MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Teresa Górny
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
713[04].B1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Igor Lange
dr inż. Krzysztof Presz
Opracowanie redakcyjne:
mgr Teresa Górny
Konsultacja:
mgr Janusz Górny
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[04].B1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska zawartego w programie nauczania dla zawodu 713[04] monter
systemów rurociągowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 22
4.1.3. Ćwiczenia 23
4.1.4. Sprawdzian postępów 24
4.2. Ochrona przeciwpożarowa 25
4.2.1. Materiał nauczania 25
4.2.2. Pytania sprawdzające 30
4.2.3. Ćwiczenia 30
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
32
4.3. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy
4.3.1. Materiał nauczania 32
4.3.2. Pytania sprawdzające 33
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 34
5. Sprawdzian osiągnięć 35
6. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w opanowaniu umiejętności z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania  podstawowe wiadomości dotyczące zagadnień z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
ćwiczenia , które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że opanowałeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając wymagania wynikające
z zawodu,
po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić poziom wiedzy potrzebnej
do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie
wiadomości z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska.
Wykonując ćwiczenia zamieszczone w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
będziesz poznawał przepisy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich postępów wykonując
sprawdzian postępów.
W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
zaznacz odpowiedz
wstawiając X w podane miejsce Tak lub Nie.
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich zagadnień
jeszcze dobrze nie opanowałeś. Oznacza to także powrót do materiału, który nie jest dostatecznie
opanowany.
Opanowanie przez Ciebie określonych umiejętności będzie stanowiło dla nauczyciela
podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zestawem zadań testowych.
W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, zakreślisz poprawne rozwiązana do poszczególnych
zadań,
- zawiera także zadania testowe.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie zajęć w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
713[04].B1
Techniczne podstawy budowy systemów
rurociągowych
713[04].B1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu budowy rurociągów
713[04].B1.02
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
materiałów i wyrobów kowalskich
713[04].B1.03
Rozpoznawanie podstawowych
materiałów stosowanych do budowy
rurociągów
713[04].B1.04 713[04].B1.05
Magazynowanie, składowanie
Posługiwanie się dokumentacją i transportowanie materiałów
techniczną
stosowanych do budowy rurociągów
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
stosować jednostki układu SI,
posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, takimi jak: masa, siła, prędkość,
energia, napięcie, natężenie prądu,
obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
korzystać z różnych z
ródeł informacji,
dokumentować, notować i selekcjonować informacje,
posługiwać się kalkulatorem,
interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,
dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,
oceniać własne możliwości w zakresie wymagań stanowiska pracy i wybranego zawodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:
 zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy,
związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,
 dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
 zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
 zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
 zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
 zastosować zasady ochrony środowiska naturalnego,
 dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej w zależności od
prowadzonych prac montażowych,
 przewidzieć i zapobiec zagrożeniom dla życia i zdrowia pracowników,
 zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Prawna ochrona pracy
Obowiązki pracodawcy
Znowelizowany Kodeks Pracy uściślił zakresy obowiązków i uprawnień pracodawców
i pracowników. Zgodnie z nim pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto, pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie i życie
pracownika przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
a w szczególności:
 organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
 zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,
 zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy
nadzoru nad warunkami pracy,
 zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Do obowiązków pracodawców, w przypadku gdy w tym samym miejscu wykonują pracę
pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, należy także:
 współpracowanie z sobą,
 wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
 ustalenie zasad współdziałania uwzględniających sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Ponadto pracodawca:
 ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
 informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wynika z wykonywanej pracy, oraz
o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Pracodawca powinien zapewnić:
 organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed
zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych i uciążliwych
dla zdrowia,
 likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników przez stosowanie technologii,
urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących tych zagrożeń. Jeżeli ze względu na
rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie
rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej,
ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników,
 środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń; w sytuacji gdy
ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych
nie jest wystarczające, pracodawca powinien zapewnić pracownikom informacje
o istniejących zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej
oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania,
 systematyczną kontrolę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym
uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń
technicznych oraz ustalenie sposobu rejestracji nieprawidłowości i metod ich usuwania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Uprawnienia pracodawcy.
Pracodawca jest uprawniony do:
 nagradzania i wyróżniania pracowników,
 stosowania kar upomnienia i nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego
porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych,
 stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzez
wości lub
spożywanie alkoholu w czasie pracy.
Obowiązki pracownika.
Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:
 znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,
 brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,
 wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,
 stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
 dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
 używać przydzielone środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, zgodnie
z ich przeznaczeniem,
 poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
 niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby
znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
 współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uprawnienia pracownika.
 pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom.
 pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego
zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika.
Zabezpieczenia maszyn, konstrukcje ochronne maszyn.
Maszyny zabezpiecza się w celu ochrony pracowników przed:
- ryzykiem pożaru, przegrzania lub uwolnienia się gazu, pyłu, płynu oraz innych substancji
wytwarzanych, używanych lub zmagazynowanych w maszynach;
- ryzykiem wybuchu urządzenia lub substancji wytwarzanych, używanych albo
zmagazynowanych w maszynach;
- zagrożeniami wynikającymi z bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z energią
elektryczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Ogólne wymogi dotyczące pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i bezpieczeństwa pracy
oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego.
- pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia higieniczno-sanitarne oraz
znajdujące się w nich urządzenia w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne
korzystanie z nich przez pracowników,
- pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym odbywa
się praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które
w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń pracy powinno być również
ogrzewane,
- pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być usytuowane w sposób uniemożliwiający
pracownikom korzystającym z nich przechodzenie przez pomieszczenia, w których
stosowane są substancje trujące lub materiały zakaz
ne albo wykonywane są prace
szczególnie brudzące, jeżeli nie pracują oni w kontakcie z tymi czynnikami,
- pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane
zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami,
- wysokość pomieszczeń higieniczno-sanitarnych nie powinna być mniejsza niż 2,5 m
(z wyjątkiem łaz
ni ogólnodostępnej, której wysokość powinna wynosić co najmniej 3,0 m).
Dopuszcza się zmniejszenie wysokości do 2,2 m, w przypadku usytuowania ich w suterenie,
piwnicy lub na poddaszu (z wyjątkiem ogólnodostępnych ustępów i łaz
ni),
- podłoga oraz ściany pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinny być tak wykonane, aby
możliwe było łatwe utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach,
- ściany pomieszczenia higieniczno-sanitarnego powinny być do wysokości co najmniej
2 m pokryte materiałami gładkimi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci,
- w pomieszczeniach umywalni i natrysków na podłogach wykonanych z materiałów
o dużym przewodnictwie ciepła należy ułożyć w miejscach mycia podkładki izolujące
(podesty),
- szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie
dla kobiet i mężczyzn (nie dotyczy to zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest do
dziesięciu pracowników  pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania
przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń),
- pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić co najmniej
ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej,
roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków.
Wentylacja pomieszczeń pracy.
We wszystkich pomieszczeniach pracy należy zapewnić wentylację, czyli wymianę
powietrza w pomieszczeniu lub jego części mającą na celu usunięcie powietrza zużytego
i zanieczyszczonego oraz wprowadzenie powietrza zewnętrznego. Dokonuje się tego poprzez
wentylację naturalną lub/i mechaniczną. Wentylację mechaniczną lub grawitacyjną należy
zapewnić:
- w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi,
- w pomieszczeniach bez otwieranych okien, a także w innych pomieszczeniach, w których ze
względów zdrowotnych, technologicznych lub bezpieczeństwa konieczne jest zapewnienie
wymiany powietrza.
Naturalna wentylacja to wymiana powietrza zachodząca wskutek działania naturalnych sił
przyrody, sił wyporu termicznego lub/i sił naporu wiatru. Jeżeli jest spowodowana przez różnicę
gęstości powietrza na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia, to nosi nazwę wentylacji
grawitacyjnej. Intensywność wentylacji określa się krotnością wymiany powietrza (liczbą
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
wymian powietrza). Jest to liczba określająca, ile razy w ciągu godziny przepływa przez
pomieszczenie strumień powietrza o objętości równej objętości pomieszczenia.
