25]
W rzutowaniu prostokątnym elementy przedstawiamy w koniecznej liczbie rzutów tzn. od
1  6. Zależy to od stopnia skomplikowania elementu. Rzutowanie prostokątne może być
wykonane zgodnie z metodą europejską E. Metoda ta zakłada, że obiekt rzutowany znajduje się
miedzy obserwatorem a rzutniÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 9. Kierunki rzutowania i nazwy rzutów: A- rzut z przodu (rzut główny), B- rzut z góry, C- rzut od lewej strony,
D- rzut od prawej strony, E- rzut z dołu, F- rzut z tyłu [ 7, s. 74]
Rys. 10. Normalny układ rzutów [7, s. 74]
Widok to rzut odwzorowujący element widziany z zewnątrz. Przekrój to rzut ukazujący
wewnętrzną budowę elementu. Zgodnie z PN kład to zarys figury utworzonej przez przecięcie
przedmiotu tylko jedną płaszczyzną przekroju. W rzutowaniu prostokątnym elementy można
przedstawiać jako widoki, przekroje i kłady.
Wewnętrzną budowę elementów możemy przedstawić stosując:
linie kreskowe  krawędzie niewidoczne,
metodÄ™ przekroju.
Rys. 11. Metoda linii kreskowych [7, s. 94]
Metoda przekrojów ukazuje szczegółowo wnętrze detalu. Pole powstałego przekroju
powinno być oznaczone przez kreskowanie zależne od rodzaju materiału, z którego wykonano
element (rys. 12).
Podziałka kreskowania może wynosić od 1 do 5 mm. Linie kreskowania muszą być
względem siebie równoległe i nachylone pod kątem 450 (w lewo lub w prawo) do
charakterystycznych krawędzi przedmiotu, jego osi symetrii lub obramowania rysunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 12. Przekroje: a, c)otrzymywanie przekroju, b, d) przekrój w rzucie prostokątnym, e- krawędz
leżąca
w płaszczyz
nie przekroju [7, s. 95]
Pełne oznaczenie przekrojów składa się z (rys. 13):
linii cienkiej z długą kreską i kropką, określającej położenie płaszczyzny przekroju,
zakończonej dwoma odcinkami linii grubej, które nie mogą przecinać zarysu przedmiotu,
strzałek określających kierunek rzutowania przekroju lub kładu,
oznaczeń literowych złożonych z dwóch wielkich liter pisanych bezpośrednio przy
strzałkach (po ich zewnętrznej stronie) i powtórzonych nad przekrojem lub kładem.
Rys. 13. Pełne oznaczenie przekroju [12, s. 96]
Przedstawiając elementy o budowie symetrycznej na rysunkach należy narysować ich oś
symetrii. Pozwala to pomijać części rzutów.
Rys. 14. Przerwania przedmiotów długich [7, s. 116]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi metodami odwzorowuje siÄ™ przedmioty w rysunkach technicznych?
2. Czym jest płaszczyzna rzutowania?
3. Jaka jest różnica pomiędzy widokiem i przekrojem?
4. Jak otrzymuje siÄ™ rzut zwany przekrojem?
5. Jakie reguły obowiązują przy kreskowaniu przekrojów?
6. Jak należy oznaczać przekrój?
7. Czy rzuty muszą odzwierciedlać przedmiot w całości?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Naszkicuj bryły w rzutowaniu prostokątnym. Ćwiczenie wykonaj na arkuszu A4.
a) b)
Rys. do ćwiczenia 1 [12, s. 57]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
3) zaplanować rozmieszczenie rzutów,
4) wykonać szkic,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
materiały do szkicowania,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Naszkicuj detal w aksonometrii ukośnej. Ćwiczenie wykonaj na arkuszu A4.
Rys. do ćwiczenia 2 [12, s. 57]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
3) zaplanować rozmieszczenie detalu na arkuszu,
4) wykonać szkic,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
materiały do szkicowania,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykreśl brakujący trzeci rzut.
Rys. do ćwiczenia 3 [8, s. 32]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy rysunków,
3) wykreślić trzeci rzut,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rysunki części maszyn,
modele części maszyn,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Na podstawie rzutu, w którym zarysy wewnętrzne narysowano linią kreskową, naszkicuj
przedmiot w półwidoku- półprzekroju.
Rys. do ćwiczenia 4 [8, s. 36]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy rysunków,
3) naszkicować rysunki w zeszycie przedmiotowym,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rysunki części maszyn,
modele części maszyn,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) opisać kształt przedmiotu narysowanego w rzutowaniu
aksonometrycznym?
2) rzutować bryły w rzutowaniu aksonometrycznym?
3) odczytać rysunek obiektu przedstawiony w postaci rzutowania
prostokÄ…tnego?
4) rzutować bryły złożone w rzutowaniu prostokątnym?
5) ustalić konieczną liczbę rzutów?
6) sporządzić widok przedmiotu?
7) sporządzić przekrój przedmiotu?
8) oznaczyć przekroje?
9) kreskować przekroje?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4. Opisywanie i wymiarowanie rysunków
4.4.1. Materiał nauczania
Wymiar na rysunku składa się z:
linii wymiarowej,
znaku ograniczenia linii rysunkowej (oznaczenia początków i końców linii wymiarowych),
liczby wymiarowej ze znakiem wymiarowym lub bez znaku,
pomocniczej linii wymiarowej.