Wentylacja naturalna jest stosowana w budynkach przemysłowych, użyteczności publicznej,
szkołach, garażach, budynkach mieszkalnych itp.
Przewietrzanie jest to wymiana powietrza wywołana przez otwieranie okien, lub przez
specjalne otwory. Pozwala na przeprowadzenie w krótkim czasie dużej wymiany powietrza.
Przewietrzanie stosuje się, gdy powietrze zewnętrzne może być bezpośrednio wprowadzone do
pomieszczenia przez otwory okienne bez jego przygotowania (ogrzania, chłodzenia lub
nawilżania).
Skrzydła okien, świetliki oraz nawietrzaki okienne, wykorzystywane do wietrzenia
pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, powinny być zaopatrzone w urządzenia
pozwalające na łatwe ich otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub
pomostu (także przez osoby niepełnosprawne).
Wentylacja naturalna powinna zapewnić stałą wymianę powietrza z każdego pomieszczenia
pracy. Aby wentylacja spełniała swoją rolę, należy z pomieszczenia wyprowadzić pionowy
kanał wentylacyjny ponad poziom dachu  powstanie wtedy efekt kominowy.
Wentylacja mechaniczna jest wynikiem działania urządzeń mechanicznych lub
strumieniowych wymuszających ruch powietrza.
W pomieszczeniach pracy można stosować wentylację ogólną, powodującą wymianę
powietrza w całym pomieszczeniu, a także wentylację miejscową, polegającą na wymianie
powietrza w określonej przestrzeni w obrębie stanowiska pracy lub urządzenia
technologicznego. W pomieszczeniach pracy, w których jest możliwe niespodziewane
wydzielenie się dużych ilości substancji toksycznych lub niebezpiecznych, grożących wybuchem
 stosuje się wentylację awaryjną  pozwalającą w krótkim czasie obniżyć niebezpieczne
stężenia tych substancji.
Klimatyzacja pomieszczeń pracy.
Jest to utrzymywanie odpowiednich warunków klimatycznych: ciśnienia, temperatury,
wilgotności oraz składu chemicznego powietrza  wolnego od zanieczyszczeń w zamkniętych
pomieszczeniach. Służą do tego specjalne urządzenia. Celem klimatyzacji jest zapewnienie
właściwych warunków higienicznych i dobrego samopoczucia.
W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca
z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz
zanieczyszczeń stałych i gazowych.
W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia,
powinna być zapewniona wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych
dopuszczalnych stężeń tych substancji.
Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub
przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.
W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy
zapewnić:
- konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu
niedopuszczenia do awarii,
- stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się
hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.
W pomieszczeniach pracy, w których występuje wydzielanie się ciepła przez
promieniowanie w ilości przekraczającej normy na stanowiskach pracy należy stosować
nawiewną wentylację miejscową.
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe występujące w procesach pracy.
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w procesie pracy można podzielić na dwie
podstawowe grupy:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
1. Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka mogą spowodować uraz
(wypadek przy pracy). Zagrożenie mogą stanowić następujące czynniki:
elementy ruchome i luz
ne,
elementy ostre i wystające,
przemieszczanie się ludzi,
przepływ prądu elektrycznego,
z
ródła wysokiej temperatury ,
pożar lub/i wybuch.
Wymienione wyżej zagrożenia należą do czynników fizycznych działających przeważnie na
pracownika w sposób nagły.
2. Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez okres dłuższy mogą
spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie
zdrowia, wywołując choroby zawodowe.
Czynniki te dzielimy na cztery podstawowe grupy.
Czynniki fizyczne:
hałas ustalony i nieustalony, hałas infradz
więkowy, hałas ultradz
więkowy,
wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne),
mikroklimat,
temperatura,
promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe),
promieniowanie jonizujące,
promieniowanie laserowe,
pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),
pole elektrostatyczne,
pyły przemysłowe.
Czynniki chemiczne:
Chemiczne substancje i preparaty niebezpieczne klasyfikuje się, uwzględniając ich
toksyczność, właściwości fizykochemiczne oraz działanie na środowisko, na:
o właściwościach wybuchowych,
o właściwościach utleniających,
skrajnie łatwo palne,
wysoce łatwo palne,
łatwo palne,
bardzo toksyczne,
toksyczne,
szkodliwe,
żrące,
drażniące,
uczulające,
rakotwórcze,
mutagenne,
działające na rozrodczość,
niebezpieczne dla środowiska.
Czynniki biologiczne:
mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki)
oraz wytwarzane przez nie toksyny i alergeny,
makroorganizmy roślinne i zwierzęce.
Czynniki psychofizyczne:
obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),
obciążenie psychonerwowe.
Do prac szczególnie niebezpiecznych zaliczamy prace w kanałach, zbiornikach i na
wysokości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Prace wewnątrz zbiorników.
Wnętrze zbiornika powinno być oświetlone przy użyciu z
ródła światła elektrycznego
o bezpiecznym napięciu. Transport narzędzi, innych przedmiotów i materiałów wewnątrz
zbiornika powinien odbywać się w sposób nie stwarzający zagrożeń i uciążliwości dla
zatrudnionych tam pracowników. Jeżeli istnieje możliwość powstania stężeń wybuchowych
w zbiorniku, należy zastosować środki zapobiegające wybuchowi.
Jeżeli praca ma być wykonywana wewnątrz zbiornika zawierającego materiały płynne lub
sypkie, w którym istnieje możliwość utonięcia lub zasypania pracownika  niezależnie od
zabezpieczenia odpowiednimi środkami ochrony indywidualnej  pracownik powinien być
opuszczany do wnętrza na pomoście lub innym urządzeniu umożliwiającym bezpieczne
wykonanie pracy.
Prace poniżej poziomu gruntu.
Przepisy dotyczące prac poniżej poziomu gruntu będą dotyczyły przede wszystkim: prac
przy instalacjach znajdujących się poniżej poziomu gruntu, np. prace w sieciach
kanalizacyjnych, studzienkach, instalacjach podziemnych itp., prac ziemnych, np. wykopów pod
fundamenty, rurociągi itp.
Instalacje podziemne.
Do instalacji podziemnych należą urządzenia poniżej poziomu gruntu, do których wejście
pracowników wiąże się z niebezpieczeństwem upadku, zatrucia, wybuchu. Do ważniejszych
instalacji podziemnych należą: kanały ściekowe i studzienki, oczyszczalnie ścieków.
Kanały ściekowe i studzienki.
Prace w kanałach ściekowych powinny być prowadzone z zastosowaniem niezbędnych
środków techniczno-organizacyjnych, zapewniających bezpieczeństwo pracy, przewidzianych
w projekcie organizacji robót - sporządzonym dla robót remontowych oraz instrukcji
technologicznej - opracowanej przeważnie dla robót typowych. W projekcie organizacji robót
należy określić: przewidywane metody pracy, liczbę pracowników zatrudnionych wewnątrz
kanałów, liczbę osób stanowiących ich zabezpieczenie, skład brygady ratunkowej (w razie
potrzeby), stosowany sprzęt roboczy i ratunkowy.
Podstawowe zasady bezpieczeństwa pracy w kanałach.
- Zabezpieczenie pracowników przed nagłym podniesieniem się poziomu ścieków (terminy
pracy w kanale powinny być uzgodnione z użytkownikami kanału w formie pisemnej w celu
ograniczenia lub wstrzymania odprowadzania ścieków w okresie trwania robót).
- Zabezpieczenie pracowników przed nagłym przekroczeniem dopuszczalnych stężeń
substancji szkodliwych i niebezpiecznych dla życia lub zdrowia. W tym celu należy: przed
wejściem do kanału lub studzienki rewizyjnej przewietrzyć kanał, zdejmując pokrywy
włazowe co najmniej z dwóch studzienek, po obydwu stronach studzienki kontrolowanej, po
zakończeniu wietrzenia kanału sprawdzić za pomocą analizatorów chemicznych albo lampy
bezpieczeństwa, czy nie występują substancje szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, gdy
wietrzenie naturalne okaże się nieskuteczne, przewietrzyć kanał, stosując wentylację
mechaniczną.
Otwarcie włazu studzienki rewizyjnej znajdującej się w jezdni lub chodniku może nastąpić
po uprzednim zabezpieczeniu terenu robót od każdej strony ruchu. Otwór włazowy studzienki
należy zabezpieczyć kratką i oznaczyć go czerwoną chorągiewką ostrzegawczą. W porze nocnej
i w miarę potrzeby należy stosować oświetlenie ostrzegawcze. Otwarcia pokryw studzienek
należy dokonywać za pomocą haków lub pod nośników wykonanych z materiałów nie
iskrzących.
Wprowadzanie ludzi do kanału o wysokości lub średnicy poniżej 1 m jest zabronione. Przy
pracach w kanałach należy zapewnić stałą łączność pomiędzy pracującymi wewnątrz kanałów
a osobami ubezpieczającymi. Brygada wyznaczona do pracy w kanale powinna składać się co
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
najmniej z czterech osób, z których najwyżej dwie mogą pracować w kanale, a pozostałe osoby
powinny stanowić ich ubezpieczenie. Do oświetlenia kanałów należy używać hermetycznie
zamkniętych elektrycznych lamp akumulatorowych o napięciu do 25 V lub bateryjnych latarek
o konstrukcji przeciwwybuchowej. Dopuszcza się używanie oświetlenia zasilanego z sieci
elektrycznej o napięciu nie przekraczającym 12 V.
Zabezpieczenie prac w kanałach i studzienkach.
Nad włazem powinno znajdować się urządzenie mechaniczne do ewakuacji
poszkodowanych w razie wystąpienia zagrożenia zdrowia lub życia. Pracownicy czuwający nad
bezpieczeństwem zatrudnionych w kanale powinni znać ich nazwiska, a w razie utraty łączności
z nimi niezwłocznie przystąpić do akcji ratowniczej. Pracownikom pracującym przy włazie nie
wolno opuszczać swego stanowiska przez cały czas pracy w kanale. W razie zbliżania się burzy
lub ulewnego deszczu pracownicy czuwający przy włazach kanałów ogólnospławnych lub
burzowych powinni wezwać pracujących w kanale do opuszczenia go.
Stosowanie środków ochrony i zabezpieczeń.
Każde wejście do kanału wymaga zastosowania przez pracowników odpowiednich środków
ochrony dróg oddechowych. Pracownicy zatrudnieni przy robotach w kanałach powinni:
posiadać odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej przewidziane dla tych
stanowisk w katalogach ochron indywidualnych i zakładowych tabelach norm wyposażenia.
Pracownicy wykonujący roboty w kanale powinni posiadać przy sobie urządzenia do
wykrywania i sygnalizacji obecności gazu oraz zapaloną lampę bezpieczeństwa. Przy stanowisku
pracy obok włazu powinny znajdować się: apteczka podręczna, zapasowe latarki elektryczne,
linka asekuracyjna odpowiedniej długości zakończona zatrzaśnikami (chyba że przewidziany jest
inny sposób ewakuacji).
Praca na wysokości.
Praca na wysokości - to praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co
najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi.
Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości, na
jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta: osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co
najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi, wyposażona jest w inne
stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości.
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi lub
ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy lub służących
jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy ochronnych
umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m.
Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka
lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób.
Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości zastosowanie
balustrad jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne środki ochrony pracowników przed
upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy. Prace na
wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób nie zmuszający pracownika do
wychylania się poza poręcz balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi.
Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych podwyższeniach nie
przeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokości do 2 m nad poziomem podłogi lub ziemi nie
wymagających od pracownika wychylania się poza obrys urządzenia, na którym stoi, albo
przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości, należy
zapewnić, aby drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne
i zabezpieczone przed nieprzewidzianą zmianą położenia oraz posiadały odpowiednią
wytrzymałość na przewidywane obciążenie, pomost roboczy spełniał następujące wymagania: -
powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzędzi i niezbędnych
materiałów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Najczęściej występujące czynniki szkodliwe i uciążliwe podczas wykonywania rurociągów
przemysłowych:
Hałas
Hałas jest to dz
więk o dowolnym charakterze akustycznym, niepożądany w danych
warunkach i przez daną osobę
W zależności od częstotliwości drgań akustycznych rozróżniamy hałas:
słyszalny-16 Hz-16 000 Hz,
niesłyszalny-2Hz-50Hz hałas infradz
więkowy, 10000Hz-100000Hz hałas
ultradz
więkowy.
y
ródła hałasu:
mechaniczne - wywołany przez maszyny i urządzenia o napędzie mechanicznym
elektrycznym, pneumatycznym,
aerodynamiczne i hydrodynamiczne wywołany przez ruch gazów i cieczy
w rurociągach, wentylatorach,
technologiczne - wywołany zmianą spójności materiału, jak: kruszenie, łamanie itp.
Szkodliwe lub uciążliwe skutki hałasu zależą od:
natężenia hałasu,
poziomu ekspozycji,
rodzaju z
ródeł hałasu,
relacji między człowiekiem a z
ródłem hałasu.
Walka z hałasem polega przede wszystkim na:
eliminowaniu lub ograniczaniu jego z
ródeł,
ograniczaniu jego rozprzestrzeniania się,
stosowaniu osobistej ochrony słuchu,
skracaniu czasu przebywania w jego bezpośrednim zasięgu.
Rys. 1. Nauszniki przeciwhałasowe [5, s.52].
Wibracja
Wibracja oddziałuje na organizm pracownika w miejscu styczności tkanek ze z
ródłem drgań
poprzez bezpośrednie działanie mechaniczne oraz wpływa przez układ nerwowy na organizm.
Główne przyczyny powstawania drgań mechanicznych w maszynach i urządzeniach:
1) konstrukcyjne  gdy maszyny posiadają mechanizmy korbowodzikowe, mechanizmy
krzywkowe, zapadkowe, wibratory,
2) technologiczne  gdy maszyny mają niedokładności montażowe, nie wyważenie elementów
obrotowych, luzy łożyskowe,
3) eksploatacyjne  gdy maszyny zużywają się, powstają luzy, poprzez niewłaściwe
smarowanie, zniekształcenie powierzchni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Zasięg mechanicznego oddziaływania wibracji na organizm pracownika zależy od jej
parametrów fizycznych oraz od właściwości opornościowych tkanek.
W zależności od drogi przenoszenia na człowieka drgania dzielimy na drgania
o oddziaływaniu:
- ogólnym  kiedy drgania są przenoszone na korpus człowieka przez nogi, miednicę, plecy
lub boki. Oddziałują najczęściej przez podłoże, na którym pracują ludzie lub przez siedziska
pojazdów,
- przez kończyny górne  kiedy drgania przenoszone są na korpus człowieka przez ręce.
Oddziałują głównie przez używane narzędzia lub maszyny wytwarzające drgania: wiertarki,
pilarki ręczne, szlifierki, młoty pneumatyczne.
Ochrona przed działaniem wibracji polega:
- przy drganiach ogólnych  na stosowaniu materiałów i osłon tłumiących z gumy, korka lub
tworzyw sztucznych oraz dodatkowych tłumików mechanicznych o rozmaitym działaniu
i konstrukcji,
- przy drganiach miejscowych  na stosowaniu rękawic przeciwwstrząsowych,
- przestrzeganiu zasady ograniczonego napięcia mięśni przy używaniu narzędzi ręcznych
stanowiących z
ródło drgań.
Promieniowanie widzialne.
Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego
wywoływania wrażeń wzrokowych, w szczególnych przypadkach efekty świetlne mogą mieć
niekorzystny wpływ na pracownika.