Rys. 14. Elementy wymiaru rysunkowego [7, s. 133]
1  linia wymiarowa, 2  znak ograniczenia linii wymiarowej, 3  liczba wymiarowa, 4  pomocnicza linia
wymiarowa, 5  znak wymiarowy, 6  oznaczenie poczÄ…tku linii wymiarowej, 7  linia odniesienia
Linie wymiarowe są zawsze liniami cienkimi ciągłymi zakończonymi znakami ograniczenia
w odległości nie mniejszej niż 10 mm od linii zarysu przedmiotu.
Linie wymiarowe nie powinny nawzajem się przecinać. W skład niektórych wymiarów wchodzą
znaki wymiarowe, które upraszczają wymiarowanie i ograniczają ilość rzutów. Zgodnie z PN
znaki wymiarowe ( oprócz znaku odległości łuku ) pisze się przed liczbą wymiarową.
Tabela 3. Najważniejsze znaki wymiarowe zgodnie z PN-ISO [7, s. 129]
Lp. Znak Nazwa znaku Przykład zapisu Znak wymiarowy stosuje się
1. średnica krzywizny zawsze przy wymiarowaniu elementów
Å‚ np.: Å‚ 200
okrągłych, kołowych
2. promień krzywizny zawsze przy wymiarowaniu promieni łuków
R np.: R100
3. bok kwadratu zawsze przy wymiarowaniu elementów
np.: 80
kwadratowych
4. promień kuli zawsze przy wymiarowaniu powierzchni
SR np.: SR50
kulistych (pełnych lub ich części)
5. średnica kuli przy wymiarowaniu średnicy kuli
S Å‚ np.: S Å‚ 50
6. Grubość (długość) przedmiotu przy wymiarowaniu przedmiotów, których
X X 5
przedstawionego w jednym rzucie główny kształt można odwzorować
w jednym rzucie
7. kąt w nazwie zawsze przy wymiarowaniu wielokątów
foremnych o parzystej liczbie boków, oprócz
kwadratu
8. pochylenie powierzchni przy wymiarowaniu powierzchni pochylo-
nych zwłaszcza pod małym kątem
9. długość rozwinięcia przy wymiarowaniu przedmiotów wygiętych
po wyprostowaniu lub w rozwinięciu
10. długość łuku przy wymiarowaniu długości łuku
Przy wymiarowaniu należy pamiętać o:
nie powtarzaniu wymiarów,
pomijaniu wymiarów oczywistych,
grupowaniu wymiarów,
otwartych łańcuchach wymiarowych. A
ańcuch wymiarowy musi być na rysunku zawsze
otwarty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 16. Zastosowanie znaku wymiarowego średnicy krzywizny [12, s. 118]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wymagania graficzne sÄ… stawiane wymiarom rysunkowym?
2. Jakie są sposoby wymiarowania różnych elementów geometrycznych?
3. Jakie są metody wymiarowania średnicy krzywizny?
4. Czy znasz podstawowe zasady wymiarowania?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jakie usterki i błędy dotyczące wymiarowania występują na przedstawionych rysunkach?
Swoje spostrzeżenia zapisz w zeszycie przedmiotowym. Zwymiaruj poprawnie wszystkie
rysunki.
Rys. do ćwiczenia 1 [8, s. 45]
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy przedstawionych rysunków,
3) zanotować spostrzeżenia w zeszycie,
4) zwymiarować rysunki,
5) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rysunki części maszyn,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zwymiarować przedmiot z zastosowaniem znaków wymiarowych?
2) zwymiarować zarysy krzywoliniowe?
3) zwymiarować przedmioty przestrzegając zasad wymiarowania?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.5. Uproszczenia rysunkowe połączeń
4.5.1. Materiał nauczania
Rysowanie części maszynowych w sposób uproszczony ma na celu ułatwienie
i zaoszczędzenie pracy i czasu rysującego oraz uzyskanie jak największej przejrzystości
i czytelności rysunku. W rysunku technicznym stosuje się tzw. przedstawienie uproszczone
oraz przedstawienie umowne.
Przedstawienie uproszczone polega na zastÄ…pieniu najbardziej skomplikowanych i trudnych
rysunkowo linii zarysu przedmiotu liniami łatwiejszymi do rysowania. Uproszczony sposób
rysowania dotyczy elementów konstrukcyjnych maszyn, takich jak łożyska toczne, koła zębate
itp., a w szczególności elementów znormalizowanych, jak śruby, wkręty, nakrętki.
Przedstawienie umowne polega na zastąpieniu rysunku całego przedmiotu ustalonym, umownym
symbolem graficznym.
Przedstawienie uproszczone stosuje się na rysunkach wykonawczych i złożeniowych, przy czym
na przykład na rysunku wykonawczym śruby stosuje się tylko przedstawienie uproszczone gwintu,
natomiast na rysunkach złożeniowych można stosować przedstawienie uproszczone całej śruby,
tzn. gwintu i łba. Przedstawienie umowne stosuje się wyłącznie na rysunkach złożeniowych
zawierających dużą liczbę części składowych wykonanych w dużym zmniejszeniu.
Odrębnym rodzajem uproszczeń rysunkowych są uproszczenia schematyczne, obejmujące
umowne symbole graficzne, które zastępują elementy maszyn, mechanizmy, a nawet całe
urzÄ…dzenia.
Zasady rysowania gwintów
Szczegółowe i uproszczone zasady rysowania gwintów określa PN-EN ISO 6410-1.
Zgodnie z tÄ… normÄ… gwinty rysuje siÄ™ w uproszczeniu:
powierzchnię wierzchołków rysuje się linią ciągłą grubą,
powierzchnię den bruzd rysuje się linią ciągłą cienką,
zakończenie gwintu rysuje się linią ciągłą grubą, poprzeczną do osi gwintu.
Rys. 17. Poglądowy i uproszczony sposób rysowania gwintu [7, s. 218]
Rys. 18. Zasady rysowania połączeń gwintowych [7, s. 218]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 19. Wymiarowanie gwintów: a, b) zewnętrznych, c, d) wewnętrznych [7, s. 221]
Zasady rysowania połączeń
Różnorodne rozwiązania konstrukcyjne maszyn i urządzeń wymagają często zastosowania
specyficznych metod łączenia elementów. Wymagania te spełniają m.in. połączenia nitowe,
lutowane, klejone, zawijane, zagniatane i zszywane.
Na rysunkach technicznych połączenia te należy przedstawiać i oznaczać zgodnie z zasadami
opisanymi w odpowiednich normach.
Zgodnie z PN-EN 22553 połączenia, w których występują spoiny, można przedstawić
według ogólnych zasad wykonania rysunków technicznych lub w sposób umowny. Typowe
połączenia spawane zaleca się przedstawiać w sposób umowny. Przedstawienie takie musi
zawierać elementarny (umowny) znak spoiny, który jest podobny do kształtu spoiny. Znak ten
nie powinien być brany pod uwagę podczas wyboru metody spawania. Elementarne znaki spoiny
mogą być uzupełniane znakami dodatkowymi.
Tabela 4. Znaki umowne spoin [3, s. 115]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Połączenia lutowane i zgrzewane, uwzględniając ich specyfikę konstrukcyjną i techno-
logiczną, rysuje się i oznacza podobnie do połączeń spawanych. W oznaczeniu spoiny lutowanej
i zgrzewanej, podobnie do spawanej, na linii odniesienia podaje się znak spoiny, jej główne
wymiary, a w rozwidleniu tej linii  metodÄ™ lutowania oraz wymagane spoiwo.
Rys. 20. Przykłady rysowania połączeń zgrzewanych [3, s. 119]
Połączenia klejone, zawijane oraz zagniatane rysuje się i oznacza w sposób umowny.
W skład oznaczenia połączeń klejonych, zawijanych oraz zagniatanych zapisywanych na linii
odniesienia, wchodzą główne wymiary  szerokość i grubość oraz odpowiedni symbol graficzny.
Połączenia zszywane z użyciem zszywek metalowych stosuje się do łączenia tkanin, papieru,
skóry lub innych nie twardych materiałów.
Rys. 21. Przykłady rysowania połączeń klejonych [3, s. 119]
Połączenia nitowe mają bardzo różnorodne formy konstrukcyjne, zależnie od
wykorzystywanych odmian nitów. Głównym elementem rysowanym w uproszczeniu jest nit
pokazany na rys. 22.
Objaśnienia do oznaczenia nitu:
6 - średnica nitu
30 - długość nitu przed zamknięciem
B - nit średnio dokładny bez powłoki ochronnej
PN-88/M- 82952 norma dotycząca nitów z łbem
kulistym, przeznaczonych do połączeń trwałych
w konstrukcjach metalowych
Rys. 22. Wielorzędowe układy nitów: a) tego samego rodzaju i o jednakowych wymiarach, b, c) różnego rodzaju
lub różnych wymiarów [7, s. 266]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosuje siÄ™ uproszczenia w rysunku technicznym?
2. Jakie są uproszczenia rysunkowe i w jakich rodzajach rysunków mają zastosowanie?
3. Na czym polega uproszczony sposób rysowania gwintów?
4. Jakie sÄ… zasady rysowania spoin?
5. Jakie są zasady rysowania połączeń zgrzewanych?
6. Jakie są zasady rysowania połączeń lutowanych?
7. Jakie są zasady rysowania połączeń klejonych?
8. Jakie są zasady rysowania połączeń nitowych?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj szkic detalu wykonanego z St3, w którym występuje gwint zewnętrzny nacięty na
całej długości. Detal zwymiaruj i oznacz stan powierzchni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wykonać szkic do zeszytu przedmiotowego,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
materiały rysunkowe,
nagwintowane detale,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opisz przedstawione na rysunku połączenie.
Rys. do ćwiczenia 2 [7, s. 266]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) opisać połączenie,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) narysować i oznaczyć gwinty i połączenia gwintowe?
2) narysować i oznaczyć połączenia spawane?
3) narysować i oznaczyć połączenia lutowane?
4) narysować i oznaczyć połączenia zgrzewane?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.6. Oznaczenia graficzne stosowane na rysunkach budowlanych
4.6.1. Materiał nauczania
Do nauki rysowania i czytania rysunków budowlanych konieczna jest znajomość oznaczeń
graficznych. DotyczÄ… one:
elementów budowli, np. stropów, okien, drzwi, pieców,
materiałów, np. betonu, styropianu,
instalacji itp.
Znajomość ich umożliwia na przykład rozpoznanie z jakiego materiału został wykonany
dany element budowlany, gdzie siÄ™ znajdujÄ… okna i drzwi, jaki spadek nadano danej
powierzchni, na jakiej wysokości znajduje się strop lub posadzka, do czego służy dany kanał
w ścianie, gdzie znajdują się urządzenia sanitarne itp. Są to na ogół informacje, których nie ma
w opisie technicznym.
Oznaczenia graficzne wykreśla się odpowiednią grubością linii, aby były dobrze widoczne
i łatwo czytelne w całości rysunku. Rodzaje i grubości linii używanych w rysunku
architektoniczno-budowlanym oraz ich zastosowania pokazano w tab. 5. Jak widać z tej tablicy,
zachodzą tu znaczne różnice w porównaniu z rysunkiem maszynowym, np. obrysy przekrojów
rysuje się liniami grubszymi niż obrysy widoków (przy czym stosuje się trzy grubości linii:
bardzo grubÄ…, grubÄ… i cienkÄ…).