Promieniowanie cieplne.
y
ródłami promieniowania cieplnego są:
- gorące stanowiska pracy w hutach, odlewniach, walcowniach i kuz
niach,
- piece martenowskie,
- odlewnie żeliwa i metali kolorowych,
- powierzchnie pieców i inne duże powierzchnie grzejne.
Promienie cieplne, oddziałując na pracownika, może spowodować:
- oparzenia termiczne skóry,
- zapaść serca z powodu z powodu stresu cieplnego,
- udar cieplny
- zmęczenie pracownika w wyniku uciążliwych warunków pracy
Ochrona przed działaniem promieniowania cieplnego polega na:
- izolacji cielnej ścian urządzeń emitujących promieniowanie,
- stosowaniu ekranów stałych lub przenośnych osłaniających pracowników,
- odpowiedniej wentylacji pomieszczeń,
- skracaniu czasu przebywania w pobliżu z
ródeł ciepła,
- zmianach w procesie technologicznym ograniczających narażenie pracownika.
Pyły przemysłowe w środowisku pracy.
Pyłem nazywamy zbiór cząstek stałych, które wyrzucane do powietrza atmosferycznego
pozostają w nim przez pewien czas.
Do najbardziej pyłotwórczych procesów technologicznych zalicza się: kruszenie, mielenie,
przesiewanie surowców, procesy transportowe i mieszanie ciał sypkich, czynności oczyszczania,
toczenia, szlifowania, polerowania.
Zagrożenia chemiczne.
Toksyczne substancje chemiczne mogą przenikać do organizmu przez drogi oddechowe,
skórę i błony śluzowe oraz przez układ pokarmowy. W zakładach pracy występują one
w postaci par, mgieł, gazów, dymów lub pyłów. Ich intensywna emisja towarzyszy między
innymi takim procesom technologicznym jak spawanie (tlenek azotu, tlenek węgla, związki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
metali) i nakładanie powłok lakierniczych (węglowodory, estry i sole kwasów organicznych
alkohole ketony, toluen, ksylen), a także podczas hartowania.
Ochrona przed ich oddziaływaniem polega na stosowaniu:
środków technicznych zmniejszających emisję,
instalacji odsysających i filtrujących wyemitowane substancje,
przepisów regulujących użytkowanie i przechowywanie substancji technicznych,
środków profilaktycznych neutralizujących substancje toksyczne w organizmie,
profilaktycznych badań lekarskich,
skróconego czasu pracy na stanowiskach szczególnie zagrożonych.
Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Organizacja pracy stanowiska roboczego jest sumą działań technicznych, ekonomicznych
i organizacyjnych, skierowanych na stworzenie optymalnego połączenia siły roboczej
i środków produkcji oraz zapewnienie właściwych warunków pracy człowiekowi.
Aby zapewnić optymalną metodę pracy, należy przestrzegać następujących zasad:
stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp obsługującym
pracownikom,
należy ustalić stałe miejsce na materiały i narzędzia,
materiały i narzędzia winny być umieszczone w funkcjonalnym polu pracownika,
przedmioty ciężkie oraz najczęściej używane  w polu optymalnym i na wysokości
powierzchni roboczej,
materiały i narzędzia muszą być rozmieszczone w taki sposób, aby zapewniały ustaloną
kolejność ruchów,
odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym winny być jak najmniejsze,
ułożenie przedmiotu powinno pozwalać na szybkie i łatwe uchwycenie,
należy używać pojemników stołowych, przenośników grawitacyjnych, uchwytów w celu
ułatwienia pracy i odciążenia rąk.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pracujących pod ciśnieniem.
Urządzenia pracujące pod ciśnieniem różnym od ciśnienia atmosferycznego mogą
stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego poprzez rozprężanie cieczy lub gazów
w nich zgromadzonych. Urządzenie ciśnieniowe mogą obsługiwać osoby, które:
posiadają wymagane kwalifikacje dla poszczególnych stanowisk lub zawodów,
odbyły przeszkolenie w odpowiednim zakresie i wykazały się znajomością instrukcji
eksploatacji, praktycznymi umiejętnościami obsługi urządzenia ciśnieniowego oraz
znajomością przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
W pobliżu każdego urządzenia ciśnieniowego w widocznym miejscu powinna być umieszczona
instrukcja jego eksploatacji i obsługi.
Instrukcja powinna zawierać:
charakterystykę urządzenia,
opis czynności związanych z uruchomieniem i zatrzymaniem tego urządzenia,
wymagania określone w przepisach bhp, ochrony przeciwwybuchowej, przeciw pożarowej
i środowiska.
Zagrożenie porażeniami elektrycznymi.
Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego
posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub ich złego stanu technicznego. Porażenie
polega na przepływie prądu elektrycznego przez ciało w wyniku bezpośredniego kontaktu
z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia elektrycznego. Przepływ prądu (zwanego
prądem porażenia) przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne zmiany
o charakterze fizycznym, chemicznym i biologicznym.
Rozmiary tych zmian zależą od:
napięcia i natężenia prądu porażenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 czasu trwania porażenia,
drogi przepływu prądu przez organizm.
Działanie prądu elektrycznego na człowieka może być:
bezpośrednie, gdy następuje włączenie ciała lub jego części w obwód elektryczny,
pośrednie, które polega na powstaniu uszkodzeń bez przepływu prądu przez ciało człowieka
(reakcją człowieka na porażenie łukiem elektrycznym mogą być obrażenia na skutek upadku
z wysokości).
Wpływ rodzaju prądu na człowieka.
Na człowieka może działać:
prąd stały - powodujący skutki elektrolityczne (przemieszczanie jonów, co zmienia ich
stężenia po obu stronach błony komórkowej, prowadząc do zaburzeń czynności komórek),
prąd przemienny - powodujący ujemne skutki przez działanie na krążenie krwi i oddychanie,
działanie na układ nerwowy, działanie cieplne, uszkodzenie mięśni i kości.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych.
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa)
1. Ochrona przez zastosowanie izolowania części czynnych.
Części czynne powinny być całkowicie pokryte izolacją, która może być usunięta tylko
przez jej zniszczenie.
2. Ochrona przy użyciu ogrodzenia (przegrody) lub obudowy (osłony).
Części czynne powinny być umieszczone wewnątrz obudów lub ogrodzeń zapewniających
stopień ochrony .
3. Ochrona przy użyciu bariery. Bariery powinny uniemożliwiać:
niezamierzone zbliżenie ciała do części czynnej,
niezamierzone dotknięcie części czynnych w trakcie obsługi urządzeń.
4. Ochrona przez umieszczenie poza zasięgiem ręki.
Ochrona przed dotykiem pośrednim:
1. Ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania (bezpieczniki
przetężeniowe i różnicowe).
2. Ochrona przez zastosowanie urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej.
Ochrona ta ma na celu zapobieżenie pojawieniu się niebezpiecznego napięcia na częściach
przewodzących dostępnych urządzeń elektrycznych w przypadku uszkodzenia izolacji
podstawowej.
3. Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska.
Ten środek ochrony ma na celu zapobieżenie równoczesnemu dotknięciu części, które mogą
mieć różny potencjał w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej części czynnych.
4. Ochrona przez zastosowanie nie uziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych.
Nie uziemione połączenia wyrównawcze miejscowe mają na celu zapobieżenie pojawieniu
się niebezpiecznych napięć dotykowych.
Organizacyjne środki ochrony przed porażeniem.
Eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają
wymagania kwalifikacyjne do odpowiednich rodzajów prac i stanowisk pracy.
Rys. 2. Znak bezpieczeństwa CE [5, s. 1087].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 3 Przykład tablicy ostrzegawczej. Nie dotykać! Urządzenie elektryczne. [5, s. 1087].
Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej.