Tabela 5. Przykłady oznaczeń graficznych [3, s. 196]
Linia konturowa: widoczne Linia pomocnicza: linie
kontury obiektu lub jego wymiarowe, odnośniki, osie
elementów
Linia konturowa: Linia pomocnicza: osie
niewidoczne kontury obiektu
lub jego elementów
Linia przekrojowa: obrysy Strony świata
przekrojów obiektów lub ich
elementów
Również układ rzutów na rysunkach architektoniczno-budowlanych różni się od układu
w rysunkach maszynowych (brak rzutu z dołu). Przekroje oznacza się cyframi rzymskimi.
Przy wymiarowaniu rysunków architektonicznych i budowlanych strzałki linii
wymiarowych zastępuje się ukośnymi kreskami. Wymiary na rysunkach orientacyjnych
i sytuacyjnych podaje się w metrach, z dokładnością do dwóch miejsc dziesiętnych za
przecinkiem, np. 30,65 m, a na rysunkach projektów wstępnych, technicznych i roboczych
zbiorczych - w centymetrach lub za pomocą wielokrotności przyjętego modułu. Ogólne zasady
wymiarowania sÄ… przedstawione w normie PN-ISO 129:1996.
Na rysunku architektoniczno-budowlanym można stosować oznaczenie graficzne
materiałów budowlanych użytych na poszczególne części budowli (tab. 6). Oznaczeń tych
wolno jednak używać jedynie na rysunkach w podziałce 1:100 lub większej (czyli na rysunkach
w zmniejszeniu co najwyżej stukrotnym).
W rysunku architektoniczno-budowlanym stosuje się uproszczenia często powtarzających
się typowych elementów budowli, instalacji i wyposażenia budynków, przy czym rozróżnia się
trzy stopnie dokładności symboli graficznych (uproszczeń rysunkowych):
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
 pierwszy stopień dokładności stosuje się na rysunkach wykonywanych w podziałce nie
mniejszej niż 1:100,
drugi stopień dokładności stosuje się na rysunkach w podziałce od 1:100 do 1:50,
trzeci stopień dokładności stosuje się na rysunkach w podziałce większej niż 1:50.
Tabela 6. Oznaczenia graficzne materiałów budowlanych [3, s. 198]
Nazwa materiału Oznaczenia graficzne
Powierzchnia gruntu lub
Podsypka, tynki, zaprawy
Beton nie zbrojony albo kamień
Beton zbrojony (żelbet)
Beton lekki
Beton lekki zbrojony
Cegła, pustaki lub kształtki
Drewno - przekrój:
w poprzek włókien
wzdłuż włókien
Sklejka
Metale
Materiały termoizolacyjne
i przeciwakustyczne
lub
Materiały izolacyjne przeciwwilgociowe
Szkło
lub
Tworzywo sztuczne
Na rys. 23-28 pokazano oznaczenia częściej spotykanych elementów urządzeń
wodociÄ…gowo-kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania, stosowane na planach budowlanych
i na rzutach poziomych architektonicznych wykonywanych w podziałce 1:50 lub 1:100
(wyjÄ…tkowo 1 :200).
Fragment planu instalacji centralnego ogrzewania, wykonanego przy wykorzystaniu
oznaczeń z powyższych rysunków, przedstawiono na rys. 29.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 23. Oznaczenia niektórych urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych: a) wpust podłogowy (spadek 1%), b)
miska ustępowa, c) pisuar ścienny, d) zlew owalny, e) zlew prostokątny, i) zlewozmywak kuchenny
(dwukomorowy), g) hydrofor, h) umywalka prostokÄ…tna z jednym punktem czerpalnym, j) umywalka zbiorowa 
szeregowa przyścienna, k) wanna do obmurowania, l) bidet, ł) brodzik natryskowy [3, s. 200]
Rys. 24. Oznaczenia ogólne przewodów centralnego ogrzewania, wodociągowych i kanalizacyjnych: a) średnica
przewodu (dla przewodów z rur stalowych gwintowanych podaje się tylko średnicę nominalną w mm, dla
przewodów z rur stalowych gładkich - średnicę zewnętrzną rury i grubość ścianki), b) skrzyżowanie przewodów nie
łączących się, c) łączących się, d) przewód izolowany (średnica podkreślona), e) kierunek przepływu, f) zakończenie
przewodu korkiem gwintowanym, g) ślepym kołnierzem, h) połączenie na długi gwint, j) kołnierzowe, k) przewód
z odcinkiem skierowanym do góry, 1) przewód z odcinkiem skierowanym do dołu [3, s. 200]
Rys. 25. Oznaczenia przewodów centralnego ogrzewania: a) przewód zasilający przy jednym czynniku, b) powrotny
przy jednym czynniku, c) zasilajÄ…cy wody ciepÅ‚ej (do 115°C) przy różnych czynnikach, d) powrotny wody ciepÅ‚ej,
e) zasilajÄ…cy wody gorÄ…cej (ponad 115°C), f) powrotny wody gorÄ…cej, g) parowy niskiego ciÅ›nienia, h) wysokiego
ciśnienia, j) kondensatu grawitacyjnego, k) kondensatu tłoczny, 1) przewód przelewowy, ł) odpowietrzający lub
napowietrzający, m) bezpieczeństwa, n) sygnalizacyjny, p) pion w bruz
dzie, r) przy ścianie [3, s. 201]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 26. Oznaczenia zaworów stosowanych w instalacjach centralnego ogrzewania, wodociągowych
i kanalizacyjnych: a) zawór prosty, b) prosty z kurkiem spustowym, c) kątowy, d) dwudrogowy, e) z napędem
ręcznym, f) dwudrogowy z napędem ręcznym, g) elektromagnetyczny, h) przeponowy, j) zwrotny przelotowy
(kierunek przepływu od strony nie zaciemnionej do zaciemnionej, k) zwrotny kątowy, 1) bezpieczeństwa
ciężarkowy prosty, ł) bezpieczeństwa sprężynowy, m) bezpieczeństwa sprężynowy kątowy, n) zawór pływakowy