Odzież robocza - jest to odzież, która ułatwia pracownikowi wykonywanie czynności
zawodowych w warunkach nie zagrażających życiu lub zdrowiu, chroni odzież własną
pracownika przed nadmiernym jej zużyciem lub zniszczeniem. Odzież roboczą ze względu na
sposób korzystania dzieli się na indywidualną i dyżurną.
Odzież robocza indywidualna - jest to odzież, która stanowi wyposażenie danego stanowiska
pracy, jest wydawana pracownikowi wyłącznie do jego osobistego użytku w czasie i miejscu
pracy.
Odzież robocza dyżurna  jest to odzież, która nie stanowi wyposażenia danego stanowiska
pracy, natomiast jest przydzielana poszczególnym jednostkom organizacyjnym jako
wyposażenie dodatkowe dla wykonywania krótkotrwałych czynności roboczych lub nadzorczo-
kontrolnych.
Odzież ochronna.
Odzież ochronna powinna być wykonana zgodnie z zaleceniami Centralnego Instytutu
Ochrony Pracy i posiadać jego atest. Konieczność jej stosowania na danym stanowisku pracy
określają zakładowe służby bhp lub niezależni rzeczoznawcy na zlecenie pracodawcy.
Zdrowotne skutki nie używania ubrań ochronnych mogą ujawniać się dopiero po latach pracy.
W zakładach, w których istnieje niebezpieczeństwo kontaktu z otwartym ogniem lub gorącymi
elementami, powinno się stosować ubrania ochronne mogące zapobiec skutkom krótkotrwałych
oddziaływań termicznych.
Ochrona rąk.
Najczęściej w wypadkach przy pracy skaleczeniu ulegają ręce. Oprócz stosowania
poprawnej technologii pracy i odpowiednich narzędzi przed okaleczeniem mogą chronić
rękawice. Podczas prac transportowych wykonywanych ręcznie powinno się używać rękawic
skórzanych, ponieważ pozwalają one na pewniejszy kontakt ręki z przedmiotem, stanowiąc
zarazem ochronę przed starciem naskórka, skaleczeniem lub ukłuciem.
Ochrona oczu.
Okaleczenia wywołane przez drobne opiłki towarzyszące szlifowaniu stwierdza się często
dopiero po kilku godzinach. Ponieważ okaleczenia oka, w przeciwieństwie do innych skaleczeń,
występują rzadziej, jego ochrona bywa niedoceniana.
Obowiązuje następujące zalecenie: wszędzie tam, gdzie w powietrzu unoszą się iskry, odpryski
oraz odpadają cząstki brudu, niezbędna jest ochrona oczu. W tym celu stosuje się okulary lub
maski (przyłbice) ochronne, które powinny być tak skonstruowane, aby chroniły równocześnie
całą przestrzeń wokół oczu.
Ochrona stóp.
Podobnie jak w odniesieniu do odzieży - przepisy wprowadzają rozróżnienie obuwia
roboczego i ochronnego. Obuwie robocze stosowane jest podczas prac, przy których występuje
przyspieszone niszczenie lub brudzenie obuwia. Obuwie ochronne powinni stosować
pracownicy narażeni podczas pracy na urazy mechaniczne nóg, kontakt z iskrami oraz gorącymi
rozpryskami metali.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Środki ochrony zbiorowej - to środki, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi
w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach. Środki ochrony zbiorowej
występują w postaci osłon zabezpieczających przed przypadkowym kontaktem pracownika
z gorącymi powierzchniami, poruszającymi się częściami maszyn lub zapewniania skutecznej
wentylacji ogólnej lub miejscowej. Środki ochrony zbiorowej przeznaczone są do jednoczesnej
ochrony grupy ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi
w środowisku pracy.
Zasady bezpieczeństwa przy transporcie oraz magazynowaniu materiałów i wyrobów.
Podstawowe wymogi BHP przy transporcie ręcznym.
Organizacja ręcznych prac transportowych, w tym stosowane metody pracy powinny
zapewnić w szczególności:
ograniczenie długotrwałego wysiłku fizycznego, w tym zapewnienie odpowiednich przerw
w pracy na odpoczynek,
wyeliminowanie nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika,
a zwłaszcza urazów kręgosłupa, związanych z rytmem pracy wymuszonym procesem pracy,
ograniczenie do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów,
uwzględnienie wymagań ergonomii.
Przy ręcznym przemieszczaniu przedmiotów  tam gdzie jest to możliwe  należy zapewnić
sprzęt pomocniczy odpowiednio dobrany do ich wielkości, masy i rodzaju, zapewniający
bezpieczne i dogodne wykonywanie pracy.
Organizacja ręcznych prac transportowych powinna uwzględniać wymagania ergonomii,
a w szczególności:
przemieszczane przedmioty należy przenosić jak najbliżej ciała,
sposoby ręcznego przemieszczania przedmiotów powinny eliminować ryzyko urazów.
Przedmiot przemieszczany ręcznie nie powinien ograniczać pola widzenia pracownika.
Podczas ręcznego przemieszczania przedmiotów należy zapewnić wystarczającą przestrzeń,
zwłaszcza w płaszczyz
nie poziomej, umożliwiającą zachowanie prawidłowej pozycji ciała
pracownika. Powierzchnia, po której są przemieszczane ręcznie przedmioty, powinna być równa,
stabilna i nieśliska. Zwoje taśmy, drutu, kabla podczas przenoszenia powinny być zabezpieczone
przed rozwinięciem i wyginaniem, w razie konieczności przenoszenia przedmiotu trzymanego
w odległości większej niż 30 cm od tułowia, należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę
przedmiotu przypadającą na jednego pracownika lub zapewnić wykonywanie tych czynności
przez co najmniej dwóch pracowników.
Magazyny  budynki i budowle przeznaczone do przechowywania wszelkich zapasów noszą
nazwę budowli magazynowych, które dzielimy na:
budowle magazynowe zamknięte (budynki jedno- i wielokondygnacyjne o różnej
konstrukcji, zbiorniki, zasobniki, silosy ),
budowle magazynowe otwarte (ogrodzone składowiska, place składowe,
do magazynowania zapasów odpornych na warunki atmosferyczne),
budowle magazynowe półotwarte (wiaty, otwarte zbiorniki itp.).
Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy.
Bezpośrednią przyczyną wypadków bywa najczęściej:
nieprzestrzeganie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i instrukcji obsługi poszczególnych
urządzeń,
dokonywanie napraw i obsługiwanie urządzeń przez osoby bez odpowiedniego
przeszkolenia lub będące pod wpływem alkoholu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Podstawowe pojęcia z zakresu ratownictwa medycznego.
Znajomość terminów przyjętych na określanie różnych okoliczności i stanów
towarzyszących nieszczęśliwym wypadkom ułatwia szybką i precyzyjną pomoc osób
i służb uczestniczących w akcji ratunkowej.
Wypadek  nieprzewidziane, nagłe, niepomyślne zdarzenie, wywołane przyczyną fizyczną lub
chemiczną zewnętrzną względem poszkodowanego.
Nagłe zachorowanie - niespodziewana zmiana stanu zdrowia połączona z ograniczeniem
sprawności organizmu, utratą przytomności, zaburzeniami pracy układu krążenia lub układu
oddechowego.
Uraz  fizyczne lub biologiczne uszkodzenie organizmu na skutek intensywnego oddziaływania
czynników zewnętrznych.
Ciało obce  przedmiot tkwiący w tkankach lub przewodach (oddechowym, słuchowym,
pokarmowym) ciała poszkodowanego.
Wstrząs  bezpośredni, groz
ny dla życia stan organizmu poszkodowanego objawiający się:
spadkiem ciśnienia tętniczego, przyspieszeniem tętna i oddechu, a wynikający
z niedokrwienia tych organów, jak: mózg, płuca, nerki i serce.
Reanimacja  zespół czynności ratunkowych (sztucznego oddychania i zewnętrznego masażu
serca) wykonywanych dla przywrócenia krążenia i oddychania.
Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy
Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,
tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa  pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, ilości rannych oraz
charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek, zespół
reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe. Czynności reanimacyjne
należy kontynuować aż do czasu przybycia wezwanej ekipy pogotowia ratunkowego.
Rys. 5. Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności [4, s. 42].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, porażeniu prądem, zatruciach substancjami
chemicznymi
Oparzenia.
W przypadkach oparzeń trzeba w pierwszej kolejności ugasić płonące ubranie dostępnymi
środkami (gaśnicą, płaszczem lub wodą). Miejsca oparzone należy oziębić wodą bieżącą, chłodną
wodą, nakładając mokre kompresy lub umieszczając poparzonego w wannie. Schłodzenie miejsca
poparzenia przez 20 do 30 min. ogranicza jego rozległość i głębokość.
Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie. Po oparzeniu prądem
elektrycznym poszkodowany wymaga dodatkowej obserwacji kardiologicznej nawet, gdy rana nie
wymaga pomocy lekarskiej. Przy oparzeniach kończyn należy koniecznie zdjąć poszkodowanemu
obrączki, pierścionki i bransoletki.
Nie wolno natomiast zdejmować części ubrania przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego. Powstałą ranę zabezpiecza się  po jej wcześniejszym oziębieniu  opatrunkiem
jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.
W przypadkach, gdy doszło do:
oparzenia głębokiego, z martwicą skóry,
oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza,
zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem,
poparzenia powyżej 15% powierzchni ciała ; niezbędna jest pomoc lekarska.
Zranienia.
Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy opatrzyć powstałe
rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
(umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu pogotowia.
Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych usuwa
się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji lekarskiej,
a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.
Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran
zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.
Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie zwilżyć
wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się go
okryć kocem lub płaszczem.
Zatrucia.
Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia z powodu swej toksyczności stanowią przeważnie rozmaite
substancje gazowe lub ciekłe, używane głównie do celów technologicznych albo będące produktem
ubocznym reakcji chemicznych zachodzących w związku z wykonywanymi pracami.
Do zatruć dochodzi najczęściej przez:
wdychanie oparów tych substancji,
omyłkowe spożycie,
kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.
Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im bardziej są
one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroz
niejsze są benzyny ekstrakcyjne używane jako
rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (także bezołowiowe), a w dalszej kolejności nafta,
oleje napędowe, opałowe i smarne.
Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa porażenia centralnego układu
nerwowego, takie jak:
bóle głowy,
oszołomienie,
drgawki,
utrata przytomności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Pierwsza pomoc w ostrych zatruciach polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego
w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej. Właściwy
ratunek może być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposażonych placówkach służby
zdrowia, ponieważ polega on na:
płukaniu układu oddechowego,
zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,
terapii neutralizującej toksyny w organizmie.
Oprócz ostrych pojawiają się też zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją długotrwałego
narażenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim stężeniu.
Charakterystycznymi ich objawami są:
zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych;
kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania;
bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.
Obowiązki pracodawcy w razie wypadku.
W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany:
zabezpieczyć miejsce wypadku,
zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
podjąć niezbędne środki eliminujące lub ograniczające zagrożenie,
niezwłocznie zawiadomić inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał
wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy
pracy,
niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,
zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom,
sporządzić właściwą dokumentację wypadku.
Zabezpieczenie miejsca wypadku.
Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku
w sposób wykluczający:
 dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
 uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,
 dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza termin BHP?
2. Co zaliczamy do podstawowych środków ochrony indywidualnej?
3. Co rozumiesz pod pojęciem pomieszczenie pracy stałej?
4. Jakie znasz podstawowe zagrożenia wypadkowe?
5. Jakie znasz rodzaje budowli magazynowych?
6. Jakie są obowiązki pracodawcy w razie wypadku?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp na podstawie Kodeksu
Pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w Kodeksie Pracy informacje o prawach i obowiązkach pracownika w zakresie
bhp,
2) zanotować numery artykułów z Kodeksu Pracy,
3) scharakteryzować poszczególne artykuły z Kodeksu Pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Kodeks Pracy z komentarzem,
Dzienniki Ustaw,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ wymagania bhp dotyczące prac montażowych rurociągów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w Kodeksie Pracy , normach i dziennikach ustaw informacje o wymaganiach bhp
dotyczących prac montażowych rurociągów,
2) zanotować najważniejsze wymagania i je scharakteryzować,
3) scharakteryzować stanowisko montażowe rurociągu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Kodeks Pracy z komentarzem,
Dzienniki Ustaw,
Polska Norma,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj zagrożenia wypadkowe występujące podczas prac montażowych rurociągów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonywania prac polegających na montażu rurociągu,
2) zidentyfikować najważniejsze zagrożenia występujące na stanowisku pracy,
3) zanotować w zeszycie najważniejsze zagrożenia i je scharakteryzować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje wykonywania prac montażowych,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić co zawiera Kodeks Pracy?
2) zdefiniować termin  wypadek przy pracy ?
3) określić zagrożenia występujące na stanowisku pracy?
4) wyjaśnić rolę środków ochrony zbiorowej?
5) wyjaśnić obowiązki pracownika w zakresie bhp?
6) udzielić pierwszej pomocy w przypadku zasłabnięcia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.2. Ochrona przeciwpożarowa.
4.2.1. Materiał nauczania
Ochrona przeciwpożarowa
Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.
W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych jest zagrożeniem ludzkiego
zdrowia i życia.
Obowiązek ochrony przeciwpożarowej zakładu pracy spoczywa na pracodawcy, który
w związku z tym powinien:
1) Przestrzegać przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych.
2) Zapewnić siły i środki potrzebne do gaszenia pożaru w razie jego wybuchu poprzez:
a) odpowiednie przeszkolenie personelu w zakresie ochrony przeciwpożarowej,
b) wyposażenie pomieszczeń, obiektów i sąsiadującego z nimi terenu w wymagany
przepisami sprzęt ratowniczy i środki gaśnicze,
c) wyposażenie zakładu w odpowiedni system alarmowy,
3) Opracować warunki bezpiecznej ewakuacji podczas pożaru przez odpowiednie
wytyczenie i utrzymywanie dróg ewakuacyjnych oraz ich czytelne oznakowanie.
Do obowiązków pracowników należy:
1) udział w szkoleniach przeciwpożarowych,
2) znajomość rozmieszczenia i sposobu użytkowania zakładowego sprzętu ratowniczego
i środków gaśniczych,
3) przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego podczas eksploatacji urządzeń
technologicznych i socjalnych,
4) czynny udział w akcjach gaśniczych, ewakuacyjnych i ratowniczych w przypadku
powstania pożaru,
5) powiadamianie przełożonych o wszelkich zauważonych zagrożeniach pożarowych.
Przyczyną powstawania pożarów w zakładach pracy są między innymi:
1) wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,
2) niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,
3) niewłaściwe przechowywanie i zabezpieczenie materiałów łatwo palnych i wybuchowych,
4) wyładowania atmosferyczne,
5) elektryczność statyczna,
6) wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,
7) samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów.
Sposoby walki z pożarami
Rozróżnia się dwa sposoby walki z pożarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,
stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona bierna,
gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru. W obronie czynnej powinny być
spełnione następujące warunki:
plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,
urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, w pobliżu miejsc, w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak najwcześniejsze
zawiadomienie o wybuchu pożaru,
rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwić straży pożarnej
dojazd i gaszenie pożaru.
W zakładach przemysłowych o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne
instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie. Instalacje
automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.
Typy pożarów.
A  spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny),
B  ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod
wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne ) ,
C  płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, wodór, gaz koksowniczy lub ziemny)
D  zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas),
E  pożary: instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych.
Rodzaje sprzętu gaśniczego
Gaśnice proszkowe:
z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO2 , dozowanie środka gaśniczego odbywa się
przez zawór lub prądownicę proszkową,
pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaz
nik ciśnienia.
Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy BC lub ABC oraz różne pojemności zbiorników
pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Są szczególnie zalecane do zabezpieczania
przeciwpożarowego różnych typów samochodów, garaży, biur, mieszkań, warsztatów,
magazynów, hal przemysłowych, zakładów energetycznych i chemicznych, budynków
administracji państwowej, służby zdrowia, oświaty, nauki, kultury.
Gaśnice śniegowe.
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC .Wykonane jako butle wysokociśnieniowe.
Zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach benzynowych, halach
przemysłowych.
Gaśnice i agregaty pianowe.
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy AB. Zalecane do stosowania w przemyśle
petrochemicznym, drzewnym, na stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwopalnych, bazach
transportowych, zabudowaniach rolniczych.
Agregaty gaśnicze.
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC lub ABC (w zależności od zastosowanego
proszku). Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach ratowniczych
straży pożarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk,
w rafineriach oraz innych dużych zakładach przemysłowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 6. Schemat hydrantu [4, s. 132].
1 - drzwiczki szafy, 2 - zawór, 3 - szafka, 4 - wąż ( przewód ) gumowy, 5 - ramka przytrzymująca wąż.
Oznaczenia graficzne stosowane w znakach bhp
Tabela 1. Umowne funkcje barw w znakach BHP [5, s. 1084]
Barwa Znaczenie Przykłady zastosowania
Stój  nie pracuj! Znak zakazu wstępu.
Zakaz! Wyłącznik awaryjny.
Czerwona Znak zakazu jakiejś czynności.
Barwa jest również stosowana do oznaczania materiałów służących
do zwalczania ognia.
Wskazanie na niebezpieczeństwo:
Ostrożnie! ogień, eksplozja, promienie,
Żółta Możliwe oddziaływanie chemiczne,
niebezpieczeństwo! oznaczenie progów, niebezpiecznych
przepustów, przeszkód.
Oznaczenia dróg ratunkowych
i wyjść ewakuacyjnych, natrysk
Zielona Pierwsza pomoc.
ratunkowy. Stacje pierwszej pomocy
i stacje ratunkowe.
Znaki nakazu. Zobowiązanie do stosowania
Niebieska
Wskazania określonego środka ochrony osobistej
Tabela 2. Symbole przeciwpożarowe [5, s. 1084].
Znak Opis Znak Opis
Znak ten jest stosowany do
uniknięcia podawania
Znak ten jest stosowany na
zestawów indywidualnych
drzwiach szafki hydrantowej.
znaków określających sprzęt
pożarniczy.
Stosowany do wskazania
przycisku pożarowego lub
Znak wskazujący na
ręcznego sterowania urządzeń
usytuowanie gaśnicy.
gaśniczych stałego urządzenia
gaśniczego).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Znak wskazujący
usytuowanie dostępnego
telefonu przeznaczonego dla
Do stosowania wyłącznie
ostrzeżenia w przypadku
ze znakami wskazującymi
pożaru.
sprzęt pożarniczy lub
Może być stosowany
urządzenia sygnalizacji
samodzielnie lub łącznie
pożarowej dla wskazania
ze znakiem  uruchamianie
kierunków do miejsca
ręczne , jeśli przycisk
rozmieszenia sprzętu
pożarowy uruchamia alarm
pożarniczego lub urządzenia
dz
więkowy odbierany
ostrzegającego.
bezpośrednio przez osoby
znajdujące się w obszarze
zagrożenia.
Tabela 3. Symbole ewakuacyjne [5 s. 1085].
Znak Opis Znak Opis
Znak stosowany nad drzwiami Znak stosowany nad drzwiami
skrzydłowymi, które są skrzydłowymi, które są
wyjściami ewakuacyjnymi wyjściami ewakuacyjnymi
(drzwi lewe). (drzwi prawe).
Znak wskazuje kierunek drogi
Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia;
ewakuacyjnej do wyjścia; może
może kierować w lewo lub w
kierować w dół lub w górę.
prawo.
Znak stosowany do oznakowania
Strzałka długa do
wyjść używanych w przypadku
samodzielnego stosowania.
zagrożenia.
Znak wskazuje kierunek drogi Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do ewakuacyjnej do
wyjścia; może kierować wyjścia; może kierować
w lewo lub w prawo. w lewo lub w prawo.
Znak wskazuje kierunek drogi Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia ewakuacyjnej do wyjścia
schodami w górę (na prawo). schodami w dół (na lewo).
Tabela 4. Symbole BHP [5, s.1089].
Znak Opis Znak Opis
Nakaz używania pasów
Ogólny znak nakazu.
bezpieczeństwa.
Nakaz stosowania ochrony
Nakaz używania sygnału.
oczu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Nakaz stosowania ochrony Nakaz stosowania
głowy. zamknięcia.
Nakaz stosowania ochrony Nakaz noszenia ochrony
słuchu. stóp.
Nakaz stosowania ochrony
Nakaz stosowania ochrony rąk.
dróg oddechowych.
Nakaz przechodzenia w Nakaz używania osłony
oznaczonych miejscach. twarzy.
Nakaz stosowania osłony
Nakaz mycia rąk.
nastawnej.
Tabela 5. Znaki informacyjne [5, s. 1089].
Znak Opis Znak Opis
Pierwsza pomoc medyczna. Nosze.
Telefon awaryjny. Zatrzymanie awaryjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Rys. 7. Znaki zakazu [5, s. 1086]
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są podstawowe przyczyny powstawania pożarów?
2. Jak należy postępować w przypadku zauważenia pożaru?
3. Jakie zagrożenia powstają w czasie pożaru?
4. Jakie znasz rodzaje gaśnic?
5. Jakiego koloru są symbole bhp?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz sprzęt i środki gaśnicze do rodzaju pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać instrukcje przeciwpożarowe oraz instrukcje stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,
2) określić rodzaje pożarów,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze i scharakteryzować je,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Ćwiczenie 2
Wykonaj symulację stosowania podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia
pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) omówić najczęściej popełniane błędy podczas stosowania środków gaśniczych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sprzęt i środki gaśnicze,
- instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozróżnić typy pożarów?
2) zidentyfikować sprzęt i środki gaśnicze?
3) rozpoznawać oznaczenia dróg ewakuacyjnych oraz symbole
przeciwpożarowe?
4) czy potrafisz rozróżnić sposób walki z pożarami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3 Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy.
4.3.1. Materiał nauczania
Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest ustawa
,,O ochronie i kształtowaniu środowiska . Podstawowym aktem prawnym regulującym
gospodarkę odpadami jest  Ustawa o odpadach .
Przez ochronę środowiska  rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające
zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:
racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,
przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
y
ródłami zanieczyszczeń są:
 procesy utleniania: bezpośrednie spalanie paliw (gotowanie posiłków, ogrzewanie wody),
palenie tytoniu, procesy oddychania,
 procesy technologiczne.
Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie
zakładu przemysłowego i niepożądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe lub uciążliwe
dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady mineralne, odpady
metaliczne.
Postępowanie z odpadami.
Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów,
jak również nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami oraz miejscami unieszkodliwiania
odpadów.
Utylizacja  jest to przetworzenie materiałów lub odpadów, które straciły wartość
użytkową.
Unieszkodliwianie  likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska
przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych.
System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych elementów:
 gromadzenie (w miejscu powstawania),
 usuwanie,
 unieszkodliwiane.
Zasady prawidłowego gospodarowania odpadami:
Gromadzenie to pierwsze ogniwo systemu gospodarki odpadami. Do gromadzenia odpadów
stosuje się specjalnie przystosowane pojemniki.
Pojemniki zostają oznaczone i ustawiane są w specjalnie do tego celu przeznaczonych
miejscach. Miejsca te muszą zapewnić łatwy dostęp. W przypadku segregacji odpadów powinny
być stosowane pojemniki oddzielne dla każdego rodzaju odpadu, uwzględniające specyficzne
cechy odpadów.
Częstotliwość wywozu odpadów:
co 2-3 dni (odpady zawierające resztki organiczne),
co 2-4 tygodnie (pozostałe odpady).