prosty, p) redukcyjny, r) pływakowy kątowy, s) napowietrzający lub odpowietrzający, t) zasuwa, u) zasuwa
z napędem ręcznym, w) kurek prosty, x) kątowy, y) dwudrogowy; rysunki z lewej strony dotyczą elementów
łączonych na gwint, rysunki z prawej strony - łączonych kołnierzami [3, s. 200]
Rys. 27. Oznaczenia zamocowań centralnego ogrzewania oraz wydłużek (kompensatorów) cieplnych: a) podparcie
ruchome, b) zawieszenie ruchome, c) podpora ślizgowa prowadząca, d) zamocowanie stałe, e) wydłużka
mieszkowa, f) wydłużka dławicowa, g) wydłużka U-kształtowa, h) wydłużka lirowa [3, s. 201]
Rys. 28. Oznaczenia urządzeń ogrzewczych na planach instalacji centralnego ogrzewania: a) grzejnik rurowy gładki
poziomy szeregowy, b) grzejnik rurowy gładki poziomy kolektorowy, grzejnik rurowy ożebrowany lub żebrowy
szeregowy, grzejnik rurowy gładki pionowy, e) nagrzewnica ramowa, f) konwektor, g) grzejnik członowy (żeliwny
lub stalowy), h) grzejnik płytowy, i) zespół ogrzewczo-wentylacyjny ścienny [3, s. 201]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 29. Fragment planu instalacji centralnego ogrzewania w pomieszczeniach fabrycznych (na rysunku pominięto
część napisów) [3, s. 201]
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znaczenie ma znajomość oznaczeń graficznych stosowanych na rysunkach
architektoniczno-budowlanych?
2. Czego dotyczÄ… oznaczenia graficzne w rysunku budowlanym?
3. Jak oznacza się poszczególne materiały budowlane?
4. Jak oznacza siÄ™ rozmaite elementy instalacji wodociÄ…gowo-kanalizacyjnej?
5. Jak oznacza się poszczególne rodzaje instalacji centralnego ogrzewania?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Napisz co oznaczają podane poniżej oznaczenia graficzne.
1. 2. 3. 4. 5.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) opisać oznaczenia,
3) omówić sposób rozwiązania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
PN  oznaczenia na rysunkach architektoniczno-budowlanych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Napisz co oznaczają podane poniżej oznaczenia graficzne.
1. 2. 3. 4. 5.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) opisać oznaczenie,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
PN  oznaczenia na rysunkach architektoniczno-budowlanych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić znaczenie stosowania oznaczeń graficznych?
2) odczytać oznaczenia materiałów budowlanych?
3) zastosować odpowiednie oznaczenia materiałów budowlanych?
4) odczytać oznaczenia graficzne rozmaitych elementów budowlanych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.7. Elementy składowe projektu
4.7.1. Materiał nauczania
Projekt budowlany jest jedną z części składowych dokumentacji budowy. Zgodnie
z ustawą Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. powinien obejmować przynajmniej dwie
części:
projekt zagospodarowania działki lub terenu,
projekt architektoniczno-budowlany.
Projekt zagospodarowania działki lub terenu sporządza się na aktualnej mapie. Musi on
zawierać: określenie granic działki lub terenu, usytuowanie, obrys i układy istniejących
i projektowanych obiektów budowlanych, sieci uzbrojenia terenu, sposób odprowadzania lub
oczyszczania ścieków, układ komunikacyjny i układ zieleni, ze wskazaniem charakterystycznych
elementów, wymiarów, rzędnych i wzajemnych odległości, w nawiązaniu do istniejącej
i projektowanej zabudowy terenów sąsiednich. Ta część projektu może jednak nie być
wymagana w przypadku przebudowy, modernizacji lub montażu obiektu budowlanego, co
precyzujÄ… stosowne przepisy.
Projekt architektoniczno-budowlany określa funkcję, formę i konstrukcję obiektu
budowlanego, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną oraz proponowane niezbędne
rozwiązania techniczne i materiałowe. Składa się z projektu architektonicznego, projektu
konstrukcyjnego i projektów instalacji występujących w obiekcie.
Projekt architektoniczno-budowlany obiektu budowlanego powinien zawierać zwięzły opis
techniczny oraz część rysunkową.
Opis techniczny powinien określać:
przeznaczenie i program użytkowy obiektu budowlanego oraz podstawowe wymiary,
formÄ™ architektonicznÄ… i funkcjÄ™ obiektu,
układ konstrukcyjny obiektu budowlanego, schematy statyczne (konstrukcyjne),
podstawowe wyniki obliczeń, rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe podstawowych
elementów konstrukcji obiektu,
rozwiązania dotyczące robót wykończeniowych obiektu budowlanego,
sposób zapewnienia warunków niezbędnych do korzystania z tego obiektu przez osoby
niepełnosprawne (dotyczy budynków mieszkalnych wielorodzinnych i użyteczności
publicznej),
rozwiązania zasadniczych elementów wyposażenia budowlano-instalacyjnego,
rozwiązania i sposób funkcjonowania zasadniczych urządzeń technicznych,
charakterystykÄ™ energetycznÄ… obiektu budowlanego,
wpływ obiektu budowlanego na środowisko,
warunki ochrony przeciwpożarowej.
Część rysunkowa powinna zawierać:
rzuty wszystkich charakterystycznych poziomów obiektu, w tym widok dachu oraz
przekroje,
elewacje w liczbie dostatecznej do wyjaśnienia formy architektonicznej obiektu oraz jego
wyglądu ze wszystkich widocznych stron, z określeniem graficznym lub opisowym na
rysunku wykończeniowych materiałów budowlanych i kolorystyki elewacji,
rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe ścian zewnętrznych wraz z niezbędnymi
szczegółami budowlanymi, mającymi wpływ na właściwości cieplne i szczelność przegród,
podstawowe urządzenia instalacji wewnętrznych,
zasadnicze elementy wyposażenia technicznego, ogólnobudowlanego, w tym wszystkie
instalacje oraz urzÄ…dzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Część rysunkowa powinna zawierać niezbędne oznaczenia graficzne i wyjaśnienia opisowe,
umożliwiające jednoznaczne odczytanie projektu. Część rysunkowa projektu architektoniczno-
budowlanego powinna być sporządzona w skali dostosowanej do charakteru obiektu
budowlanego oraz stopnia dokładności oznaczeń graficznych na rysunkach, jednak nie mniejszej
niż:
1 : 200 dla obiektów budowlanych o dużych rozmiarach,
1 : 100 dla pozostałych obiektów budowlanych,
1 :50 dla wydzielonych części obiektów budowlanych podlegających przebudowie lub
rozbudowie oraz części i obiektów skomplikowanych i o małych rozmiarach.
Projekt budowlany należy sporządzić w czytelnej technice graficznej oraz oprawić
w okładkę formatu A 4, w sposób uniemożliwiający dekompletację projektu.
Inwestor przed rozpoczęciem robót budowlanych musi uzyskać pozwolenie na budowę,
przedstawiajÄ…c w stosownym organie administracji projekt budowlany. Projekt ten podlega
zatwierdzeniu w decyzji o pozwoleniu na budowÄ™.
Rysunki robocze
W projekcie architektoniczno-budowlanym rozróżniamy rysunki:
architektoniczne,
konstrukcyjne,
instalacyjne.
Rysunki konstrukcyjne (konstrukcji budowlanych) można podzielić na:
ogólne, czyli schematyczne przedstawienia konstrukcji budowlanych,
zestawieniowe lub montażowe, czyli przedstawienia układu i powiązania poszczególnych
elementów,
robocze, czyli szczegółowe przedstawienia elementu umożliwiające jego wykonanie.
Rysunki robocze powinny zawierać wszystkie informacje niezbędne do wykonania
określonych elementów konstrukcyjnych, wykończeniowych lub instalacyjnych oraz do
sporządzenia kosztorysu. Wykonuje się je w II stopniu dokładności w skali 1 : 100 lub 1 : 50.
Rysunki robocze skomplikowanych konstrukcji wymagają III stopnia dokładności i są
wykonywane w skali 1 : 20. Rysunki robocze powinny zawierać wszystkie elementy konstrukcji
z podaniem szczegółowej charakterystyki, sposobu łączenia i wykonania. Powinny być
uzupełnione wykazem materiałów.
Rysunki robocze poszczególnych rodzajów instalacji wykonuje się według zaleceń
odpowiednich norm (rys. 29).
Rys. 30. Rysunek instalacji centralnego ogrzewania- rozwinięcie [12, s. 75]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Podczas czytania rysunków roboczych należy przyjąć odpowiedni punkt odniesienia, np.
klatki schodowej, wejścia do budynku lub narożnika budynku. Należy zwrócić szczególną
uwagę na dokładne przenoszenie wymiarów z rysunku na stanowisko robocze oraz staranne
wyznaczanie poziomu i pionu. Do odmierzania wymiarów liniowych służy składany przymiar
zwany metrówką oraz taśma miernicza. Do określania i sprawdzania poziomu stosuje się
poziomnice i węże wodne. Kierunek pionowy wyznaczamy przy pomocy pionu lub poziomnicy
Podstawowe zasady przedmiarowania
Przedmiar robót jest to obliczenie ilości robót w celu sporządzenia kosztorysu, tj. obliczenia
kosztu budowy (inwestycji) przed jej rozpoczęciem. Obliczenia ilości robót w przedmiarze
dokonuje siÄ™ na podstawie dokumentacji projektowej.
Dokumentacja ta powinna zawierać:
projekt budowlany obiektu (architektoniczny, konstrukcyjny, wszystkich instalacji itp.) wraz
z opisem technicznym i rysunkami (rzuty, przekroje, zestawienia materiałów
i elementów itp.) umożliwiający obliczenie ilości wszystkich robót,
projekt (lub wskazówki) technologii i organizacji robót, określający metody wykonania
podstawowych robót, dane o rodzaju maszyn i środkach transportu oraz inne dane dotyczące
sposobu wykonania robót,
ustalone wcześniej wstępne dane do kosztorysowania, podające informacje o rodzajach
gruntu, poziomie wody gruntowej, odległości transportu ziemi, rodzaju i zakresie
robót przygotowawczych, informacje o zagospodarowaniu placu budowy itp.