Recykling odpadów
Recykling jest to systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych materiałów
w kolejnych dobrach materialnych i użytkowych czyli powtórne zagospodarowanie raz
wyprodukowanych i użytych wyrobów na przykład makulatury, opakowań szklanych lub
plastikowych. Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudno odnawialne z
ródła
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
surowców, a jednocześnie ograniczana jest produkcja odpadów, które musiałyby być gdzieś
składowane lub utylizowane. Pośrednio środowisko naturalne jest chronione również poprzez
zmniejszenie zużycia surowców energetycznych, które musiałyby być użyte w procesach
pozyskania surowców z natury i póz
niejszego zagospodarowania ich odpadów.
Tabela 6. Znaki informacyjne sugerujące poprawne postępowanie z odpadami [1, s. 68]
Znak ten oznacza recykling oleju.
Znak ten oznacza recykling szkła.
Znak "Dbaj o środowisko".
Znak zachęcający użytkownika do dbania o środowisko.
Znak ostrzegający, że dany wyrób (farby, baterie)zawiera substancje
toksyczne i że nie należy wyrzucać go do odpadów domowych.
Znak ten oznacza, że produkt jest wykonany ze stali.
Znak ten oznacza, że druk na opakowaniu jest przyjazny dla środowiska. Nie
oznacza on jednak, ze całe opakowanie jest ekologiczne. Możemy spotkać
ten znak na siatkach, reklamówkach, które są wyprodukowane
z trudno degradowalnych tworzyw i przez to nie są przyjazne dla
środowiska.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem ochrona środowiska?
2. Jakie są zasady prawidłowej gospodarki odpadami?
3. Co nazywamy odpadami przemysłowymi?
4. Co powinna zawierać instrukcja gospodarki odpadami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj instrukcję gospodarki odpadami na stanowisku montażowym rurociągu
przemysłowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w procesach prac montażowych rurociągu,
2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji odpadów,
3) pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,
4) opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,
5) scharakteryzować opracowaną instrukcję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,
- przykładowa charakterystyka zakładu pracy (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego, powstające odpady,
opakowania),
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj harmonogram wywozu odpadów dla wybranego zakładu wykonującego instalacje
przemysłowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zidentyfikować wielkość produkcji,
2) zidentyfikować rodzaje i ilość odpadów powstających w wybranym warsztacie instalacji
przemysłowych,
3) ocenić rozmiary pojemników na odpady,
4) zapisać w tabeli orientacyjną częstotliwość wywozu odpadów wg typu odpadu,
5) scharakteryzować opracowany harmonogram.
Wyposażenie stanowiska pracy:
dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,
przykładowa charakterystyka zakładu pracy (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, wielkość zatrudnienia, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego,
powstające odpady, opakowania),
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?
2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych?
3) scharakteryzować zasady gospodarki odpadami?
4) wyjaśnić znaczenie utylizacji?
5) określić zagrożenia wynikające z niewłaściwej gospodarki
odpadami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 22 pytania dotyczących przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.
Pytania: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 11, 17, 19, 21, 22 są to pytania wielokrotnego wyboru i tylko
jedna odpowiedz
jest prawidłowa; pytania: 6, 9 10, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 20 to pytania, na
które należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole,
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Znak przedstawiony oznacza:
a) zakaz,
b) instrukcję,
c) ostrzeżenie,
d) bezpieczne warunki pracy.
2. Nadmierny hałas stanowi zagrożenie dla zdrowia, ponieważ:
a) powoduje natychmiastowe uszkodzenie słuchu,
b) przyspiesza normalną utratę słuchu, występującą wraz z wiekiem,
c) powoduje stres,
d) powoduje stałe drżenie rąk.
3. Opisz gdzie stosowany jest poniższy znak?
a) stosowany na drzwiach szafki hydrantowej,
b) stosowany w punkcie czerpania wody,
c) stosowany w przypadku podłączenia węża pożarniczego,
d) stosowany przez straż pożarną.
4. Po drobnym wypadku powinieneś:
a) wykonać wpis w książce wypadków lub wypełnić formularz wypadkowy,
b) zgłosić skargę przełożonemu,
c) nie robić nic, bo wypadki zawsze się zdarzają,
d) wyciągnąć wnioski dla siebie bez poinformowania innych osób.
5. Gaśnice śniegowe służą do gaszenia pożarów typu :
a) AC,
b) AB,
c) BC,
d) ABC.
6. Wymień podstawowe rodzaje sprzętu gaśniczego.
7. Urządzenia pracujące pod ciśnieniem to takie, w których ciecze i gazy znajdują się:
a) pod ciśnieniem większym od atmosferycznego,
b) pod ciśnieniem dwa razy większym niż atmosferyczne,
c) pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego,
d) pod ciśnieniem mniejszym od atmosferycznego.
8. Barwa czerwona służy do oznaczania :
a) lokalizacji sprzętu telekomunikacyjnego,
b) pomieszczeń lub maszyn które mogą stwarzać niebezpieczeństwo,
c) lokalizacji sprzętu gaśniczego,
d) wyjść ewakuacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
9. Opisz funkcje barw w znakach bhp.
10. Opisz co rozumiesz pod pojęciem  odzież robocza .
11. Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń chemikaliami polega na:
a) umieszczeniu czystego opatrunku na ranie i ścisłym zabandażowaniu,
b) znalezieniu najbliższego ujęcia wody i zmyciu żrącej substancji,
c) niezwłocznym udaniu się do szpitala,
d) posłaniu po fachową pomoc.
12. Opisz w jakich sytuacjach pracownik ma prawo odmówić wykonania pracy.
13. Wypisz różnice pomiędzy odzieżą ochronną a odzieżą roboczą.
14. Wymień i opisz typy pożarów.
15. W zakładzie pracy gdzie zostałeś zatrudniony wybuchł pożar w magazynie olejów. Wymień
środki gaśnicze które w tak zaistniałej sytuacji będzie można użyć.
16. Opis sposób alarmowania Straży Pożarnej.
17. Skutkiem bezpośredniego dotknięcia nieosłoniętej części ciała do rozgrzanego do
czerwoności metalu będzie:
a) lekkie zaczerwienienie tej części ciała.
b) oparzenia termiczne II stopnia.
c) silne krwawienie tej części ciała.
d) cieplne porażenie całego ciała.
18. Opisz zasady prawidłowej gospodarki odpadami.
19. Przedstawiony na rysunku znak oznacza:
a) nakaz stosowania osłony twarzy,
b) nakaz stosowania ochrony oczu,
c) nakaz stosowania osłony,
d) nakaz stosowania ochrony.
20. Wymień co najmniej 4 podstawowe środki ochrony indywidualnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
21. W pobliżu każdego urządzenia ciśnieniowego w widocznym miejscu powinna być
umieszczona instrukcja zawierająca:
a) charakterystykę urządzenia ciśnieniowego,
b) opis czynności związanych z uruchomieniem i zatrzymaniem tego urządzenia,
c) wymagania określone w przepisach bhp, ochrony przeciwwybuchowej, przeciw
pożarowej i środowiska,
d) wszystkie informacje z punktów a), b), c).
22. Pomoc lekarska jest niezbędna przy poparzeniach powierzchni ciała powyżej:
a) 5%,
b) 15%,
c) 20%,
d) 25%.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub opisz.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6.
7. a b c d
8. a b c d
9.
10.
11. a b c d
12.
13.
14.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
15.
16.
17. a b c d
18.
19. a b c d
20.
21. a b c d
22. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Bernaciak A.: Przedsiębiorstwa wobec wymagań ochrony środowiska. Salamandra, Poznań
2000
2. Chałas J. Kwiatkowska H. Kodeks Pracy 2006 z komentarzem. Gazeta Prawna, Warszawa
2006
3. Dziennik Ustaw  Ustawa o odpadach, Ustawa o ochronie środowiska
4. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
6. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001
7. www.kodeks-pracy.com.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41