Ilości robót określa się mierząc je w odpowiednich, charakterystycznych dla nich
jednostkach, np. roboty ziemne w metrach sześciennych, tynki w metrach kwadratowych, ilość
cementu w kilogramach lub tonach, osadzanie drobnych elementów metalowych (np. haków)
w sztukach, montowanie armatury, umywalek, brodzików w sztukach itp.
Obmiar robót polega na mierzeniu już wykonanych robót w celu rozliczenia się wykonawcy
zarówno z pracownikami jak i z inwestorem czyli zamawiającym.
Zasady wykonywania pomiarów i szkiców inwentaryzacyjnych
Inwentaryzacja budowlana polega na wykonaniu rysunków i opisu istniejącego stanu
obiektu lub jego części. W zależności od potrzeb może dotyczyć konstrukcji lub urządzeń,
instalacji czy też robót wykończeniowych. Można zinwentaryzować całość działki budowlanej,
jeden lub kilka budynków, tylko klatkę schodową lub inny fragment obiektu albo sam detal
architektoniczny.
Tak więc inwentaryzacja może być:
całkowita (np. budynek),
częściowa (np. klatka schodowa),
czÄ…stkowa (np. detal architektoniczny).
Celem inwentaryzacji budowlanej jest dokładne określenie istniejącego stanu dla jego
utrzymania, zmiany całkowitej lub częściowej, przeprowadzenia remontu, przebudowy lub
rozbudowy obiektu budowlanego. Zakres inwentaryzacji w każdym przypadku jest zawsze ściśle
określony ze względu na rodzaj robót, które zamierzamy wykonać.
Komplet części rysunkowej inwentaryzowanego budynku powinien zawierać:
rzuty wszystkich kondygnacji,
rzut dachu,
przekrój pionowy,
elewacje,
szczegóły.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Kolejność czynności podczas wykonywania rysunków inwentaryzacyjnych jest następująca:
1. Wykonanie odręcznych szkiców inwentaryzowanego obiektu.
2. Przeprowadzenie pomiarów.
3. Wykreślenie rysunków.
Szkic odręczny powinien być w miarę dokładnym odzwierciedleniem rzeczywistości, mimo
że nie wykonuje się go w skali. Szkice powinny być na tyle duże, aby można było na nich
dokonać zapisu poszczególnych wymiarów w przejrzysty sposób. Wykonuje się je na arkuszu
umieszczonym na sztywnym podkładzie, np. na płycie pilśniowej.
Rys. 31. Sposób wykonania pomiarów inwentaryzacyjnych [15, s. 217]
Podstawowym sprzętem do wykonywania inwentaryzacji jest zwijana taśma miernicza oraz
składany przymiar zwany metrówką. W celu sprawnego wykonania pomiarów potrzebna jest
grupa trzyosobowa. Jedna z osób przykłada początek taśmy (oznaczony zerem) do
początkowego punktu pomiarów, druga - rozwija taśmę i odczytuje kolejne wymiary, a trzecia
zapisuje to na szkicu. Odczytując pomiary taśmę trzeba trzymać nieruchomo, równolegle do
mierzonego elementu, mocno ją napiąć i zwracać uwagę, żeby się nie skręcała.
Wyniki uzyskane z pomiarów wpisuje się na szkicu inwentaryzacyjnym wzdłuż jednej
ciągłej linii wymiarowej z zachowaniem kolejności odczytów na taśmie. Początek i kierunek
pomiaru oznacza się zerem ze strzałką, zakończenie zaś krzyżykiem. Liczby wymiarowe
poszczególnych odcinków wpisuje się przy znakach ograniczających.
Na podstawie szkiców wykreśla się rysunki inwentaryzowanego obiektu w odpowiedniej
skali, używając przyborów kreślarskich.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego powinien składać się projekt budowlany?
2. Czego możesz się dowiedzieć o obiekcie budowlanym z opisu technicznego zawartego
w projekcie?
3. Z czego powinna składać się część rysunkowa projektu architektoniczno-budowlanego?
4. Co to sÄ… rysunki robocze?
5. Co powinny zawierać rysunki robocze?
6. Na co należy zwrócić szczególną uwagę przy przenoszeniu wymiarów na stanowisko robocze?
7. Co to jest przedmiar robót?
8. W jakim celu wykonuje siÄ™ kosztorys?
9. Na czym polega obmiar robót?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
10. Co powinna zawierać dokumentacja projektowa, na podstawie której wykonuje się
przedmiar robót?
11. W jakich jednostkach określa się ilości robót?
12. W jakim celu wykonuje siÄ™ inwentaryzacjÄ™ budowlanÄ…?
13. Jaka jest kolejność czynności podczas wykonywania inwentaryzacji budowlanej?
14. W jakiej podziałce wykonuje się szkic inwentaryzacyjny?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj w dokumentacji budowlanej poszczególne jej elementy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
dokumentacja budowlana obiektu,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Odczytaj z opisu technicznego informacje na temat wyposażenia budowlano- instalacyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
opis techniczny obiektu,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
za pomocą odpowiedniego sprzętu mierniczego:
pion ścian,
poziom parapetu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) omówić sposób rozwiązania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposażenie stanowiska pracy:
przyrzÄ…dy pomiarowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wykonaj przedmiar robót centralnego ogrzewania w sali lekcyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
przyrzÄ…dy pomiarowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić poszczególne elementy dokumentacji budowlanej?
2) wykorzystać informacje zawarte w opisie technicznym?
3) odczytać kompletną dokumentację budowlaną?
4) odczytać rysunki robocze?
5) przenieść wymiary z dokumentacji na miejsce realizacji?
6) dobrać dokumentację budowlaną do realizacji?
7) określić cel wykonywania przedmiaru robót?
8) określić zasady wykonywania przedmiaru robót?
9) przeprowadzić pomiary inwentaryzacyjne?
10) wykonać rysunki inwentaryzacyjne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących odwzorowywania elementów maszyn. Pytania są
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Czas trwania testu - 45 minut.
9. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 20 pkt.
MATERIAA
Y DLA UCZNIA:
- instrukcja dla ucznia,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
Celem przeprowadzanego pomiaru dydaktycznego jest sprawdzenie poziomu wiadomości
i umiejętności, jakie zostały ukształtowane w wyniku zorganizowanego procesu kształcenia
w jednostce modułowej Posługiwanie się dokumentacją techniczną. Spróbuj swoich sił. Pytania
nie są trudne i jeżeli zastanowisz się, to na pewno udzielisz poprawnej odpowiedzi.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Standardy międzynarodowe spełnia norma oznaczona:
a) PN,
b) PN-EN,
c) BN,
d) PN-ISO.
2. Element przeznaczony do wykonania jest pokazany w sposób szczegółowy na rysunku:
a) roboczym,
b) zestawieniowym,
c) montażowym,
d) ilustracyjnym.
3. Arkusz rysunkowy o wymiarach 420x 297 to format:
a) A5,
b) A4,
c) A3,
d) A2.
4. Ołówki o średniej twardości oznaczamy:
a) 2B,
b) F,
c) U,
d) 3H.
5. Osie symetrii rysujemy liniÄ…:
a) ciągłą cienką,
b) punktowÄ… cienkÄ…,
c) kreskowÄ… cienkÄ…,
d) dwupunktowÄ… cienkÄ….
6. Obliczenia ilości robót w przedmiarze wykonuje się na podstawie:
a) opisu technicznego,
b) wykonanej pracy,
c) dokumentacji projektowej,
d) polecenia inwestora.
7. Jeżeli prostokąt o wymiarach a = 20 mm i b = 10 mm przedstawimy na rysunku
w podziałce 2:1, to jego wymiary po narysowaniu będą wynosić:
a) a = 40 mm i b = 20 mm,
b) a = 10 mm i b = 5 mm,
c) a = 30 mm i b = 15 mm,
d) będą takie same.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
8. Rysunek przedstawia oznaczenie graficzne:
a) zakończenie przewodu korkiem gwintowanym,
b) zakończenie przewodu ślepym przewodem,
c) kierunek przepływu,
d) połączenie na długi gwint.
9. Wskaż prawidłowy rzut poziomy bryły przedstawionej na rysunku:
a) b)
c) d)
10. Wykorzystując rzuty prostokątne wskaż prawidłowo narysowaną bryłę w aksonometrii
ukośnej:
a) b)
c) d)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
11. Dokonaj analizy rysunków i wskaż, który z nich przedstawia prawidłowy rzut prostokątny
bryły:
a) b)
c) d)
12. Wskaż prawidłowo zaznaczony ślad płaszczyzny przekroju:
a) b)
c) d)
13. Wskaż prawidłowo zakreskowane części.
a) b)
c) d)
14. Czy poniższy rysunek jest poprawnie zwymiarowany? Wskaż ile błędów zawiera
zwymiarowany rysunek.
a) jeden,
b) dwa,
c) trzy,
d) nie ma błędów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
15. Rysunek przedstawia oznaczenie graficzne:
a) zamocowanie stałe,
b) zawieszenie ruchome,
c) wydłużkę mieszkową,
d) wydłużkę lirową.
16. Rysunki robocze wykonuje siÄ™ w skali:
a) 1:20,
b) 1:200,
c) 1:250,
d) 1:1000.
17. Podczas wykonywania rysunków roboczych należy stosować zasady podane przez:
a) kierownika budowy,
b) normy budowlane,
c) czasopisma branżowe,
d) inwestora.
18. Projekt organizacji robót nie zawiera
a) sposobu wykonania robót,
b) danych o środkach transportu,
c) informacji o rodzaju gruntu,
d) danych o rodzaju maszyn.
19. Obliczenie ilości robót w przedmiarze wykonuje się na podstawie
a) dokumentacji projektowej,
b) opisu technicznego,
c) polecenia inwestora,
d) domiaru.
20. Rysunek przedstawia oznaczenie graficzne
a) betonu komórkowego,
b) żelbetonu,
c) izolacji przeciwwilgociowej,
d) drewna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1998
2. Cieślak H.: Testy i sprawdziany z rysunku technicznego. ITE, Radom 1996
3. Dobrzański T.: Tysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2005
4. Giełdowski L.: Przekroje. WSiP, Warszawa 2001
5. Giełdowski L.: Rzutowanie prostokątne. Widoki. WSiP, Warszawa 2001
6. Giełdowski L.: Wymiarowanie. WSiP, Warszawa 2001
7. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2004
8. Lewandowski T.: Zbiór zadań z rysunku technicznego dla mechaników. WSiP,
Warszawa 2002
9. Malinowski J., Jakubiec W.: Tolerancje i pasowania w budowie maszyn. WSiP,
Warszawa 1998
10. Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1995
11. Samujłłowie H. i R.: Rysunek techniczny i odręczny w budownictwie. Arkady, Warszawa
1987
12. Straszak K., Walter J.: Rysunek zawodowy dla montera instalacji budowlanych. WSiP,
Warszawa 1976
13. Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999
14. Wojciechowski L.: Rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1999
15. Wojciechowski L.: Zawodowy rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1999
16. www.cke.edu.pl
17. www.thyssenkrupp-energostal.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49